Psychologia społeczna

Agresja i przemoc; konsekwencje

i

kontrowersje

WSB –NLU 2011

Dr Krzysztof Brocławik

Wizja człowieka

Hobbes – człowiek

z natury jest
barbarzyńcą,



jedynie narzucone
przez prawo
represje i porządek
społeczny hamują
ludzki instynkt
agresji.

Wizja człowieka

J.J. Rousseau –

człowiek to
szlachetny dzikus,



Z natury łagodny,
życzliwy i radosny.



Cywilizacja jedynie
tłumi dobrotliwą
naturę człowieka i
wyzwala jego
agresję.

Co się tu dzieje?
Agresja….

Co się tu dzieje?
Przemoc….

Wymiary typologii zachowań

agresywnych

Modalność reakcji
Jakość reakcji
Bezpośredniość
Widoczność
Wzbudzenie

werbalna – fizyczna
działanie – brak

działania

bezpośrednie –

pośrednie

jawne – ukryte
niesprowokowane –

odwetowe

Wymiary typologii zachowań

agresywnych

Ukierunkowanie na cel
Typ szkody
Trwałość konsekwencji
Zaangażowane

podmioty

wrogie –

instrumentalne

fizyczna – psychiczna
przejściowe –

długotrwałe

jednostki - grupy

Definiowanie agresji



Agresja jest to fizyczne lub werbalne
zachowanie zorientowane na
intencjonalne uszkodzenie obiektu lub
zranienia osoby. Wrogość jest aktem
agresji motywowanej gniewem; zadanie
szkody jest tu celem samym w sobie.
(Wosińska 2004)

Definiowanie agresji nie jest

proste…



Agresja to każda forma zachowania,
której celem jest wyrządzenie szkody,
lub spowodowanie obrażeń innej żywej
istocie, motywowanej do uniknięcia
takiego potraktowania (Baron
Richardson 1994)



Agresja to gotowość wyrządzenia
krzywdy fizycznej i psychicznej ludziom,
celem sprawowania nad nimi kontroli
(Franken 2005)

Rodzaje agresji



Agresja
symboliczna



Agresja
instrumentalna



Agresja bierna



Agresja
usankcjonowana

Metody badania agresji



Obserwacja w warunkach naturalnych



Eksperymenty naturalne



Eksperymenty laboratoryjne



Paradygmat nauczyciel – uczeń



Paradygmat oceny tekstu



Czasy reakcji rywalizujących



Lalka Bobo



Agresja werbalna

Metody badania agresji



Samoopisy
zachowań



Techniki
nominacyjne



Dane archiwalne,
dokumenty



Skale osobowości



Techniki
projekcyjne

Agresja u zwierząt



Owszem, ale w
zasadzie nie
przeciwko osobnikom
tego samego
gatunku….



Istnieją dobrze
wykształcone
mechanizmy kontroli

Agresja (nie tylko) u

zwierząt



Agresja drapieżcy



Zabijamy zwierzęta i łowimy ryby



Agresja między samcami



87% aresztowanych za morderstwa i ciężkie

pobicia w USA to mężczyźni (Tedeshi, Felson

1994)



Agresja wywołana lękiem



Niemowlęta reagują złością na skrępowanie



Agresja terytorialna



W wielu krajach można bronić swojego

terenu

Agresja (nie tylko) u

zwierząt



Agresja macierzyńska



Kobiety także bronią swego potomstwa



Agresja rozładowująca negatywne stany

emocjonalne



Ból i poczucie straty ma potężną siłę

motywacyjną (Berkowitz 1993)



Agresja seksualna



Na przykład zazdrość



Agresja instrumentalna



Ludzie - agresywni dla korzyści (Moyer

1976)

Agresja w sporcie

Biologiczne wyjaśnienia

agresji



Etologia – agresja
jako energia
wewnętrzna



Socjobiologia –
agresja jako
wytwór ewolucji



Genetyka
behawioralna –
dyspozycja
dziedziczna

Biologiczne mechanizmy

agresji



System walki i ucieczki (FFS)



System aktywacji behawioralnej (Bas)



System hamowania behawioralnego
(BIS)



Ważne struktury mózgowe:



Receptor



Wzgórze, kora wzrokowa, ciało
migdałowate, płat skroniowy (Gray 1991)



Samce alfa u wielu gatunków i liczne
korzyści z agesji

Biologiczne mechanizmy

agresji



R

ozwojowi agresji (np. u ssaków) towarzyszy

doskonalenie mechanizmów hamujących jej
ekspresję w przypadku, gdy jest to
uzasadnione interesem organizmu – dlatego
nawet wśród najbardziej krwiożerczych
gatunków zwierząt ekspresja agresji stanowi
jedną z dostępnych opcji zachowania, jej
wybór zależy od społecznych
doświadczeń i aktualnej sytuacji, w jakiej
znajduje się zwierzę.

Psychologiczne wyjaśnienia

agresji



Psychoanaliza



Hipoteza frustracji –
agresji



Neoasocjacjonizm
poznawczy



Model transferu
pobudzenia



Podejście społeczno –
poznawcze



Teoria uczenia się



Model interakcjonizmu
społecznego

Psychologiczne wyjaśnienia

agresji

U przypadku ludzi na ekspresję agresji
większy wpływ wywiera sytuacja społeczna
bez względu na to, jaka jest geneza agresji
(wyuczona/wrodzona) – do jej ujawnienia
dochodzi w wyniku złożonych interakcji

takich czynników, jak:



wrodzone popędy



opanowane sposoby kontroli zachowania



cechy sytuacji społecznej

Od Freuda do grupy z Yale



Freuda dychotomiczna teoria instynktu



Eros i Thanatos (Modyfikacja po Wielkiej
Wojnie)



Mechanizm uwalniania destruktywnej
energii



Dowody empiryczne – jak w całej
psychoanalizie



Inspiracja dla innych badaczy

Hipoteza frustracji – agresji

Hipoteza frustracji – agresji



Frustracja –
zablokowanie
popędu



I wersja 1939 –
frustracja prowadzi
do agresji

(Grupa z Yale: Dollard,

Miller, Sears, Doob,
Mowrer 1939)

Hipoteza frustracji – agresji



Ważna jest siła potrzeby (popędu)



Ważmy jest stopień zablokowania potrzeby



Wielkość frustracji zależy od momentu
zablokowania



Liczy się skumulowanie przeszkód na drodze do
różnych celów



Agresja może być przemieszczona



Modyfikacje



Liczy się stopień w jakom agresja redukuje popęd
(Miller 1941)



Do wystąpienia agresji potrzebny jest gniew
(Berkowitz 1989)

Efekt broni



Uruchomienie reakcji
sfrustrowanej
jednostki na widok
broni poprze:
nasilenie
negatywnych emocji
i skojarzeń

(Klasyczny

eksperyment
Berkowitza 1989)

Sytuacje w których nasila się

agresja



Wysoka temperatura (hipoteza linearna
i krzywoliniowa)



Doznawanie bólu



Przebywanie w tłumie (badania nad
szczurami – agresja do własnego
gatunku mimo obfitości pożywienia i
wody Colhoun 1962, 1966)

Agresja a różnice między

płciami



Kobiety uważają agresję za bardziej
naganną niż mężczyźni



Agresywność mężczyzn jest bardziej
potępiana przy tym samym zachowaniu



Agresja przeciw kobiecie jest bardziej
potępiana



Niezależnie od płci ludzie bardziej
wykształceni są przeciwnikami agresji

Agresja a różnice między

płciami



Mężczyźni, którzy aprobują stereotyp
męskości są jawnie bardziej agresywni



Agresywne zachowanie mężczyzn
uważa się za przemieszczoną agresję w
stosunku do ich matek

(Harris, Knight-Bohnhoff, 1996, Weisbuch i inni

1999, McCollaum, Lester 1997)

Kochana telewizja…

Modelowanie agresji to

proces, który uczy
obserwatorów
warunków w jakich
prowadzi ona do
nagród, oraz nowych
technik jej
wyrażania. Tendencja
do imitacji zwiększa
się, gdy agresywne
zachowanie modela
jest nagradzane

Oglądanie przemocy nasila

przemoc



Zbieżność w czasie „technologii” i agresji



Wzrost liczby gwałtów w USA po

„udostępnieniu” filmów porno (Court 1985)



W Ameryce Płd. Dwukrotny wzrost liczby

morderstw po „wejściu” telewizji

satelitarnej ( Myers 1999)



Agresja u dzieci i dorosłych oglądających

dużo programów nasyconych przemocą



Im więcej elementów przemocy w

programach, tym bardziej agresywne

zachowanie dziecka (Belson 1978)

Oglądanie przemocy nasila

przemoc



Dorośli skazani za poważne przestępstwa

to ci, którzy w dzieciństwie oglądali wiele

filmów z agresywną przemocą (Eron i inni

1985)



Oglądanie agresywnej gry futbolistów

zwiększa częstość incydentów

bezpośrednio po meczu (Goldstein 1982)



Oglądanie okrucieństw sprzyja

zmniejszeniu wrażliwości na przemoc



W miarę oglądania scen przemocy poziom

podniecenia fizjologicznego zmniejsza się

(Cline i inni 1973)

Oglądanie przemocy nasila

przemoc



Oglądanie filmów pornograficznych

nasila przemoc na tle seksualnym



Po oglądaniu „porno” mężczyźni bardziej

akceptują przemoc wobec kobiet

(Malamuth 1981)



Po oglądaniu „porno” mężczyźni wierzą,

że pewna ilość agresji podnieca kobiety

(Donnerstein 1981)



Więcej niż 1/3 mężczyzn gotowa jest

dokonać gwałtu, przy zapewnieniu

bezkarności (Stille i inni 1987)

Agresja jako sposób na

życie



Socjalizacja w
podkulturze
afirmującej agresję



Władza i bardzo duże
korzyści, które
przynosi agresja,
łącznie z względną
bezkarnością



Konieczność
utrzymania
autorytetu i pozycji w
grupie

Agresja jako sposób na

życie

Agresja a poczucie kontroli



Panowanie nad wydarzeniami –

podstawowa potrzeba człowieka (Rotter

1972)



Brutalnym przestępcom często brakuje

podstawowych umiejętności społecznych

przydatnych do kontrolowania innych

(Toch 1969, 1993)



Przestępcy mają niski poziom

samokontroli (Gottferdson, Hirschi 1990)



Małe dzieci stopniowo takie umiejętności

opanowują (Patterson 1976)

Agresja a zagrożona
samoocena



Potrzeba wysokiej samooceny jest silna,
a złe oceny można akceptować lub
odrzucić



Odrzucenie negatywnych oceny może
prowadzić do agresji



Po wypiciu alkoholu samoocena się
poprawia



Osadzenia za napady mają na ogół
wysokie mniemanie o sobie



Podobnie postrzegają siebie chuligani

Agresja a zagrożona
samoocena



Pojedynki praktykowali ludzie „ze sfer”, z

zasady o honor, szacunek lub pozycję



Gwałty popełniają ludzie przekonani o

wyższości mężczyzn, ale też z zagrożonym ego



Przemocy domowej dopuszczają się mężczyźni

o tradycyjnych poglądach na rodzinę



Przemoc wobec starszych dotyczy ludzi o

wysokim statusie i władzy



Wysokie mniemanie o sobie mają:



Młodzież z gangów, terroryści i agresorzy

(polityczni)

Agresja a psychologia
społeczna



Realne problemy społeczne



Powszechność agresji ale brak
konieczności jej występowania



Elastyczność adaptacyjna człowieka i
zwierząt



Fundamentalne pytanie o naturę ludzką
– Hobbes czy Rousseau?

Do zobaczenia

Do zobaczenia