Neurofizjologiczna

koncepcja

usprawniania

dzieci wg Bobath.

dr n.k.f.Małgorzata
Domagalska²
lek.med.Monika Mysłek¹
prof.n.med.Ludwika
Sadowska¹

¹Samodzielna Pracownia Rehabilitacji
Rozwojowej
I Katedra Pediatrii AM we Wrocławiu
²Śląska Akademia Medyczna w
Katowicach

Karel i Berta Bobath

Twórcy koncepcji
neurorozwojowej.
Małżeństwo pracujące w
Londynie, zajmujące się
dziećmi z mózgowym
porażeniem dziecięcym oraz
dorosłymi z problemami
neurologicznymi. On lekarz
neurolog, ona
fizjoterapeutka.
W latach pięćdziesiątych
stworzyli neurofizjologiczną
koncepcję, która została
nazwana od ich nazwiska

metodą Bobath.

Pod koniec lat pięćdziesiątych
w Szwajcarii pediatra i
neurolog

Elisabeth Köng

oraz

fizjoterapeutka

Mary Quinton

bazując na koncepcji Bobath
zmodyfikowały metodę
usprawniania, nazywając ją

koncepcją NDT
(Neurodevelopmental
Treatment).

Metoda NDT pozwala na
prowadzenie wczesnej

oceny

neurorozwojowej

wykrywającej

zaburzenia ruchowe pochodzenia
ośrodkowego oraz

terapii

także u

noworodków i niemowląt.

Diagnostyczno-terapeutyczna

koncepcja Bobath:



Pielęgnacja dziecka (nauka

prawidłowego podnoszenia i noszenia,
karmienia, ubierania, rozbierania,
prawidłowej pozycji podczas spoczynku,
zabawy i nauki)



Ćwiczenia polegające na wykonywaniu

przez dziecko złożonych ruchów, pod
ścisłym kierunkiem rąk terapeuty



Rozpoznawanie

nieprawidłowych wzorców
postawy i ruchu na każdym
etapie rozwoju dziecka

Założenia:

Poprzez zmianę ułożenia pewnych
segmentów ciała, nazwanych punktami
kluczowymi, do których należą przede
wszystkim: głowa, obręcz barkowa, obręcz
biodrowa oraz obwodowe części kończyn,
można wpływać regulująco na stan i
rozkład napięcia mięśniowego.

Pozwala to wyzwalać
aktywność prawidłowych
reakcji postawy, takich jak:
reakcje nastawcze,
równoważne i obronne oraz
wzorców lokomocji.

Rozwój

psychomotoryczny

Rozwój dziecka w pierwszym roku życia
stanowi nierozerwalną całość i polega na
harmonijnym rozwoju poszczególnych
jego sfer, które są ze sobą powiązane i
wzajemnie uwarunkowane.

Rozwój psychomotoryczny

Sfery umiejętności

Rozwój psychiczny

Motoryka duża

Rozwój motoryczny

Motoryka mała

•emocjonalny

•intelektualny

•społeczny

•postawa

•lokomocja

koordyna
cja
wzrokowo
-ruchowa

Mechanizmy rozwoju

psychomotorycznego

Każda czynność ruchowa dostarcza
do mózgu znaczną porcję doznań
proprioceptywnych – danych
poznawczych, tak zwanych

doświadczeń sensomotorycznych.

One to stanowią bazę danych
niezbędnych do wykonania kolejnych,
bardziej skomplikowanych czynności
ruchowych.

Rozwój napięcia

posturalnego

1-3 miesiąc

12 miesiąc

wyższe napięcie w kończynach

Dystalna stabilność

Proksymalna mobilność

Proksymalna stabilność

Dystalna mobilność

wyższe napięcie w obrębie tułowia

niższe napięcie w obrębie tułowia niższe napięcie w kończynach

Napięcie posturalne w

mózgowym porażeniu

dziecięcym

Ten naturalny proces rozwoju napięcia
posturalnego zostaje zaburzony w
przypadku uszkodzenia niedojrzałego
mózgu.

Każde dziecko z porażeniem mózgowym
cechuje różnie nasilona w zależności od
stopnia uszkodzenia, ale zawsze
niewystarczająca stabilizacja tułowia,
czyli

wiotkość centralna

oraz

adekwatnie

wzmożone napięcie w

partiach obwodowych

.

Każda nowa umiejętność funkcjonalna
powstaje na bazie wcześniejszych
doświadczeń sensomotorycznych oraz
stanowi w określonych warunkach
najwłaściwsze rozwiązanie problemu
motorycznego.

Zróżnicowanie i wariantowość
rozwoju psychomotorycznego

Istnieją różne warianty odpowiedzi
ruchowych. Selekcja najwłaściwszych odbywa
się na drodze tzw.

współzawodnictwa wzorców

posturalnych i motorycznych

oraz dotyczy

„walki o dominację” pomiędzy wzorcami
prawidłowymi i nieprawidłowymi.

Współzawodnictwo wzorców

posturalnych i motorycznych.

Wzorzec nieprawidłowy

Wzorzec prawidłowy

Wzorzec prawidłowy

Wzorzec prawidłowy

Wzorzec nieprawidłowy

Wzorzec nieprawidłowy

Neurorozwojowa interpretacja

rozwoju psychomotorycznego

Pojęcia zanikania, przeobrażania oraz
pojawiania się określonych odruchów
rozpatrywane są jako ciągły proces ich
dominacji, modyfikacji oraz
wyhamowywania ich wpływu we
wzorcach posturalnych i
motorycznych na każdym etapie
rozwoju psychomotorycznego.

1

Odruchy toniczne

tak naprawdę nie

zanikają lecz zostają zdominowane przez

reakcje nastawcze i równoważne

, które

też nie pojawiają się dopiero na
określonym etapie rozwoju. Wówczas ich
wpływ na przebieg wzorców posturalnych
i motorycznych dopiero jest zauważalny.

Obecność dojrzałych reakcji
posturalnych we wzorcach
posturalnych i motorycznych
świadczy o hamowaniu wpływu
aktywności tonicznej na aktywność
ruchową dziecka.

2

Odruchy toniczne



Toniczny odruch błędnikowy



Toniczny asymetryczny odruch szyjny (ATOS)



Toniczny symetryczny odruch szyjny (STOS)



Dodatnia reakcja podparcia

Reakcje postawy



Reakcje nastawcze (prostowania)



reakcje głowy w przestrzeni



reakcje ciała na głowę



reakcje ciała na ciało



Reakcje równoważne



Reakcje obronne

Reakcje nastawcze



dominują w rozwoju reflektorycznym od ok.

6 m-ca do 3 roku życia



są integrowane na poziomie mostu i

śródmózgowia



są wyzwalane przez bodźce proprioceptywne

błędnikowe, wzrokowe i dotykowe

Reakcje równoważne



najwyżej rozwinięta forma automatycznych

wzorców ruchowych



są to reakcje z błędnika scalone na poziomie kory

mózgowej



pozostają już przez całe życie



mają na celu utrzymanie lub przywrócenie

równowagi ciała w określonej pozycji, dzięki
wahaniom napięcia mięśniowego i kontrruchów

W miarę dojrzewania kory mózgowej

zostają zdominowane przez reakcje równoważne.

W miarę dojrzewania kory mózgowej

zostają zdominowane przez reakcje równoważne.

Reakcje nastawcze

pozwalają stopniowo

nauczyć dziecko zasadniczych,
kolejnych, coraz wyższych pozycji od
leżenia do stania oraz podstawowych
sposobów lokomocji (pełzania,
czworakowania, chodzenia).

Reakcje równowagi

polegają na

automatycznym przyjmowaniu pozycji z
pionowym ustawieniem głowy i
poziomym ustawieniem ust. Po zmianie
pozycji, naturalna jest dążność do
ponownego jej przyjęcia.

Najpierw ujawniają się w pozycji leżenia
na brzuchu, nieco później na plecach,
ok. 8 m.ż. w pozycji siedzącej, ok. 10-12
m.ż. w pozycji stojącej.

Reakcje postawy

Reakcje nastawcze, równoważne i
obronne prawidłowo zintegrowane we
wzorcach posturalnych i motorycznych
stanowią zasadniczą bazę dla wszelkich
ruchów funkcjonalnych.

Przebieg rozwoju

psychomotorycznego

U dziecka zdrowego



powstaje wystarczająco

duża baza rzetelnych
informacji
sensomotorycznych



prawidłowo przebiega

proces przezwyciężania
siły grawitacji



powstaje duża ilość

wzorców posturalnych i
motorycznych



prawidłowo przebiega

selekcja i adaptacja
zachowań ruchowych

U dziecka z porażeniem
mózgowym



zaburzony lub

ograniczony proces
tworzenia informacji
sensomotorycznych



zahamowany rozwój

napięcia posturalnego



uruchomiony

kompensacyjny
mechanizm
antygrawitacyjny oparty
na prymitywnej
aktywności odruchowej



niewystarczająca ilość

wzorców posturalnych i
motorycznych prowadzi
do powstania stereotypów
dynamicznych

Diagnoza neurorozwojowa

wg E.Köng



ocena jakości wzorców posturalnych i

motorycznych



ocena jakości napięcia posturalnego (na

podstawie aktywności spontanicznej)

Obserwację spontanicznej aktywności dziecka
wykonuje się w 8 pozycjach:



pronacyjnej ( na brzuchu)



bocznej



supinacyjnej (na plecach)



podciągania do siadu



siedzącej



stojącej



w podporze obronnym



w zawieszeniu horyzontalnym

Zwracamy uwagę w badanej pozycji na:

Zwracamy uwagę w badanej pozycji na:

Pronacyjnej

– przodopochylenie miednicy i wyprost w

stawach biodrowych, sięganie i chwytanie z bocznym
przemieszczeniem ciała, reakcje nastawcze głowy, podpór
na przedramionach

Bocznej

– symetrię ustawienia głowy i reakcje nastawcze

głowy, równowagę w aktywności mięśni i przenoszeniu
ciężaru ciała, sięganie linii środkowej

Supinacyjnej

– symetrię ułożenia głowy, ruchy

antygrawitacyjne, sięganie i chwytanie, uniesienie
miednicy, zakres widzenia do 180°

Podciągania do siadu

– posturalne wyrównanie głowy i

tułowia, stabilizację barków, pracę mięśni brzucha

Siedzącej

– ustawienie głowy, tułowia i rąk w linii

środkowej ciała, sięganie i chwytanie, posturalne
wyrównanie głowy, tułowia, obręczy barkowej

Stojącej

– wyrównanie posturalne, wyprost w stawach

biodrowych, swobodne ruchy rąk, przenoszenie ciężaru
ciała z nogi na nogę

W podporze obronnym

– obronny podpór na kończynach

górnych, symetria ustawnienia głowy, wyrównanie
posturalne, aktywność antygrawitacyjną

W zawieszeniu horyzontalnym

– wyprost przeciw sile

ciążenia, wyrównanie posturalne, swobodne ruchy
kończyn górnych i dolnych

Zasady terapii

Usunięcie przeszkód, które blokują
uaktywnienie prawidłowego
mechanizmu odruchu postawy,
dostarczanie oraz wzmacnianie
prawidłowych doświadczeń
sensomotorycznych.

Manipulacja punktami

kluczowymi

Punktami kluczowymi

określa się części ciała

odpowiedzialne za pozycję ciała, w której jest
zapoczątkowany, przebiega i jest kontrolowany
określony wzorzec ruchowy. Są to: głowa, szyja,
tułów, obręcz barkowa i kończyna górna, obręcz
biodrowa i kończyna dolna.

Poprzez zmianę wzajemnego ustawienia
poszczególnych części ciała można osiągnąć:

•zmianę wielkości i rozkładu napięcia
mięśniowego

•zmianę aktywności odruchowej

•modyfikację wzorca posturalnego i
motorycznego.

Podstawowym celem usprawniania
neurorozwojowego jest dostarczenie
dziecku możliwie jak największej ilości
prawidłowych wzorców posturalnych i
motorycznych. Służy temu
kontrolowanie wzorca ruchowego z
właściwie określonych punktów
kluczowych.

Kontrolowanie wzorca ruchowego
polega na równoczesnym

hamowaniu

nieprawidłowej aktywności odruchowej
oraz

torowaniu

prawidłowych

automatycznych reakcji posturalnych
oraz wspomaganiu i wzmacnianiu
prawidłowych wzorców ruchowych.

Podstawowe techniki NDT

Wzorce posturalne i motoryczne

nieprawidłowe

prawidłowe

prymitywne wzorce posturalne

wzorce tonicznej

aktywności odruchowej

mechanizmy kompensacyjne

bloki funkcjonalne

nieprawidłowe napięcie posturalne

reakcje nastawcze

reakcje równoważne

reakcje obronne

wzorce funkcjonalne

prawidłowe napięcie posturalne

H

A

M

O

W

A

N

I

E

T

O

R

O

W

A

N

I

E

normaliza
cja

Ramowy program usprawniania

neurorozwojowego

Cel

nadrzędny

Funkcjonalne
wykorzystanie
wzorców
posturalnych i
motorycznych

Cele

funkcjonalne

1. Przygotowanie do ruchu



utrzymywanie pełnego

zakresu ruchu w
stawach (zapobieganie
przykurczom i
deformacjom)



przygotowanie

sensoryczne

Przygotowanie sensoryczne dotyczy różnych rodzajów
czucia:
Propriocepcji (prawidłowe poczucie położenia ciała w
przestrzeni oraz poszczególnych jego segmentów
względem siebie, jak również poczucie prawidłowego
ruchu w przestrzeni)
Czucia powierzchniowego (zdecydowane dotyk)

Cele

funkcjonalne

2. Hamowanie
nieprawidłowej
aktywności
odruchowej

3. Torowanie
automatycznyc
h reakcji
nastawczych i
równoważnych

4. Normalizacja napięcia
posturalnego

5. Ułatwianie prawidłowych wzorców
funkcjonalnych

(poprzez manipulację punktami kluczowymi)

Ćwiczenia wg Bobath



Ćwiczenia kontroli głowy



Ćwiczenia odruchu równowagi



Ćwiczenia odruchu obronnego w

postaci reakcji podparcia



Ćwiczenia zmiany pozycji (reakcje

prostowania i lokomocji)

Grupy ćwiczeń wykorzystujące

kompleksy odruchowe z poziomu mostu



ćwiczenie pionowego utrzymania ruchów i kontroli

ustawienie głowy



ćwiczenie podporów na kończynach górnych



ćwiczenie reakcji obronnych (odruch wyprostny

kończyn górnych)



ćwiczenie zmiany pozycji w leżeniu – obroty



ćwiczenie pełzania

Grupy ćwiczeń wykorzystujące

kompleksy motoryczne kontrolowane na

poziomie śródmózgowia i odruchy

korowe (równoważne)



ćwiczenia przejścia z pozycji leżącej do siedzenia



ćwiczenia przejścia z leżenia bądź siadu do

pozycji czworaczej



ćwiczenia z klęku podpartego, w klęku obu- i

jednonożnym



ćwiczenia czworakowania jednoimiennego i

naprzemiennego



ćwiczenia zmiany pozycji z klęku podpartego do

wstawania oraz wstawanie z przysiadu kucznego



ćwiczenia stania, chodzenie bokiem, przodem,

tyłem



chodzenie z pokonywaniem przeszkód



ćwiczenie równoważne



ćwiczenia rozluźniające (głaskanie,

potrząsanie kończynami, huśtanie)



masaż służący do regulacji zmiennego

napięcia mięśniowego (poklepywanie w czasie
ruchu, łącznie z zatrzymaniem ruchu)



stymulacja zmysłowa ekstero- i

proprioceptywna
nacisk i ciąg, obciążanie i opór kończyn,
stawów pogłębiający odczucia sensoryczne

Grupy ćwiczeń wykorzystujące

kompleksy motoryczne kontrolowane na

poziomie śródmózgowia i odruchy

korowe (równoważne) c.d.

Ćwiczenia mogą być wykonywane na
materacu, na dużej piłce gimnastycznej
(ćwiczenia równoważne, ćwiczenia
odruchu obronnego, podpory), na wałku
(obciążenie stopy) oraz na kolanach
terapeuty.
Ćwiczenia należy prowadzić kilka razy
dziennie w ramach pielęgnacji i zabaw.

Równolegle do ćwiczeń mających na
celu rozwój pionizacji wprowadzić
trzeba ćwiczenia równoważne.

Wskazania do

usprawniania



Dominacja nieprawidłowych wzorców

posturalnych i motorycznych



Brak zróżnicowania zachowań

ruchowych



Obligatoryjne stereotypowe

odpowiedzi ruchowe

Dziękujemy za

uwagę