Nauki pomocnicze historii

Genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

1.

Definicja, zakres, dzieje i zastosowanie

2.

Podstawowe pojęcia

3.

Ustalanie faktów genealogicznych

4.

Tablice genealogiczne

5.

Antroponomastyka historyczna

6.

Prosopografia

7.

Wobec innych nauk

8.

Literatura przedmiotu inne źródła
pomocnicze

Nauki pomocnicze historii – genealogia

I. Genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

1. Definicja, zakres, dzieje i zastosowanie (1)

Z języka gr. (genealogia) dosłownie: historia rodu,

opisana bądź zachowana w tradycji ustnej;
rodowód.

Nauka pomocnicza historii zajmująca się

pokrewieństwem osób, rodzin i rodów, przydatna
m.in. przy badaniach domów panujących,
dziedziczenia, koligacji politycznych, a w
ostatnich latach także – historii chorób, przekazu
genetycznego, prywatnych poszukiwań przodków
(„korzeni”) – (zajęcie dla specjalistycznych firm).

Nauki pomocnicze historii – genealogia

I. Genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

Nauki pomocnicze historii – genealogia

I. Genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

1. Dzieje genealogii (2)



Księgi rodzaju (w starożytności)



Katalogi władców, możnych feudałów,
dostojników Kościoła; kroniki i tablice
genealogiczne (w średniowieczu)



Legendy-panegiryki (w epoce renesansu)



Narodziny genealogii „krytycznej” (Francja,
XVII-XVIII w.)



Literacki romantyzm (XIX w.)



Instrumentalne podejście do genealogii w
Niemczech hitlerowskich i… stalinowskiej
Rosji)

1. Dzieje genealogii (3)

W Polsce (m.in.):



Bartosz Paprocki, Herby rycerstwa polskiego

(1584);



Kasper Niesiecki, Korona polska (1728-1744);



Adam Boniecki, Poczet rodów w W. Ks.

Litewskim w XV-XVI w. (1887);



- Herbarz polski (1899-1914, niedokończ.)



Oswald Balzer, Genealogia Piastów (1895);



Teodor Żychliński, Złota księga szlachty

polskiej (28 t., 1879-1905)



Bazy danych elektroniczne, także dostępne w

internecie (dzieła klasyczne i nowe oprac.)

Nauki pomocnicze historii – genealogia

I. Genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

2. Podstawowe pojęcia (1)



Ród (wspólnota krwi, pochodzenie od
jednego i tego samego przodka)



Rodzina monogamiczna („podstawowa
komórka społeczna”, związek dwojga ludzi płci
odmiennej, tj. małżeństwo)



Wielka rodzina (patronimia, więzy płynące z
poczucia związku krwi, wspólnoty gospodarczej
i terytorialnej)



Rody rycerskie (wspólnota krwi i herbu)
szlacheckie ( wpólnota herbu, oparta na

organizacji ziemskiej – od XV w.).

Nauki pomocnicze historii – genealogia

I. Genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

Nauki pomocnicze historii – genealogia

I. Genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

2.

Podstawowe pojęcia (2)



Filiacja (= stosunek genealogiczny

pomiędzy osobami pochodzącymi w

prostej linii z pokolenia na pokolenie:

dziadek  ojciec  syn = pokrewieństwo)



Pokrewieństwo (= stosunek wynikający z pochodzenia

od wspólnego przodka i upoważniający do

dziedziczenia)



Koicja (= związek dwojga ludzi płci

odmiennej, zawarty dla wydania na świat

potomstwa; najczęściej wynik małżeństwa

= powinowactwo)



Powinowactwo (= konsekwencja małżeństwa,

stosunek jednego małżonka do krewnych drugiego

małżonka)

Nauki pomocnicze historii – genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

I. Genealogia

2. Podstawowe pojęcia (3)



Stopnie pokrewieństwa (= odległości
genealogiczne pomiędzy dwoma
krewnymi)



Pokrewieństwo w linii prostej (tyle stopni, ile
generacji; np. ojciec i syn krewnymi I stopnia,
dziadek i wnuk – II stopnia etc)



… w linii bocznej (różnie liczone, w zależności
od ustawodawstwa i bardziej skomplikowane…)

Nauki pomocnicze historii – genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

I. Genealogia

2. Podstawowe pojęcia (4)



Przeszkody w zawarciu małżeństwa

(podobne wg prawa kanonicznego i

ustawodawstwa świeckiego):



Pokrewieństwo w linii prostej



Powinowactwo



„pokrewieństwo duchowe” (wyłącznie w

prawie kościelnym, wynika z czynności

związanych z udzielaniem chrztu i

bierzmowania)

3. Ustalanie faktów genealogicznych

np. stopnia pokrewieństwa, identyczności

nazwiska, ojcostwa prawnego, dat z życia

człowieka, na podstawie źródeł urzędowych

(ryzyko falsyfikatów) i innych „pobocznych”

4. Tablice genealogiczne (1)



… descendentów (albo drzewo genealogiczne)



… ascendentów

Znaki stosowane w tablicach – m.in. * (ur.), 

(zmarły).

Nauki pomocnicze historii – genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

I. Genealogia

4. Tablice

genealogiczne
(2)

Nauki pomocnicze historii – genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

I. Genealogia

Drzewo genealogiczne rodziny Małachowskich, ze zbiorów BN

5. Antroponomastyka historyczna

(ànthrōpos = człowiek, ònoma = imię)
= studium nazw osobowych (imiona i nazwiska)

Imiona „rodzime” i zapożyczone (chrześcijańskie);

tworzone od przymiotników lub od czasowników.

Nazwiska – wyróżniają człowieka na zasadzie

wspólnoty rodzinnej; nazwiska szlacheckie,
mieszczańskie i chłopskie

Badania językoznawcze imion i nazwisk pozwalają

na poznanie wielu zjawisk społecznych, kultury i
obyczajowości danej epoki

Nauki pomocnicze historii – genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

I. Genealogia

6. Prosopografia

(prósopon = osoba, grafe = piszę)
= identyfikacja i studium ludzi, którzy w

grupie społecznej, z określonych
powodów uzyskiwali władzę i autorytet.

Metoda badawcza, „bliska tym, które

uznajemy za nauki pomocnicze historii”
(J. Szymański, 88). Uprawiana głównie
przez Anglików, Niemców i Francuzów

Nauki pomocnicze historii – genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

I. Genealogia

7. … wobec innych nauk

Nauki pomocnicze historii – genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

I. Genealogia

8. Literatura przedmiotu i inne źródła

pomocnicze

Józef Szymański, Nauki pomocnicze

historii, rozdz. III…

Encyklopedia szkolna WSiP. Historia…
Jean-Louis Beaucarnot, Genealogie mode

d’emploi, Editions Marabout, Paris…

Nauki pomocnicze historii – genealogia

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008

I. Genealogia

Temat następnych zajęć, 24 maja
2008



Nauki zajmujące się językiem i
pismem



Język i kultura literacka
(językoznawstwo historyczne)



Papirologia



Paleografia



Wynalazek druku i jego konsekwencje

Adam Gałkowski, ŚWSZ im. gen. J. Ziętka w Katowicach, 10 V 2008