Hipotezy

Zmienne



Hipotezy dotyczą zmiennych i związków pomiędzy

nimi.

Zmienna – właściwość mogąca przybierać co najmniej dwie

różne wartości



Poziom wykształcenia



Czas reakcji



Agresywność



Styl nauczania



Inicjacja seksualna



Zmienne charakteryzowane są przez skalę

wartości i ich rozkład w populacji, np.

prawdopodobieństwo / częstość wystąpienia danej

wartości

Hipotezy o jednej i wielu
zmiennych



Jedną zmienną zawierają odpowiedzi na pytania o
typową właściwość danej populacji
(Jaki jest? Ile wynosi? itp.)



Jaki jest średni poziom

neurotyzmu

w populacji?

Średni poziom neurotyzmu w populacji wynosi
NN punktów w skali Eysencka

Hipotezy o jednej zmiennej są stosunkowo rzadkie w psychologicznych
badaniach naukowych i zazwyczaj spotyka się je w badaniach, których celem
jest normalizacja narzędzi pomiarowych (np. testów), ustalenie norm
diagnostycznych itp.



Typowe hipotezy badawcze dotyczą związku między
dwoma lub więcej zmiennymi.

Hipotezy o dwóch lub
więcej zmiennych



Poziom

zadowolenia z życia

zmienia się

wraz z poziomem

wykształcenia



Poziom

zadowolenia z życia

,

poziom

neurotyzmu

i

wykształcenie

są

wzajemnie powiązane

Zmienne (2)



Zmienne można podzielić ze względu na:



Funkcję w hipotezie / schemacie badania



Skalę wartości / metody pomiaru



Zmienne dychotomiczne



Zmienne nominalne (jakościowe)



Zmienne porządkowe



Zmienne liczbowe (przedziałowe i ilorazowe)

(więcej o skalach pomiarowych w wykładzie o

pomiarze)

Funkcje zmiennych w
hipotezie – zmienne
zależne



Zmienna zależna

Zmienna, której wartość wyjaśniana jest przez wartość

innej(-ych) zmiennej(-ych) w hipotezie

Poziom wykształcenia

zależy od

poziomu inteligencji

Niska

samoocena

powoduje

niski

poziom motywacji

Studenci

uczący

się

metodologii

poprzez

samodzielne prowadzenie badań

osiągają

lepsze

wyniki

niż

uczeni

metodą wykładu

Funkcje zmiennych w
hipotezie – zmienne
niezależne



Zmienna niezależna to ta zmienna, której
wartość wyjaśnia wartość innej zmiennej w
hipotezie

Poziom wykształcenia

zależy od

poziomu inteligencji

Niska

samoocena

powoduje

niski

poziom motywacji

Studenci

uczący

się

metodologii

poprzez

samodzielne prowadzenie badań

osiągają

lepsze

wyniki

niż

uczeni

metodą wykładu

Funkcje zmiennych w
hipotezie – zmienne
niezależne 2



Zmienne niezależne mogą być



Główne, stanowiące czynnik wyjaśniający poziom

zmiennej zależnej



Uboczne

Zmienne, które powinny zostać uwzględnione w

badaniu, choć nie odgrywają istotnej roli w danej teorii



Kontrolowane

Poziom inteligencji

znacząco wpływa na

poziom

wykształcenia

przy uwzględnieniu

wieku



Zakłócające – nie uwzględnione w hipotezie ani w

schemacie badania, np.

poziom hałasu

w trakcie

badania uwagi

O sposobach kontrolowania zmiennych ubocznych i

ograniczaniu wpływu zmiennych zakłócających na wyniki

badania więcej w wykładach dotyczących schematów

badawczych

Hipotezy a skale
pomiarowe



W zależności od skali pomiarowej zmiennej
zależnej hipotezy mogą dotyczyć różnych
parametrów jej rozkładu ich zależności od
zmiennej(-ych) niezależnej(-ych)

/więcej w kolejnych

wykładach/

. Najczęściej stawiane są hipotezy o:



Częstości występowania

ADHD występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt



Średniej

Czas niezbędny do zrozumienia zdania zależy od
liczby operacji syntaktycznych przekształcających
zdanie z formy kanonicznej do formy powierzchniowej

Rodzaje związków między
zmiennymi



Hipotezy o jednej zmiennej i parametrach jej rozkładu

zwykle stanowią odpowiedź na pytania „Jaki?” „Ile?”



Jaki jest średni poziom

neurotyzmu

w populacji (hipotezy o

średniej)

Średni poziom neurotyzmu w populacji wynosi NN punktów w skali

Eysencka



Jaki poziom

neurotyzmu

dzieli populację na dwie równe połowy

(hipotezy o medianie)



Jaki jest najbardziej typowy poziom

neurotyzmu

(hipotezy o modalnej)



Na ile poziom

neurotyzmu

jest zróżnicowany w populacji (hipotezy o

miarach rozrzutu, np. wariancji)

takie hipotezy formułowane są zwykle post hoc (po uzyskaniu wyniku, wcześniej

zastępuje je pytanie)



Hipotezy o związkach między zmiennymi



Korelacyjne



Przyczynowe proste



Interakcyjne



Hipotezy o jednej zmiennej mogą w

rzeczywistości domyślnie dotyczyć

związku między większą liczbą zmiennych

Średni poziom neurotyzmu w populacji

polskiej wynosi NNN w skali Eysencka

Tę hipotezę można interpretować na dwa sposoby:

dosłowny oraz jako:

Średni poziom neurotyzmu w populacji polskiej

jest inny niż w całej populacji ludzi

Hipotezy korelacyjne



O współwystępowaniu

ADHD występuje częściej u chłopców niż u

dziewcząt



O współzmienności

Poziom dochodów wzrasta wraz z
poziomem inteligencji

W hipotezach o współwystępowaniu / współzmienności
(podobnie jak w hipotezach o jednej zmiennej) nie ma
wyróżnionej zmiennej niezależnej i zmiennej zależnej

Hipotezy przyczynowe



Hipotezy przyczynowe proste

– wskazują na

bezpośrednią zależność zmiennej zależnej od

danego czynnika



Poziom dochodów zależy od wykształcenia



Poziom inteligencji znacząco wpływa na poziom

wykształcenia przy uwzględnieniu wieku



Wiek i inteligencja wpływają na wykształcenie niezależnie

od siebie, można więc postawić dwie niezależne hipotezy

„wykształcenie zależy od wieku” i wykształcenie zależy od

inteligencji”

Hipotezy przyczynowe najczęściej dotyczą różnic między

średnimi lub częstościami występowania zmiennej zależnej

przy różnych poziomach zmiennej niezależnej



Hipotezy interakcyjne

– działanie jednego

czynnika modyfikuje wpływ innego czynnika na

zmienną zależną

Hipotezy interakcyjne

Metoda werbalna jest skuteczniejsza w pamięciowym
rozwiązywaniu zadań z mnożeniem podczas, gdy
metoda wyobrażeniowa jest skuteczniejsza w
rozwiązywaniu zadań z dzieleniem



Na tę hipotezę składają się przynajmniej dwie hipotezy
składowe:



prosta, o zależności poziomu pamięciowego rozwiązywania
zadań arytmetycznych od metody (werbalnej lub obrazowej)



Interakcyjna, uzależniająca kierunek tego wpływu od rodzaju
operacji arytmetycznej koniecznej do rozwiązania zadania
(mnożenie lub dzielenie)



Interakcje mogą mieć charakter statystyczny, np. między
wiekiem i inteligencją jako wyjaśnieniem poziomu
wykształcenia: wpływ inteligencji na wykształcenie rośnie z
wiekiem (dlaczego?)

Kierunek zależności
między zmiennymi



Hipotezy dokładne

Poziom neurotyzmu w populacji polskiej jest o 11
punktów w skali Eysencka niższy niż w populacji
rosyjskiej

Hipotezy tego rodzaju są rzadko spotykane, gdyż:



zwykle brak podstaw do dokładnego określenia
wielkości zależności



Statystyczny charakter badań pozwala tylko na
przybliżone określenie wartości zmiennych



Hipotezy kierunkowe



Hipotezy dwustronne

Kierunek hipotezy



Dobra teoria powinna pozwolić określić kierunek

oczekiwanej zależności, np.

Wykształcenie rośnie wraz z poziomem inteligencji

Taka hipoteza, to hipoteza kierunkowa

(jednostronna)



Jeżeli brak podstaw do określenia kierunku

zależności (zwykle na wczesnym etapie

zaawansowania badań) - hipoteza

dwustronna:

Poziom rozwiązywania zadań arytmetycznych jest

skorelowany z poziomem ekstrawersji/introwersji



W badaniach statystycznych nie można

weryfikować hipotezy badawczej o braku

związku między zmiennymi (hipoteza zerowa)

Dobrze postawiona
hipoteza badawcza



Musi być zdaniem logicznym



W miarę możności powinna określać

kierunek zależności między zmiennymi



Powinna zawierać wszystkie czynniki,

które powinny zostać uwzględnione w

badaniu (zwłaszcza czynniki interakcyjne)



Nie może być hipotezą o braku związku

Hipoteza spełniająca te warunki może

zostać zoperacjonalizowana

Operacjonalizacja hipotez



Operacjonalizacja zmiennych



Wybór wskaźników



Wybór metod pomiarowych



Ustalenie schematu badawczego
odpowiedniego do



Rodzaju hipotetycznej zależności między
zmiennymi



Metod pomiaru