Leki w fizjoterapii
Leki w fizjoterapii
I
I
Podstawy farmakologii
Podstawy farmakologii
Definicja leku i jego
Definicja leku i jego
pochodzenie
pochodzenie
Istnieje wiele definicji leku. Najprościej i
Istnieje wiele definicji leku. Najprościej i
zwięźle określa się lek jako substancję
zwięźle określa się lek jako substancję
chemiczną stosowaną w celu wywołania
chemiczną stosowaną w celu wywołania
określonego efektu farmakologicznego
określonego efektu farmakologicznego
(leczniczego). Nieco rozbudowaną formą jest
(leczniczego). Nieco rozbudowaną formą jest
określenie w którym lekiem nazywamy
określenie w którym lekiem nazywamy
substancję chemiczną, która reaguje z
substancję chemiczną, która reaguje z
żywym organizmem, tak zmieniając jego
żywym organizmem, tak zmieniając jego
czynność, że zmiany te mogą być
czynność, że zmiany te mogą być
wykorzystane do zapobiegania chorobom lub
wykorzystane do zapobiegania chorobom lub
do ich leczenia.
do ich leczenia.
Substancje określane jako lek
Substancje określane jako lek
mogą być pochodzenia:
mogą być pochodzenia:
- roślinnego
- roślinnego
- zwierzęcego
- zwierzęcego
- mineralnego
- mineralnego
- otrzymywane w wyniku syntezy lub
- otrzymywane w wyniku syntezy lub
półsyntezy chemicznej
półsyntezy chemicznej
Leki pochodzenia roślinnego
Leki pochodzenia roślinnego
to
to
liczna grupa środków leczniczych.
liczna grupa środków leczniczych.
Obecnie stosuje się głównie substancje
Obecnie stosuje się głównie substancje
wyodrębnione z roślin takie jak
wyodrębnione z roślin takie jak
alkaloidy, glikozydy, saponiny, garbniki.
alkaloidy, glikozydy, saponiny, garbniki.
Coraz rzadziej korzysta się z preparatów
Coraz rzadziej korzysta się z preparatów
galenowych, sporządzonych z różnych
galenowych, sporządzonych z różnych
części surowca roślinnego jak np.
części surowca roślinnego jak np.
napary (Infusa), odwary (Decocta),
napary (Infusa), odwary (Decocta),
nalewki (Tincturae).
nalewki (Tincturae).
Do leków pochodzenia
Do leków pochodzenia
zwierzęcego
zwierzęcego
należą preparaty
należą preparaty
hormonalne (np. insulina), wyciągi
hormonalne (np. insulina), wyciągi
tkankowe (np. heparyna), surowice,
tkankowe (np. heparyna), surowice,
niektóre enzymy (trypsyna,
niektóre enzymy (trypsyna,
pepsyna).
pepsyna).
Sole niektórych metali (żelaza - Fe, srebra -
Sole niektórych metali (żelaza - Fe, srebra -
Ag, cynku - Zn, złota - Au i in.) znalazły
Ag, cynku - Zn, złota - Au i in.) znalazły
zastosowanie jako
zastosowanie jako
leki pochodzenia
leki pochodzenia
mineralnego
mineralnego
. Solne środki przeczyszczające
. Solne środki przeczyszczające
np. siarczan sodowy (Na2SO4), siarczan
np. siarczan sodowy (Na2SO4), siarczan
magnezowy ( MgSO4 )i inne sole mineralne
magnezowy ( MgSO4 )i inne sole mineralne
( chlorek sodowy - NaCl, chlorek potasowy -
( chlorek sodowy - NaCl, chlorek potasowy -
KCl, chlorek wapniowy - CaCl2) wchodzą w
KCl, chlorek wapniowy - CaCl2) wchodzą w
skład płynów do wlewów. Do różnych celów
skład płynów do wlewów. Do różnych celów
jako środki lecznicze stosuje się np. kwasy i
jako środki lecznicze stosuje się np. kwasy i
zasady. Substancje pochodzenia mineralnego
zasady. Substancje pochodzenia mineralnego
wchodzą w skład wielu stosowanych
wchodzą w skład wielu stosowanych
roztworów, proszków, maści, mazideł i innych.
roztworów, proszków, maści, mazideł i innych.
Najliczniejszą grupę leków stanowią
Najliczniejszą grupę leków stanowią
substancje otrzymywane w sposób
substancje otrzymywane w sposób
syntetyczny
syntetyczny
. Niektóre z nich wywodzące
. Niektóre z nich wywodzące
się z produktów naturalnego pochodzenia
się z produktów naturalnego pochodzenia
roślinnego lub zwierzęcego, niektóre
roślinnego lub zwierzęcego, niektóre
uzyskiwane są również w wyniku
uzyskiwane są również w wyniku
półsyntezy, inne natomiast oparte są na
półsyntezy, inne natomiast oparte są na
różnych układach chemicznych, łącznie z
różnych układach chemicznych, łącznie z
takimi, które nie występują w przyrodzie.
takimi, które nie występują w przyrodzie.
Rodzaje działania leków
Rodzaje działania leków
Zasadniczym celem podania leku powinno być
Zasadniczym celem podania leku powinno być
usunięcie przyczyny choroby. Leki, które usuwają
usunięcie przyczyny choroby. Leki, które usuwają
przyczynę choroby nazywamy lekami
przyczynę choroby nazywamy lekami
przyczynowymi, a takie działanie- działaniem
przyczynowymi, a takie działanie- działaniem
przyczynowym (etioterapeutycznym). Do grupy
przyczynowym (etioterapeutycznym). Do grupy
leków przyczynowych należą antybiotyki,
leków przyczynowych należą antybiotyki,
sulfonamidy oraz wiele innych substancji o
sulfonamidy oraz wiele innych substancji o
działaniu chemioterapeutycznym. Niszczą one
działaniu chemioterapeutycznym. Niszczą one
drobnoustroje chorobotwórcze stanowiące
drobnoustroje chorobotwórcze stanowiące
przyczynę różnych chorób. Działanie przyczynowe
przyczynę różnych chorób. Działanie przyczynowe
wykazują także leki usuwające objawy chorób
wykazują także leki usuwające objawy chorób
wywołanych niedoborami ustrojowymi np.
wywołanych niedoborami ustrojowymi np.
podanie witamin w awitaminozach.
podanie witamin w awitaminozach.
W niektórych przypadkach
W niektórych przypadkach
stosowanie leków przyczynowych nie
stosowanie leków przyczynowych nie
prowadzi do wyleczenia danej
prowadzi do wyleczenia danej
choroby, a jest raczej leczeniem
choroby, a jest raczej leczeniem
zastępczym (substytucyjnym) np.
zastępczym (substytucyjnym) np.
przy stosowaniu leków
przy stosowaniu leków
hormonalnych, gdy przestanie
hormonalnych, gdy przestanie
działać dany gruczoł wydzielania
działać dany gruczoł wydzielania
wewnętrznego (insulina w cukrzycy).
wewnętrznego (insulina w cukrzycy).
Często leki nie usuwają bezpośrednio
Często leki nie usuwają bezpośrednio
przyczyny choroby, zmniejszając
przyczyny choroby, zmniejszając
jedynie objawy choroby lub nie
jedynie objawy choroby lub nie
dopuszczając do ich powstania. Tego
dopuszczając do ich powstania. Tego
rodzaju działanie nazywamy
rodzaju działanie nazywamy
działaniem objawowym.
działaniem objawowym.
Do grupy leków objawowych należą leki
Do grupy leków objawowych należą leki
przeciwbólowe, przeciwgorączkowe,
przeciwbólowe, przeciwgorączkowe,
spazmolityczne, większość leków
spazmolityczne, większość leków
zapierających. Usuwają one lub łagodzą
zapierających. Usuwają one lub łagodzą
przykre, męczące, często trudne do
przykre, męczące, często trudne do
zniesienia objawy towarzyszące danej
zniesienia objawy towarzyszące danej
chorobie. Do tej grupy leków należy
chorobie. Do tej grupy leków należy
zaliczyć także substancje o działaniu
zaliczyć także substancje o działaniu
uspokajającym, obniżającym ciśnienie
uspokajającym, obniżającym ciśnienie
krwi, przeciwkaszlowym itp.
krwi, przeciwkaszlowym itp.
Wśród leków o działaniu
Wśród leków o działaniu
objawowym wyróżniamy:
objawowym wyróżniamy:
- leki homeopatyczne
- leki homeopatyczne
- leki allopatyczne
- leki allopatyczne
Leczenie homeopatyczne polega na podawaniu
Leczenie homeopatyczne polega na podawaniu
bardzo małych (tzw. homeopatycznych) dawek
bardzo małych (tzw. homeopatycznych) dawek
leku, które w większych ilościach wywołują objawy
leku, które w większych ilościach wywołują objawy
podobne do obserwowanych objawów chorobowych
podobne do obserwowanych objawów chorobowych
(similia similibus curantur- podobne leczy się
(similia similibus curantur- podobne leczy się
podobnym). Np. w biegunce zaleca się stosowanie w
podobnym). Np. w biegunce zaleca się stosowanie w
małych dawkach leków wzmagających perystaltykę,
małych dawkach leków wzmagających perystaltykę,
która w tym przypadku i tak bywa wzmożona.
która w tym przypadku i tak bywa wzmożona.
Można uznać, że stosowanie szczepionek jest formą
Można uznać, że stosowanie szczepionek jest formą
leczenia homeopatycznego, ponieważ podaje się w
leczenia homeopatycznego, ponieważ podaje się w
niewielkich ilościach te drobnoustroje, które w
niewielkich ilościach te drobnoustroje, które w
większych ilościach mogą wywołać chorobę przed
większych ilościach mogą wywołać chorobę przed
którą właśnie szczepionka ma chronić.
którą właśnie szczepionka ma chronić.
Leczenie allopatyczne (contraria
Leczenie allopatyczne (contraria
contraribus curantur – przeciwne
contraribus curantur – przeciwne
leczy się przeciwnym) opiera się na
leczy się przeciwnym) opiera się na
stosowaniu leków wywołujących
stosowaniu leków wywołujących
zmiany czynności organizmu
zmiany czynności organizmu
przeciwne do objawów danej choroby,
przeciwne do objawów danej choroby,
np. leki hipotensyjne (obnizające
np. leki hipotensyjne (obnizające
ciśnienie krwi) w nadciśnieniu, leki
ciśnienie krwi) w nadciśnieniu, leki
przeciwgorączkowe w gorączce itd.
przeciwgorączkowe w gorączce itd.
W zależności od miejsca
W zależności od miejsca
działania leków można
działania leków można
wyróżnić:
wyróżnić:
- działanie ośrodkowe- gdy lek działa
- działanie ośrodkowe- gdy lek działa
głównie lub wyłącznie na ośrodkowy
głównie lub wyłącznie na ośrodkowy
układ nerwowy (OUN),
układ nerwowy (OUN),
- działanie obwodowe- gdy lek działa
- działanie obwodowe- gdy lek działa
na inne tkanki i narządy (oprócz
na inne tkanki i narządy (oprócz
OUN).
OUN).
Charakter działania leku zależy w
Charakter działania leku zależy w
znacznej mierze od zastosowanej
znacznej mierze od zastosowanej
dawki, stężenia wprowadzanej
dawki, stężenia wprowadzanej
substancji, drogi wprowadzania leku
substancji, drogi wprowadzania leku
do organizmu oraz rodzaju leku.
do organizmu oraz rodzaju leku.
W zależności od właściwości leku
W zależności od właściwości leku
jego działanie może być:
jego działanie może być:
odwracalne (przemijające)
odwracalne (przemijające)
nieodwracalne (nieprzemijające).
nieodwracalne (nieprzemijające).
Działanie odwracalne leku utrzymuje
Działanie odwracalne leku utrzymuje
się do momentu aż substancja
się do momentu aż substancja
czynna nie zostanie
czynna nie zostanie
zmetabolizowana lub wydalona z
zmetabolizowana lub wydalona z
organizmu. Przykładem jest
organizmu. Przykładem jest
narkotyczne działanie eteru, które po
narkotyczne działanie eteru, które po
pewnym czasie mija bez śladu.
pewnym czasie mija bez śladu.
Działanie nieodwracalne powstaje
Działanie nieodwracalne powstaje
wskutek trwałego uszkodzenia struktury
wskutek trwałego uszkodzenia struktury
komórkowej. Funkcja komórki nie wraca
komórkowej. Funkcja komórki nie wraca
już do stanu poprzedniego, nawet po
już do stanu poprzedniego, nawet po
usunięciu z organizmu substancji
usunięciu z organizmu substancji
wywołującej uszkodzenie. Przykładem
wywołującej uszkodzenie. Przykładem
jest trwałe znieczulenie powierzchni
jest trwałe znieczulenie powierzchni
skóry w miejscu stosowania fenolu na
skóry w miejscu stosowania fenolu na
skutek uszkodzenia nerwów czuciowych.
skutek uszkodzenia nerwów czuciowych.
Wśród działań leków na
Wśród działań leków na
organizm można wyróżnić
organizm można wyróżnić
także:
także:
- działanie miejscowe
- działanie miejscowe
- działanie wybiórcze
- działanie wybiórcze
Działanie leku w miejscu jego
Działanie leku w miejscu jego
zastosowania nazywamy działaniem
zastosowania nazywamy działaniem
miejscowym. Działają tak środki
miejscowym. Działają tak środki
znieczulające miejscowo, większość
znieczulające miejscowo, większość
leków stosowanych w postaci maści,
leków stosowanych w postaci maści,
mazideł, zasypek.
mazideł, zasypek.
Niektóre leki w dawkach leczniczych
Niektóre leki w dawkach leczniczych
działają wyłącznie na czynność
działają wyłącznie na czynność
jednego narządu, np. na receptor B1
jednego narządu, np. na receptor B1
adrenergiczny w mięśniu sercowym,
adrenergiczny w mięśniu sercowym,
nie wpływając na inne receptory.
nie wpływając na inne receptory.
Takie działanie nazywamy
Takie działanie nazywamy
wybiórczym.
wybiórczym.
Na siłę i charakter działania leków wpływa wiele
Na siłę i charakter działania leków wpływa wiele
różnorodnych czynników zarówno egzogennych jak i
różnorodnych czynników zarówno egzogennych jak i
endogennych. Do czynników egzogennych zaliczyć
endogennych. Do czynników egzogennych zaliczyć
można wpływ środowiska zewnętrznego a w tym
można wpływ środowiska zewnętrznego a w tym
klimatu, zmian temperatury, czynników
klimatu, zmian temperatury, czynników
atmosferycznych, zmieniających reaktywność
atmosferycznych, zmieniających reaktywność
organizmu na wprowadzany lek. Duże znaczenie ma
organizmu na wprowadzany lek. Duże znaczenie ma
też budowa chemiczna leku jak i jego fizyko-
też budowa chemiczna leku jak i jego fizyko-
chemiczne właściwości. Do czynników endogennych
chemiczne właściwości. Do czynników endogennych
warunkujących sposób reagowania organizmu na
warunkujących sposób reagowania organizmu na
wprowadzany lek trzeba zaliczyć wiek, płeć, stan
wprowadzany lek trzeba zaliczyć wiek, płeć, stan
fizjologiczny, stan patologiczny, wrażliwość
fizjologiczny, stan patologiczny, wrażliwość
gatunkową i rasową oraz uwarunkowania
gatunkową i rasową oraz uwarunkowania
genetyczne.
genetyczne.
Działanie niepożądane i toksyczne
Działanie niepożądane i toksyczne
leków
leków
Nie ma leków obojętnych dla organizmu. W
Nie ma leków obojętnych dla organizmu. W
zasadzie każdy lek może wywołać wiele
zasadzie każdy lek może wywołać wiele
objawów niepożądanych i w danym przypadku
objawów niepożądanych i w danym przypadku
niekorzystnych. W miarę wprowadzania coraz
niekorzystnych. W miarę wprowadzania coraz
większej liczby leków silnie działających
większej liczby leków silnie działających
problem działań niepożądanych leków nabiera
problem działań niepożądanych leków nabiera
dużego znaczenia społecznego. Nie ma
dużego znaczenia społecznego. Nie ma
bowiem leku aktywnego i równocześnie
bowiem leku aktywnego i równocześnie
całkowicie bezpiecznego w stosowaniu. Nie ma
całkowicie bezpiecznego w stosowaniu. Nie ma
też w zasadzie istotnej różnicy między lekiem
też w zasadzie istotnej różnicy między lekiem
a trucizną i często tylko wartość dawki
a trucizną i często tylko wartość dawki
decyduje czy dana substancja będzie działać
decyduje czy dana substancja będzie działać
jako lek czy też jako trucizna.
jako lek czy też jako trucizna.
W zakresie niepożądanego działania leków należy
W zakresie niepożądanego działania leków należy
przede wszystkim wyróżnić dwa odrębne pojęcia:
przede wszystkim wyróżnić dwa odrębne pojęcia:
- działanie niepożądane
- działanie niepożądane
- działanie toksyczne
- działanie toksyczne
Działanie niepożądane jest jedną z bardzo istotnych
Działanie niepożądane jest jedną z bardzo istotnych
cech wielu leków. Warunkuje ono przydatność
cech wielu leków. Warunkuje ono przydatność
danego środka w lecznictwie i określa zakres jego
danego środka w lecznictwie i określa zakres jego
działania. Charakter występujących objawów
działania. Charakter występujących objawów
niepożądanego działania leków może być bardzo
niepożądanego działania leków może być bardzo
różny. Działanie niepożądane może być
różny. Działanie niepożądane może być
nierozerwalnie związane z działaniem zasadniczym
nierozerwalnie związane z działaniem zasadniczym
leku lub tez może być od niego niezależne. Niekiedy
leku lub tez może być od niego niezależne. Niekiedy
działanie niepożądane jest następstwem odległych
działanie niepożądane jest następstwem odległych
konsekwencji działania leków. Jest to tzw. działanie
konsekwencji działania leków. Jest to tzw. działanie
wtórne niepożądane np. dysbakteriozy występujące
wtórne niepożądane np. dysbakteriozy występujące
po zastosowaniu antybiotyków o szerokim zakresie
po zastosowaniu antybiotyków o szerokim zakresie
działania. Niekiedy lek mimo licznych nawet działań
działania. Niekiedy lek mimo licznych nawet działań
niepożądanych stosuje się w lecznictwie ze wzglądu
niepożądanych stosuje się w lecznictwie ze wzglądu
na dużą wartość działania głównego.
na dużą wartość działania głównego.
Szczególne znaczenie mają następujące
Szczególne znaczenie mają następujące
działania niepożądane:
działania niepożądane:
- działanie na płód (embriotoksyczne,
- działanie na płód (embriotoksyczne,
teratogenne)
teratogenne)
- działanie rakotwórcze
- działanie rakotwórcze
- reakcje uczuleniowe
- reakcje uczuleniowe
Wady wrodzone stanowią istotny problem społeczny. Częstość ich
Wady wrodzone stanowią istotny problem społeczny. Częstość ich
występowania wynosi od 1% do 8% ogólnej liczby noworodków.
występowania wynosi od 1% do 8% ogólnej liczby noworodków.
Ostatnie lata uświadomiły lekarzom możliwość wywoływania ciężkich
Ostatnie lata uświadomiły lekarzom możliwość wywoływania ciężkich
wad wrodzonych przez zażywanie leków u kobiet ciężarnych i w
wad wrodzonych przez zażywanie leków u kobiet ciężarnych i w
związku z tym konieczność szczegółowych badań i skrupulatnej
związku z tym konieczność szczegółowych badań i skrupulatnej
kontroli każdego nowego wprowadzanego do terapii leku. Stąd
kontroli każdego nowego wprowadzanego do terapii leku. Stąd
zgodnie ze wskazaniami WHO i przepisami obowiązującymi w
zgodnie ze wskazaniami WHO i przepisami obowiązującymi w
większości krajów każdy nowo wprowadzony lek powinien być
większości krajów każdy nowo wprowadzony lek powinien być
badany w kierunku działania teratogennego i embriotoksycznego. Z
badany w kierunku działania teratogennego i embriotoksycznego. Z
punktu widzenia następstw działania czynników szkodliwych dla
punktu widzenia następstw działania czynników szkodliwych dla
płodu należy wyróżnić pierwsze trzy miesiące ciąży. Jest to okres
płodu należy wyróżnić pierwsze trzy miesiące ciąży. Jest to okres
organogenezy, tzw. tworzenia się narządów. Leki podawane
organogenezy, tzw. tworzenia się narządów. Leki podawane
kobietom ciężarnym mogą w tym okresie działać szkodliwie na
kobietom ciężarnym mogą w tym okresie działać szkodliwie na
zarodek, mogą powodować jego obumarcie, mogą również
zarodek, mogą powodować jego obumarcie, mogą również
prowadzić do zniekształceń i innych wad wrodzonych. Takie działanie
prowadzić do zniekształceń i innych wad wrodzonych. Takie działanie
leków nazywamy działaniem teratogennym. W drugim okresie ciąży
leków nazywamy działaniem teratogennym. W drugim okresie ciąży
określanym jako okres rozwoju płodu zarówno leki i jak i inne
określanym jako okres rozwoju płodu zarówno leki i jak i inne
czynniki szkodliwe mogą powodować obumieranie płodu, poronienia
czynniki szkodliwe mogą powodować obumieranie płodu, poronienia
lub uszkodzenia płodu często o charakterze zaburzeń
lub uszkodzenia płodu często o charakterze zaburzeń
biochemicznych. Takie działanie nazywamy embriotoksycznym.
biochemicznych. Takie działanie nazywamy embriotoksycznym.
Wśród czynników rakotwórczych istotną rolę
Wśród czynników rakotwórczych istotną rolę
odgrywają związki chemiczne. Niektóre z nich są
odgrywają związki chemiczne. Niektóre z nich są
stosowane jako leki. Należy podkreślić, że nie ma
stosowane jako leki. Należy podkreślić, że nie ma
możliwości wykluczenia działania rakotwórczego
możliwości wykluczenia działania rakotwórczego
leków dopuszczonych do lecznictwa, ponieważ
leków dopuszczonych do lecznictwa, ponieważ
nawet najbardziej skrupulatne badania na
nawet najbardziej skrupulatne badania na
zwierzętach nie są w stanie wykluczyć takiego
zwierzętach nie są w stanie wykluczyć takiego
działania u ludzi. Jest to związane z tym, że
działania u ludzi. Jest to związane z tym, że
karcynogenne działanie jest uwarunkowane reakcją
karcynogenne działanie jest uwarunkowane reakcją
między związkiem chemicznym (np. lekiem) a
między związkiem chemicznym (np. lekiem) a
układem enzymatycznym, wobec czego jest
układem enzymatycznym, wobec czego jest
zrozumiałe, że różne gatunki , a nawet różne
zrozumiałe, że różne gatunki , a nawet różne
szczepy tego samego gatunku mogą reagować w
szczepy tego samego gatunku mogą reagować w
różny sposób.
różny sposób.
Uważa się, że reakcje uczuleniowe na leki są
Uważa się, że reakcje uczuleniowe na leki są
procesem uwarunkowanym genotypowo. Mogą się
procesem uwarunkowanym genotypowo. Mogą się
one objawiać w różnej postaci, najczęściej spotyka się
one objawiać w różnej postaci, najczęściej spotyka się
polekowe alergiczne choroby skóry (rumień, wyprysk,
polekowe alergiczne choroby skóry (rumień, wyprysk,
pokrzywka, obrzęk alergiczny). Reakcje uczuleniowe
pokrzywka, obrzęk alergiczny). Reakcje uczuleniowe
mogą występować również w postaci dychawicy
mogą występować również w postaci dychawicy
oskrzelowej, alergicznych chorób naczyń, często
oskrzelowej, alergicznych chorób naczyń, często
wywołują alergiczne uszkodzenie elementów
wywołują alergiczne uszkodzenie elementów
morfotycznych krwi i układu krwiotwórczego.
morfotycznych krwi i układu krwiotwórczego.
Najcięższą formą reakcji uczuleniowej na leki jest
Najcięższą formą reakcji uczuleniowej na leki jest
wstrząs. Niektórzy odróżniają zjawisko uczulenia od
wstrząs. Niektórzy odróżniają zjawisko uczulenia od
nadwrażliwości. Przy nadwrażliwości lek wywołuje
nadwrażliwości. Przy nadwrażliwości lek wywołuje
niewspółmiernie silne lecz typowe dla siebie
niewspółmiernie silne lecz typowe dla siebie
następstwa, w uczuleniu natomiast dochodzi do
następstwa, w uczuleniu natomiast dochodzi do
reakcji zupełnie odmiennych od właściwych dla
reakcji zupełnie odmiennych od właściwych dla
danego leku działań farmakologicznych.
danego leku działań farmakologicznych.
Działanie toksyczne to jest przekroczenie dawki
Działanie toksyczne to jest przekroczenie dawki
maksymalnej leku, kumulacja leku w organiźmie,
maksymalnej leku, kumulacja leku w organiźmie,
przyzwyczajenie do stałego przyjmowania określonej
przyzwyczajenie do stałego przyjmowania określonej
dawki leku (lekozależność), podawanie
dawki leku (lekozależność), podawanie
nieodpowiedniej dawki leku choremu z niewydolnością
nieodpowiedniej dawki leku choremu z niewydolnością
nerek, upośledzoną czynnością detoksykacyjną
nerek, upośledzoną czynnością detoksykacyjną
wątroby. Działanie toksyczne może wystąpić jako
wątroby. Działanie toksyczne może wystąpić jako
objaw interakcji leków jednocześnie podawanych
objaw interakcji leków jednocześnie podawanych
pacjentowi. Działanie toksyczne leków może
pacjentowi. Działanie toksyczne leków może
prowadzić do zatruć ostrych lub przewlekłych.
prowadzić do zatruć ostrych lub przewlekłych.
Szczególnie duże niebezpieczeństwo zatruć lekami
Szczególnie duże niebezpieczeństwo zatruć lekami
występuje u noworodków i małych dzieci, gdyż
występuje u noworodków i małych dzieci, gdyż
reagują one zazwyczaj bardzo silnie i nie zawsze
reagują one zazwyczaj bardzo silnie i nie zawsze
typowo na określone leki. Działanie toksyczne jest
typowo na określone leki. Działanie toksyczne jest
skutkiem działania dawek leku większych niż
skutkiem działania dawek leku większych niż
lecznicze.
lecznicze.
Losy leków w organiźmie
Losy leków w organiźmie
Po podaniu leku do organizmu w
Po podaniu leku do organizmu w
określonej postaci, dochodzi do
określonej postaci, dochodzi do
licznych, następujących po sobie,
licznych, następujących po sobie,
związanych ze sobą procesów, które
związanych ze sobą procesów, które
obejmują to, co dzieje się z lekiem w
obejmują to, co dzieje się z lekiem w
organiźmie.
organiźmie.
Całość tych procesów
Całość tych procesów
określana jest skrótem LADME:
określana jest skrótem LADME:
uwalnianie (liberation)- uwalnianie leku z danej
uwalnianie (liberation)- uwalnianie leku z danej
postaci np. maść, żel
postaci np. maść, żel
wchłanianie (absorption)- przeniesienie substancji
wchłanianie (absorption)- przeniesienie substancji
leczniczej z miejsca wchłaniania do krążenia
leczniczej z miejsca wchłaniania do krążenia
ogólnego
ogólnego
rozmieszczenie, podział (distribution)-
rozmieszczenie, podział (distribution)-
rozmieszczenie wchłoniętej substancji leczniczej w
rozmieszczenie wchłoniętej substancji leczniczej w
organiźmie
organiźmie
metabolizm (metabolism)- przemiany
metabolizm (metabolism)- przemiany
biochemiczne, którym ulega lek w żywym
biochemiczne, którym ulega lek w żywym
organiźmie
organiźmie
wydalanie (excretion)- wydalanie leku z organizmu
wydalanie (excretion)- wydalanie leku z organizmu
Istnieją różne rodzaje mechanizmów
Istnieją różne rodzaje mechanizmów
transportu leków przez błony biologiczne:
transportu leków przez błony biologiczne:
dyfuzja bierna
dyfuzja bierna
transport przez tworzenie par
transport przez tworzenie par
jonowych
jonowych
transport konwekcyjny
transport konwekcyjny
transport przenośnikowy
transport przenośnikowy
pinocytoza
pinocytoza
Rodzaje transportu
Rodzaje transportu
leków
leków
Dyfuzja bierna.
Dyfuzja bierna.
Najwięcej leków przechodzi przez błony
Najwięcej leków przechodzi przez błony
biologiczne na zasadzie dyfuzji biernej. Transport
biologiczne na zasadzie dyfuzji biernej. Transport
ten polega na przenoszeniu niezjonizowanych
ten polega na przenoszeniu niezjonizowanych
cząsteczek leku rozpuszczalnych w lipidach z
cząsteczek leku rozpuszczalnych w lipidach z
roztworu wodnego po jednej stronie błony
roztworu wodnego po jednej stronie błony
lipidowej, wniknięcie do niej i następnie przejście
lipidowej, wniknięcie do niej i następnie przejście
do fazy wodnej po drugiej stronie błony. Dyfuzja
do fazy wodnej po drugiej stronie błony. Dyfuzja
bierna zależy wyłącznie od sił fizycznych.
bierna zależy wyłącznie od sił fizycznych.
Wskutek dyfuzji biernej mogą przenikać przez
Wskutek dyfuzji biernej mogą przenikać przez
błony tylko cząsteczki niezjonizowane i
błony tylko cząsteczki niezjonizowane i
rozpuszczalne w lipidach.
rozpuszczalne w lipidach.
Transport przez tworzenie par
Transport przez tworzenie par
jonowych.
jonowych.
Transport ten polega na połączeniu
Transport ten polega na połączeniu
silnie zjonizowanych anionów
silnie zjonizowanych anionów
organicznych z odpowiednimi
organicznych z odpowiednimi
kationami organicznymi. Utworzony
kationami organicznymi. Utworzony
kompleks jest elektrycznie obojętny,
kompleks jest elektrycznie obojętny,
rozpuszczalny w lipidach błony i
rozpuszczalny w lipidach błony i
przechodzi przez nią na zasadzie
przechodzi przez nią na zasadzie
dyfuzji biernej.
dyfuzji biernej.
Przenikanie przez pory.
Przenikanie przez pory.
Przenikanie leku rozpuszczonego w wodzie
Przenikanie leku rozpuszczonego w wodzie
przez wypełnione wodą kanaliki (pory w
przez wypełnione wodą kanaliki (pory w
ścianie błony) nazywa się dyfuzja przez pory
ścianie błony) nazywa się dyfuzja przez pory
lub dyfuzja bierną leków hydrofilowych. W tym
lub dyfuzja bierną leków hydrofilowych. W tym
przypadku lek dostaje się razem z wodą
przypadku lek dostaje się razem z wodą
(rozpuszczalnik) ze środowiska zewnętrznego
(rozpuszczalnik) ze środowiska zewnętrznego
do środowiska wewnętrznego komórki.
do środowiska wewnętrznego komórki.
Podstawowym czynnikiem limitującym i
Podstawowym czynnikiem limitującym i
determinującym dyfuzję przez pory jest
determinującym dyfuzję przez pory jest
wielkość cząsteczek.
wielkość cząsteczek.
Pinocytoza
Pinocytoza
Pinocytoza zwana również cząsteczkową
Pinocytoza zwana również cząsteczkową
absorpcją lub presorpcją jest swoistą formą
absorpcją lub presorpcją jest swoistą formą
transportu przypominającą fagocytozę
transportu przypominającą fagocytozę
drobnoustrojów przez makrofagi. Po absorpcji
drobnoustrojów przez makrofagi. Po absorpcji
cząsteczek leku na powierzchni błony biologicznej
cząsteczek leku na powierzchni błony biologicznej
następuje ich wciąganie poprzez wklęśnięcie
następuje ich wciąganie poprzez wklęśnięcie
błony, oddzielenie jej od powierzchni i utworzenie
błony, oddzielenie jej od powierzchni i utworzenie
wakuoli pinocytarnej. Wakuola przesuwa się w
wakuoli pinocytarnej. Wakuola przesuwa się w
głąb cytoplazmy gdzie enzymy komórkowe trawią
głąb cytoplazmy gdzie enzymy komórkowe trawią
otoczkę wakuoli i uwalniają cząsteczki leku. W
otoczkę wakuoli i uwalniają cząsteczki leku. W
transporcie leków pinocytoza odgrywa niewielką i
transporcie leków pinocytoza odgrywa niewielką i
nie w pełni wyjaśnioną rolę.
nie w pełni wyjaśnioną rolę.
Transport przenośnikowy.
Transport przenośnikowy.
Transport przenośnikowy wykazuje
Transport przenośnikowy wykazuje
duży stopień wybiórczości. Zakłada się,
duży stopień wybiórczości. Zakłada się,
że mechanizm tego transportu jest
że mechanizm tego transportu jest
związany z obecnością w błonie
związany z obecnością w błonie
komórkowej specjalnego systemu
komórkowej specjalnego systemu
przenośnikowego. Przenośnik jest to
przenośnikowego. Przenośnik jest to
składnik komórki, który mając określone
składnik komórki, który mając określone
powinowactwo wiąże się chemicznie z
powinowactwo wiąże się chemicznie z
transportowaną substancją.
transportowaną substancją.
Wyróżniamy dwa rodzaje
Wyróżniamy dwa rodzaje
transportu przenośnikowego:
transportu przenośnikowego:
transport czynny
transport czynny
dyfuzja ułatwiona
dyfuzja ułatwiona
W transporcie czynnym kompleks przenośnik – lek
W transporcie czynnym kompleks przenośnik – lek
dyfunduje z jednej strony błony komórkowej na drugą, gdzie
dyfunduje z jednej strony błony komórkowej na drugą, gdzie
ulega dysocjacji uwalniając cząsteczkę leku do fazy wodnej.
ulega dysocjacji uwalniając cząsteczkę leku do fazy wodnej.
Przenośnik natomiast powraca do swego pierwotnego
Przenośnik natomiast powraca do swego pierwotnego
położenia co ułatwiają mu enzymy, które degradują
położenia co ułatwiają mu enzymy, które degradują
przenośnik do postaci nieczynnej. Ten hipotetyczny
przenośnik do postaci nieczynnej. Ten hipotetyczny
przenośnik jest obecny w błonie komórkowej w ograniczonej
przenośnik jest obecny w błonie komórkowej w ograniczonej
ilości. Zostaje on przekształcony w postać czynną po
ilości. Zostaje on przekształcony w postać czynną po
przemieszczeniu na zewnętrzną stronę błony biologicznej, a
przemieszczeniu na zewnętrzną stronę błony biologicznej, a
jego uczynnienie wymaga dostarczenia energii. Transport
jego uczynnienie wymaga dostarczenia energii. Transport
czynny wymaga odpowiedniego systemu przenośników,
czynny wymaga odpowiedniego systemu przenośników,
zależy również od dostawy energii (rozpad wiązań
zależy również od dostawy energii (rozpad wiązań
wysokoenergetycznych), ulega wysyceniu, może odbywać
wysokoenergetycznych), ulega wysyceniu, może odbywać
się wbrew gradientowi stężeń , może być hamowany przez
się wbrew gradientowi stężeń , może być hamowany przez
konkurentów.
konkurentów.
Dyfuzja ułatwiona odbywa się
Dyfuzja ułatwiona odbywa się
zgodnie z różnicą stężeń cząsteczek
zgodnie z różnicą stężeń cząsteczek
transportowanych. Nie wymaga ona
transportowanych. Nie wymaga ona
zużytkowania energii, wymaga
zużytkowania energii, wymaga
jednak obecności przenośnika. W
jednak obecności przenośnika. W
transporcie błonowym leków dyfuzja
transporcie błonowym leków dyfuzja
ułatwiona nie odgrywa istotnego
ułatwiona nie odgrywa istotnego
znaczenia.
znaczenia.
Dziękuję za uwagę
Dziękuję za uwagę