Kryteria wyróżniania biocenoz

1. Charakterystyczny skład gatunkowy

Lista gatunków jest specyficzna i wykazuje znaczną stałość i
powtarzalne stosunki ilościowe. Są to gatunki związane z określonym
układem warunków siedliskowych

Dzwonko 2007

Pula geograficzna

–

wszystkie gatunki,
które są w stanie
osiągnąć dane
miejsce

(ograniczenia w
rozprzestrzenianiu
się gatunków)

Pula siedliskowa

–

wszystkie gatunki,
które są w stanie
żyć i rozwijać się w
danych warunkach
siedliskowych

(ograniczenia
środowiskowe)

Ograniczenia

w rozprzestrzenianiu się

gatunków

Ograniczenia

siedliskowe

Zbiorowiska roślinne

Zbiorowisko roślinne (FITOCENOZA)

– każde skupienie roślin

stanowiące pewną przestrzenną całość (Szafer, Zarzycki 1977).
Zbiorowiska roślinne wykształcają się pod wpływem:
1. Określonych warunków siedliskowych
2. Rozmaitych związków pomiędzy populacjami roślin i zwierząt
3. Człowieka
4.Procesów losowych w środowisku i populacjch
Systematyką zbiorowisk roślinnych zajmuje się

syntaksonomia

.

Wyodrębnia ona jednostki zbiorowisk roślinnych zwane

syntaksonami

.

Nauka o zbiorowiskach roślinnych to

fitosocjologia.

Najważniejszą jednostką w syntaksonomii jest

zespół

roślinny

.

Gatunek

Zespół
roślinny

Taksonomia

Syntaksonom
ia

!

Zbiorowiska roślinne

Zespół roślinny

– abstrakcyjny, ograniczony terytorialnie,

hierarchicznie najniższy typ fitocenozy, który na danym terytorium
stanowi swoistą charakterystyczną kombinację gatunków
(Matuszkiewicz 2001).

Jest to zbiorowisko roślinne odróżniające się od innych swoim
składem, posiadające własne gatunki charakterystyczne, czyli
takie, które w danym zespole występują częściej niż w innych
zespołach.

Zbiorowiska roślinne

KLASA (Class)

RZĄD (Order)

ZWIĄZEK (Alliance)

ZESPÓŁ ROŚLINNY (Association)

- etea

Phragmit-etea

- etalia

Phragmit-etalia

- ion

Phragmit-ion

- etum

Phragmit-etum

Formalnie wszystkie gatunki mają takie samo znaczenie przy
charakteryzowaniu zespołów roślinnych. Zwraca się jednak nieco
większą uwagę na te, które nadają podstawową strukturę
zbiorowisku. W przypadku

zbiorowisk leśnych

są to drzewa.

D

zw

o

n

ko

2

0

0

7

Klasa: Phragmit

etea

Wszystkie zbiorowiska szuwarowe

Rząd: Phragmit

etalia

Obejmuje szuwary trawiaste, wielkoturzycowe i inne, z
udziałem okazałych dwuliściennych bylin. Występują w
strefie przybrzeżnej zbiorników wód stojących i
płynących.

Związek: Phragmit

ion

Związek: Magnocaric

ion

Związek: Sparaganio-
Glycer

ion

fluitantis

Związek: Phragmit

ion

Szuwary właściwe na brzegach eutroficznych wód
stojących lub wolno płynących.

Zespół: Phragmit

etum

australis

Szuwar trzcinowy, zdominowany przez trzcinę Phragmites australis.

Inne zespoły należące do związku Phragmit

ion

:

Equset

etum

fluviatilis (szuwar skrzypowy)

Typh

etum

angustifoliae (szuwar wąskopałkowy)

…………

Cechy fitocenozy

Analityczne

Możliwe do

zbadania bez

wychodzenia poza

obręb danej

fitocenozy

Syntetyczne

Metody wymagające

porównania kilku

płatów fitocenoz

Struktura pionowa czyli

warstwowość

Warstwowość i pochłanianie światła w lesie (Krebs 1996)

A - drzewa

B - krzewy

C+D – runo
(warstwa zielna
+ mchy i
porosty)

Ilościowość

Skala Braun-Blanqueta:
5 – pokrycie 75-100%
4 – 50-75%
3 – 25-50%
2 – mniej niż 25%
1 – gatunek obfity, przy słabym pokryciu
+ – gatunek sporadyczny

Towarzyskość

– skłonność do tworzenia skupień

Skala 1-5

Żywotność

4 stopnie, skala obrazkowa

Sezonowość
Sezonowa dynamika fitocenoz, rytmika sezonowa

Zmiany te zależą od zmieniających się warunków atmosferycznych i
następujących po sobie pór roku. Nauka o sezonowych zmianach to

fenologia.

Kolejne stadia cyklu rozwojowego Dentaria glandulosa
(Tumidajowicz 1995)

www.roztocze.stalowol.pl

Dentaria glandulosa

Dynamika fitocenoz = Procesy ekologiczne

Sezonowa dynamika fitocenoz, rytmika sezonowa

Przykłady sezonowości:
1. Pora i długość kwitnienia

Czas kwitnienia roślin zapylanych przez owady (Krebs 1996)

las

torfowisko

Pora

– cały sezon

wegetacyjny

średnia długość
kwitnienia jednego
gatunku

– 32 dni

Pora

– głównie

wiosna

średnia długość
kwitnienia jednego
gatunku

– 18 dni

Dynamika fitocenoz = Procesy ekologiczne

Sezonowa dynamika fitocenoz, rytmika sezonowa

Przykłady sezonowości:
2. Zrzucanie liści na zimę i „suszę”

(Krebs 1996)

Cechy syntetyczne

1. Stałość fitosocjologiczna
2. Wierność fitosocjologiczna

Podstawą do identyfikacji zespołów jest

charakterystyczna

kombinacja gatunków:

1. Gatunki charakterystyczne

– takson, zwykle gatunek roślinny,

który „swój punkt ciężkości ma w danym syntaksonie”. Są to
więc gatunki o wysokiej

stałości

w danym syntaksonie i wysokiej

wierności

temu syntaksonowi i o najwyższej

żywotności

w tym

syntaksonie.

2.

Gatunki wyróżniające

– odróżniają daną jednostkę (np. zespół)

od innych jednostek tego samego rzędu w ramach większej
całości (tą „większą całością” dla zespołów może być związek).

3.

Gatunki towarzyszące

– są to gatunki stale występujące w

danym zespole (o frekwencji wyższej niż 60%).

Wpływ człowieka na fitocenozy

Synantropizacja roślinności

Synantropizacja – kierunkowe zmiany zachodzące na skutek
działalności człowieka:
- zastępowanie swoistych układów (endemicznych) przez układy
nieswoiste (kosmopolityczne)
- zastępowanie składników rodzimych (autochtonicznych) przez
przybyszów (składniki allochtoniczne)
- zastępowanie układów stenotopowych przez eurytopowe

Zbiorowiska roślinne

Autogeniczne

 pierwotne

 naturalne

Antropogeniczne

 półnaturalne

 synantropijne (segetalne, ruderalne)

 ksenospontaniczne

Wpływ człowieka na fitocenozy

Synantropizacja roślinności

Gatunki synantropijne:
1. Apofity (np. Achillea millefolium, Agropyron repens, Asplenium ruta-muraria)

Lycopodiella inundata

Platanthera bifolia

2. Antropofity

 metafity (antropofity trwale zadomowione)

- archeofity (przywędrowały przed XV wiekiem)

Wpływ człowieka na fitocenozy

Synantropizacja roślinności

Thlaspi arvense

Azja SW

Anagallis foemina

Europa S

Conringia orientalis

Europa S

- kenofity (przywędrowały po XV wieku)

-- epekofity (gatunki zbiorowisk ruderalnych i segetalnych),
np. Galinsoga parviflora Ameryka S i C,
Amaranthus retroflexus Ameryka N
-- agriofity (gatunki zbiorowisk naturalnych i półnaturalnych)

Wpływ człowieka na fitocenozy

Synantropizacja roślinności

 diafity (antropofity niezadomowione)

Impatiens galndulifera Azja C

Silidago gigantea

Ameryka N