MECHANIZMY IMMUNOLOGICZNE

MECHANIZMY IMMUNOLOGICZNE

ZWALCZAJĄCE ZAKAŻENIA

ZWALCZAJĄCE ZAKAŻENIA

Odporność wrodzona

( zwana również naturalną lub nieswoistą ) tradycyjnie

określana jako oporność – resistentio

Odporność nabyta

– swoista immunitas

RODZAJE ODPORNOŚCI NABYTEJ - SWOISTEJ

Czynna

naturalna po przebytym zakażeniu

sztuczna po podaniu szczepionki

Bierna

naturalna – matczyne p/ciała u noworodków

sztuczna – po podaniu surowicy odpornościowej

lub immunoglobuliny
Okres trwania każdego z typów odporności jest różny

DETERMINANTY ODPORNOŚCI SWOISTEJ

DETERMINANTY ODPORNOŚCI SWOISTEJ

I NIESWOISTEJ

I NIESWOISTEJ

Odporność nieswoista Odporność

swoista

Determinanty
Niezmienna przy każdej kolejnej Po pierwszym

kontakcie ekspozycji na ten sam antygen

z

antygenem pozostaje pamięć immunologiczna

Czynniki humoralne
Białka ostrej fazy Przeciwciała
Interferony
Lizozym
Dopełniacz

Komórki

Fagocyty Limfocyty T
Komórki NK

ODPORNOŚĆ NIESWOISTA

ODPORNOŚĆ NIESWOISTA

Wpływ różnych czynników – wiek, płeć, aktywność

hormonów, stan odżywienia,
Wpływ różnych chorób – cukrzyca, hipotyreoza,

Miejscowe mechanizmy obronne

Bariery anatomiczne – ciągłość skóry i błon śluzowych,
Kwaśność soku żołądkowego, pasaż jelitowy, przepływ

moczu, przepływ wydzieliny dróg oddechowych

Układowe mechanizmy obronne -

Gorączka indukowana cytokinami IL 1, TNF alfa, IL 6
Produkcja interferonów w tkankach zwykle w

odpowiedzi na zakażenia wirusami,

Fagocytoza

Naturalne komórki bójcze – natural killer

Lizozym – białko mające właściwości enzymatyczne –
obecny w granulocytach, monocytach, makrofagach
płucnych i w większości płynach tkankowych
/ nie ma w płynie mózgo-rdzeniowym i moczu /.
Działa silnie na bakterie Gram dodatnie, słabo na Gram
ujemne / otoczka lipopolisacharydowa /

Laktoferyna i transferyny - białka konkurujące o
jony żelaza z bakteriami potrzebującymi je do życia.

Białko C-reaktywne CRP - ma zdolność do reakcji
z polisacharydem C pneumokoków – wzrost następuje
w odpowiedzi na zakażenie. CRP wiąże się ze ścianami
komórkowymi – działając jako nieswoista opsonina.

Dopełniacz

– układ dopełniacza > 20

białek enzymatycznych, strukturalnych, w

surowicy zdrowego w małym stężeniu i

formie nieaktywnej,

Końcowy produkt aktywacji dopełniacza

/po zakażeniu /- to kompleksy atakujące

błonę prowadząc do lizy komórki

gospodarza

/ np. krwinki zakażonej wirusem / lub

komórek bakteryjnych, pasożytów i

nowotworowych przez uszkodzenie błony

komórkowej.

Interferony – należą do cytokin i w przebiegu

chorób zakaźnych są najczęściej produktem

komórki zakażonej wirusem.
Komórki człowieka wytwarzają 3 typy

interferonów:
IFN alfa – leukocyty, IFN beta – fibroblasty,

IFN gamma – limfocyty T i NK.

Mechanizm działania p/wirusowego polega na

aktywacji syntezy czynników p/wirusowych :

rybonukleazy, syntetazy, kinazy białkowej.

Obecnie IFN są produkowane metodą

biotechnologiczną w celach terapeutycznych

w chorobach zakaźnych a przede wszystkim

w chorobach nowotworowych.

KOMÓRKOWE MECHANIZMY

KOMÓRKOWE MECHANIZMY

OBRONNE

OBRONNE

Fagocyty – neutrofile i fagocyty

jednojądrzaste monocyty / we krwi / oraz

makrofagi / w tkankach / szybko otaczają

mikroorganizmy, które wniknęły do krwi lub

płynów tkankowych. Wchłaniają cząsteczki

upostaciowane / fagocytoza/ lub materiałów

rozpuszczalnych / pinocytoza /, które są

następnie trawione wewnątrzkomórkowo.

Fagocytoza składa się z 3 etapów:
- rozpoznawania i związania obcej substancji,

- wchłonięcia

- trawienia wewnątrzkomórkowego.

Komórki NK natural killer – funkcja

pewnej subpopulacji dużych limfocytów

szpiku – 10-15 % we krwi z obecnością

ziarnistości azurochłonnych. Mają zdolność

do nieswoistych reakcji cytotoksycznych

skierowanych p/komórkom nowotworowym i

komórkom zakażonym wirusami lub

bakteriami.

Eozynofile < 1% we krwi obwodowej –

odsetek wzrasta w zakażeniach pasożytami

- jako fagocyty są nieskuteczne – ale ich

ziarnistości zawierają enzymy i inne

substancje działające toksycznie na

pasożyty.

ODPORNOŚĆ SWOISTA

ODPORNOŚĆ SWOISTA

Organizm w ciągu życia rozwija odporność swoistą,

powstającą albo w wyniku odpowiedzi immunologicznej

na działanie na ustrój antygenu, albo w wyniku

przeniesienia do organizmu gotowych p/ciał od innego

osobnika.

Odpowiedź immunologiczna może być:

1. typu humoralnego - związana jest z wytwarzaniem

swoistych p/ciał

2. typu komórkowego – związana z pojawieniem się

swoiście uczulonych limfocytów,

- rozpoczyna się po zadziałaniu na organizm antygenu –

swoistej substancji, która ma zdolność do wywoływania

odpowiedzi immunologicznej i swoistego reagowania

z produktem odpowiedzi immunologicznej,

tzn. przeciwciałem lub uczulonym limfocytem.

Pod wpływem reakcji z antygenem w

organizmie rozwija się odpowiedź
immunologiczna



immunoglobuliny, swoiste p/ciała



uczulone limfocyty, posiadające p/ciała na
swojej powierzchni

Antygenem jest zwykle białko, wielocukrowiec,

glikoproteid.

Toksyny bakteryjne - naturalne antygeny są

białkami lub kompleksami wielocukrowo –

lipidowymi.

W wyniku reakcji z p/ciałami lub uczulonymi

limfocytami antygen zostaje zneutralizowany lub

zniszczony.

Zanim rozwinie się w pełni odpowiedź humoralna

(p/ciała) lub komórkowa ( uczulone limfocyty)

upływa okres od tygodnia do kilku miesięcy.

W tym czasie atakujący czynnik może

spowodować znaczne spustoszenie w organizmie.

Jeżeli organizm przetrwa okres powstawania

odporności – przy następnym zetknięciu się z tym

samym antygenem wykazuje w krótszym czasie

pełną odpowiedź

i niewrażliwość na jego działanie szkodliwe.

Odpowiedź humoralna -

Odpowiedź humoralna -

przeciwciała

przeciwciała

Zależy od p/ciał, które należą do gamma

globulin tzw. immunoglobuliny – są

wydzielane przez limfocyty B, które uległy

pobudzeniu przez antygen bezpośrednio,

albo za pośrednictwem makrofagów.

Uaktywnienie limfocytów B zwane

transformacją blastyczną, powoduje ich

rozmnażanie

i różnicowanie w komórki efektorowe –

komórki plazmatyczne, zdolne do syntezy i

wydzielania różnych klas immunoglobulin.

Odpowiedź komórkowa

Odpowiedź komórkowa

Antygen po wniknięciu do organizmu zostaje sfagocytowany
przez makrofagi i następnie przedstawiony w węzłach
chłonnych limfocytom T, które ulegają transformacji
blastycznej, mnożą się i tworzą populację uczulonych na ten
antygen limfocytów.
Uczulone limfocyty T w zetknięciu z antygenem wytwarzają
mediatory pobudzające makrofagi do zwiększonej
aktywności żernej, niszcząc antygen lub izolują od reszty
organizmu.
W ten sposób powstaje ziarnina złożona z makrofagów wokół
niektórych drobnoustrojów / tbc, bruceloza, trąd, kiła itd./.

Ponadto uczulone limfocyty produkują substancje
cytotoksyczne tzw. limfokiny – niebędące p/ciałami ale
zwiększającymi wędrówkę makrofagów do miejsca reakcji.

Związki między gospodarzem a

Związki między gospodarzem a

patogenem.

patogenem.

Interakcje gospodarz – patogen

Interakcje gospodarz – patogen

Jeżeli zakażony człowiek ma sprawne

mechanizmy obronne, istnieje łańcuch przeszkód

dla drobnoustrojów, który utrudnia zakażenie.
Miejscem pierwszego kontaktu jest skóra lub

błony śluzowe – nieswoiste mechanizmy

odpowiedzi immunologicznej stanowią pierwszą

barierę do pokonania przez drobnoustrój.
Pierwszym etapem kontaktu jest przyleganie

adhezja, która umożliwia utworzenie ogniska

zakażenia

i kolonizację mikroorganizmów.
Po fazie przylegania następuje faza inwazji, która

rozpoczyna się penetracją drobnoustroju w głąb

tkanek lub komórek.

Znaczenie stałej mikroflory bakteryjnej

organizmu. Naturalna flora bakteryjna

kolonizująca powierzchnię nabłonków wywiera

nieswoisty, lecz korzystny dla gospodarza wpływ

obronny przez

- zajęcie niszy biologicznej – nie może być

wykorzystana przez inny patogen,
- konkurencję o składniki odżywcze
- wytwarzanie metabolitów hamujących rozwój

innych

patogenów.

Określenia i definicje charakteryzujące

Określenia i definicje charakteryzujące

związki gospodarza z patogenem

związki gospodarza z patogenem

Określenia i definicje związane ze sposobami

i rodzajami zakażeń:

Zakażenie bezobjawowe (podkliniczne, utajone) -

przebiega bez widocznych objawów choroby

Zakażenie kontaktowe (przez styczność) – powstaje

w wyniku bezpośredniej lub pośredniej styczności

z zakażonym człowiekiem lub zwierzęciem

Zakażenie mieszane -jednoczesne zakażenie różnymi

drobnoustrojami. Zakażenie parenteralne

(pozajelitowe) - zakażenie z pominięciem układu

pokarmowego; termin stosowany zwłaszcza do

określenia zakażenia przez naruszenie ciągłości tkanek.

Zakażenie kropelkowe - powstaje wskutek wdychania

powietrza wraz z kropelkami zakażonej śliny lub śluzu.

Zakażenie pokarmowe - zakażenie przez przewód

pokarmowy drobnoustrojami chorobotwórczymi,

najczęściej znajdującymi się w żywności lub w wodzie.

Zakażenie poronne - o łagodnym, nietypowym i

najczęściej krótkim przebiegu.

Zakażenie powietrzne - powstaje wskutek wdychania

powietrza zawierającego drobne cząstki pyłu lub kropelki

śluzu wraz ze znajdującymi się tam drobnoustrojami

chorobotwórczymi.

Zakażenie pyłowe - zakażenie powietrzne pyłem

zawierającym drobnoustroje chorobotwórcze.

Zakażenie szpitalne - powstaje i rozwija się w

powiązaniu

z kontaktem ze środowiskiem szpitalnym, podczas pobytu

w szpitalu lub po jego opuszczeniu (nosocomial infection).

Określenia i definicje właściwości

czynnika zakaźnego w odniesieniu do

jego cech chorobotwórczych:

Patogenność - zdolność do wywołania choroby

Zaraźliwość - możliwość przeniesienia lub

przekazania patogenu z jego rezerwuaru lub

innego organizmu do nowego gospodarza

(transmissibility, comunicability)

Zakaźność - zdolność omijania lub przełamania

mechanizmów obronnych i wywoływania przez

patogen zakażenia u nowego gospodarza

Wirulencja (zjadliwość) - zdolność patogenu do

wniknięcia, namnożenia się i uszkodzenia

organizmu gospodarza.

Określenia i definicje stanu organizmu

gospodarza w odniesieniu do zakażeń:

Choroba zakaźna - zespół objawów

(subiektywnych

i obiektywnych) występujących wskutek

zakażenia, związany z uszkodzeniem tkanek lub

zmienioną czynnością fizjologiczną.

Odporność - niewrażliwość organizmu, gatunku

lub populacji na szerzenie się choroby zakaźnej.

Wrażliwość (na zakażenie) - stan organizmu

sprzyjający rozwojowi w nim określonych

drobnoustrojów.