Sama pedagogika jako forma opieki nad własnymi dziećmi istnieje od początku ludzkości. Bowiem skoro zwierzęta instynktownie opiekują się swym potomstwem, to tym bardziej człowiek musiał wychowywać, czyli przygotowywać dzieci i młodzież do samodzielnego życia.
W trakcie rozwoju pedagogiki zmieniały się formy wychowania, które wiązały się z rozwojem życia społecznego i kultury.
Sam termin pedagogia pochodzi od gr. paidagogos, czyli pais- dziecko i ago- prowadzę (prowadzący dziecko). Początkowo w Grecji mianem paidagogosa określano niewolnika, którego zadaniem było odprowadzanie chłopców, synów wolnych obywateli Grecji, na miejsce ćwiczeń- palestrę. Z czasem rola paidagogosa rozszerzyła się i do jego obowiązków należała nauka czytania, pisania, liczenia i tabliczki mnożenia, recytacji epopei narodowej Homera, uczenie pieśni religijnych, wdrażanie szacunku dla ludzi starszych oraz ciągła dbałość o rozwój fizyczny chłopców. Całość tych czynności nazwano paidagogią.
Dopiero przełom XVII w. to początki nowożytnej pedagogiki. Za jej twórcą uważa się Jana Amosa Komeńskiego, który sformułował problemy badawcze dla pedagogiki, a także m. in. wprowadził podział na klasy i lekcje.
Jednakże myślenia pedagogiczne nadal miało charakter fragmentaryczny, przyjmując wymiar filozoficzny, publicystyczny a nawet literacki, więc pedagogika była nadal częścią filozofii.
Naukowy charakter nadał pedagogice dopiero z początkiem XIX wieku J. F. Herbert i to on właśnie zwany jest ojcem pedagogiki naukowej. Oderwał on pedagogikę od filozofii, tzn. zebrał dotychczasową wiedzę o wychowaniu i usystematyzował ją, opierając się na etyce filozoficznej (wyznaczała cele wychowania) oraz na psychologii (wyznaczała środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów).
Rozwój pedagogiki jako nauki był powolny i trudny, ciągle bowiem brakowało jeszcze norm i zasad planowego działania wychowawczego, które można by było stosować w praktyce. Prowadzono wprawdzie badania nad wychowaniem, które dostarczały wiedzy empirycznej, ale nie stanowiły one podstaw do teoretycznych uogólnień. Dopiero rozwój nauk o przyrodzie i społeczeństwie, lepsze i pełniejsze poznanie praw rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka, pozwoliły na oparcie procesów wychowawczych na ścisłych naukowych podstawach, powodując, iż pedagogika stała się jedną z dyscyplin zajmujących ważne miejsce w systemie nauk.
Klasyfikacja pedagogiki wg Zygmunta Wiatrowskiego:
Najbardziej ogólny, podstawowy podział dyscyplin pedagogicznych:
Pedagogika ogólna
Historia oświaty i wychowania oraz doktryn pedagogicznych
Teoria wychowania (moralno- społecznego, estetycznego, fizycznego)
Dydaktyka (ogólna i szczegółowe, inaczej metodyki szczegółowe)
Szczegółowe dyscypliny pedagogiczne wyznaczone liną rozwoju człowieka:
teorie wychowania rodzinnego
pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna
pedagogika szkolna (ogólnokształcąca, zawodowa)
pedagogika szkoły wyższej
teoria kształcenia równoległego/ edukacja równoległa
teoria kształcenia ustawicznego/ kształcenie permanentne/ kształcenie całożyciowe
pedagogika dorosłych/ andragogika (gr. andragogos- dorosły, jej podstawowym kryterium jest wiek)
pedagogika specjalna (resocjalizacyjna, rehabilitacja, oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika)
Dyscypliny pedagogiczne odpowiadające głównym obszarom działalności człowieka:
pedagogika pracy
pedagogika społeczna (opiekuńcza i socjalna)
pedagogika kulturalno- oświatowa
pedagogika zdrowia
teoria wychowania technicznego
teoria wychowania obronnego
pedagogika czasu wolnego
Dyscypliny pomocnicze i z pogranicza:
pedagogika porównawcza
pedeutologia
polityka oświatowa
organizacja oświaty i wychowania
filozofia wychowania
psychologia wychowania
socjologia wychowania
informatyka i cybernetyka wychowania
Gerontopedagogika (gr. gerontos- starzec)
Pedagogika (wg Stefana Kunowskiego)- działanie, które dotyczy całożyciowego rozwoju człowieka.
System (gr. systema)- zestawienie, połączenie, układ
System to zbiór elementów oraz związków i zależności, jakie są między nimi , tworzące określoną całość o charakterze statycznym lub dynamicznym.
System to zespół norm i sposobów działania, regulujących jakąś dziedzinę życia (np. system prawny, drogowy)
System to uporządkowany zespół zadań, które łączy ze sobą stosunek logicznego wynikania.
Pedagogika to system naukowy (swoisty obszar poszukiwań).
Każda nauka i każdy system posiada własną terminologię, metodologię badań własnych, teorię (określone, potwierdzone teorie, które pozwalają na umiejscowienie danego zjawiska w tej teorii).
Edukacja (wg Zbigniewa Kwiecińskiego)- ogół wpływów na jednostki, grupy ludzkie. Wpływów sprzyjających takiemu ich rozwojowi o wykorzystaniu posiadanych możliwości, aby w maksymalnym stopniu stały się świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, narodowej, kulturowej i globalnej oraz aby stały się zdolne do aktywnej samorealizacji, niepowtarzalnej i trwałej tożsamości i odrębności, były zdolne do rozwijania własnego Ja poprzez podejmowanie „zadań ponadosobistych”, poprzez utrzymanie ciągłości własnego Ja w toku spełniania „zadań dalekich”.
Zadania osobiste- nauka, uprawianie sportu, realizowanie hobby, obowiązki domowe.
Model „10 ścian” wychowania wg Zbigniewa Kwiecińskiego- jest to całościowe spojrzenie na edukację i wybór tych problemów i procesów, które mają największy wpływ na edukację od strony jednostki. Do tych problemów edukacja lisi się odnieść, jeżeli tego nie uczyni skutki mogą być opłakane. Pierwsze sześć wymiarów znajduje się na zewnątrz jednostki, pozostałe dotyczą jej wewnętrznej sfery.
1. Globalizacja - dotyczy zagadnień obejmujących swym zasięgiem wszystkich mieszkańców Ziemi, w tym np. ochrony środowiska:
2. Regionalizacja - w tym problematyka: edukacja a państwo, zależności państwowe konieczne i mniej konieczne;
3. Integracja — a tożsamość narodowa, w tym patriotyzm;
4. Kolektywizacja - wtórna socjalizacja, istnienie w grupach społecznych, w tym polityczność związana z przynależnością do danej grupy społecznej;
5. Profesjonalizacja i biurokratyzacja - profesjonalizm zawodowy, odpowiedzialność, organizacja i instytucje;
6. Socjalizacja pierwotna - uspołecznienie pierwotne, rodzina i społeczność lokalna (w sensie mikro);
7. Inkulturacja - wchodzenie w kulturę, dostęp do wartości ogólnoludzkich;
8. Jurydyfikacja - wprowadzanie w prawo, uświadamianie, co czyni człowieka obywatelem danego kraju, uczestnikiem w systemie prawnym;
9. Kształcenie i humanizacja — stawanie się coraz bardziej osobą ludzką, również w wymiarze duchowym;
10. Hominizacja (biologiczność) - stawanie się człowiekiem w sensie rozwoju biologicznego.
W edukacji chodzi o to, by żaden z wymienionych elementów nie dominował, lecz by były one w równowadze. Dominacja któregokolwiek z nich rodzi określone konsekwencje.
Funkcje wychowania według Stefana Kunowskiego
Funkcje najstarsze: funkcje religijne, funkcje moralne i funkcje społeczne.
Funkcje nowoczesne:
Funkcja techniczna wychowania polegająca na przygotowaniu do pracy produkcyjnej, politechnizacji (korzystanie ze zdobyczy technicznych) i kształcenia zawodowego.
Funkcja kulturotwórcza- polega na tym, że przez wychowanie naturalne, a głównie kształcenie w szkole następuje przekazanie dorobku kultury następnym pokoleniom, a także rozwijanie uzdolnień twórczych w różnych dziedzinach kultury.
Funkcja biologiczna- została odkryta przez medycynę wskazująca, iż złe wychowanie w dzieciństwie wpływa na stan zdrowia, a to determinuje przebieg procesu wychowania.
Funkcja psychologiczna- dzięki niej można w szkole i w procesie wychowania naturalnego ćwiczyć myślenie, inteligencję, rozwijać ucznia, wyobraźnię, zainteresowania i uzdolnienia różnego typu.
Funkcja patriotyczna oznacza, że w wychowaniu należy kształtować uczucie miłości i szacunku do własnej ojczyzny.
Funkcja ekonomiczna- polega na wyrobieniu w społeczeństwie zmysłu oszczędności, gospodarności i wyższej wydajności pracy przez stosowanie nowoczesnych technologii.
Funkcja polityczna- oznacza, iż przez odpowiednie wychowanie narodu można go nastawić na agresję w stosunku do innych ludzi lub też doprowadzić do pokojowego współżycia międzynarodowego.
Te liczne funkcje współczesnego wychowania dowodzą olbrzymiego znaczenia jakże dziś ono posiada. Wychowanie współczesne zmierza, bowiem do wszechstronnego rozwoju ludzi, czym jest niezastąpionym narzędziem i jedyną drogą. Bowiem wszystko, co człowiek wewnętrznie posiada powstaje jako dzieło wychowania
Kultura (wg Eduarda Tylora)- kultura lub cywilizacja to złożona całość, obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.
Kultura (wg J. Szczepańskiego)- ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych wartości, uznawanych sposobów postępowania zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.
Wartość- dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości utrzymują postawę szacunku, przypisując im ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus. Wartości tworzą systemy.
Wg Bogdana Suchodolskiego kultura to całokształt dorobku ludzkości, społecznie utrwalony, gromadzony w ciągu jej dziejów, stale wzbogacany nowymi dziełami twórców i pracą wszystkich społeczeństw, również poziom rozwoju społeczeństw, grup i jednostek w danej epoce historycznej, uwarunkowany stopniem rozwoju sił przyrody, osiągniętym stanem wiedzy i twórczości artystycznej oraz formami życia społecznego.
Funkcje kultury i mechanizmy ją tworzące:
Dyferencyjna (łac. Diferentio- różnicować)- zróżnicowanie
Dewidencyjna (łac. Deridere- dzielić, rozdzielać)- np. bariera obcości (obcy to ten, który nie jest z nami, bariery tworzące stereotypy)
Agresywna (łac. Agressio- napad)- np. charakter indywidualny, zbiorowy; agresja fizyczna lub psychiczna
Deprecjacyjna (łac. Depretiare- obniżać wartość) np. poprzez obrażanie, ośmieszanie, poniżanie- rasizm, fanatyzm religijny (wynik złego wychowania lub patologii)
Apologenetyczna (łac. Apologia- obrona, usprawiedliwianie, pochwała)- odwrotność deprecjacji.
Selekcyjna (łac. Seligere- wybierać)- czasami łączy się z funkcją eliminacyjną, np. starożytna Sparta i podział na zdrowe i chore dzieci, rasistowskie biologiczne selekcje.
Wychowanie przekazuje jednostkom dziedzictwo kulturowe, wzory zachowań- utrzymuje ciągłość kulturową społeczeństw, a jednocześnie przygotowuje do uczestnictwa i przekształcania rzeczywistości społecznej.
Pedagogika kultury- kultura posiada byt obiektywny, ale istnieje dzięki temu, że ludzie ją przeżywają. Dzięki przeżywaniu i przetwarzaniu wartości kulturowych kształtuje się w człowieku jedność (struktura, forma) duchowa, zwana osobowością. Każda osobowość nastawiona jest na przeżywanie w swoisty dla siebie sposób pewnych dziedzin kultury.
Twórczość to zespół zdolności, pewnych właściwości; zespół cech osobowościowych; proces (w jaki sposób realizuje się jakieś zadanie); zespół stymulatorów społecznych (zespół bodźców i zjawisk, które w taki sposób oddziaływują na jednostkę, że zaczyna tworzyć.
Twórczość to samorealizacja, swoiste zaspokajanie swoich potrzeb, by optymalnie funkcjonować.
Elementy twórczego myślenia: uporządkowanie, szukanie nowych funkcji przedmiotu, redefiniowanie, pozytywna krytyka, metamorfozowanie.
Wartości twórczego myślenia: estetyczne, poznawcze, pragmatyczne, etyczne
Wyobraźnia- zdolność człowieka do kreowania obrazów umysłowych o różnym stopniu oryginalności.
Wyobraźnia moralna- dyspozycja do przewidywania następstw aktualnie podejmowanych działań i branie za nich odpowiedzialności.
Wyobraźnia społeczna- dyspozycja do przewidywania działań innych ludzi w środowisku społecznym.
Przy wyobraźni należy unikać stereotypów i osądów.
Wg A. Koesttera twórczość składa się z:
Haha- dźwięk paralingwistyczny, odzwierciedlający śmiech, humor
Aha- potwierdzenie, rozumienie
Ah- zachwyt, podziw.
Koncepcja twórczości wg T. Kocowskiego:
Proces twórczości polega na wytworzeniu w umyśle, a następnie na przekształceniu i wzbogacaniu obrazu sytuacji programowej i celu tak długo, aż człowiek znajdzie zadawalający go sposób osiągnięcia celu w danej sytuacji.
Samorealizacja- człowiek aktualizując potencjalne zdolności łączy je z ideą czynienia dobra dla siebie i innych; wzbogacanie własnej osoby i sposób przeżywania różnych zjawisk.
Pseudosamorealizacja- wykorzystanie potencjalnych zdolności do czynienia zła.
Wychowanie jest sztuką kontaktu między nauczycielem- wychowawcą a uczniem- wychowankiem. Skuteczne- wymaga osiągania założonych celów. Aby skutecznie się komunikować wychowawca powinien wiedzieć kiedy i jak słuchać ludzi; wiedzieć kiedy i jak z ludźmi rozmawiać; jak rozwiązywać problemy, by nikt nie czuł się dotknięty z powodu porażki; wiedzieć jak zbudować i utrzymać otwarty dialog.
Narzędzia skutecznej komunikacji, służące porozumieniu i zaufaniu:
pytania- konstruktywne (służące zdobywaniu wiedzy o faktach, otwierające dyskusję, odkrywające uczucia innych ludzi, pogłębiające wątek rozmowy) i nie konstruktywne (zawierające tezę, którą pytany powinien potwierdzić, zmuszają odpowiadającego do ujawnienia czegoś istotnego poprzez odpowiadanie na pozornie niewinne pytania; jedno pytanie zawiera kilka; pytania wprowadzają pytanego w błąd).
aktywne słuchanie (parafrazowanie: powtórzenie własnymi słowami kluczowej treści zawartej w wypowiedzi partnera, dzięki czemu rozmówca czuje się słuchany; danie rozmówcy możliwości potwierdzenia, czy został właściwie zrozumiany.)
3. komunikat Ja
4. informacja zwrotna
właściwa ekspresja (komunikat wychowawcy powinien być wsparciem, powinien być bezpośredni i natychmiastowy; powinien jasno wyrażać myśli, pragnienia i uczucia, rozdzielać obserwację i myśli).
Rozmowy mogą mieć różny charakter, np. nauczający, wstępny, heurystyczny, syntezujący, kontrolny…
Rodzaje pytań: przygotowawcze (naprowadzające na tok myślenia), naprowadzające, podsumowujące, kontrolne.
W rozmowie powinny pojawiać się co najmniej dwie osoby: nadawca (inicjator) i odbiorca.
Schemat rozmowy:
intencje- kodowanie komunikatu- przekazywanie komunikatu- dekodowanie komunikatu a następnie sprzężenie zwrotne
Każdy komunikat składa się z treści i emocji. Nie jest ważna tylko treść, ważne jest też jak tę treść wypowiadamy. Druga osoba wyzwala zawsze potrzebę ukazania takich a nie innych emocji. Komunikat posiada: treść, wzajemne powiązanie, płaszczyzny emocjonalne oraz apel.
Aksjomaty komunikacji:
nie ma takiej możliwości, aby ludzie się nie komunikowali
każda komunikacja ma dwie płaszczyzny
komunikacja może być słowna i/lub pozasłowna (miny, gesty, ruchy rąk, pozycja ciała, dystans, przestrzeń, wygląd, ubiór, makijaż, dodatki, inni ludzie)
dźwięki paralingwistyczny (płacz, śmiech- stosowane świadomie lub nie)
każdy przepływ komunikatu może mieć charakter pozytywny lub negatywny; każda reakcja jest interakcją; brak reakcji także jest interakcją.
Trzy rodzaje stosunków międzyludzkich wg Rogera:
Zgodność, tj. prawdziwość
Akceptacja- akceptowanie innych, ich sposobu reagowania; jeśli akceptujemy siebie, to nie możemy na tym poprzestać, musimy akceptować także innych
Empatia- wczucie się w kogoś, próba zrozumienia tego, co ten ktoś odczuwa, także przewidywalność (np. co się zdarzy, kiedy coś powiemy).
Style komunikowania się:
komunikaty krytyczne- mają wzbudzić poczucie winy; próba pokazania co się nam nie podoba w kimś.
komunikaty strukturalne- struktura, w której pouczamy kogoś, jak powinien się zachowywać, co powinien robić.
komunikaty opiekuńcze- próba udzielenia pomocy, czasami przejęcie inicjatywy.
komunikaty nadopiekuńcze- próba wyręczenia dan...