Zespół łamliwego

chromosomu X

Joanna Wiktorowicz

UJK Kielce Fizjoterapia III

r.

2

Zespół łamliwego

chromosomu X

= zespół kruchego chromosomu X = zespół Martina-

Bella = (ang. fragile X syndrome, FraX, FRA-X) jest

chorobą genetyczną cechującą się obniżeniem

poziomu rozwoju intelektualnego różnego stopnia, i

której niektóre objawy behawioralne pokrywają się

z objawami charakterystycznymi dla autyzmu [1].

Informacje ogólne

3

Zespół łamliwego

chromosomu X .

Częstość występowania syndromu wynosi 1:1250

mężczyzn i 1:2000 kobiet. Zespół dziedziczy się jako

cecha jednogenowa dominująca sprzężona z płcią.

Przy czym występuje tu niepełna penetracja genu,

mutacje dynamiczne oraz zjawiska antycypacji

genetycznej. Defekt molekularny polega uszkodzeniu

funkcji genu FMRI (Fragile X Mental Retardation I).

Lokalizacja genu - Xq27, 3. [2].

Informacje ogólne

4

U osób niedotkniętych zespołem łamliwego chromosomu

X występuje odcinek DNA w genie FMR1, który zwykle

powtarza się kilkukrotnie. Składa się z sekwencji

cytozyny, guaniny oraz guaniny (CGG) powtórzonej w

tym porządku około 30 razy. Osoba z premutacją

posiada około 55-200 powtórzeń sekwencji CGG w tej

części genu. Osoba z pełną mutacją posiada 200-800

powtórzeń CGG. [5].

Informacje ogólne

5

Lokalizacja genu FMR1 na chromosomie X [1]

Informacje ogólne

6



Należy zaznaczyć, że zespół łamliwego chromosomu X,

obok zespołu Downa, jest najczęstszą przyczyną

upośledzenia umysłowego u chłopców. [2]

Informacje ogólne

7

U nosicieli permutacji objawy mutacji nie występują.

Kobiety z pełną mutacją genu FMRI wykazują cechy

upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim (20-30%)

lub umiarkowanym (1-2%); u części kobiet z pełną

mutacją objawy chorobowe mogą nie występować. U

mężczyzn z pełną mutacją stwierdza się nawet ciężki

stopieñ upośledzenia umysłowego (maksymalny IQ=31).

[2]

Informacje ogólne

8

Do cech fenotypowych zespołu u noworodków i niemowląt

płci męskiej należy:



niska waga urodzeniowa,



mały obwód głowy,



zwiększona objętość jąder (norma dla tego wieku wynosi

2 ml),



duże małżowiny uszne,



hipotonia mięśniowa,

u dzieci obserwuje siê:



objawy autyzmu,



zaburzenia mowy,



opóźnienie rozwoju psychoruchowego.

Cechy chorego

9

[3]

[5]

Cechy chorego

10

[4]

Cechy chorego

11

U dorosłego mężczyzny występują defomacje

twarzoczaszki:



zwiększony wymiar podłużny i zmniejszony wymiar

poprzeczny twarzy,



wydatne guzy czołowe,



duże i odstające małżowiny uszne,



duża żuchwa, wysokie podniebienie,



hipoteloryzm (blisko ustawione gałki oczne).



Charakterystyczne dla zespołu są jasnoniebieskie

tęczówki.



Występuje powiększenie jąder (makroorchidyzm). Norma

objętości jąder u zdrowyh mężczyzn wynosi 18-20 ml.

Poza tym występuje zniekształcenie kręgosłupa, szerokie

ręce, kótkie palce. Obserwuje się również postępującą

encelofalopatię i napady padaczki.[2]

Cechy chorego

12

[1]

Cechy chorego

13

Osoby z zespołem chromosomu X mają wiele cech

fizycznych dotyczących łej budowy tkanki łącznej.



Nadmierna ruchomość w stawach (Osoby płci męskiej i

żeńskiej z zespołem łamliwego chromosomu X nadmiernie

rozciągają palce i kciuki.



Infekcje ucha



Układ krążenia (częste jest wypadanie zastawki

mitralnej, pień aorty może być dodatkowo rozszerzony.

Nieprawidłowości te zwykle występują pod koniec

późnego dzieciństwa lub okresu dojrzewania).



Cutis verticis gyrata oznacza nietypowo pomarszczoną

skórę głowy spowodowaną pogrubieniem fragmentów

skóry. Ta rzadka nieprawidłowość występuje u niektórych

osób płci męskiej z zespołem łamliwego chromosomu X.



Płaskostopie [10]

Cechy chorego

14

Badanie to znane jest od 1991 r. – umożliwia definitywne

diagnozowanie zespołu łamliwego chromosomu X oraz

niezwykle dokładne wykrywanie nosicieli. Można je

stosować niezależnie od wieku badanego, również w

okresie prenatalnym. Zastąpiło ono badanie

cytogenetyczne pozwalające na wykrywanie zespołu

łamliwego chromosomu X z uwagi na swoją większą

niezawodność i dokładność stawianych diagnoz, jak

również z uwagi na możliwość identyfikowania

zdrowych nosicieli. [6]

Badanie DNA w zespole łamliwego

chromosomu X

15

Wielu nosicieli bezobjawowego zespołu łamliwego

chromosomu X nie jest świadomych swojego

nosicielstwa, ponieważ w rodzinie mógł nie występować

zespół łamliwego chromosomu X ponieważ zespół ten

mógł nie zostać zdiagnozowany. Proporcja nosicielek

wśród kobiet jest dość wysoka – wynosi około 1/300.

Zaleca się, by badanie pod kątem występowania

nosicielstwa zespołu łamliwego chromosomu X

proponowano wszystkim kobietom w wieku rozrodczym

posiadającym krewnego z opóźnieniem umysłowym o

nieznanej przyczynie. [6]

Badanie DNA w zespole łamliwego

chromosomu X

16

Leczenie farmakologiczne, obok terapii psychologicznej,

zmian w otoczeniu oraz programów poprawy zachowań,

może być pomocne w pewnych dziedzinach

wpływających na przetwarzanie bodźców zmysłowych.

Problemy z nadmiarem bodźców czuciowych oddziałują

na poziom lęku, agresji i koncentrację uwagi. [7]

Leczenie w zespole łamliwego

chromosomu X

17

Lęk bywa poważnym problemem u większości osób płci

męskiej i żeńskiej z zespołem łamliwego chromosomu X.

Często przepisuje się preparaty serotoninowe na

obniżenie lęku. Wybuchy agresji dotyczą większości

osób płci męskiej z zespołem łamliwego chromosomu X.

Niektóre preparaty serotoninowe mogą być dla nich

pomocne dzięki temu, że zmniejszają lęk będący

przyczyną tych wybuchów. [7]

Leczenie w zespole łamliwego

chromosomu X

18

Trzecim obszarem wymagającym często pomocy

lekarskiej jest u wielu dzieci zespół dziecka

nadpobudliwego (ADHD). Problemy z koncentracją

uwagi związane są z nadmiarem bodźców zmysłowych,

ponieważ osoba chora zwraca uwagę na zbyt wiele

bodźców (dźwięk wydawany przez jarzeniówki, widok

zbyt wielu dekoracji na ścianie itp.). Badanie wykonane

przez neurologa dziecięcego pod kątem ADHD może

prowadzić do interwencji lekarskiej. Dzięki lekom

niektórzy chłopcy mogą osiągać lepszą koncentrację

poprzez lepsze radzenie sobie z nadmiarem bodźców

zmysłowych, z lękiem oraz z pewnymi zaburzeniami

społecznymi. [7]

Leczenie w zespole łamliwego

chromosomu X

19

Zespół kalifornijskich badaczy pod kierownictwem dr

Elizabeth Berry-Kravis opracował lek na zespół

łamliwego chromosomu X polegający na uszkodzeniu

genu FRM1 (prowadzi do niemożliwości wytwarzania

białka zwanego FMRP, a bez niego nie dochodzi do

prawidłowego rozwoju synaps między neuronami,

szczególnie w obszarach hipokampu i kory nowej). Jest

to spowodowane niekontrolowaną aktywacją komórek

przez proteinę mGluR5 – tak przynajmniej wynika z

eksperymentów na pozbawionych aktywnego genu

FRM1 myszy, którym sztucznie obniżano poziom

mGluR5, uzyskując polepszenie sprawności zwierząt.

Nowa terapia polega na podawaniu związku

chemicznego o nazwie fenobam.[8]

Leczenie w zespole łamliwego

chromosomu X

20

Wspomniany już lek fenobam jest antagonistą tego białka.

Podczas prób klinicznych, dwunastu pacjentów

otrzymało pojedynczą doustną dawkę fenobamu – od 50

do 150 mg. Przed podaniem leków poddani zostali

testom sprawnościowym. Już kilka godzin po podaniu

leku wyniki sześciu z nich polepszyły się o 20%, nie

odnotowano też żadnych skutków ubocznych. Jak

zauważyła dr Berry-Kravis, u części pacjentów doszło

też do obniżenia intensywności napadów

hiperaktywności i lęku. [8]

Leczenie w zespole łamliwego

chromosomu X

21

Do tej pory nie istniały żadne leki na tę chorobę.

Próbowano stosować kwas foliowy, ale wyniki były

niejednoznaczne. [8, 1]

Leczenie w zespole łamliwego

chromosomu X

22

Do stworzenia właściwego programu terapeutycznego dla

dziecka lub osoby dorosłej z zespołem Fra X należy

rozpoznać mocne strony pacjenta, przeanalizować jego

zachowanie (wywiady z rodzicami lub osobami

bezpośrednio przebywającymi z chorym), zdiagnozować

zmiany i zaburzenia wynikające z zespołu. W wieku

niemowlęcym możemy zastosować wczesną interwencję

polegającą na stosowaniu metod: Vojtay Bobath, Castilo

Molaresa. [9]

Leczenie w zespole łamliwego

chromosomu X - fizjoterapia

23

W zależności od powstałych zaburzeń można stosować

terapię neurorozwojową (praca nad napięciem

mięśniowym – Vojta i Bobath), terapię integracji

sensorycznej (SI) pomoc w reakcji w sposób właściwy

na bodźce zmysłowe, stymulacja jamy ustnej, ćwiczenia

gimnastyczne, tańce, sport. Pomoce typu poduszki w

kształcie torsu, huśtawki, równoważnie. Metoda Ruchu

Rozwijającego Weroniki Sherborne. Korzystanie ze

wskazówek wizualnych (układanki ze znanym

obrazkiem, puzzle, labirynty, malowanki). Globalna

nauka słów metoda Domana. [9].

Leczenie w zespole łamliwego

chromosomu X - fizjoterapia

24

Zespół Łamliwego Chromosomu X jest chorobą społeczną.

Dlatego też zarówno społeczeństwo jak i ich

przedstawiciele powinni brać czynny udział w integracji

i pomocy osobą z Zespołem Łamliwego Chromosomu X.

[9].

Leczenie w zespole łamliwego

chromosomu X

25

1.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zespół_łamliwego_chromo

somu_X

2. Podstawy genetyki dla studentów i lekarzy, Gerard

Drewa, Tomasz Ferenc, Wrocław 2007

3.

http://www.fragilex.org

4.

http://www.hihg.org/modules/education/Design/images/f

ragileX.jpg

5.

http://akson.org/x.pro/ModArticles/ShowArticle/404/

6.

http://akson.org/x.pro/ModArticles/ShowArticle/403/

7.

http://akson.org/x.pro/ModArticles/ShowArticle/409/

8.

http://wiedzomania.pl/index.php/2009/01/lek-na-zespol

-lamliwego-chromosomu-x-

–-nowa-nadzieja-dla-ludzi-chorych-na-autyzm/

9.

http://wiadomosci.onet.pl/waszymzdaniem/31946,lamli

wy_chromosom_x,artykul.html

10. http://akson.org/x.pro/ModArticles/ShowArticle/397/

Bibliografia