1. Władza ustawodawcza; np. Sejmu i Senatu RP (geneza, struktura i funkcje ustrojowe).
Geneza:
Sejm X kadencji PRL, senat I kadencji III RP (18 czerwca 1989 - 25 listopada 1991):
Sejm kontraktowy, efekt Okrągłego Stołu (jeszcze PRL)
Senat - wybory wolne
Sejm - 65% miejsc zagwarantowane dla PZPR, ZSL i SD, o pozostałe 35% miejsc mogli ubiegać się wszyscy.
Najistotniejsze ustawy w kierunku demokratyzacji; pakiet reform gospodarczych - najbardziej konferentne prawo.
Pokłosia sejmu kontraktowego - efekty legislacyjne:
decentralizacja, prywatyzacja, wolny rynek, liberalizacja, odejście od systemu socjalistycznego, plan Balcerowicza, podstawy samorządu terytorialnego, wykreślenie z Konstytucji PRL:
(odpolitycznienie konstytucji), wykreślono zapisz o sojuszu z ZSRR,
wykreślenie zapisu o gospodarce centralnie planowanej.
Przywrócono nazwę państwa polskiego Rzeczpospolita Polska i godła w postaci orła w koronie - 31 grudnia 1989 r.
Ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r. - ustawa samorządowa - podstawa dla rozwiązań parlamentu.
6 kwiecień 1990 r. - rozwiązanie SB, przekształcenie milicji w policję.
Decentralizacja - sposób rozdziału kompetencji między organy państwa prowadzący do ograniczenia ogólnej pozycji władz ogólnokrajowych. Decentralizacja w swoich założeniach ma tworzyć podstawy dla inicjatywy obywatelskiej i przedsiębiorczości prywatnej, ma tworzyć klimat dla tworzenia się społeczeństwa obywatelskiego (otwartego).
Plan Balcerowicza - sprawdził się w części dotyczącej obniżenia inflacji i uzdrowienia sytuacji na rynku towarowym. Późniejsze posunięcia rządu, jak chociażby postawienie wszystkich PGR-ów w stan upadłości, niezależnie od ich indywidualnej kondycji finansowej, czy dyskryminacja przedsiębiorstw krajowych, preferowanie obcego kapitału i prowadzenie prywatyzacji bez względu na koszty społeczne, interes skarbu państwa czy wręcz rację stanu wzbudzały pewną nieufność społeczeństwa. Załamanie gospodarcze, szybko rosnące bezrobocie i liczne afery finansowe zdążyły w ciągu półrocza zmniejszyć poparcie społeczne, jakim cieszył się rząd Tadeusza Mazowieckiego na początku swojego istnienia.
Kadencyjność parlamentu - alternacja władzy - zmiana, wymiana władzy.
Rozpoczyna się z dniem zebrania się sejmu na I posiedzenie.
(Kadencyjność pełna - cztery lata w polskim ustawodawstwie;
kadencyjność skrócona - np. z braku możliwości wypracowania konsensusu).
Sejm kontraktowy skrócony - podział sił w nim był nie adekwatny do ówczesnych wydarzeń.
I kadencja sejmu; II senatu (25 listopada 1991 - 30 maja 1993):
I całkiem wolne wybory parlamentarne; nie było progu wyborczego.
Na ponad 100 ugrupowań uczestniczących w wyborach mandaty poselskie uzyskali reprezentanci 29 z nich.
Do parlamentu weszło więc dużo partii, np. UD, SLD, Wyborcza Akcja Katolicka, PSL, KPN, ..., PPPP, ....
Najbardziej sfragmentaryzowany parlament.
Otwarcie wrót na demokrację, na pluralizm.
Tak duże rozproszenie mandatów spowodowało kłopoty z utworzeniem stabilnej większości parlamentarnej i rządu. Po dwóch miesiącach konsultacji został utworzony rząd koalicyjny z Janem Olszewskim (PC) jako premierem (po drugiej turze długich negocjacji, udało się stworzyć gabinet koalicyjny sił prawicowych). Marszałkiem Sejmu został Wiesław Chrzanowski (ZChN), a Senatu August Chełkowski (NSZZ "Solidarność"). Wybory te zakończyły proces formowania się demokratycznych władz w Polsce. Wskazały równocześnie na rosnącą siłę ugrupowań wywodzących się z epoki PRL: SLD i PSL.
Uchwalono Małą Konstytucję (17 X 1992 r.) - O wzajemnych relacjach między władzą ustawodawczą, wykonawczą oraz o samorządzie terytorialnym.
Zmiany polityczne i ustrojowe, które zaszły w Polsce po 1989 wymagały uchwalenia nowej konstytucji. Nie zrealizowano tego w latach 1989-1991 ze względu na to, że większość ugrupowań wywodzących się z Solidarności uważała, że konstytucja powinna być przegłosowana przez w pełni demokratycznie wybrany parlament, którym Sejm Kontraktowy z całą pewnością nie był. Dopiero Sejm kadencji 1991-1993 utworzył Komisję Konstytucyjną i podjął działania zmierzające do rozwiązania tego problemu. Jednak udało mu się tylko uchwalić Małą Konstytucję - Ustawę konstytucyjną z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym. Na jej mocy zostały uchylone przepisy Konstytucji PRL z 1952 r. dotyczące ustroju socjalistycznego i wprowadzone nowe, stanowiące podstawę ustroju politycznego i gospodarki rynkowej. Stanowiła ona, że "organami Państwa w zakresie władzy ustawodawczej są Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, w zakresie władzy sądowniczej - niezawisłe sądy".
Wcześniejsze rozwiązanie parlamentu (1993) przez prezydenta Lecha Wałęsę uniemożliwiło zakończenie prac nad nową konstytucją i spowodowało przełożenie tego zadania na nowy parlament.
26 lipiec 1991 - wprowadzenie podatku od osób fizycznych - PIT
Dojrzewa reforma zainicjowana przez Leszka Balcerowicza.
Ustawa o Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji z dnia 29 grudnia 1992 r.
Respektowanie w mediach chrześcijańskiego systemu wartości.
Rozpoczęła się akcja lustracyjna (rozpoczął ją Antoni Macierewicz), nie powiodła się.
Program powszechnej Prywatyzacji (PPP) - 30 kwietnia 1993 r. (rządowy program przekształcenia przedsiębiorstw państwowych w spółki prawa handlowego).
Parlament rozwiązany - wotum nieufności.
Powodem do uchwalenia wotum nieufności stała się tzw. lista Macierewicza czyli lista osób współpracujących z SB. Na liście znalazło się wielu urzędujących ministrów, urzędników i posłów. W tej sytuacji prezydent wysłał do Sejmu wniosek o natychmiastowe odwołanie rządu. Po burzliwej debacie w nocy 5 czerwca uchwalono w Sejmie wotum nieufności wobec rządu premiera Olszewskiego. Prezydent Lech Wałęsa desygnował na premiera Waldemara Pawlaka, jednak ten nie zdołał utworzyć rządu i po 33 dniach podał się do dymisji. W tej sytuacji nowym premierem w lipcu została Hanna Suchocka. Jednak w 1993 roku Sejm uchwalił wobec jej rządu wotum nieufności. W obliczu tych wydarzeń prezydent RP Lech Wałęsa na mocy swych uprawnień podjął decyzję o rozwiązaniu parlamentu i rozpisaniu przedterminowych wyborów.
II kadencja (19 września 1993 - 19 października 1997) - pełna kadencja:
SLD - PSL
Wybory parlamentarne odbyły się 19 września 1993 w oparciu o nową ordynację ustalającą progi wyborcze dla partii politycznych (5%) i koalicji (8%).
W parlamencie znaleźli się przedstawiciele sześciu ugrupowań politycznych i mniejszości niemieckiej (nie obowiązywał ich próg wyborczy):
SLD, PSL, UD (UW), UP, KPN oraz Bezpartyjny Blok Wspierania Reform.
Wyniki wyborów były sukcesem ugrupowań postkomunistycznych, które zawarły umowę koalicyjną i powołały rząd z Waldemarem Pawlakiem (PSL) jako premierem. Rząd ten utrzymał się do lutego 1995 r. i został zastąpiony przez rząd Józefa Oleksego (SLD), a następnie Włodzimierza Cimoszewicza (SLD). Marszałkiem Sejmu został Józef Oleksy (SLD) zastąpiony później przez Józefa Zycha (PSL), a marszałkiem Senatu Adam Struzik (PSL).
Nowe resorty: MSWiA
Afera Olina - afera, która wybuchła pod koniec grudnia 1995 po tym, jak Andrzej Milczanowski oskarżył z trybuny sejmowej urzędującego premiera Józefa Oleksego o współpracę z rezydentami KGB w Polsce: Ałganowem i Jakimiszynem.
Ustawa z dnia 5 lipca o służbie cywilnej z 1996 r. - faworyzacja dawnych współpracowników PZPR.
Wymóg siedmioletniego stażu pracy, przy obejmowaniu stanowisk kierowniczych, oznaczał, że stanowisk te mogły objąć tylko i wyłącznie osoby które pracowały w biurokracji PRL-owskiej. Tak oto, ustawa o służbie cywilnej, zamiast stworzyć ramy prawne dla nowej kadry administracyjnej, zakonserwowała na stołkach tą jak najbardziej starą.
Powstało wielkie zjawisko biurokracji.
2 kwietnia 1997 r. - uchwalenie nowej konstytucji.
Zgromadzenie Narodowe II Kadencji uchwaliło 2 kwietnia 1997 Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, nad którą pracowano od 1989 r. W jej świetle ustrój polityczny RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej (Sejm i Senat), władzy wykonawczej (Prezydent RP i Rada Ministrów) i władzy sądowniczej (sądy i trybunały). Podstawą ustroju gospodarczego jest gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej i własności prywatnej. 25 maja 1997 w referendum konstytucyjnym Polacy wyrazili zgodę na wejście w życie konstytucji - za głosowało 53,75% (frekwencja 42%).
III kadencja (20 października 1997 - 18 października 2001):
AWS-UW
Wybory parlamentarne z 21 września 1997 zakończyły się sukcesem Akcji Wyborczej Solidarność, która zdobyła 33,83% głosów (201 posłów i 51 senatorów). Kolejne ugrupowania, które znalazły się w parlamencie to: SLD z 27,13% głosów (164 posłów i 28 senatorów), UW z 13,37% głosów (60 posłów i 8 senatorów), PSL z 7,31% głosów (27 posłów i 3 senatorów), Ruch Odbudowy Polski z 5,56% głosów (6 posłów i 5 senatorów), Mniejszość Niemiecka 2 mandaty poselskie, a kandydaci niezależni 5 mandatów senatorskich. Zwycięstwo Akcji Wyborczej Solidarność, która uzyskała 1/3 głosów potwierdza zdobycie nowej wiedzy o demokracji przez społeczeństwo polskie. Głosowało ono na duże ugrupowania polityczne, a odrzuciło niewielkie efemerydy nie dające nadziei na polepszenie sytuacji politycznej i gospodarczej. Akcja Wyborcza utworzyła rząd wraz z Unią Wolności. Na jego czele stanął Jerzy Buzek. W późniejszym czasie UW wycofała się z koalicji.
Ustawa o partiach politycznych z dnia 27 czerwca 1997 r. (utrudnienie ich zakładania).
Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.
Reforma emerytalna, służby zdrowia, oświaty, administracji (zredukowanie biurokracji).
Tzw. program czterech reform.
Reforma oświatowa miała na celu upowszechnienie średniego wykształcenia i podniesienie jego poziomu. Zakładała zmiany strukturalne w systemie oświaty oraz programowe. Skrócono o 2 lata (do 6 klas) czas nauki w szkole podstawowej i wprowadzono nowy typ szkoły gimnazjum, w którym nauka trwa trzy lata. Kolejnym elementem systemu oświaty są szkoły ponadgimnazjalne. Należą do nich trzyletnie licea ogólnokształcące, czteroletnie technika, dwuletnie lub trzyletnie szkoły zawodowe (czas trwania nauki zależny jest od wybranego przez ucznia zawodu) oraz nowy typ szkoły - trzyletnie licea profilowane.
Reforma emerytalna zakładała uzupełnienie dotychczasowej metody finansowania rent i emerytur tworząc trzy filary. Finansowanie świadczeń wypłacanych przez ZUS i pochodzących od składek osób pracujących odbywa się w I filarze. Wysokość emerytury wynikającej z I filaru (obejmującego wszystkie osoby, które w momencie rozpoczęcia reformy nie przekroczyły 50 lat) uzależniono od stażu pracy i wysokości zarobków każdego pracującego. Składka wynosi 80% poprzedniej składki i stanowi 36% zarobków. II filar opiera się o Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE), tworzone przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE) . Składka wynosi 20% składki nie wpłacanej do I filaru, zbierana jest na indywidualnych kontach emerytalnych i inwestowana na rynku finansowym. III filar przeznaczony jest dla osób, które chcą ubezpieczyć się dodatkowo, np. w towarzystwach ubezpieczeniowych lub pracowniczych programach emerytalnych.
Reforma administracji zastąpiła dawny dwustopniowy podział administracyjny (gminy i 49 województw) nowym, trójstopniowym podziałem, w którym podstawową jednostką administracji jest gmina (na czele gminy wiejskiej stoi wójt, gminy miejsko-wiejskiej lub mniejszej miejskiej burmistrz, a większej miejskiej prezydent), większą jednostką jest powiat na którego czele stoi starosta, a największą jednostką organizacyjną jest województwo. Wg nowego podziału administracyjnego województw jest 16.
Reforma służby zdrowia decentralizowała system ubezpieczeń zdrowotnych i wprowadzała Kasy Chorych, regionalne lub branżowe instytucje podpisujące umowy o finansowaniu z zakładami opieki zdrowotnej. Wprowadzała także instytucję lekarza rodzinnego.
Nowelizacja ustawy o lustracji.
Ustawa o służbie cywilnej z 1996 roku przestała obowiązywać 1 lipca 1998 r. kiedy to weszła w życie następna ustawa o służbie cywilnej, uchwalona w dniu 18 grudnia 1998 roku Była to relatywnie dobra ustawa, najlepiej chyba realizująca (spośród wszystkich dotychczasowych) tzw. zasadę mianowania, oraz wprowadzająca, jako obowiązujący w całej służbie cywilnej model kariery dzięki kwalifikacjom, a nie politycznemu namaszczeniu.
Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
12 marca 1999 po wielu latach starań i zabiegów dyplomatycznych Polska została przyjęta do NATO.
IV kadencja (19 października 2001- 18 października 2005)
Koalicja SLD/UP (41% głosów) i PSL
PO, Samoobrona, PiS, PSL, LPR.
Klęskę poniosły AWS (5,6%) i Unia Wolności (3,2%), które nie dostały się do parlamentu. Porażka ugrupowań sprawujących władzę spowodowana była nieudolnym wprowadzaniem 4 reform: służby zdrowia, edukacji, podziału terytorialnego oraz ubezpieczeń społecznych, licznymi przypadkami korupcji oraz wyraźnym wzrostem bezrobocia. SLD/UP i PSL utworzyły rząd, na czele którego stanął Leszek Miller. W późniejszym czasie PSL wycofał się z koalicji.
Ustawa o NFZ-cie (rząd Leszka Millera zlikwidował system Kas Chorych, wprowadzając ponownie centralizację).
Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) to państwowa jednostka organizacyjna działająca na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Fundusz wypełnia w polskim systemie opieki zdrowotnej funkcję płatnika: ze środków pochodzących z obowiązkowych składek ubezpieczenia zdrowotnego, NFZ finansuje świadczenia zdrowotne udzielane ubezpieczonym i refunduje leki.
Po raz kolejny wraca problem lustracji - nowelizuje się.
Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta - ustawa o bezpośrednich prawach wyborczych.
1 maja 2004 r. - wejście Polski do UE, wybranie eurodeputowanych
V kadencja (19 października 2005 - 4 listopada 2007):
PiS - Samoobrona - LPR
PiS, PO, Samoobrona, LPR, SLD, PSL.
Wielu wyborców odsunęło się od Sojuszu Lewicy Demokratycznej, partii która osiągnęła najniższy wynik od 16 lat. Wpłynęły na to oskarżenia działaczy tej partii o korupcję oraz kontakty z przestępczością zorganizowaną (afera Rywina oraz afera starachowicka), a także forsowanie niezwykle dotkliwego dla społeczeństwa planu oszczędnościowego, oraz utrzymywanie się wysokiego bezrobocia.
Po nieudanych rozmowach koalicyjnych między PO a PiS premierem został Kazimierz Marcinkiewicz.
Wybory parlamentarne z jesieni 2005 nie wyłoniły większościowego rządu. Szybko okazało się, że współpraca pomiędzy największymi partiami w Sejmie - PO i PiS jest niemożliwa. Powstał gabinet mniejszościowy, który nie mógł sprawnie rządzić. Próbowano stwarzać zaplecze dla rządu poprzez różnego typu umowy, w tym najważniejszą tzw. Pakt stabilizacyjny. Pakt nie przetrwał próby czasu, unieważniono go po niecałym miesiącu.
Pakt stabilizacyjny to nieformalna nazwa układu zaproponowana 19 stycznia 2006 roku opozycyjnym partiom parlamentarnym przez prezesa Prawa i Sprawiedliwości, Jarosława Kaczyńskiego.
Określał on m.in. listę 144 ustaw, które mają zostać poparte przez partie przystępujące do układu. Były to ustawy dotyczące m.in.:
* likwidacji Wojskowych Służb Informacyjnych
* lustracji majątkowej
* dopłat do paliwa rolniczego
* systemu szkolnictwa
* powołania Centralnego Biura Antykorupcyjnego
* systemu podatkowego
* Narodowego Banku Polskiego
Został podpisany 2 lutego 2006 roku przez Jarosława Kaczyńskiego, Andrzeja Leppera (przewodniczącego Samoobrony RP) oraz Romana Giertycha (przewodniczącego klubu parlamentarnego Ligi Polskich Rodzin). Pakt miał obowiązywać przez rok. Jednak liczne nieporozumienia związane z wystąpieniami Leppera i Giertycha doprowadziły do rozpadu paktu i jego unieważnienia w marcu 2006 roku.
5 maja 2006 zawiązano koalicję. Stanowiska wicepremierów otrzymali kontrowersyjni politycy - Roman Giertych i Andrzej Lepper. Po kolejnych kryzysach, koalicja rządząca rozpadła się i 7 września 2007 sejm podjął decyzję o skróceniu kadencji.
Legislatywny ciąg zostaje zakłócony lub przerwany.
VI kadencja (5 listopada 2007 - ...):
Wybory parlamentarne przeprowadzone 21 października 2007 wygrała PO, po czym utworzyła rząd w koalicji z PSL, najmniejszym klubem w Sejmie. Premierem nowego rządu został Donald Tusk.
Kadencja parlamentu w Polsce - 4 lata, powinna być spełniona, jednak trzy skrócone kadencje: sejm kontraktowy, I i V kadencji.
(wymienione wyżej ustawy były pokłosiami poszczególnych kadencji)
1
6