Stereotypy.

geneza, struktura, funkcje

i konsekwencje
stereotypów

2

PODEJŚCIA DO STEREOTYPÓW

PODEJŚCIE KULTUROWE



Stereotypy stanowią aspekt zbiorowej wiedzy społeczeństwa

obejmującej także zwyczaje, rytuały, normy, mity, idee,

systemy religijne, wiedzę naukową.



W perspektywie kulturowej podkreśla się rolę języka i

komunikacji w danej kulturze. Stereotypy stanowią wiedzę

zbiorową, powszechnie podzielaną i transmitowaną w obrębie

społeczności. Powszechne podzielanie określonego systemu

przekonań stanowi konstytutywną cechę stereotypu.



Badania wpływu języka na stereotypy – etykiety kategorii

(czarnoskóry – Murzyn, homoseksualita – pedał, etnofaulizmy

– pogardliwe etykiety grup społecznych, wykształciuchy,

ubekistan

Siła uprzedzeń – liczba pogardliwych etykiet



Wpływ mediów – literatury, telewizji, gazet, kina, internetu,

reklam, strategii marketingowych



Normy i role społeczne – np. rola kobiety i mężczyzny w

danym społeczeństwie

3

PODEJŚCIE SPOŁECZNO-POZNAWCZE –

INDYWIDUALISTYCZNE



Poziom mikroanalityczny – intrapersonalny.



Stereotyp jest strukturą poznawczą

,

traktowany jako element doświadczenia jednostki (jej wiedzy)

na temat określonych grup społecznych,

który tworzy się:
w wyniku kontaktu z przedstawicielami tych grup – osobistych

doświadczeń,

w wyniku przekonań uzyskanych „z drugiej ręki”

-

od innych osób:

Rola rodziców w kształtowaniu postaw i wiedzy o świecie – Allport

– rola autorytarnych rodziców)

Rola środków masowego przekazu.

Stereotyp zawiera również oczekiwania na temat

prawdopodobnych zachowań osób objętych stereotypem,

wyników działań.

4



Schematy grupowe – najbardziej tradycyjne podejście w
obrębie ujęcia indywidualistycznego. Schemat grupowy jest
zbiorem przekonań jednostki na temat danej grupy społecznej.



Prototypy grupowe – ujęcie zmierzające do bardziej
szczegółowego wyjaśnienia budowy stereotypu, prototyp jest
reprezentacją umysłową zbudowaną ze zbioru skojarzeń
między etykietami grup (np. Murzyni) a cechami
charakteryzującymi te grupy (np. muzykalni)



Egzemplarze – reprezentacja umysłowa grupy opiera się na
wspomnieniu konkretnego egzemplarza. Stereotyp jest
uruchamiany na zasadzie spostrzeganego podobieństwa
obiektu do egzemplarza

5

STEREOTYPY – schematy kategorialne, schematy
osób lub grup, które posiadają następujące
podstawowe właściwości:

1.

Poznawcza wadliwość - ubóstwo treści,

uproszczenie, nieweryfikowalność,

nieadekwatność.

2.

Nadogólność - mała wariancja egzemplarzy w

obrębie kategorii, co wyraża się

przeświadczeniem, że „wszyscy są tacy sami”

3.

Nasycenie silnym zabarwieniem afektywnym

- emocje stanowią trwałe oznakowanie

towarzyszące treści.

4.

Odporność na zmiany - trwałość wynika z

aktywnej obrony przed zmianą stereotypu

6

METODY BADANIA STEREOTYPÓW



skala przymiotnikowa

opracowana

przez Katza i Braly'ego - służy ona do
wykrywania stopnia rozpowszechnienia
opinii na temat określonej grupy. Z
obszernej listy cech badani

wybierają te,

które ich zdaniem charakteryzują członków
danej grupy

(kobiety, politycy, Żydzi,

bezrobotni)
Na stereotyp składają się cechy wskazane
przez największą liczbę badanych

7

Na stereotyp

KOBIETY

składają się cechy

wskazane przez
największą liczbę
badanych –
najwyższy procent
badanej grupy:

wrażliwa,
troskliwa,
uczuciowa,
delikatna,
pracowita

(

Źródło: badania własne w

ramach projektu
EQUAL

)

8

METODY BADANIA STEREOTYPÓW

c.d.



technika metodą procentową - polega ona na określaniu,

na ile rozpowszechniony w danej grupie jest zestaw pewnych

cech. Badani otrzymują obszerną listę cech i wskazują,

jaki procent członków danej grupy posiada kolejną cechę.

Za stereotypowe cechy uznaje się te, które uzyskały średnio

najwyższy procent



metoda stopy diagnostyczności - pozwala ustalić te cechy,

które wyróżniają członków danej grupy spośród wszystkich

ludzi. Podobnie jak w metodzie procentowej, respondenci

podają,

jaki procent członków danej grupy posiada kolejne

cechy, następnie respondenci określają, jaki procent ludzi w

ogóle posiada kolejne cechy.

Dla każdej cechy oblicza się stopę diagnostyczności –

procent członków grupy, u których występuje dana cecha,

należy podzielić przez procent ludzi w ogóle obdarzonych

daną cechą. Na stereotyp składają się cechy o

najwyższej stopie diagnostyczności

9

Mechanizmy powstawania

stereotypów

POZNAWCZE



Kategoryzacja:
redukcja dostępnych danych, wychodzenie poza

dostarczone informacje



Podstawowy błąd atrybucji (in. błąd korespondencji)

– przypisywanie aktorowi dyspozycji, pomijanie roli

czynników sytuacyjnych – roli społecznej, norm



Błąd pozornej korelacji – wnioskowanie o

współwystępowaniu zdarzeń – zmiennych, istotną

rolę ogrywa wyrazistość oparta na rzadkości

występowania cech, zachowań, mniejszość –

bardziej wyrazista

10

Mechanizm powstawania stereotypów c.d.

MOTYWACYJNO – SPOŁECZNE



Przypisywanie innych ludzi do grup i
kategorii społecznych - podział na grupę
własną i obcą opiera się na dążeniu do
utrzymania pozytywnej samooceny
(Tajfel),



Elementarna stereotypizacja świata
społecznego: MY – ONI jako podstawa
adaptacji społecznej (orientacji)

11

MINIMALNY EFEKT GRUPOWY

(

minimal group paradigm. MGP

)



Osoby badane podzielone są losowo na dwie

grupy w sposób arbitralny np. grupa K i grupa W,

kryterium - preferencje dotyczące sztuki

współczesnej (Tajfel)



Dowolne kryterium podziału jest wystarczające

do podziału grupy na własną (MY) i obcą (ONI)



Jako zmienna zależna w tego typu badaniach

występuje: alokacja zasobów (np. przydzielanie

nagród pieniężnych członkom grupy własnej vs.

obcej, przydzielanie punktów)

EFEKTY



FAWORYZACJA GRUPY WŁASNEJ



JEDNORODNOŚĆ (HOMOGENIZACJA) GRUPY OBCEJ

12

Badanie (Taylor i in.) wg. paradygmatu „kto powiedział co”

OB. oglądały film przedstawiający dyskusje trzech białych i trzech

czarnych mężczyzn. Następnie proszono je o przypomnienie

konkretnych kwestii wypowiadanych przez poszczególne osoby

oraz przypisanie wypowiedzi określonym osobom.

Popełniano więcej błędów wewnątrz kategorialnych ( tj. np.

wypowiedź jednej osoby czarnej przypisywana jest innej osobie

czarnej) niż między kategorialnych (wypowiedź osoby czarnej

przypisywana osobie białej)

Kategoryzacja – wytwarza niemal automatycznie

dwa efekty

:

1.

Tendencyjność w spostrzeganiu polegająca na

wzmacnianiu różnic między kategorialnych i

wzmacnianiu podobieństw wewnątrz

kategorialnych – tzw. efekt akcentuacji

2.

Ewaluatywne i behawioralne różnicowanie

między kategoriami, faworyzowanie grupy

własnej (in-group bias) kosztem grupy obcej

13

Mechanizm powstawania stereotypów c.d.

MOTYWACYJNO – SPOŁECZNE



Uzasadnianie i usprawiedliwianie

:

różnic w statusie różnych grup

społecznych, np. kobiety opiekuńcze, 2/3
Białych Amerykanów sądzi, że Czarni mają
mniej atrakcyjną pracę, gorsze warunki
mieszkaniowe, niższe dochody ponieważ brak
im motywacji do poprawienia własnej sytuacji,

międzygrupowych relacji np. Niemcy

skuteczni– Szkopy bezwzględne, Japończycy
pomysłowi – chytrzy Japońcy.

14

Stereotype content model Susan Fiske

relacje międzygrupowe jako źródło stereotypów

grup



Dwa treściwo odmienne wymiary stereotypów związane są z

kompetencjami (inteligentny, zaradny) i ciepłem (życzliwy,

miły)



Pochodzą z dwóch strukturalnych parametrów relacji

międzygrupowych: relatywnego statusu i typu współzależności:

konkurencja - współpraca



Status wpływa na wymiar kompetencji – grupom o wysokim statusie

przypisywane są wyższe kompetencje niż grupom o niskim statusie.



Współzależność wpływa na wymiar ciepła – grupy kooperatywne

traktowane są jako ciepłe – przyjazne, zaś konkurencyjne jako zimne

(nieprzyjazne)



Jak wskazują badania, wymiar kompetencji jest silnie skorelowany z

socioekonomicznymi wskaźnikami statusu, natomiast wymiar

ciepła z oceną kooperatywności (Fiske i in. 2007).



Badania stereotypów w USA:

zimne i kompetentne – ludzie bogaci, feministki, Żydzi (zazdrość i zawiść)
ciepłe i niekompetentne – gospodynie domowe, niepełnosprawni, ludzie

starsi (współczucie i sympatia)

15

KONSEKWENCJE STEREOTYPIZACJI na przykładzie
stereotypów płci

Te same trudne zadania

wykonywali

uzdolnieni

matematycznie

studenci obojga płci,

w jednych

warunkach podano,

że test ten ujawnia

zwykłe różnice

między płciami,

mężczyźni wypadają

lepiej, w drugich, że

test jest niewrażliwy

na płeć. W

pierwszych

warunkach wystąpiła

groźba stereotypu –

dezorganizacja

działania

16

KONSEKWENCJE STEREOTYPIZACJI

na przykładzie stereotypów płci

Intrapersonalne

– wykształcenie określonej

tożsamości indywidualnej,



kobiety częściej wykształcają Ja-współzależne,

bardziej definiują własną tożsamość poprzez relacje

z innymi, cechy i umiejętności sprzyjające

budowaniu więzi z innymi (wrażliwość na innych,

serdeczność)



mężczyźni częściej wykształcają Ja-niezależne,

definiują własną osobę oddzielnie od innych, w

kategoriach cech podkreślających autonomię,

niezależność, niepowtarzalność



zróżnicowane zachowania autoprezentacyjne:

mężczyźni – kompetencja, niezależność,

asertywność, kobiety: empatia, wrażliwość



Zróżnicowanie podejmowanych działań: mężczyźni

– kierowanie innymi, przekonanie o własnych

zdolnościach przywódczych. Kobiety – zachowania

opiekuńcze i przekonanie, że są w tym skuteczne

17

KONSEKWENCJE STEREOTYPIZACJI na przykładzie stereotypów
płci



Interpersonalne – inni ludzie oraz
instytucje społeczne (kulturowe) w
sposób odmienny traktują mężczyzn i
kobiety. Stereotypy płci wpływają na
interpretację zachowań - mechanizm
samospełniającego się proroctwa

18

Funkcje stereotypów

EPISTEMOLOGICZNE



Stereotypy dostarczają użytecznych informacji o innych

ludziach, przynależność spostrzeganej osoby do określonej

kategorii jest podstawą do wnioskowania o jej

właściwościach, hipoteza „ziarna prawdy”



Stereotypy maksymalizują „metakontrast” – zwiększają

różnice miedzygrupowe i zmniejszają zróżnicowanie

wewnątrz grup - teoria akcentuacji Tajfela



Na poziomie zbiorowym stereotypy zwiększają wyrazistość

sytuacji społecznych – wyjaśniają i nadają sens

wydarzeniom, zaspakajają zbiorową potrzebę rozumienia np.

nieszczęść dotykających grupę własną



Stereotypy służą uzasadnianiu negatywnych postawy wobec

innych (Allport). „Pożądane” w okresach wojen tworzenie

„odczłowieczonych” stereotypów wroga, także stereotypy

grup upośledzonych ekonomicznie i społecznie, które służą

utrzymaniu status quo i zbiorowej obojętności wobec nich



Stereotypy utrzymują status quo relacji międzygrupowych

oraz różnic statusu i władzy w społeczeństwie