Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Wzrost gospodarczy - teoria

(Dr Bazyli Czyżewski - Wykłady z makroekonomii)

Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej

Plan wykładu



Definicje



Wzrost gospodarczy



Wzrost a rozwój



Produkcyjność pracy



Postęp techniczny i organizacyjny



Teorie wzrostu



Adam Smith



Thomas Robert Malthus



Model akumulacji kapitału



Czynniki wzrostu gospodarczego



Tendencje wzrostu gospodarczego i postępu

technicznego



Klasyfikacje postępu technicznego



Granice wzrostu

Podstawowe pojęcia



Wzrost gospodarczy – powiększanie się

realnej wartości PKB lub PKB per capita w

gospodarce  analiza długookresowa



Wzrost gospodarczy – zmiany ilościowe (w

zakresie produkcji, konsumpcji, zatrudnienia)



Rozwój gospodarczy – zmiany ilościowe i

jakościowe (zmiany organizacji społeczeństw)



Postęp techniczny i organizacyjny 

tworzenie „nowej wiedzy” w celu zwiększenia

produkcji wytwarzanej w ciągu godziny pracy.

Inwencja  Innowacja

Klasyczne teorie wzrostu



A. Smith 1723-1790 (Bogactwo narodów

1776)



Malthus 1766-1834 (Prawo ludnościowe i

Żelazne prawo płac 1798)



Modele akumulacji kapitału

Doktryna A.Smitha’a



Sympatia - w układzie moralnym



Interes własny – w układzie gospodarczym (homo oeconomicus)



„Nie od przychylności rzeźnika, piwowara czy piekarza oczekujemy
naszego obiadu, lecz od ich dbałości o własny interes”



Koncepcja „fair play”



mechanizm rynkowy wymusza zachowania,

które są wypadkowa motywów egoistycznych ale w sumie kierują
układ gospodarczy we właściwym kierunku



„Mając na celu swój własny interes, człowiek popiera interesy
społeczeństwa skuteczniej niż wtedy, gdy zamierza służyć im
rzeczywiście”

Przedmiot ekonomii w doktrynie
Smith’a



Tworzenie, gromadzenie i podział bogactwa narodów



Podstawowym źródłem bogactwa jest praca (podział
pracy)



„Roczna praca każdego narodu jest funduszem, który
zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w
życiu, jakie ten naród konsumuje, które stanowią bądź
bezpośredni produkt tej pracy, bądź też to, co nabywa za ten
produkt od innych narodów”

Teoria wartości w doktrynie Smith’a



Podział na okres krótki i długi



Pozioma długookresowa krzywa producenta



„Cena rynkowa każdego poszczególnego towaru

zależy od stosunku między jego ilością, którą w

danej chwili dostarczono na rynek, a popytem

tych , którzy gotowi są zapłacić cenę naturalną

tego towaru, czyli całkowitą wartość renty, płacy

i zysku, jaka trzeba było opłacić aby je tam

sprowadzić.”

Teoria wartości w doktrynie Smith’a -

cd

Neoklasyczne teorie
wartości



Teoria wartości oparta na
użyteczności



Subiektywna teoria wartości

Ewolucja gospodarki
rynkowej



I etap: „pierwotny stan rzeczy jaki
poprzedza zarówno własność ziemi, jak
i akumulację kapitału”



Płace i wielkość produkcji zależą wyłącznie
od pracy; Ceny są wyznaczane przez
koszty.



(Wzrost liczby ludności ?)

Ewolucja gospodarki
rynkowej - cd



II etap: Wynalazki?



III etap: problem rzadkości ziemi



Spada krańcowa wydajność pracy i płace
realne.



Pojawiają się renty ekonomiczne



Działa prawo malejących przychodów



Konflikty interesów

Prawo malejących
przychodów



Zwiększając

nakłady

danego

czynnika

produkcji o kolejne jednostki i utrzymując
nakłady pozostałych czynników bez zmian,
osiągamy

punkt,

od

którego

dalsze

zwiększanie ilości tego czynnika powoduje
zmniejszanie

krańcowych

przyrostów

produkcji.

Teoria renty Davida Ricardo (1772-
1823)



Ograniczona ilość urodzajnych gleb



Zasada malejącej wydajności – każda kolejna porcja
kapitału i pracy użyta do produkcji na danej działce
będzie przynosiła coraz mniejszy przyrost produktu



„Rentę płaci się za użytkowanie ziemi tylko dlatego, że jej
ilość nie jest nieograniczona, a jakość nie jest jednolita, a
także dlatego, że z powodu wzrostu liczby ludności bierze
się pod uprawę ziemie niższej jakości i mniej korzystnie
położone”

Renty gruntowe a renty
ekonomiczne



Renta ekonomiczna - „dodatkowa
wypłata,

którą

otrzymuje

dany

czynniki produkcji ponad dochód
konieczny do skłonienia go do
świadczenia usług”

Klasyfikacje teoretyczne



renta absolutna - istnieje w wyniku ograniczenia
podaży ziemi, a więc z tytułu je bezwzględnej
rzadkości



renta różniczkowa I - stanowi różnicę pomiędzy
kosztami produkcji na marginalnym oraz bardziej
urodzajnym gruncie. Przyczyną jej występowania
jest więc zróżnicowanie jakości ziemi.



renta różniczkowa II – wynika ze zróżnicowania
urodzajności

poszczególnych

działek

poprzez

zastosowanie nakładów kapitałowych (nawożenie,
melioracje itp.)

Thomas Robert Malthus (1766-
1834)



Rozprawa o prawie ludności i jego
oddziaływaniu na przyszły postęp
społeczeństwa (1798)



Prawo ludnościowe



Żelazne prawo płac



Teoria efektywnego popytu

Przesłanki ekonomiczno-
społeczne



Presja popytu na rynku żywności



Uprzemysłowienie i urbanizacja

Prawo ludnościowe



Założenia:



Żywność jest niezbędna dla istnienia człowieka



Popęd płciowy jest czymś koniecznym i niezmiennym



„Ludność, w razie braku przeszkód, wzrasta w
postępie

geometrycznym.

Środki

utrzymania

wzrastają jedynie w postępie arytmetycznym”



Równowagę przywraca sama nędza hamując
drastycznie rozrodczość

Żelazne prawo płac



Każdy wzrost dobrobytu mas wywołuje wyższy
przyrost naturalny nadmiar rąk do pracy obniża

płace i poziom życia  przyrost naturalny spada



Prawo malejących przychodów  obniżenie poziomu

życia pracowników (spadek płac realnych) regulacja

liczby ludności  płace na poziomie minimum

zapewniającym biologiczne przetrwanie



Płaca robocza = minimum kosztów utrzymania

Teoria efektywnego popytu



Problem

realizacji

wytworzonego

produktu



Kapitaliści  M – S



Robotnicy  V



Łączny popyt kapitalistów i robotników jest
niedostateczny i prowadzi do nadprodukcji



Lukę

popytową

wypełniają

warstwy

nieprodukcyjne

Funkcja produkcji w modelach
akumulacji kapitału

Modele akumulacji kapitału -
założenia



Dwa rodzaje nakładów: kapitał i praca



Zmienne ekonomiczne: zasób kapitału i technologia



Zmienne nieekonomiczne: ludność i siła robocza



Zagregowany zasób kapitału  globalna wartość dóbr

kapitałowych



Wydajność kapitału  stopa przychodu od kapitału

Efekty wzmacniania kapitału



Produkcja?



Stopa przychodu od kapitału?



Oszczędności?



Poziom płac realnych?



Wydajność krańcowa zatrudnionych?



Sytuacja kapitalistów?



Kapitałochłonność produkcji?

Efekty wprowadzenia postępu
technicznego

Model Solowa jako przykład
modelu akumulacji kapitału



Y = F (L, C, T)  Y/L = A x f (C/L)



Y/L- produkcyjność pracy (y)



C/L – techniczne uzbrojenie pracy (k)



A – stała obrazująca wzrost produkcyjności
pracy w związku ze zmianami technologii



Reguła1/3

Model Solowa jako przykład
modelu akumulacji kapitału - cd

• Malejące przychody z
kapitału

• y= A x k

α

• reguła 1/3

Mechanizm wzrostu zrównoważonego



Sytuacja, w której produkcja, ilość pracy
i kapitału zwiększają się w tempie
równym tempu wzrostu liczby ludności
(tempo wzrostu zatrudnienia = tempo
wzrostu ilości kapitału)

Zmienne (oś Y):



produkcyjność pracy (y),



przyrost oszczędności na 1 zatrudnionego  skłonność do oszczędzania (s) x

produkcyjność pracy (y)



przyrost rzeczywistych inwestycji (kapitału) na 1 zatrudnionego  ΔC/L



przyrost inwestycji (kapitału) na 1 zatrudnionego zapewniający zrównoważony wzrost 

(ΔC/L)E (ΔC/L)E = tempo wzrostu zatrudnienia (n) x techniczne uzbrojenie pracy (k)

Wpływ postępu technicznego?

Czynniki wzrostu
gospodarczego

Legenda do tabeli 1

(

?

)

Produkcyjność kapitału i
kapitałochłonność produkcji



Produktywność kapitału -



Kapitałochłonność produkcji -

Y

I



I

Y



Y

I

I

y

Y

I





I

Y





Agregatowe czynniki wzrostu
gospodarczego

1. Nakład pracy 2. Produkcyjność pracy



Wielkość produkcji – iloczyn nakładu pracy i

wydajności pracy 

Y = y x L



Łańcuchowe indeksy oparte o produkcję, wydajność

pracy i zatrudnienie:



g

t

= Y

t

/ Y

t-1

= (y

t

/ y

t-1

) x (L

t

/ L

t-1

)



ΔY/ Y

t-1

= g

t

– 1



g

t

= ΔY/Y + 1

(stopa

wzrostu)



ΔY/Y + 1 = (Δy/y + 1) (ΔL/L +1)



γ+1 = (α + 1)(β +1)



γ +1 = α + β + αβ + 1



γ = α + β

(model dwuczynnikowy)

Krzywa jednakowego produktu i
tendencje postępu technicznego

L

K

L

K

I.

II.

L

K

III.

I.

Zachęcająca do zwiększania kapitałochłonności

II. Zniechęcająca do zwiększania kapitałochłonności

III. Neutralna

Hipoteza

konwergencji

a

tendencje postępu technicznego



Problem

wyboru

poziomu

kapitałochłonności



substytucyjność,

komplementarność

i

bryłowatość czynników wytwórczych



projektowanie ex post i ex ante

Klasyfikacje postępu
technicznego



Kapitałochłonny



Pracochłonny



Neutralny

………………………………

….



Czysty



Substytucyjny

………………………………

….



Jakości



Nowości



Organizacyjny

Granice wzrostu gospodarczego



Wzrost a konsumpcja



Wzrost a nierówności społeczne



Wzrost a bezpieczeństwo



Przeinwestowanie



Wyczerpywanie się surowców
naturalnych



Zanieczyszczenie środowiska

Modele wzrostu
gospodarczego



Funkcja Cobba-Douglasa jako

neoklasyczny model wzrostu



Keynesowskie modele wzrostu



Model R.Harroda



Model E.Domara



Model Kaleckiego



Keynesowskie versus klasyczne

przesłanki wzrostu

WIELOCZYNNIKOWA FUNKCJA PRODUKCJI
TYPU COBBA-DOUGLASA



Długookresowy model neoklasyczny



Rozwinięcie J.Tinbergena



Warunek 0 < ε < 1 ?

e

L

F

a

Y

t

v

t

t

t

















1

v

L

L

F

F

Y

Y















)

1

(





Model wzrostu
gospodarczego R.Harroda

Istota modelu:



Aby osiągnąć i utrzymać wzrost zrównoważony, zasób

kapitału w gospodarce musi rosnąć w tempie równym

naturalnej stopie wzrostu rozumianej jako procentowy

roczny wzrost podaży siły roboczej wyrażonej w

„jednostkach efektywności”. Na ścieżce wzrostu

zrównoważonego społeczeństwo tyle oszczędza, a

przedsiębiorcy tyle inwestują, że tworzy się popyt,

który umożliwia wykorzystanie istniejących możliwości

produkcyjnych



Czy faktyczna stopa wzrostu generuje wystarczająca

ilość

inwestycji

zapewniających

wykorzystanie

istniejących zdolności wytwórczych?

Model wzrostu
gospodarczego R.Harroda -
cd

Y

S

Y

I

Y

Y

Y

S

Y

I

Y

Y

Y

S

Y

I

S

I



























K

S

Y

I

Y

S

Y

Y

G

f









• ΔY/Y - Gf

• S/Y - S (skłonność do oszczędzania)

• I/ΔY – K (KRAŃCOWY WSPÓŁCZYNNIK
KAPITAŁOCHŁONNOŚCI)

Wzrost zrównoważony wg.
R.Harroda



Gn – naturalna stopa wzrostu (podaż siły roboczej w

jednostkach efektywności tj. jednostkach pracy

powiększonych o wzrost efektywności każdej roboczogodziny)



Gw – gwarantowana stopa wzrostu (wzrost dochodu

narodowego przy pełnym wykorzystaniu istniejących zdolności

produkcyjnych)

RÓWNOWAGA DYNAMICZNA: Gw = Gf = Gn



Inwestycje tworzą zagregowany popyt umożliwiający pełne

wykorzystanie możliwości produkcyjnych i pełne zatrudnienie.



Np.: Gdy Y i Gw wzrastają o 3% rocznie to zasób kapitału musi

wzrastać również zgodnie z 3% stopą, aby wzrost

zrównoważony był utrzymany

Mechanizmy powstawania
nierównowagi wg
R.Harroda

MECHANIZM RECESYJNY: Gw > Gf < Gn



Wraz ze spadkiem stopy wzrostu dochodu

narodowego maleją inwestycje indukowane.

Spadek Y hamują inwestycje autonomiczne

(niezależne od dochodu).

MECHANIZM EKSPANSYJNY: Gw < Gf  Gn



Wyższa stopa wzrostu dochodu narodowego

powoduje wzrost inwestycji indukowanych.

Ograniczeniem dla wzrostu Y są podaż siły

roboczej i postęp techniczny.

MODEL WZROSTU GOSPODARCZEGO
E.DOMARA

Istota modelu:



Wydatki inwestycyjne oznaczają wzrost popytu na

środki produkcji (zarówno dóbr pośrednich, jak i

finalnych). W rezultacie zwiększają się zdolności

produkcyjne i zagregowana podaż. Warunkiem zrostu

zrównoważonego jest zrównanie się tempa wzrostu

globalnego popytu (dochodu narodowego) z tempem

wzrostu zdolności produkcyjnych.



Jeśli zdolności produkcyjne w okresie t są w pełni

wykorzystane, w jakim tempie muszą rosnąć

inwestycje, aby ten stan utrzymał się w okresie t+1?

MODEL WZROSTU
GOSPODARCZEGO E.DOMARA -
cd

δ – potencjalna produkcyjność inwestycji (1/k)
ΔYz – przyrost zdolności produkcyjnych









I

Y

z



1









I

Y

p

1/α – krańcowa skłonność do konsumpcji (odwrotność krańcowej
skłonności
do oszczędzania)
ΔYp – potencjalny przyrost dochodu narodowego (popytu
globalnego)

WZROST PRZY PEŁNYM WYKORZYSTANIU
ZDOLNOŚCI PRODUKCYJNYCH:





1









I

I

Aby Yz = Yp, roczne przyrosty inwestycji muszą
być coraz większe (przy ich stałym tempie
wzrostu)

δ, α – const

MODEL KALECKIEGO



Michał

KALECKI

wypracował

teorię

koniunktur, zbliżoną ogólnie do teorii
zatrudnienia Keynesa, lecz niezależną od
niej. Według Kaleckiego poziom życia
gospodarczego

jest

uzależniony

od

inwestycji. Wielkość ich zależy od różnicy
między oczekiwaną stopą zysków a stopą
procentową.

MODEL KALECKIEGO - cd

Założenia :



kapitaliści i robotnicy



kapitaliści: właściciele, posiadający środki produkcji monopoliści

maksymalizujący zysk



robotnicy: osoby pozbawione środków produkcji



stałe ceny



dany układ stosunków klasowych (podział na kapitalistów i

robotników nie ulega zmianie)



doskonała elastyczność techniczno - produkcyjna w podziale

dochodu narodowego na: konsumpcję i inwestycje (doskonała

możliwość wykorzystania środków na konsumpcję i inwestycje)



inwestycja - zaspokaja nasze potrzeby w sposób pośredni



rezerwy siły roboczej i środków produkcji  czynniki te nie są

w pełni wykorzystane: istnieje pewne bezrobocie i maszyny nie są w

pełni wykorzystane

MODEL KALECKIEGO - cd

MODEL KALECKIEGO - cd

Keynesowskie versus
klasyczne przesłanki wzrostu



Samoregulujące

mechanizmy

rynkowe

zapewniają

wytwarzanie

dochodu

narodowego

w

warunkach

pełnego

zatrudnienia



Konieczność prowadzenia aktywnej polityki

interwencyjnej państwa przy istniejących

zdolnościach produkcyjnych, niższych od

potencjalnych