Wulkany !

Wulkan

Wulkan (z łac. Vulcanus – imię rzymskiego

boga ognia) – miejsce na powierzchni

Ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy

wulkaniczne (solfatary, mofety, fumarole) i

materiał piroklastyczny. Terminu tego

również używa się jako określenie form

terenu powstałych wskutek działalności

wulkanu, choć bardziej poprawne są takie

terminy jak: góra wulkaniczna, stożek

wulkaniczny, kopuła wulkaniczna czy

wulkan tarczowy.

Powstawanie wulkanów.

Występowanie wulkanów na Ziemi jest ściśle związane ze

strefą młodej górotwórczości i z obszarami aktywnych

trzęsień ziemi. Związek tych zjawisk tłumaczy teoria

tektoniki płyt litosfery. W miejscach, gdzie jedna płyta

litosfery zagłębia się pod drugą, wulkany powstają wzdłuż

ich krawędzi – na kontynencie oraz wzdłuż rowów

oceanicznych, np. wybrzeże Pacyfiku, Europa Południowa,

Japonia, Filipin. Wulkany powstają także w miejscach

rozsuwania się płyt litosfery od siebie, czyli w grzbietach

śródoceanicznych i w dolinach ryftowych, np. w Grzbiecie

Śródatlantyckim, na Islandii, w Wielkich Rowach

Afrykańskich.Unikalną w czasach historycznych okazją do

obserwacji narodzin wulkanu było powstanie wulkanu

Paricutín w Meksyku oraz wysepki Surtsey u brzegów

Islandii.

Powstawanie wulkanów w

strefie subdukcji

Schemat budowy wulkanu

1. Komora wulkaniczna

2. Skała macierzysta

3. Kanał lawowy

4. Podnóże

5. Sill

6. Przewód boczny

7. Warstwy popiołu emitowanego przez

wulkan

8. Zbocze

9. Warstwy lawy emitowanej przez

wulkan

10. Gardziel

11. Stożek pasożytniczy

12. Potok lawowy

13. Komin

14. Krater

15. Chmura popiołu

Rodzaje

wulkanów

Aktywność wulkaniczna zmienia się wraz z czasem.

Obserwowana aktywność wulkanów umożliwiła

wprowadzenie ich podziału na wulkany:

* czynne – stale lub sporadycznie objawiające

swoją działalność (np. Wezuwiusz, Etna, Stromboli),

* drzemiące – ich działalność zaobserwowano w

czasach prehistorycznych (np. Fudżi, Tambora),

* wygasłe – ich działalność nie została

zaobserwowana w czasach historycznych (np. stożki

wulkaniczne w Niemczech i Polsce).

Inny podział bierze pod uwagę

miejsce, z którego wypływa magma.

Wyróżnia się wówczas wulkany:

*Stożkowe

* Tarczowe

* Linijne – magma wypływa z

podłoża

Wulkany różnią się dominującym rodzajem materiału,

jaki się z nich wydobywa:

* lawowe (efuzywne) – wypływa tylko lawa, ich erupcja ma łagodny przebieg.

Dzielą się na:

1.

O tarczowe (hawajskie) – niskie i rozległe (lawa z nich wypływająca jest

niskiej lepkości, zasadowa, bazaltowa, o małej lepkości), osiągają szerokość

nawet do 40 kilometrów;

2.

O kopuły lawowe (bardzo gęsta, kwaśna, krzemionkowa lawa), które

wyglądają jak pół sfery (kuli).

*stratowulkany (mieszane) – wyrzucają gęstą, lepką lawę andezytową;

ponadto wyrzucane są też materiały piroklastyczne (bomby wulkaniczne,

lapille i gazy wulkaniczne. należą do najbardziej eksplozywnych.

Stratowulkany posiadają wysokie, strome stożki (kąt nachylenia ok 30 stopni,

np. Wezuwiusz, Cotopaxi, Popocatépetl)

* eksplozywne – wyrzucają tzw. materiał piroklastyczny, a także najgęstsze i

najbardziej kwaśne lawy ryolitowe.

*maary.

* wulkany błotne – z których wydobywa się na powierzchnię błotnista

mieszanina wody, iłu, piasku itp. Proces ten związany jest z przejawami

wygasającego już wulkanizmu – wydobywaniem się gorącej wody lub pary

wodnej.

* kaldera – krater powstały podczas zbyt gwałtownej erupcji wulkanu.

Największe wulkany na

poszczególnych

kontynentach

*Europa: Etna (Włochy) – 3323 m n.p.m.

*Afryka: Kilimandżaro (Tanzania) – 5895 m n.p.m.

*Am.Północna: Orizaba (Meksyk) – 5700 m n.p.m.

*Am.Południowa: Llullaillaco (Argentyna/Chile) –

6739 m n.p.m.

*Australia i Oceania: Mauna Kea (Hawaje, USA) –

4205 m n.p.m.

*Azja: Elbrus (Rosja) - 5642 m n.p.m.

Ciekawostki

*Szacuje się, że w ciągu ostatnich 10 tys. lat na kuli ziemskiej czynnych

było 1500 wulkanów. W tym okresie miało miejsce około 7900 erupcji.

Obecnie liczbę czynnych wulkanów szacuje się na około 600. Ponad

połowa z nich znajduje się na obszarze lądowym. Ponadto można spotkać

kilka tysięcy nieczynnych wulkanów na lądzie oraz kilkadziesiąt tysięcy

pod wodą.

***

*Największe skupiska wulkanów na świecie znajdują się w Indonezji (ok. 80

wulkanów aktywnych, 100 drzemiących) i wzdłuż tzw. "Drogi Wulkanów"

z 30 stożkami w Ekwadorze. Najważniejsze wulkany na poszczególnych

kontynentach:

***

*W Polsce odnaleźć można ślady dawnego wulkanizmu w Pieninach (góra

Wdżar) oraz w Sudetach. Góra Świętej Anny to również dawny wulkan.

***

*Wulkany można znaleźć także na innych obiektach Układu Słonecznego,

m.in. na Marsie (Olympus Mons), Io (księżycu Jowisza) czy Trytonie

(księżycu Neptuna).

Zdjęcia

wulkanu.

Krater

wulkanu

Wezuwiusz

 Chaitén-

wulkan w Chile

w Andach

Południowych

Erupcja wulkanu

Erupcja wulkanu, wybuch wulkanu -

(drugie określenie, ściślej to:

gwałtowna erupcja, w praktyce

używane jako synonim erupcji) -

zjawisko wydostawania się na

powierzchnię Ziemi lub do atmosfery

jakiegokolwiek materiału

wulkanicznego (magmy, materiałów

piroklastycznych, substancji lotnych:

gazów, par).

Ze względu na formę erupcji

wyróżnia się

* erupcje centralne (erupcje punktowe) - najczęstszy obecnie typ

erupcji, podczas której materiał wulkaniczny wydobywa się punktowo

z krateru wulkanicznego lub jego najbliższego sąsiedztwa.

* erupcje linearne (erupcje linijne, erupcje szczelinowe) - materiał

wulkaniczny, głównie lawa bazaltowa wydobywa się wzdłuż szczelin w

skorupie ziemskiej. W przeszłości geologicznej takie erupcje były

powszechne, w ich wyniku powstały rozległe pokrywy lawowe (trapy);

* erupcje podmorskie - które mają miejsce na dnie morskim, częstym

ich produktem są lawy poduszkowe. W wyniku nagromadzenia

materiałów wulkanicznych pochodzących z takich erupcji powstają

wyspy wulkaniczne.

* erupcje arealne - znane z przeszłości geologicznej, polegały na

wydobywaniu się magmy nie przewodem wulkanicznym, lecz na całej

rozległej powierzchni, np. wskutek przetopienia skał nadkładu (nazwą

erupcji arealnej określa się również wybuch wielu wulkanów na jakimś

obszarze, zasilanych ze wspólnej komory wulkanicznej).

* hydroerupcje - spowodowane ciśnieniem pary wodnej powstałej w

wyniku kontaktu wód powierzchniowych lub wód podziemnych z

magmą lub rozgrzanymi przez nią skałami.

W zależności od rodzaju materiału

wydostającego się podczas erupcji

wyróżnia się

* efuzje (erupcje wylewne, erupcje lawowe) -

wydobywa się lawa pod wpływem pęknięcia skorupy

i przemieszczania się jej ku powierzchni Ziemi (dwa

rodzaje wulkanów: tarczowe i kopułowe);

* erupcje eksplozywne - wydobywają się materiały

piroklastyczne i produkty lotne, ma to zazwyczaj

gwałtowny charakter;

* erupcje mieszane - dostarczają jednocześnie lawy,

materiałów piroklastycznych i materiałów lotnych.

Wybuchom wulkanów często towarzyszą trzęsienia

ziemi.

Wielkie erupcje

wulkaniczne.

* Toba – 73.000 ± 4.000 lat temu

* Santorini (Thira) – ok. 1450 r. p.n.e.

* Wezuwiusz – 24 sierpnia 79 r.

* Huaynaputina (Peru) – 19 lutego 1600 r.

* Tambora – 11 kwietnia 1815 r.

* Krakatau – 27 sierpnia 1883 r.

* Mount St. Helens – 18 maja 1980 r.

* Pinatubo – czerwiec 1991 r.

* Orizaba (Meksyk) – 26 grudnia 1687 r.

• Góra Péele 1802r.

Zdjęcia erupcji

wulkanu

Erupcja

wulkanu

Mount

Redoubt

Wybuch

wulkanu

Tungurahua

Superwulkan

Superwulkan – wulkan, który powstaje wskutek potężnej eksplozji magmy

zalegającej w ogromnym zbiorniku kilka kilometrów pod powierzchnią

Ziemi. Taka komora magmowa ma z reguły objętość kilkunastu tysięcy

kilometrów sześciennych. Po erupcji superwulkanu pozostaje ślad w

postaci zapadłego krateru – gigantycznej kaldery o średnicy

kilkudziesięciu kilometrów. W odróżnieniu od zwykłych wulkanów,

Superwulkany są płaskie. Na powierzchni ziemi nad nimi przebiegają

zjawiska hydrotermalne: gejzery, fumarole, solfatary. Magma zalegająca

pod superwulkanem nie musi eksplodować, może ulec "wymrożeniu" w

nieszkodliwy batolit. Może także dojść do spokojnego wylewu lawy, który

będzie trwał miesiącami i będzie stosunkowo nieszkodliwy.Erupcja

superwulkanu może być nawet tysiące razy silniejsza od największych

erupcji zwykłych wulkanów. Objętość wyrzuconego materiału

wulkanicznego (magmy i materiałów piroklastycznych) przekracza 1000

km³. W skali zwanej Indeksem Eksplozywności Wulkanicznej (Volcanic

Explosivity Indem, VEI) erupcje takie mają największy stopień – VEI 8.

Powodują one gigantyczne zniszczenia w promieniu setek, a nawet

tysięcy kilometrów oraz wpływają na klimat całej Ziemi, wywołując z

reguły epokę lodowcową z powodu olbrzymich ilości uwalnianych do

atmosfery tlenków siarki, które tworzą cienki welon kwasu siarkowego

naokoło planety odbijający słoneczne światło przez wiele lat.

Zdjęcia Superwulkanu.

Jezioro Toba na

Sumatrze wypełniające

kalderę superwulkanu

Toba .

Gejzery i gorące źródła,

występujące w Parku

Narodowym Yellowstone, są

powierzchniowym przejawem

podziemnej komory

magmowej.

Znane

Superwulkany.

* Aira - Kyūshū, Japonia

* Aso - Kyūshū, Japonia

* Campi Flegrei - Włochy

* Kikai - Ryūkyū, Japonia

* Toba – Sumatra, Indonezja

*Taupo - Wyspa Północna, Nowa Zelandia

* Long Valley Caldera - Kalifornia, USA

* Bruneau-Jarbidge - Idaho, USA

* La Garita Caldera - Kolorado, USA

* Valle Grande - Nowy Meksyk, USA

* Yellowstone - Wyoming, USA

Wulkan Błotny

Wulkan błotny - wzniesienie w kształcie stożka lub

bardzo płaskiej kopuły z kraterem, utworzone w miejscu

wydobywania się na powierzchnię błotnistej mieszaniny

wody, iłu, piasku itp. Wulkany błotne nie są związane z

wulkanami lawowymi. Największe wulkany błotne

osiągają 700 m wysokości i 10 km średnicy podstawy,

jednak olbrzymia większość to struktury wysokości

kilkudziesięciu cm - kilku metrów. W zależności od m.in.

proporcji wody i gazu w wylewającej się na

powierzchnię masie występują bardzo różne kształty

wulkanów, od bardzo stromych stożków do prawie

płaskich kopuł. Istnieją też rozległe jeziora błotne, gdzie

wyniesienie się w praktyce nie tworzy.

Wydziela się trzy główne typy

genetyczne

wulkanów błotnych:

1.

Najczęstsze są wulkany związane z erupcją gazu, podnoszącego się ku powierzchni

Ziemi przeważnie z dużych głębokości (rzędu paruset metrów) i pochodzącego z

rozkładu substancji organicznych w skałach w głębi Ziemi. Dominującym gazem jest

metan. Do ukształtowania się wulkanu dochodzi tylko wtedy, gdy podnoszący się

gaz napotyka wody podziemne, wówczas dochodzi do mieszania się wody i gazu

oraz porywania przez taką mieszaninę piasku, iłu lub mułu, często także większych

bloków skał. Wulkanizm tego typu nie ma żadnego związku z działalnością

wulkanizmu lawowego lub procesami postwulkanicznymi, natomiast dość często

występuje na terenach roponośnych. Duże pola tego typu wulkanów są w Rumunii

(w tym rejon Berca), na półwyspie Kerczeńskim, Kaukazie, południowym USA, w

północnym Iranie i Iraku, Pakistannie (Wyżyna Irańska), Wenezueli, Kolumbii,

Indiach i Birmie.

2.

Wulkany związane z przejawami wygasającego już wulkanizmu - wydobywaniem się

gorącej wody lub pary wodnej oraz emanacji gazowych (solfatara) związanych z

końcowymi fazami wulkanizmu lawowego. Wypływy takie cechują się podwyższoną

temperaturą. Tego typu wulkany opisano z USA, Indonezji, Nowej Zelandii.

3.

Wulkany związane z trzęsieniami Ziemi, kiedy wstrząsy sejsmiczne powodują

naprężenia na warstwę wód podwodnych, co skutkuje ich gwałtownym

podnoszeniem się i wynoszeniem uwodnionej mieszaniny piasku i iłu na

powierzchnię. Opisane m.in. z USA, Rumunii, byłego ZSRR i Jugosławii.

Zdjęcia wulkanu

błotnego

Stożek wygasłego lub

drzemiącego wulkanu

błotnego we

wschodnim

Azerbejdżanie.

Czynny wulkan
błotny.

Koniec