LEKI W FIZJOTERAPI

WYKŁAD 2

dr hab.med.Bożena Pietrzak

„

„

Nic nie jest

Nic nie jest

trucizną

trucizną

i wszystko jest

i wszystko jest

trucizną ,

trucizną ,

zależy to tylko

zależy to tylko

od dawki”

od dawki”

Paracelsus

Paracelsus

XV wiek

XV wiek

WYKŁADY

(1-7)

:”Leki w

fizjoterapii”.

Zaliczenie testowe podczas
ostatniego

( Nr 8)

wykładu w dniu

11.01.2009

:

-30 pytań (4-5 pytań z każdego tematu
wykładowego)
-pytania będą wyświetlane na ekranie
pojedynczo, jednorazowo, bez możliwości
powtórzenia
-czas wyświetlania każdego pytania
przeznaczony na udzielenie odpowiedzi
wynosi jedną minutę
-zaliczenie testu: udzielenie 70% prawidłowych
odpowiedzi

Literatura:

1.Podlewski J. Chwalibogdoska-Podlewska A.
:Leki współczesnej terapii,wydanie XVIII,Split
Trading,Warszawa 2007.

2.Szczeklik A. Choroby wewnętrzne,Medycyna
Praktyczna,
Kraków 2006.

3.Straburzyńska - Lupa A.,Straburzyński G.:
Fizjoterapia z elementami klinicznymi PZWL
2008

4.Mika T.:Fizykoterapia.Podręcznik dla
wydziałów fizjoterapii
medycznych studiów zawodowych.PZWL 1996.

5.Kolstr B.,Ebelt-Paprony G.: Poradnik
fizjoterapeuty, Zakład Narodowy im.
Osolińskich-wydawnictwo, Wrocław 2001

Definicja leku według

Definicja leku według

Światowej Organizacji

Światowej Organizacji

Zdrowia (WHO)

Zdrowia (WHO)

Lek jest to substancja lub

produkt stosowany

zgodnie ze wskazaniami

lekarskimi w celach

leczniczych,

zapobiegawczych lub

diagnostycznych,

względnie do

zmodyfikowania

czynności fizjologicznej.

Działanie niepożądane leku określa każde

zjawisko

szkodliwe,niezamierzone,niepożądane,występu

jące po

zastosowaniu leku w dawkach przeciętnie

stosowanych.

Lek, który nie posiada działań niepożądanych

nie posiada również znaczącego działania

terapeutycznego.

Właściwa dawka odróżnia truciznę od lekarstwa

TOKSYCZNOŚĆ LEKU

DIAŁANIA

NIEPOŻĄDANE

TOKSYCZNOŚĆ

LEKU

OSTRE

ZATRUCIA

PRZEWLEKŁE

ZATRUCIA

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

ODLEGŁY

EFEKT DZIAŁANIA

Np.. dysbakteriozy

ZALEŻNY OD

DAWKI

Większa dawka

=

większa

toksyczność

DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE

NIEZALEŻNY

OD

DAWKI

Np.reakcje

alergiczne

Współczesne leki są coraz

silniejsze, bardziej

różnorodne i mają przedłużone

działanie.

Poprawia to skuteczność leczenia,

ale jednocześnie

powiększa zagrożenie w przypadku

ich przedawkowania

lub nadużycia.

LE
K

ZAGROŻENIE

W Polsce najczęściej

zgłaszane są niepożądane

działania antybiotyków

leków stosowanych w

zaburzeniach

przemiany materii i układu

krążenia

PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA

NIEPOŻĄDANYCH DZIAŁAŃ LEKÓW

A.

Mechanizmy zależne od cech leku:

•Podobieństwo budowy chemicznej

•Polarność

•Wydalanie( pH krwi i moczu)

•Krzywe zależności między różnymi działaniami leku a dawką

•Sumowanie się działań niepożądanych

•Odmienne działanie leku w różnych fazach jego wpływu na ustrój

•Zaburzenia biodostępności

•Interakcje

B.Mechanizmy zależne od cech

osobniczych i stanu fizjologicznego

organizmu przyjmującego leki.

•Wiek i płeć

•Dieta i wysiłek fizyczny

•Skład ciała-rozmieszczenie leku

•Wydolność układów i narządów

•Konstytucja enzymatyczna

•Zmiany działania leków w różnych okresach fizjologicznych

•Podatność na mutagenne działanie leków

•Struktura psychoemocjonalna

C.

Mechanizmy zależne od cech

patofizjologicznych choroby,

z powodu której lek jest stosowany.

•Zaburzenia wchłaniania

•Zaburzenia transportu i dystrybucji

•Zmiany w reaktywności na lek

•Nabyte zmiany w reaktywności na lek

•Nabyte zmiany w metabolizmie leku

•Wrodzone lub nabyte zmiany wydalania leku

•Alergia

•Interakcje leku z zaburzeniami homeostazy

wywołane choroba podstawową

•Niepożądane działanie typu placebo

Niepożądane działanie leków jest

bardzo ważnym problemem

medycznym nasilającym się

szczególnie w dobie starzenia się

społeczeństw i powszechnie

panującej polipragmazji.

Pacjenci w wieku 80 lat i

powyżej

przyjmują rocznie 1200

pojedynczych dawek leków

!

Pacjenci starsi wiekowo, a toksyczność leków

Przewód pokarmowy

•hipoalbuminemia

Nerki

Wątroba

Wzrost wolnej

frakcji leku i

wzrost toksyczności

•Zmniejszony przepływ i
metabolizm wątrobowy

Zmniejszenie

katabolizmu

leków

Zmniejszenie GFR

i wzrost stężenia leków

OMYŁKOWE ZAŻYWANIE LEKU

Błąd rośnie gdy pacjent:

• przyjmuje większa liczbę leków

• przyjmuje leki według kilku

różnych schematów

• Błędnie interpretuje ulotki

• Ma trudności techniczne: wyjęcie

tabletek z opakowania (listki) jest
zbyt trudne,tabletki są zbyt małe.

ZASADY REDUKOWANIA TOKSYCZNOŚCI LEKÓW

W GRUPIE PACJENTÓW STARSZYCH WIEKOWO

•Każdy nowy lek wprowadzać

w

dawce
zmniejszonej o 50%

•Monitorować stężenie

leku

w surowicy krwi

•Przed włączeniem leku

ocenić

czynność
nerek

•Obserwować wystąpienie

objawów

niepożądanych

•Próbować maksymalnie

redukować

dawki leków

LEKI W FIZJOTERAPII

• JONTOFOREZA
• ULTRAFONOFOREZA
• MASAŻ
-wchłanianie substancji

leczniczych przez
skórę

-leki stosowane

zewnętrznie

w bólach mięśni stawów

• INHALACJE
-właściwości

leku

Inhalacyjnego
-broncholityki
-mukoltyki
-olejki

eteryczne

HISTORIA

WZIEWANIA – INHALACJE
-NAJSTARSZE METODY LECZNICZE
np.
- Hipokrates - wdychanie dymu pochodzącego ze spalania
Kopru, czosnku lub kminku

-Aretairos, Galen – oddychanie powietrzem morskim talasoterapia).

-Pierwszy preparat do inhalacji –wiek XIX

-Lata 60-te XX wieku do leczenia inhalacjami wprowadzono
indywidualne dozowniki aerozolu zawierajace prede wszystkim leki
przeciwastmatyczne.

Podstawowe cele inhalacji

1.Najważniejszym celem inhalacji

jest zwalczanie stanu zapalnego
drzewa oskrzelowego

2.Poprawa funkcji błony śluzowej i

nabłonka rzęskowego

3.Rozszerzenie zwężonych dróg

oddechowych

Inne cele inhalacji

-

nawilżenie

dróg oddechowych (usprawnienie nabłonka rzęskowego

-przyśpieszenie r

egeneracji

nabłonka rzęskowego

-

unormowanie czynności

aparatu rzęskowego

-

rozrzedzenie

wydzieliny

-

zmniejszenie obrzęku

zapalnego błony śluzowej

-

hamowanie

rozwijającego się zapalenia

-

zniesienie skurczu

mięśni gładkich oskrzeli

-

zapobieganie

reakcji antygen-przeciwciało

-

likwidacja ogniska zakażenia

bakteryjnego ,wirusowego, grzybiczego

w drogach oddechowych

Warunki niezbędne do spełnienia

przed wykonaniem inhalacji

• Skierowanie na zabiegi:
-dane osobowe pacjenta
-rozpoznanie choroby
-rodzaj środka leczniczego do inhalacji ( w jakiej

dawce, w czym rozcieńczony)

-temperatura roztworu do inhalacji
-czas trwania pojedyńczgo zabiegu
-częstość inhalacji
-ogólna liczba zabiegów
-rodzaj aparatu do inhalacji

Objawy niepożądane

Podczs
inhalacji
antybiotyków
zastosowanyc
h
bez próby
uzuleniowej

Inhalacja zimnych
roztworów u osoby
z nadwrażliwością
oskrzeli
(napad astmy)

Zastosowanie wyciągu z
roślin leczniczych np. rumianku
(napad astmy)

INHALACJE

WADY

ZALETY

LEK DZIAŁA
MIEJSCOWO

-
T
R
U
D
N
O

U

TRUDNO USTALIĆ

ILOŚĆ LEKU

WCHŁONIĘTEGO

DOSTĘPNOŚĆ

INHALATORÓW

INDYWIDUALNYCH

Inhalacje lecznicze polegają na wziewaniu
aerozoli.
Aerozole – to bardzo rozdrobnione
cząsteczki 0,001-10 um ZAWIESZONE
( ROZPROSZONE ) W JAKIMŚ GAZIE.

CZĄSTECZKI:
A/CIAŁ STAŁYCH (ZIARNA PYŁY)
B/CIECZY (KROPELKI)

Aerozol – układ dyspersyjny

Podział wg.

cząsteczek fazy

rozpraszanej

Pary
<0,1um

Aerozole
<10 um

Spray
>10,0m

Aerozol najczęściej stosowany w lecznictwie – delikatna

mgła z kulistych kropelek rozpuszczonego środka

leczniczego.

(mgła - cząstczki cieczy zawieszone w gazie)

• Aerozol suchy:
- Średnica kropelek
0,5 – 5 um
- dociera do

pęcherzyków

płucnych

• Aerozol wilgotny:
- Średnica kropelek
- 5-20um
- osadza się w jamie
nosowej,

powoduje jej
spłukiwanie

Mokra mgła (spray > 20 um)

Różnicowanie próba szkiełka zegarkowego

Aerozole

Naturalne:

antropogenne

korzystne;:
-wody mineralne
-solanki

Niekorzystne

Mineralne
-piasek/pył

Organiczne
-sierść, pyłki

Aeroplankton
-bakterie
-wirusy
-grzyby

Charakterystyka aerozolu

• Monodyspersyjny-jednorodny jest

stabilny

• Heterodyspersyjny –

polidyspersyjny - niestabilny

Procentowy udział w aerozolu cząsteczek o róznej wielkości określa
się widmem kropli – stanowi cechę charakterystyczna każdego aerozolu.

Średnica kropli aerozolu decyduje o głębokości wnikania wgłąb
Układu oddechowego.
Objętośc kropli decyduje o skuteczności działania biologicznego
Zawartego w niej leku.

W opisie widma – procentowa zawartość kropelek oróżnej wielkośći
Od 1 d0 50 um –najczęściej używane w celach leczniczych

1ml płynu – powierzchnia 4,84cm2
Aerozol o średnicy cząsteczek 10 um zwiększa powierzchnię
do 6000 cm2., a o średnicy 1 um do 60000cm2.

Warunek skutecznego działania w drogach oddechowych: -
Aerozol powinien zawierać 90 % kropelek o średnicy < 5um

-Do pęcherzyków płucnych <2um

-W pęcherzykach aerozole o średnicy 1-2um są wchłaniane do krwi
a mniejsze są wydychane.

TRWAŁOŚĆ AEROZOLU :
:
-HOMOGENNY
- CZĄSTECZKI <0,5UM
- CZĄSTECZKI RÓWNOIMIENNE
ELEKTRYCZNIE
- WOLNE ODDYCHANIE

Osadzenie się cząsteczek aerozolu
zależnie od wielkości cząsteczki (um)

5-10
-jama nosowo-
gardłowa
-krtań
-tchawica
-oskrzela

2-5
-pozostałe
oskrzela,
oskrzeliki

0,5-2
-pęcherzyki
płucne

0,2-0,5
-usunięte
z powietrzem
wydechowym

< 0,2:
-dyfuzja
do krwi
przez nabłonek
oddechowy

CZYNNII WPŁYWAJĄCE NA

SZYBKOŚĆ

WChŁANIANIA I DZIAŁANIA

AEROZOLI

-Miejsce ( pokrycie /lub nie śluzem

-Warstwa śluzu, gęstość aerozolu

-Wentylacja płuc
a/obecność złogów wydzieliny, obrzęk błony śluzowej

b/technika oddychania

Przy
normalnym
oddychaniu
połowa
aerozolu
zostaje
wydalona

Przy głębokim
spokojnym oddychaniu
wchłania się 50-80%

Przy płytkim
oddychaniu
wchłania się
10% aerozolu

Fizjologiczne

mechanizmy

obronne dróg

oddechowych

wpływające na

skuteczność

leczenia aerozolami

Filt
r
nos
a

Dynamika
powietrza:
-wiry
-spadki prędkości

Nabłonek
rzęskowy:
-1min/1gcząsteczek/1mm

Śluz:
-5-7um,100ml/24 godz

Odruchy
obronne”:
-kichanie
-kaszel

Makrofgi
tkankowe

Układ
chłonny

-Zwykle wchłania się tylko 50% mgły wprowadzonej do
układu oddechowego
-Duża powierzchnia cząsteczek aerozolu i duża
powierzchnia pęcherzyków
płucnych ok..70-90 m2), na którą działa sprawia, że leki
zastosowane
w ten sposób działają skutecznie miejscowo.

Uzyskiwanie aerozoli do celów leczniczych

Inhalator
pneumatyczny
(sprężone
powietrze)

Inhalator
ultradźwiękowy

Dozownik, inhalator
kieszonkowy:
- przechodzenie skroplonego
gazu zawierającego dany środek
leczniczy w postać gazową

Wykorzystanie
siły odśrodkowej

Wydajność inhalatora:

ilość danej substancji rozpylanej w ciągu minuty

(mg/min lub cm3/min)

Technika inhalacji

-Maska
na usta i nos
-ustnik

-Wdech i wydech
przy
zamkniętym
nosie
-oddechy
głębsze

-na szczycie
wdechu
zatrzymać
powietrze!
ODKŁADANIE
SIĘ AEROZOLU
W DROGACH

ODDCEHOWYC
H

Po inhalacji
odpoczynek
20-minutowy

LEKI STOSOWANE W INHALACJACH

1.Leki rozsrerzające oskrzela
np.
-beta-sympatykomietyki
-leki przeciwcholinergiczne

2.Leki blokjące reakcję antygen-przeciwciało
np.
-kromoglikan sodu

3.Hormony steroidowe kory nadnerczy (działanie
przeciwzapalne, zmniejszanie nadwrażliwości oskrzeli)

4. Mineralne wody lecznicze (złożony skład
chemiczny)

-

hipo-,izotoniczne

(zwilżanie błony

śluzowej,
upłynnianie wydzieliny

-

hipertoniczne

(rozrzedzenie wydzieliny,

przekrwienie, zwiększenie
wydzielania gruczołów śluzowych i
surowiczych

-

jod

nasila działanie jak wyżej

-

brom

zmniejsza działanie drażniące

roztworu

-

wapń

zmniejsza przepuszczalność naczyń

włosowatych, przeciwzapalnie,
przeciwuczuleniowo

-

wodorowęglan sodu

działa

przeciwuczuleniowo

Dawkowanie inhalacji;

3-4 razy dziennie przez 5-10 minut.

Najdłuższy zabieg inhalacyjny < 20

minut.

WSKAZANIA
Tylko choroby, w których istnieje

konieczność poprawienia czynności

dróg oddechowych

a/Choroby górnych dróg oddechowych
-przewlekłe nieżyty nosa i gardła
-stan przed i po zabiegach

operacyjnych

b/Choroby dolnych dróg oddechowych
-niektóre ostre i podostre palenia

tchawicy i oskrzeli

-przewlekłe nieżyty oskrzeli
-rozedma
-wczesna pylica
-astma oskrzelowa
-stany przed i po zabiegach

operacjnych układu oddechowego

PRZECIWWSKAZANIA
-ostre choroby górnych dróg

oddechowych

-przewlekłe nieżyty w okresie

zaostrzeń

-upośledzona drożność
-ropne stany zapalne
-nowotwory
-gruźlica
-ciężka astma
-zaawansowana pylica
-promienica
-choroby z krwiopluciem
-zagrożenie

krwotokiem

Środek

Nazwa handlowa/
pochodzenie

Działanie

Źródła zdrojowe

Solankowe,
Lekko hipertoniczny

NaCl

Nawilgocnie i

oczyszczenie błon

śluzowych

Sekretolityki

Bromhexin-inhalat
Mucosolvan
Tacholiquin 1%

Ropuszczanie,

wzmożenie transportu

śluzu

Broncho-spazmolityki

Berotec 200,100
Bronchospazmin
Sultanol
Bricanyl

Ustąpienie obrzeku

błonśluowej,rozkrcz

mięśni oskrzeli

Antybotyki

Nebacelin
Amphotericin

Leczenie infekcji

Kortykoidy

Jeko dozownik

aerozolowy:
Beclomed
Ihacort
pulmcort

Hamujące zapalenie

ŚRODKI INHALACYJNE I ICH DZIAŁANIE

Farmakokinetyka leków wziewnych

Dla celów precyzyjnego określenia dawki leku
dostępnej
dla ustroju rozróżnia się:
1.Dawkę nominalnie podana na opakowaniu
leku
2.Dawkę uwolniona z inhalatora

3.Dawkę przyjęta przez chorego

Frakcja
zainhalowana
do dróg
oddechowych

Frakcja
połknięta

Proporcje
między tymi
dawkami zależą
od:
-typu inhalatora,
-techniki
inhalacji
-rodzaju nośnika

Efekt leczniczy leków wziewnych

Zależy od ilości leku
zdeponowanego w
obwodowych drogach
oddechowych.

Niepożądane działanie
ogólnoustrojowe jest wynikiem
zsumowanego działania reakcji
dawki połkniętej, pomniejszonej
o tę ilość leku, która ulega
inaktywacji w wątrobie.

Wraz z

popraw

ą depo

zycji

leku

w ukła

dzie od

dechow

ym

zrasta

ryzyko

działań

ogólno

ustrojo

wych

Inhalatory:

Zalety/

wady

Nebulizator
pneumatyczny:

-możliwość
zastosowania u chorych
niewspółpracujących

-większa liczba leków
które można podawać
w inhalacji

-możliwość podania
dużych dawek

-możliwość równoczesnego
podawania tlenu

Ciśnieniowy:

-wygodny
(mały, wielodawkowy)

-przystawka umożliwiająca
zastosowanie przy braku
współpracy chorego

Proszkowy:

-

wygodny

-inhalacja
samego leku

-kontrola
liczby
dawek
zużytych

Konieczność dużej liczby dawek
(mała dawka pojedyncza)

Duże straty
do otoczenia

Inhalatory:

zasada działania

Nebulizator
pneumatyczny:

-sprężarka gazu
-przepływ 6-8/min
(więszy dla roztworów
o większej lepkości np.
antybiotyków, steroidów

Ciśnieniowy:

-zawiesina lub roztwór
cząstek leku w gazie
nośnikowym
-rozdział leku i nośnika w
zbiorniku, konieczne
wstrząśnięcie przed użyciem
-zalecany powolny,
głęboki wdech i
zatzymanie oddechu po
aspiracji dawki na 5-10 sek.

Proszkowy:

-
zmikronizowa
ne
cząstki z
nośnikiem
-skłonność do
tworzenia
agregatów,
dlatego
konieczna
duża
siła wdechu

-

Zalecenie wziewnego przyjmowania leku

wymaga uprzedniego omówienia i pokazu

techniki inhalacji.

Każda z technik niesie ryzyko błędu

dlatego konieczne jest okresowe

sprawdzanie

sposobu

przyjmowania

leków przez chorego.