Podstawy

przedsiębiorczości

(przedsiębiorczość bez tajemnic)

Temat: Otoczenie ekonomiczne
przedsiębiorstwa

Dochód narodowy

Dochód narodowy (Produktu Narodowego Netto - PNN), jest to
suma dochodów wszystkich obywateli oraz osób prawnych z siedzibą
w danym kraju, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji
(ziemia, praca, kapitał), równa całkowitej wartości wytworzonych
dóbr i usług pomniejszona o koszty amortyzacji (czyli koszty zużycia
czynników produkcyjnych).

PRODUKT

KRAJOWY

BRUTTO

(PKB)

PRODUKT

KRAJOWY

BRUTTO

(PKB)

PRODUKT

KRAJOWY

BRUTTO

(PKB)

PRODUKT

KRAJOWY

BRUTTO

(PKB)

PRODUKT

NARODO

WY

BRUTTO

(PNB)

PRODUKT

NARODO

WY

BRUTTO

(PNB)

DOCHÓD

NARODOW

Y

(produkt

narodowy

netto PNN) w

cenach netto

DOCHÓD

NARODOW

Y

(produkt

narodowy

netto PNN) w

cenach netto

AMORTYZA

CJA

AMORTYZA

CJA

DOCHÓD

NARODOW

Y

(produkt

narodowy

netto PNN)

DOCHÓD

NARODOW

Y

(produkt

narodowy

netto PNN)

Podatki

pośrednie

(VAT,

akcyza, cło)

Podatki

pośrednie

(VAT,

akcyza, cło)

1) Pierwotny – odbywa się w miejscu wytworzenia dochodu, np. w

przedsiębiorstwie; nie dzieli się między pracowników i
przedsiębiorców. W wyniku podziału pierwotnego tworzą się płace
pracowników najemnych i zyski przedsiębiorstwa,

2) Wtórny – tworzony poprzez rynek (mechanizm rynkowy - system

cen) i budżet państwa (system podatków),

Jeżeli państwo dysponuje własnymi dochodami, realizuje zadania

polityki gospodarczej
i społecznej:

• finansuje administracje państwową, wymiar sprawiedliwości,

ochronę porządku publicznego,

• obronę narodową, powszechną oświatę publiczną, naukę i kulturę,

• obciążenia z tytułów kredytów zagranicznych, publiczną ochronę

zdrowia i opiekę społeczną.

3) Ostateczny podział dochodu narodowego wyraża proces jego

rozdziału na dwie części – na konsumpcję (zaspokajanie potrzeb) i
akumulację (powiększanie możliwości produkcyjnych). Ostateczny
podział dochodu polega na konkretnym jego zużytkowaniu

Podział dochodu narodowego

Produkt

Narodowy

Brutto (PKB)

Produkt

Narodowy

Netto (PKN)

Produkt narodowy
netto, PNN - miara
efektów rocznej
działalności
gospodarki, rozumiany
jako różnica produktu
narodowego brutto
oraz wartości
amortyzacji kapitału
trwałego.

PNN = PNB –
amortyzacja

Produkt narodowy brutto, PKB -
miara wartości wszystkich dóbr i
usług finalnych wytworzonych
przez obywateli danego państwa
oraz przez osoby prawne z siedzibą
na jego terenie niezależnie od tego,
czy podmioty te działają w kraju,
czy za granicą. Pomijane są
dochody obcokrajowców w danym
państwie.

PNB = K + I + G + En + Dn

• K - konsumpcja

• I - inwestycje

• G - wydatki rządowe

• En - eksport netto, czyli eksport-
import

• Dn - dochód netto obywateli za
granicą

Wzrost gospodarczy

W wyniku akumulacji i przeznaczenia części dochodu narodowego na
reprodukcję rozszerzoną oraz zmian w stosunkach społecznych
dokonuje się rozwój społeczno – gospodarczy.

Rozwój gospodarczy (ekonomiczny) oznacza zmiany zdolności
wytwórczych, stosunków ekonomicznych, produkcji, struktury i
mechanizmu funkcjonowania gospodarki, konsumpcji oraz środowiska
naturalnego.

Rezultatem rozwoju gospodarczego jest
doskonalenie wszystkich jego elementów
składowych (majątek, struktura gospodarki
narodowej, mechanizm jej funkcjonowania)
oraz wzrost ilości i jakości dóbr i usług
zaspokajających określone potrzeby.

Mierniki wzrostu gospodarczego

W procesie mierzenia rozwoju społeczno – gospodarczego
wykorzystuje się różnorodne mierniki.

W zależności od stopnia agregacji dzieli się je na:

Mierniki syntetyczne

Mierniki

szczegółowe

Mierniki

symptomatyczne

W ogólny sposób
charakteryzują rozwój
społeczno – gospodarczy
(np. rozmiary produktu
krajowego brutto i
dochodu narodowego w
przeliczeniu na jednego
mieszkańca, wskaźniki ich
dynamiki i struktury
wytwarzania oraz podziału
w układzie działowym, w
przekroju regionalnym i w
skali całej gospodarki.

Charakteryzują
wybrane dziedziny
rozwoju społeczno –
gospodarczego (np.
stopa inflacji,
dynamika inwestycji,
struktura inwestycji,
efekty inwestycji.
Rozwój i postęp
społeczny obrazują
takie mierniki, jak
liczba izb na 1
mieszkańca, wskaźniki
czytelnictwa
wydawnictw i gazet.

Charakteryzują
wybrane dziedziny
działalności o ogólnym
poziomie i dynamice
rozwoju społeczno –
gospodarczego (np.
liczba komputerów na
100 gospodarstw
domowych
podłączonych do
nowoczesnej sieci
informacji naukowej,
technicznej, medycznej
itp.)

Inflacja jest procesem stałego wzrostu cen w gospodarce w danym
okresie. Jej skutkiem jest spadek siły nabywczej waluty krajowej.

Siła nabywcza waluty to ilość towarów (dóbr i usług), jaką można
nabyć za określoną sumę tej waluty.

Inflacja

Miarą tempa inflacji jest stopa inflacji. Wskaźnik ten określa
procentowy wzrost cen w gospodarce w danym okresie.

Przeciwieństwem inflacji jest deflacja
oznaczająca spadek ogólnego poziomu
cen. Siłę deflacji mierzymy przy
pomocy podanych powyżej miar inflacji.
Dezinflacją nazywamy natomiast
zmniejszenie stopy inflacji.

Rodzaje inflacji

Rodzaje inflacji wyróżnia się ze

względu na:

Rodzaje inflacji wyróżnia się ze

względu na:

Tempo, czyli stopę inflacji

Tempo, czyli stopę inflacji

Przyczyny ją powodujące

Przyczyny ją powodujące

Ze względu na tempo wyróżnia się
inflację:

• pełzającą (do 5% rocznie), nie
zakłóca procesu gospodarowania,

• kroczącą (do 10% w skali roku),
jeśli „wymknie się” spod kontroli
rządu może wywołać spadek
dochodów realnych (spadek siły
nabywczej),

• galopującą (10% - 150% w skali
roku), która zniechęca do inwestycji i
oszczędzania, zakłóca proces
gospodarowania i uniemożliwia
wzrost gospodarczy,

• hiperinflację (powyżej 150%
rocznie).

Inflacja może być spowodowana
różnymi przyczynami:

• popytowej, inaczej ciągnionej przez
popyt – zdarza się wówczas, gdy
wysokość dochodów i wynikający z
nich popyt konsumpcyjny rośnie
szybciej niż możliwości wytwórcze
gospodarki,

• podażowej (kosztowej), inaczej
pchanej przez koszty – generalnie
przyczyną inflacji kosztowej jest
wzrost kosztów produkcji (cen
czynników wytwórczych, płac).
Motorem wzrostu cen mogą być
żądania płacowe silnych związków
zawodowych.

Bezrobocie

Bezrobocie to sytuacja na rynku pracy charakteryzująca się tym, że
więcej ludzi poszukuje pracy, niż jest miejsc pracy, tzn. podaż pracy
jest większa niż popyt na nią.

Bezrobotny to osoba w wieku produkcyjnym, czynna zawodowo,
zdolna i gotowa do podjęcia pracy, pozostająca bez pracy,
zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy.
Miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia. Jest to stosunek liczby
zarejestrowanych bezrobotnych do liczby ludności aktywnej
zawodowo:

u = (U

(r)

/ L

(a)

100

gdzie:
u – stopa bezrobocia,
U

(r)

– liczba bezrobotnych zarejestrowanych,

L

(a)

– liczba ludności aktywnej zawodowo, tj. bez osób odbywających czynną

służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych prowadzących
działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego.

Podstawowe rodzaje bezrobocia

RODZAJE BEZROBOCIA

RODZAJE BEZROBOCIA

Frykcyjne

Frykcyjne

Strukturalne

Strukturalne

Cykliczne

Cykliczne

Sezonowe

Sezonowe

Bezrobocie frykcyjne określane jest jako naturalne lub płynne a
jego stopa na poziomie 3 – 5 %, nie naruszająca równowagi na rynku
pracy, to naturalna stopa bezrobocia.

Bezrobocie strukturalne spowodowane jest zmianami
strukturalnymi w gospodarce, np. zniknięcie przestarzałych branż czy
gałęzi gospodarki i powstawanie nowych. Powodem bezrobocia
strukturalnego może być także postęp techniczny (technologiczny).

Bezrobocie cykliczne (koniunkturalne) wynika z niedostatecznego
rozmiaru popytu całkowitego: konsumpcyjnego i inwestycyjnego czyli
niedostatek na dobra i usługi.

Bezrobocie sezonowe jest efektem sezonowości niektórych prac,
np. w usługach turystycznych, rolnictwie czy budownictwie.

Eksport – import

Eksport to wywóz za granicę w celu sprzedaży towarów
wytworzonych w kraju. Eksportem jest również sprzedaż usług
kontrahentowi zagranicznemu.
Import to zakup za granicą towarów, które są zużywane w kraju przez
gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa lub jednostki. Importem jest
również zakup usług świadczonych przez kontrahentów
zagranicznych.

Ogół związków rzeczowych łączących odrębne gospodarki narodowe
nazywamy wymianą międzynarodową. Przedmiotem tej wymiany
mogą być zasoby produkcyjne oraz produkty będące efektem
wykorzystania zasobów produkcyjnych.

Tradycyjną formą powiązań gospodarczych z zagranicą jest handel
zagraniczny. Rozumie się przez niego wymianę towarów i usług
między rozpatrywanym krajem a jego otoczeniem zagranicznym.
Handel zagraniczny jest efektem międzynarodowego podziału pracy,
który przejawia się w występowaniu trwałych stosunków wymiennych
między poszczególnymi krajami.

Bilans płatniczy

Realizowane transakcje z zagranicą powodują powstawanie należności
i zobowiązań. Zestawienie zazwyczaj roczne wyrażone w postaci
pieniężnej dla całej gospodarki narodowej należności i zobowiązań
zagranicznych kraju nosi nazwę bilansu płatniczego.

STRUKTURA BILANSU

PŁATNICZEGO

STRUKTURA BILANSU

PŁATNICZEGO

Bilans obrotów bieżących:

- bilans handlowy,

- bilans usług,

- bilans procentów i dywidend.

Bilans obrotów bieżących:

- bilans handlowy,

- bilans usług,

- bilans procentów i dywidend.

Bilans obrotów kapitałowych:

- kapitałów krótkoterminowych,

- kapitałów długoterminowych.

Bilans obrotów kapitałowych:

- kapitałów krótkoterminowych,

- kapitałów długoterminowych.

Sporządzenie bilansu płatniczego i jego prezentacja Sejmowi oraz
Radzie Ministrów jest ustawowym obowiązkiem Narodowego Banku
Polskiego.

Bilans handlowy

Bilans handlowy to różnica między eksportem a importem danego
państwa. Dodatni bilans handlowy jest nazywany także nadwyżka
handlową, ujemny deficytem handlowym. Bilans handlowy jest
częścią bilansu płatniczego.

Czynniki wpływające na bilans handlowy:

• ceny wyrobów wytwarzanych w kraju,

• kurs walutowy,

• umowy handlowe,

• cła i podatki,

• cykle gospodarcze w kraju i za granicą.

Każdy kraj, który ma deficyt bilansu płatniczego, narażony jest na
utratę rezerw dewizowych, w związku z czym musi podejmować
działania zmierzające do zwiększenia eksportu i ograniczenia importu
oraz odpływu kapitałów.

Kurs walutowy

Kurs walutowy to cena waluty obcej wyrażona w walucie krajowej,
np. 1 euro = 4,5 zł.

Kurs walutowy można ustalić na podstawie:

• parytetu złota,

• siły nabywczej pieniądza,

• relacji popytu i podaży danej waluty.

W przeszłości waluty narodowe odnoszono do złota,
jednostka waluty reprezentowała określoną wagę złota.

W celu ustalenia kursu walutowego na podstawie siły nabywczej
każdej waluty należy porównać i wycenić wartość „koszyka dóbr i
usług”, składającego się z takiej samej ilości, asortymentu i jakości
produktów i usług odrębnie w dwóch krajach, dla których chcemy
ustalić kurs walutowy.

Relacja popytu i podaży danej waluty koryguje każdą metodę
ustalania kursu walutowego. Podobnie jak z ustalaniem ceny towarów.

Recesja

Recesja jest to zjawisko makroekonomiczne polegające na
znacznym zahamowaniu tempa wzrostu gospodarczego, które
charakteryzuje się tym, że następuje spadek wielkości produkcji, co
prowadzi do spadku zatrudnienia, które wpływa na ograniczenie
popytu i w konsekwencji na dalsze ograniczenie produkcji, skutkując
nawet spadkiem produktu krajowego brutto.

Przyczyny recesji mogą być wielorakie. Do najczęstszych powodów
powstawania recesji zalicza się złą politykę monetarną i nadmierną
lub niedostateczną ingerencję państwa w gospodarkę, a w
szczególności w system finansowy; z reguły również wojny i poważne
kataklizmy powodują duże zawirowania ekonomiczne i niekiedy
długotrwałe osłabienie gospodarki.

Recesje obserwowane do połowy XX
wieku były najczęściej połączone z
niską inflacją lub nawet deflacją, w
drugiej połowie XX wieku częste były
też recesje z wysoką inflacją (tzw.
hiperinflacja).

Koniunktura

Koniunktura to pojęcie, które oznacza stan aktywności
gospodarczej charakteryzowany poprzez całokształt zmieniających
się w czasie wskaźników życia gospodarczego, takich jak:

• PKB,

• ceny,

• płace,

• zatrudnienie.

Dobra koniunktura oznacza rozwój gospodarczy, zmiany strukturalne
i równowagę ekonomiczną, zła koniunktura – na odwrót – oznacza
zachwianą równowagę ogólną, spadek (lub zastój) produkcji,
wymiany towarowej, cen, dochodu narodowego.

Spadek koniunktury w gospodarce rynkowej powoduje, że
przedsiębiorcy obawiają się bankructw, pracownicy najemni lękają się
o swoje posady, ludzie oszczędzający w bankach liczą się z
możliwością spadku stopy procentowej, a ekipa rządząca z
niepokojem oczekuje wyników najbliższych wyborów
parlamentarnych.

Fazy klasycznego cyklu koniunkturalnego

Ekonomiści wyróżnili cztery fazy cyklu koniunkturalnego w gospodarce
wolnorynkowej:

• rozkwitu (boomu),

• kryzysu,

• depresji (zastoju),

• ożywienia.

rozkwit

depresja

rozkwit

ożywienie

kryzys

trend

czas

Wielkość
produkcji

Współczesny cykl koniunkturalny

Faza

wzrostowa

Faza

spadkowa

trend

czas

Wielkość
produkcji

Faza

wzrostowa

Faza

wzrostowa

Faza

spadkowa

Pod wpływem interwencjonizmu państwowego zmienił się cykl
koniunkturalny we współczesnej gospodarce rynkowej. Zamiast
czterech faz cyklu, wyodrębnia się dwie fazy.

Faza
wzrostowa

- faza
ekspansji,
łącząca
ożywienie i
rozkwit.

Faza
spadkowa
- faza recesji,
łącząca fazy
kryzysu i
depresji.

Literatura

1. Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik 2002
2. Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP 1999
3. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości.

Podręcznik do liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego
i technikum. Wyd. II. Operon, Gdynia 2009

4. http://pl.wikipedia.org