dr Sławomir Wilczyński

Podstawy receptury

Podstawy receptury

kosmetycznej

kosmetycznej

Surowce roślinne i rośliny

Surowce roślinne i rośliny

stosowane

stosowane

w recepturze kosmetyków

w recepturze kosmetyków

Surowce roślinne stosowane w kosmetyce
są określane nazwami łacińskimi i
polskimi. Pierwszy wyraz wyraz oznacza
nazwę organu, z którego uzyskano
surowiec, drugi to nazwa gatunkowa
rośliny, z której uzyskano surowiec.

radix – korzeń

np. radix valerianae – korzeń kozłka
lekarskiego (Valeriana officinalis)

rhizoma – kłącze
cortex – kora
folium – liść
flos – kwiat
inflorescentia – kwiatostan
anthodium – koszyczek
fructus – owoc
semen – nasiono
herba – ziele
gemmae – pączek

Surowce roślinne i rośliny

Surowce roślinne i rośliny

stosowane

stosowane

w recepturze kosmetyków

w recepturze kosmetyków

Sposoby przetwarzania surowców

Sposoby przetwarzania surowców

roslinnych

roslinnych

Wyciąg (extractum)

— otrzymujemy przez wytrawienie

surowców wodą, etanolem, glikolem, olejem lub innym
rozpuszczalnikiem i odparowanie rozpuszczalnika w
temp. 50°C. Istnieją wyciągi płynne (przezroczyste;
barwa i smak zależą od rodzaju surowca), wyciagi
gęste (lepkie, maziste i ciemne) oraz wyciągi suche
(mają postać proszku i otrzymuje się je przez całkowite
odparowanie rozpuszczalnika)

Nalewka (tinctura)

— nalewkami nazywamy płynne,

niezageszczone preparaty sporządzone przez
wytrawianie rozdrobnionych suchych surowców za
pomocą odpowiednich rozpuszczalników —mieszaniny
etanolu i wody lub mieszaniny etanolu, wody i eteru.

Odwary, napary, maceraty

- są to płynne, świeżo

sporządzone wodne wyciągi z rozdrobnionych
surowców roślinnych, które otrzymuje się przez
krótkotrwałe wytrawienie wodą.

Sok (succus)

wytłacza się ze świeżych ziół. Do

wytwarzania stosuje się sokowirówki lub sokowniki.
Sokowirówka to urządzenie elektryczne, które służy
do mechanicznego uzyskiwania soku z owoców lub
warzyw. Sokownik to urządzenie służące do
wytwarzania soków z owoców lub warzyw przez
odparowanie.

Sposoby przetwarzania surowców

Sposoby przetwarzania surowców

roslinnych

roslinnych

Cukry - węglowodany

Cukry - węglowodany

Cukry, zwane węglowodanami, stanowią ponad połowę
materii organicznej, zwłaszcza zawartej w roślinach.
Oprócz białek, tłuszczów i kwasów nukleinowych są one
bardzo ważną biologicznie i zróżnicowaną chemicznie
grupą naturalnych związków organicznych. Pod
względem budowy chemicznej cukrowce możemy
podzielić na cukry proste (monosacharydy) i wielocukry
(polisacharydy). Wiele wykorzystywanych od dawna
naturalnych surowców kosmetycznych zawiera mono-,
oligo- oraz polisacharydy.

Cukry proste

Cukry proste

W zależności od liczby atomów węgla w cząsteczce

dzielimy je na: triozy, tetrozy, pentozy, heksozy i

heptozy.

Triozy

Dihydroksyaceton (DHA)

jest też coraz częściej

włączany w skład kosmetyków do opalania, aby mimo

ochronnej funkcji zawartych w nich filtrów UVA i UVB

przyśpieszyć wystąpienie zabarwienia skóry.

Zabarwienie skóry uzyskiwane za pomocą DHA wynika

z połączenia DHA z aminokwasami skóry w reakcji

Maillarda. Reakcja ta prowadzi do powstania barwnych

polimerów melanoidyn. Kolor na skórze powstaje w

ciągu kilku godzin. Jest to zabarwienie powierzchniowe

i półtrwałe, ponieważ dochodzi do połączenia DHA z

aminokwasami korneocytów. Znika ono w ciągu 6 dni

na skutek procesu złuszczania naskórka.

Triozy

Triozy

Gliceryna, zwana glicerolem

Jako surowiec

kosmetyczny jest wykorzystywana dzięki swym
właściwościom zmiękczającym (emolient) i
nawilżającym (humektant) skórę. Dotychczas
całkowicie nie wyjaśniono mechanizmu działania
gliceryny na skórę. Przypuszcza się, że wnikając w
skórę, tworzy warstwę pochłaniającą wilgoć
atmosferyczną. Gliceryna jest też niezastąpionym
składnikiem preparatów kosmetycznych
zapobiegającym ich wysychaniu. Również w tak
specyficznych kosmetykach, jak środki do pielęgnacji
jamy ustnej, zwłaszcza pasty do zębów, gliceryna jest
nadal wykorzystywana jako środek wiążący wilgoć.

Tetrozy

Tetrozy

Erytruloza

jest ketotetrozą, która działa na

skórę podobnie jak DHA, tylko znacznie
wolniej, gdyż zabarwienie w skórze powstaje
dopiero po upływie doby. Zaletą erytrulozy
jest jednak znacznie wolniejsze wnikanie w
warstwę rogową, co pozwala na bardziej
równomierne rozprowadzenie preparatu, a w
konsekwencji bardziej jednolity koloryt skóry.
Dodatkową zaletą jest także większa trwałość
powstałego zabarwienia i lepsze niż przy DHA
nawilżenie skóry.

Pentozy

Pentozy

Rybozę

wykorzystuje się między innymi jako

środek do kompleksowania substancji lipidowych.

Ksylitol

wykorzystuje się go od dawna jako

środek słodzący w pastach do zębów, ponieważ
dodatkowo sprzyja remineralizacji zębów.
Stosowany w preparatach przeznaczonych do
pielęgnacji skóry działa nawilżająco, powodując
jednocześnie wzmocnienie funkcji ochronnych
skóry. Hamuje rozwój obcych szkodliwych
mikroorganizmów, nie szkodząc przy tym
istniejącej, rodzimej florze bakteryjnej.

Heksozy i ich alkohole

Heksozy i ich alkohole

Frukoza

może pełnić funkcję adhezyjnego

czynnika stosowanego w zwalczaniu szkodliwej
flory bakteryjnej. Dlate go jest używana w
dezodorantach, płynach dezynfekujących i
przeciwtrądzikowych.

Sorbitol

jest związkiem alternatywnym wobec

gliceryny i glikolu propylenowego - humektantem
nadającym odpowiednią konsystencję preparatom
farmaceutycznym i kosmetycznym, a nawet
spożywczym. W preparatach stosowanych na
skórę sorbitol nie jest najbardziej efektywną
substancją nawilżającą.

Disacharydy

Disacharydy

Sacharoza

występuje w trzcinie cukrowej, burakach

cukrowych i soku sorgo. Zbudowana jest z

cząsteczek glukozy i fruktozy połączonych ze sobą

hemiacetalowymi grupami wodorotlenowymi.

Przeszkodą w wykorzystaniu sacharozy w kosmetyce

jest najczęściej niezwykła łatwość jej hydrolizy,

nawet pod wpływem słabych kwasów. Jednak nadal

jest proponowana jako nawilżający składnik wielu

preparatów przeznaczonych najczęściej do

pielęgnacji włosów, np. szamponów i preparatów

mających chronić włosy poddawane zabiegom

chemicznym. Wnikając w tkankę nabłonkową,

sacharoza tworzy w niej warstwę okluzyjną, pełniącą

również funkcje ochronne. Właściwości te mogą być

wykorzystane także w kosmetykach do kąpieli.

Oligosacharydy

Oligosacharydy

Spośród bardziej znanych oligosacharydów

występujących w przemyśle kosmetycznym należy

wymienić rafinozę i stachiozę.

Rafinoza

jest nieredukującym cukrem złożonym z

glukozy, fruktozy i galaktozy. W naturze występuje

sporadycznie i w małych ilościach. Zawierają ją

nasiona bawełny i buraki. Wchodzi w skład

kosmetyków nawilżających skórę, m.in. zmywaczy do

twarzy. Jest również stosowana w preparatach

przeznaczonych do pielęgnacji włosów. Użycie

rafinozy umożliwia zmniejszenie ilości antyseptyku w

kosmetykach, co pozwala uniknąć podrażnień u osób

wrażliwych na salicylany lub stosowane dość często

p-hydroksybenzoesany.

Polisacharydy

Polisacharydy

(wielocukry)

(wielocukry)

Celuloza

jest polisacharydem najbardziej

rozpowszechnionym w świecie roślinnym. Chociaż nie
rozpuszcza się w wodzie, jest stosowana w postaci
częściowo zdepolimeryzowanej jako tzw. celuloza
mikrokrystaliczna, która dobrze stabilizuje emulsje typu
olej w wodzie. Spośród wielu pochodnych celulozy
wymienić należy: karboksymetylocelulozę,
hydroksyetylocelulozę, metylocelulozę,
karboksymetylohydroksyetylocelulozę oraz
metylohydroksypropylocelulozę. Celuloza zmodyfikowana
chemicznie używana jest jako emulgator pomocniczy i
środek zagęszczający w produkcji emulsji i lotionów
kosmetycznych. Pochodne celulozy są znacznie trwalsze
od celulozy, ponieważ nie ulegają zbyt łatwo
mikrobiologicznemu rozkładowi.

Agar

jest polisacharydem często używanym jako środek żelujący. Jest

to suchy ekstrakt otrzymywany z niektórych alg morskich. Pod
względem chemicznym jest to mieszanina liniowych polimerów
agarozy i agaropektyny, zbudowanych z sul onowanej galaktozy. W
przemyśle kosmetycznym agar stosowany jest do otrzymywania żeli i
do zagęszczania roztworów wodnych i wodno-glicerynowych. Żele
takie charakteryzują się zwiększoną elastycznością i trwałością.
Dodatek niewielkich ilości agaru poprawia rozsmarowywalność
kosmetyków i zapobiega ich wysychaniu. W szamponach agar jest
stosowany do regeneracji włosów zniszczonych niewłaściwymi
zabiegami fryzjerskimi. Podobne działanie mają oligosacharydy
otrzymywane przez enzymatyczną degradację agaru. Nadają one
włosom miękkość, gładkość, połysk i mogą być "wykorzystywane
także w preparatach do układania włosów. Dodatkową zaletą tych
oligosacharydów są właściwości antyseptyczne, które mogą być
zaktywowane przez dodatkowe ich sulfonowanie.

Polisacharydy

Polisacharydy

(wielocukry)

(wielocukry)

Mukopolisacharydy

Mukopolisacharydy

Kwas hialuronowy

tworzy z wodą gęsty śluz lub żel. Może związać od

tysiąca do czterech tysięcy razy więcej wody niż wynosi jego masa i z

tego powodu jest stosowany w produktach kosmetycznych jako jeden

z najbardziej wartościowych czynników nawilżających.

Jednoprocentowy roztwór wodny kwasu hialuronowego ma właściwości

żelujące. Na skalę przemysłową kwas hialuronowy uzyskiwany jest z

kogucich grzebieni lub wytwarzany biotechnologicznie. Pełni funkcję

nawilżacza w kosmeceutykach, ponieważ wiąże wodę, wygładza

naskórek, chroni skórę przed wysuszeniem i wspiera jej właściwości

ochronne. Produkty z kwasem hialuronowym można bezpiecznie

stosować zimą, ponieważ w przeciwieństwie do kremów, w których

czynnikiem nawilżającym jest woda nie wywołują teleangiektazji. Kwas

hialuronowy wykorzystywany jest również jako naturalny film

osłaniający warstwę rogową naskórka (przed wnikaniem w nią

substancji chemicznych i bakterii). Pełni również funkcję nośnika, tzn.

substancji ułatwiającej wprowadzenie innych składników preparatu w

głąb skóry.

Gumy

Gumy

Gumy

są to zestalające się na

powietrzu lepkie wycieki z tkanek
roślinnych, głównie roślin drzewiastych.
Najbardziej zasobne w gumy są rośliny
należące do rodziny motylkowatych
(Papilionaceae) i różowa-tych CRosaceae).
Główny składnik gum roślinnych to
wielocukry, którym mogą towarzyszyć
inne substancje, np. garbnikowe w gumie
arabskiej i terpenowe w mirrze.

Guma tragakantowa

to zestalona wydzielina z

uszkodzonych tkanek roślin z rodzaju Astragalus

(traganek) rosnących między innymi w Azji Mniejszej.

Surowiec ten jest wykorzystywany w kosmetykach

jako koloid ochronny, stabilizujący emulsje i

zawiesiny. Charakteryzuje się długotrwałym

działaniem i dużą odpornością na hydrolizę kwasową.

Jest jednym z najbardziej trwałych koloidów.

Guma arabska

jest stężałą wydzieliną

zainfekowanych lub skaleczonych części drzew z

rodzaju Acacia, rosnących głównie w Sudanie. Pod

względem chemicznym jest złożoną mieszaniną soli

potasowych, magnezowych i wapniowych kwasu

arabowego. Guma ta jest dobrym środkiem

stabilizującym emulsję i pianę, niekompatybilna z

mydłem.

Gumy

Gumy

OLEJE ROŚLINNE

OLEJE ROŚLINNE

O zachowaniu normalnego stanu

skóry decyduje zawartość wody w
naskórku jak również w dużej mierze
warstwa lipidowa na jej powierzchni. W
naturze lipidy są składnikami każdej żywej
komórki. Pełnią one także ważną rolę w
przypadku skóry. Lipidy znajdujące się na
jej powierzchni tworzą tzw. płaszcz
lipidowy zabezpieczający ją przed
odparowywaniem wody. Układ ten chroni
także skórę przed wieloma czynnikami
zewnętrznymi, takimi jak - wiatr, chłód,
promieniowanie słoneczne czy też
powszechnie stosowane w różnego rodzaju
środkach czystości detergenty

.

Zawartość lipidów na powierzchni skóry

zależy od wielu czynników ogólnoustrojowych
- przemiany materii, bodźców nerwowych i
hormonalnych, sposobu odżywiania, wieku
itd. W dużym stopniu uwarunkowana jest ona
rozmieszczeniem na jej powierzchni
gruczołów łojowych i ich stanu
czynnościowego, czyli ilości wydzielanego
przez nie łoju (sebum). Wytwarzany przez
komórki wydzielnicze gruczołów łojowych
przedostaje się on do mieszków włosowych
lub bezpośrednio na skórę. Gruczoły łojowe
(glandulae sebaceae) występują na całej jej
powierzchni. Brak ich jedynie na dłoniach i
stopach. Duże znaczenie fizjologiczne ma
zdolność odnowy warstwy tłuszczowej, która
u ludzi młodych i zdrowych zachodzi szybko,
natomiast u osób starszych znacznie wolniej.

Od lat lipidy używane są w

produktach do pielęgnacji skóry w
przekonaniu, że jej wygląd, elastyczność i
funkcja barierowa kontrolowana jest
właśnie przez te układy. Równie ważne są
one w pielęgnacji włosów, które
kondycjonują i nadają im połysk.
Naturalne oleje są przydatne także w
kosmetykach jako nośniki różnych
składników aktywnych, jak również
stanowią one bazę wielu dekoracyjnych
kosmetyków kolorowych.

Oleje roślinne to na ogół ciekłe

tłuszcze otrzymywane z nasion owoców,
kiełków i innych części roślin oleistych. Z
chemicznego punktu widzenia są to

mieszaniny triglicerydów

, a ich wartość

biologiczna zależy w dużej mierze od
występujących w ich układach

kwasów

tłuszczowych

. Podstawowymi surowcami

wysokiej jakości kosmetyków do
pielęgnacji skóry i włosów są oleje
roślinne pozyskiwane z surowca
roślinnego metodą tłoczenia na zimno,
tzw.

oleje dziewicze

. Ostatnio dość

chętnie stosuje się także tzw. oleje
rafinowane. Przy użyciu
wysokosprawnych technik
chromatograficznych otrzymuje się
tłuszcze bezbarwne, praktycznie
pozbawione zapachu.

Ważną grupę tłuszczów stanowią tzw.

biooleje, czyli naturalne oleje roślinne o
wysokiej zawartości niezbędnych
nienasyconych kwasów tłuszczowych -

NNKT

,

zawierające ponadto inne związki
biologicznie czynne takie jak witaminy,
fosfolipidy, fitosterole. Mają one nie tylko
dużą wartość odżywczą, ale również wykazują
działanie farmakologicznie czynne.

Do grupy NNKT zaliczamy między

innymi kwasy:

linolowy, linolenowy i

arachidonowy

. Do szczególnie cennych

olejów zalicza się produkty zawierające
duże ilości kwasu .-linolenowego (GLA)
takie jak olej z nasion wiesiołka,
ogórecznika, czy czarnej porzeczki.
Niezbędne, nienasycone kwasy
tłuszczowe stosowane w preparatach
kosmetycznych przywracają zakłóconą
równowagę kwasowo-wodno-lipidową
skóry, nadając jej kwaśne pH (~5,5).
Działają one immunostymulująco,
ułatwiają przyswajanie witamin
rozpuszczalnych w tłuszczach, wywierają
korzystny wpływ na naturalną mikroflorę
skóry. Zapewniają one skórze prawidłowe
nawilżenie, przywracają funkcje
ochronne, działają przeciwzapalnie i
przeciwalergicznie

Do uzyskania wyraźnego efektu

natłuszczania, szczególnie skóry suchej
wykorzystywane są oleje tłuste, bogate w
witaminy np. bardzo dobrze przyswajany przez
nią olej z pestek moreli, orzechów laskowych,
migdałów. Do skóry wrażliwej można stosować
olej sezamowy, morelowy, z rokitnika. Dla
każdego typu skóry, w tym również delikatnej
skóry dziecięcej polecany jest olej ze słodkich
migdałów. Ze względu na dobre wchłanianie
chętnie jest on także używany do masażu ciała.

Olej jojoba

Olej jojoba

Pomimo pojawiającej się nazwy tłuszcz ten

ze względu na skład to faktycznie ciekły wosk o
zabarwieniu od złoto-żółtego do zielonego, który
w niskich temperaturach może krzepnąć.
Pozyskuje się go z nasion, zawierających około
50 % tłuszczu, rośliny Simondsia chinensis, lub
Simmondsia californica wywodzących się z
pogranicza Meksyku i Południowej Arizony. Jest
to tłuszcz o unikatowym składzie zbliżonym do
olbrotu. Głównym składnikiem tego układu jest

palmitynian cetylu

o silnych właściwościach

natłuszczających. Można w nim znaleźć także

skwalen

- węglowodór biogenny dla naszego

organizmu, składnik płaszcza lipidowego skóry.

Olej ten może być stosowany w

preparatach praktycznie bez

ograniczeń:

Jest to tłuszcz odporny na

działanie zarówno wysokich

temperatur, jak i procesów

oksydacyjnych.

Jest on doskonale wchłaniany

przez skórę, wzmacnia warstwę

cementu międzykomórkowego,

co w efekcie zapobiega

wysuszaniu skóry.

Zaliczany jest do niepolarnych

emolietów, efektywnie

obniżających współczynnik

TEWL (Trans Epidermal Water

Loss) czyli poprzez naskórkowy

ubytek wody. Powoduje on

wzrost sprężystości, spłycenie

powierzchniowych bruzd i

zmarszczek Wykazuje działanie

antyoksydacyjne w stosunku

do lipidów skóry, zapobiega jej

starzeniu, skutecznie chroni

przed działaniem czynników

zewnętrznych, w tym także

słońca.

Po zastosowaniu preparatów

zawierających go w składzie recepturalnym
skóra staje się bardziej miękka, gładka.
Powoduje zmniejszenie działania
drażniącego preparatów z AHA i kwasem
retinowym i retinolem. Szczególnie
polecany jest do skóry wrażliwej, przy
egzemach, poparzeniach słonecznych,
trądziku. Olej jojoba nadaje emulsji
bardziej gęstą konsystencję. Stosowany z
innymi olejami roślinnymi przedłuża ich
trwałość. Stosowny jest w kremach do
twarzy, balsamach do ciała, szamponach,
odżywkach do włosów i paznokci.

Olej makademia

Olej makademia

Bardzo często pojawiającym się ostatnio w
preparatach kosmetycznych tłuszczem jest olej
Makadamia pozyskiwany poprzez tłoczenie
orzechów rośliny Macadamia integrifolia
pochodzącej z rejonów Australii i Nowej Zelandii.
Jest to jasnożółty olej zawierający 57% kwasu
oleinowego, 25% kwasu palmitynowego, bogaty w
witaminy: A, B, E oraz składniki mineralne. W
produktach może być praktycznie stosowany bez
żadnych ograniczeń:
Olej ten szybko wchłania, działa regenerująco,
odżywczo, wygładzająco, poprawia wygląd skóry.
Może być stosowany do masażu ciała. Szczególnie
polecany jest do pielęgnacji skóry suchej, łuszczącej
się, wrażliwej.
Znalazł także swoje miejsce w preparatach
przeznaczonych do wysuszonych, łamliwych,
kruchych włosów.

Macadamia
integrifolia

Masło Karite

Masło Karite

Kolejnym bardzo ważnym tłuszczem

jest masło karite bardziej znane jako
masło shea. Pozyskiwane jest ono w
wyniku wielostopniowego procesu
tłoczenia nasion tzw. masłosza (karite
tree) drzewa rosnącego w suchych
sawannach Afryki, głownie w Sudanie.
Owoce tego drzewa pokryte cienką
brązową łupinką przypominają duże
orzechy o długości około 5 centymetrów.
Znajdujące się w środku nasienie
otoczone żółto-zielonym miąższem może
zawierać nawet ponad 50% tłuszczu.

Na cześć odkrywcy gatunek ten nazwano
Butyrospermum parkii. I choć w ostatnich latach jego
nazwa botaniczna został zmieniona na Vittelaria
paradoxa, dla samego tłuszczu nazwa poprzednia
została zachowana.

Masło shea ma konsystencję stałą,
plastyczną, nieco ziarnistą. W stanie
surowym ma barwę od ciemnobrązowej do
zielonej.
Wykazuje ono działanie antybakteryjne co
umożliwia jego długotrwałe
przechowywanie bez środków
konserwujących. Głównymi kwasami tego
układu są; kwas stearynowy i oleinowy.
Zawiera ono także kilka procent kwasu
linolowego.
Cechą charakterystyczną tego tłuszczu
jest duża zawartość frakcji niezmydlajacej
się, dochodzącej do 15 %. W jej skład
wchodzą : węglowodór kariten (C

32

H

56

),

alkohole triterpenowe: lupeol (C

26

H

41

OH),

amaryna (C

30

H

49

OH), basseol (C

30

H

49

OH),

parkeol (C

30

H

40

OH) i inne sterole.

Substancje te posiadające właściwości
gojące rany, a także zmiękczające skórę.

Można tam znaleźć także duże ilości
witamin E i F. Tłuszcz ten ze względu na
wymienione składniki trudno jest wymyć
wodą czy też alkalicznymi mydłami, co
powoduje, że długo pozostaje on w
warstwach skóry. Co charakterystyczne
nie pozostawia on tłustej powłoki na
skórze.
Układ ten zaliczany jest do naturalnych
filtrów promieniochronnych dzięki czemu
chroni skórę przed działaniem promieni
UV, jak również opóźnia procesy starzenia
skóry. Masło shea znalazło szerokie
zastosowanie w pielęgnacji skóry suchej,
starzejącej, skłonnej do podrażnień.

Masło kakaowe

Masło kakaowe

Od dawna praktyczne zastosowanie w

kosmetyce znajduje także tzw. olej lub masło
kakaowe. Jest to tłuszcz pozyskiwany w
procesie technologicznego przerobu ziarna
kakaowca Theobroma cacao L. uprawianego w
Meksyku, Ameryce Środkowej i Południowej,
Afryce Zachodniej, Indonezji i Oceanii. Ziarna
kakaowca zawierają cały szereg substancji
korzystnie wpływających na nasz organizm.
Już sama nazwa, którą nadano pod koniec
XVII wieku, a która wywodzi się ze zlepku
dwóch słów theos - bóg i broma -pożywienie,
czyli pożywienie bogów, świadczy o tym, że od
wieków traktowano je jak coś wyjątkowego.
Kakaowiec był uprawiany przez Indian w
strefie tropikalnej jeszcze przed odkryciem
Ameryki przez Kolumba.

Jest to ciało stałe, kruche,

jasnożółte o przyjemnym,
charakterystycznym zapachu kakao.
Tłuszcz ten wykazuje wyraźny
polimorfizm i bez dostępu powietrza jest
bardzo trwały. Zawiera on w składzie
glicerydy kwasów stearynowego,
palmitynowego, oleinowego, linolowego.
Oprócz tego w jego skład wchodzą
substancje aktywne: tokoferole i sterole
głównie beta-sitosterol, stigmasterol
oraz kampesterol. Zawiera ono także
mieszaninę tokoferoli.

Theobroma cacao L

.

Surowiec ten chętnie jest wykorzystywany w

przemyśle kosmetycznym ponieważ łatwo

rozprowadza się, zmiękcza, nawilża, regeneruje

skórę. Tłuszcz ten uznawany jest za doskonały

surowiec, nie powodujący uczuleń, wykazujący

całkowitą biozgodność ze skórą.

Zaliczane jest ono do efektywnych emolientów o

temperaturze topnienia (28 - 36

0

C) zbliżonej do

temperatury ciała ludzkiego. W preparatach

kosmetycznych chętnie stosowane jest w

połączeniu z lanoliną. Oba te układy wykazują

bowiem działanie synergiczne. Masło kakaowe

znosi lepkość lanoliny, natomiast lanolina

ułatwia jego przenikanie.

Masło kakaowe znajduje zastosowanie w wielu

formulacjach, między innymi w kremach i

balsamach do pielęgnacji ciała, w mydłach,

środkach kondycjonujących do włosów. Można

je znaleźć także w segmencie kosmetyki

kolorowej: pomadkach, pudrach, fluidach,

różach, a także w farmacji gdzie służy do

wyrobu różnorodnych globulek i czopków.

Olej awokado

Olej awokado

Chętnie wykorzystywany w preparatach

kosmetycznych, pozyskiwany poprzez wyciskanie

miąższu owoców Persea americana Mill. Jest to

tłusty olej o zabarwieniu od żółto-zielonego do

brązowo-zielonego, o słabym zapachu, podobny do

oleju z oliwek. Zawiera on głównie glicerydy kwasu

oleinowego i linolowego. W jego skład wchodzą

także witaminy A, D, E, K, lecytyny, fitosterole,

chlorofil.

Ze względu na dużą tłustość zalecane ilości tego

oleju w preparatach kosmetycznych oscylują w

granicach od 5 do 10 %.

Olej ten znajduje zastosowanie w kosmetykach

pielęgnacyjnych przeznaczonych do skóry suchej, z

objawami starzenia. Wpływa on w sposób wyraźny

na poprawę jej nawilżenia i elastyczności,

przeciwdziała procesom starzenia. Polecany jest

także do pielęgnacji suchych włosów.

Persea americana Mill.

Łój Borneo

Łój Borneo

Pozyskiwany jest on z owoców drzewa

Shorea stenoptera rosnącego w lasach
Indonezji oraz innych częściach
południowo-wschodniej Azji. Jajowate
owoce zawierają od 40 do 70 procent
tłuszczu. Pozyskany z nich surowiec ma
konsystencję twardą i kruchą,
przypominającą masło kakaowe. Ma on
słaby smak i przyjemny zapach. Głównymi
składnikami frakcji kwasowej łoju są kwasy
palmitynowy, stearynowy i oleinowy. W
nowoczesnych preparatach stosowany jest
on głównie do pielęgnacji skóry
wymagającej szczególnej troski jak również
w wyrobach promieniochronnych.

Olej arganowy

Olej arganowy

Na rynku kosmetycznym duże

zainteresowanie wzbudził w ostatnim czasie - olej
arganowy. Dziko rosnące drzewo arganowe -
Argania Spinoza L występuje praktycznie na
niewielkim obszarze w Maroku. Nazywa się je
drzewem Souss lub drzewem życia. Drzewa
aragnowe rosną w ekologicznie czystym
środowisku. Wartościowy tłuszcz pozyskiwany jest
z przypominających spiczaste oliwki niejadalnych
owoców. Tłoczeniem oleju zgodnie z tradycją
zajmują się marokańskie kobiety. Olej nazywany
przez autochtonów ardjan, marokańskie złoto lub
migdał Berberów ma pomarańczowy kolor oraz
delikatny orzechowy zapach.

Wszechstronne działanie tego oleju znane jest od

wieków mieszkańcom Maroka. Olej ten składa się w

80 % z nienasyconych kwasów tłuszczowych,

głównie oleinowego i linolowego (do 40%).

Jest on bogaty w witaminę E (670 mg/kg), której

zawiera dwukrotnie więcej niż oliwa z oliwek (320

mg/kg).

Olej arganowy zawiera również polifenole o

działaniu antyoksydacyjnym i przeciwrodnikowym.

W jego składzie pojawiają się sterole w tym

spinasterol i schotenol o działaniu naprawczym i

regenerującym.

Wykorzystuje się go do masażu, przy jego pomocy

leczy się dolegliwości reumatyczne, trądzik

młodzieńczy. Jest także stosowany przy ospie

wietrznej, egzemie, pęknięciach skóry, przyspiesza

gojenie się poparzeń.

Stymuluje on proces oddychania

wewnątrzkomórkowego, neutralizuje wolne rodniki,

chroni tkankę łączną. Stosowanie oleju na skórę

odbudowuje płaszcz hydrolipidowy skóry i zwiększa

zawartość składników odżywczych w skórze,

wykazuje działanie przeciwstarzeniowe.

Olej arganowy działa regenerująco na
skórę, wzmacnia włosy oraz paznokcie,
chroni przed agresywnym działaniem
słońca i wiatru. Olej ten znalazł
zastosowanie w kremach pielęgnacyjnych
na noc, w produktach przeznaczonych do
pielęgnacji okolic oczu i ust, mydłach,
olejkach przeciwsłonecznych,
maseczkach.

W związku z coraz większym
zainteresowaniem klientów
produktami opartymi na surowcach
naturalnych producenci poszerzają
także ofertę tłuszczów pozyskiwanych
głównie z odnawialnych źródeł
roślinnych. Coraz częściej w tej ofercie
można znaleźć nowe surowce,
pozyskiwane z nasion między innymi:
marakui, lotosu, liczi, drzewa Annona
cherimola, drzewa rodzaju Artocarpus
heterophyllus, niesplika, magnolii,
arbuza, czy granatu.

Alfa-hydroksy kwasy

Alfa-hydroksy kwasy

Regulują proces odnowy komórkowej i powodują

łatwiejsze złuszczanie się komórek warstwy

rogowej naskórka dzięki temu, że rozluźniają

połączenia międzykomórkowe.

Usunięcie warstwy zbędnych, martwych i

zrogowaciałych komórek, odsłania nowe, zdrowe

komórki, dzięki czemu poprawia się struktura i

koloryt skóry. Cera nabiera delikatności, blasku,

jędrności i miękkości.

Znacznie wygładzają naskórek oraz zwiększają

skuteczność stosowanych po nich preparatów

pielęgnacyjnych. Skóra przygotowana kwasami

lepiej absorbuje składniki aktywne zawarte w

kremach.

Zapewniają lepsze nawodnienie skóry, ponadto

stosowane w większych stężeniach mają

dodatkowo wpływ na skórę właściwą

przyczyniając się do poprawy produkcji kolagenu

i elastyny - odnosi się to do kwasów AHA.

Odblokowują pory zapobiegając w ten sposób

tworzeniu ognisk zapalnych skóry czyli wszelkiego

rodzaju wykwitów

oraz działają antybakteryjnie - dotyczy to kwasów

BHA.

Poprawiają kondycję i wygląd zgrubiałej i suchej

skóry zniszczonej np. w efekcie nadmiernego

opalania, palenia lub w wyniku nieprawidłowego

wzrostu komórek.

Są pomocne w przypadku przebarwień i

niewielkich blizn potrądzikowych.

Spłycają drobne zmarszczki powierzchniowe i

poprawiają elastyczność skóry.

Preparaty z kwasami polecane są nie tylko do

twarzy, ale i do całego ciała. Ich stosowanie jest

bardzo pomocne zwłaszcza w przypadku

zrogowaciałych i przesuszonych partii ciała jak:

łokcie, kolana czy stopy. Balsamy z kwasami

zapobiegają wrastaniu delikatnych i cienkich

włosów odrastających po depilacji. Poleca się

również preparaty z wysokimi stężeniami kwasów

AHA (conajmniej 20 %) jako kurację rozjaśniającą

rozstępy na ciele.

Właściwości i zastosowanie

Właściwości i zastosowanie

kwasów o działaniu

kwasów o działaniu

złuszczającym

złuszczającym

Kwasy alfa-hydroksylowe -

Kwasy alfa-hydroksylowe -

AHA

AHA

Alfa-hydroksykwasy wystepują powszechnie w
przyrodzie, można je więc otrzymywać z produktów
naturalnych jak: trzcina cukrowa, mleko, owoce lub
mogą być one także syntetyzowane metodami
chemicznymi.

W produktach kosmetycznych stosuje się

najczęściej 5 typów kwasów alfa-hydroksylowych:

kwas glikolowy (hydroksyoctowy) otrzymywany z

soku trzciny cukrowej,

kwas mlekowy (alfa-hydroksypropionowy)

powstaje podczas fermentacji cukru mlekowego i

innych cukrów, występuje w kwaśnym mleku,

żurach, kiszonych warzywach i owocach,

kwas jabłkowy (hydroksyetanodikarboksylowy)

występujący w wielu owocach,

kwas cytrynowy (2-hydroksypropano-1,2,3-

trikarboksylowy), który występuje w owocach np.

w cytrynach, ananasach,

kwas winowy (dihydroksybursztynowy)

wystepujący w winogronach i winie.

Z wymienionych powyżej kwasów najczęściej

stosowane są kwas mlekowy i glikolowy, gdyż

mają one najmniejszy rozmiar cząsteczek spośród

wszystkich kwasów AHA i w związku z tym są

najlepiej absorbowane przez skórę i

najskuteczniej działają.

Kwasy AHA należą do kwasów

rozpuszczalnych w wodzie, dlatego też
w odróżnieniu od kwasów BHA nie
mają zdolności do przenikania przez
warstwę sebum czyli warstwę łoju i
wnikania w głąb oraz oczyszczania
porów skóry. Z tego też względu
preparaty z kwasami AHA są bardziej
polecane dla skóry suchej, zgrubiałej
oraz zniszczonej opalaniem, ale
oczywiście są pomocne także w
przypadku cery trądzikowej, zwłaszcza
w wyższych stężeniach stosowanych w
gabinetach dermatologicznych.

Aby kwasy AHA, jak również

wszystkie inne rodzaje kwasów
hydroksylowych, mogły skutecznie
działać, muszą być zastosowane w
odpowiednim stężeniu oraz przy
odpowiedniej wartości pH preparatu. Jeśli
chodzi o optymalną wartość pH potrzebną
dla efektywnego działania złuszczającego
kwasów AHA to mieści się ona w
granicach pH 3 - 4,5. Jeśli produkt nie
spełnia tych warunków, czyli stężenie
kwasów AHA jest niższe a pH nie jest
dostatecznie kwaśne, to wtedy co prawda
taki krem nie jest tak skuteczny pod
względem złuszczania i regulacji procesu
rogowacenia naskórka, ale ponieważ
kwasy AHA mają także świetne
właściwości nawilżające, tak więc spełnia
on rolę dobrego nawilżacza skóry.

Cechą charakterystyczną kwasów AHA jest także

czas ich działania. Po kilku miesiącach ich stosowania
(mam tu na myśli regularne stosowanie w warunkach
domowych preparatów ogólnie dostępnych) przestają one
działać tak skutecznie jak działały na początku ich
zastosowania.Kwasy AHA pomagają regulować proces
odnowy komórkowej i złuszczają zrogowaciałe, martwe
komórki w zewnętrznej warstwie naskórka, która uległa
zgrubieniu, na skutek np. częstego opalania lub też
dlatego, że u niektórych osób naskórek rogowacieje
szybciej niż u innych. W momencie kiedy nadmierna,
zrogowaciała warstwa zostanie złuszczona, kwasy AHA
przestają działać, można więc powiedzieć, że zdolność
kwasów AHA do eksfoliacji obniża się z czasem. Poza tym
jeśli odstawi się produkty z kwasami to po pewnym
czasie, podobnie jak to jest w przypadku retinolu czy
tretinoiny, skóra powoli powraca do stanu wyjściowego.
Dlatego najlepszym wyjściem jest regularne używanie
produktów z kwasami AHA przez pewien okres, a
następnie warto powracać do nich co pewien czas, by
podtrzymać uzyskane efekty czyli gładką i regularnie
złuszczaną skórę

Kwasy alfa-hydroksylowe mogą być stosowane w

różnych stężeniach począwszy od kilku do
kilkudziesięciu procent. Produkty przeznaczone do
samodzielnego użytkowania zawierają mniejsze kilku-
lub kilkunastoprocentowe stężenia kwasów AHA,
dzięki temu można je bezpiecznie aplikować samemu w
warunkach domowych. Natomiast w gabinetach
kosmetycznych, specjalnie wyszkolone kosmetyczki
mogą stosować wyższe stężenia tych kwasów w
granicach 20-30 %, zaś złuszczanie za pomocą kwasów
o stężeniu 50-70 % może być stosowane już tylko w
gabinetach dermatologicznych. Preparaty do twarzy o
stężeniu kwasów AHA wyższym niż 10 %, w granicach
powyżej 15-20 %, nie powinny być używane regularnie
w warunkach domowych, tak wysokie stężenia są
raczej odpowiednie tylko jako zabiegi przeprowadzane
od czasu do czasu w gabinetach kosmetycznych, ale
nie do codziennego użytku w domu, mogą bowiem
zbytnio podrażnić skórę i przynieść więcej szkody niż
pożytku. Najbezpieczniej jest stosować regularnie w
warunkach domowych preparaty do twarzy
zawierające kwasy AHA o stężeniu w granicach 10 % i
poniżej.

Kwasy AHA mają zastosowanie

zarówno w kosmetyce - zmniejszają suchość
skóry, poprawiają stan skóry skłonnej do
występowania zmarszczek, stosowane są
jako piling chemiczny - jak również w
dermatologii do leczenia niektórych
schorzeń skóry, jak: rybiej łuski, trądzika,
znamion starczych, rogowacenia
słonecznego, brodawek, przebarwień itp.

Kwasy AHA w niskich stężeniach działają tylko na

naskórek, a nie na skórę właściwą. Ich działanie jak to

już było wspomniane polega na regulacji procesu

rogowacenia naskórka. Rozluźniają one połączenia

pomiędzy martwymi komórkami w warstwie rogowej

naskórka, dzięki temu powodują łatwiejsze i regularne

złuszczanie się tych komórek, w efekcie czego odkrywają

warstwy nowych, świerzych komórek, a to z kolei

powoduje widoczną poprawę kondycji skóry. AHA nie

tylko wpływają na proces złuszczania, ale także ułatwiają

zatrzymywanie wody w zewnętrznej części naskórka.

Zauważono również, że aplikacja kwasów AHA zmniejsza

suchość skóry, tłumaczy się to wzrostem poziomu

ceramidów w naskórku na skutek stymulacji ich

biosyntezy właśnie przez kwasy AHA. Tak więc kwasy te

nie tylko nie uszkadzają bariery ochronnej skóry, ale w

sposób znaczący ją poprawiają.

Kwasy AHA w wyższych stężeniach mają wpływ nie tylko

na naskórek, ale i na głębiej położoną warstwę skóry

czyli skórę właściwą. Dzięki temu zwiększają one

produkcję glikozaminoglikanów (są to składniki

naturalnie występujące w skórze, które są

odpowiedzialne za wiązanie wilgoci w skórze), włókien

kolagenu i elastyny.

Właściwości i zastosowanie

Właściwości i zastosowanie

kwasów o działaniu

kwasów o działaniu

złuszczającym

złuszczającym

Kwasy beta-hydroksylowe -

Kwasy beta-hydroksylowe -

BHA

BHA

Kwasy beta-hydroksylowe pojawiły się po raz

pierwszy w składzie kosmetyków w 1995 roku, czyli tuż
za kwasami AHA. W odróżnieniu od AHA w kosmetyce
stosuje się tylko jeden rodzaj kwasu BHA - kwas
salicylowy. Kwas salicylowy był otrzymywany z kory
wierzby. Ogólne działanie kwasu BHA jest bardzo
podobne do opisanych powyżej kwasów AHA, czyli także
reguluje on odnowę komórkową skóry, działa
złuszczająco, poprzez rozluźnianie połączeń
międzykomórkowych, usuwając zbędne warstwy
zrogowaciałych komórek naskórka. Jednak posiada on
również kilka nowych odróżniających go od kwasów
AHA właściwości.

Kwas salicylowy działa łagodniej aniżeli

kwasy AHA, podczas jego stosowania
rzadziej pojawiają się efekty uboczne w
postaci pieczenia, szczypania i nadmiernego
złuszczania się skóry. Dlatego też ostatnio
można zauważyć tendencję do większego
zainteresowania wśród firm kosmetycznych
kwasem salicylowym niż kwasami AHA.
Zdaża się bowiem, że osoby, których skóra
nie toleruje kwasów AHA zupełnie dobrze
reagują na kwas salicylowy.

Jest to kwas rozpuszczalny w tłuszczach,

dzięki temu oprócz tego, że złuszcza martwe
komórki z powierzchni naskórka, ma także
zdolność przenikania przez warstwę łojową-
sebum i wnikania w głąb oraz oczyszczania porów
skóry, a także wnikania w głąb mieszków
włosowych, co ma duże znaczenie w leczeniu
trądziku. Dzięki temu przyczynia się do
odblokowania porów.

Ostatnie badania wykazały również

działanie antybakteryjne kwasu

salicylowego, co w przypadku cery z

wykwitami jest szczególnie istotne.

Jeśli chodzi o stężenie, to w przypadku

kwasów BHA efektywne stężenie jest dużo

niższe i wynosi 1-2 %. Stężenie kwasu

salicylowego wynoszące minimalnie 1 % jest

wystarczające, by mógł on skutecznie

spełniać swe zadanie.

W przypadku pH produktu wartość

optymalna jest zbliżona do wartości pH

potrzebnej dla kwasów AHA. Jedyna różnica

jest taka, że kwasy BHA skuteczniej działają

w bardziej kwaśnym pH. Powyżej wartości

pH 4 nie są już tak efektywne, jak kwasy

AHA. Ogólnie zakres podaje się między pH

3-4.

Jeśli chodzi o czas działania to właściwości

kwasów BHA różnią się zasadniczo od kwasów AHA.
Ich zdolność do złuszczania nie zmienia się w ciągu
upływu czasu, czyli działają one w stałym tempie
przez cały okres ich stosowania. Nie osiągają takiego
punktu, w którym przestają działać, tak jak to było w
przypadku kwasów AHA. W związku z tą właściwością
początkowo wielu dermatologów obawiało się, że
długotrwałe stosowanie produktów z kwasami BHA
może spowodować nadmierne podrażnienie skóry
oraz, że mogą przyczynić się one do efektu
odwrotnego czyli, że w wyniku stałego złuszczania
skóra bedzie jeszcze szybciej odbudowywała naskórek
i ulegała rogowaceniu. Jednak obecnie wiemy, że tak
się nie dzieje. Regularnie złuszczany naskórek nie
zostaje pobudzony do intensywniejszego procesu
rogowacenia.

Kwasy alfa-

hydroksylowe AHA

Kwasy beta-

hydroksylowe BHA

Rozpuszczalne w

wodzie

Rozpuszczalne w

tłuszczach

Skuteczne minimalne

stężenie 5-8%

Skuteczne stężenie

1-2 %

Optymalne pH 3-4,5 Optymalne pH 3-4

Ich skuteczność

działania z czasem

ulega obniżeniu, to
znaczy złuszczają

aż do uzyskania
określonego

efektu, a następnie
przestają działać.

Działają w stałym

tempie.

Kwasy alfa-hydroksylowe

AHA

Kwasy beta-hydroksylowe

BHA

W kosmetyce stosuję się kilka ich

rodzaji, główne to kwas glikolowy,
mlekowy, jabłkowy, cytrynowy, winowy.

Tylko jeden rodzaj - kwas salicylowy -

ma zastosowanie w kosmetyce.

Mają dodatkowe właściwości

nawilżające, a w wyższych stężeniach
mają wpływ na skórę właściwą
przyczyniając się do pobudzenia
produkcji koleganu i elastyny.

Mają zdolność do przenikania przez

warstwę sebum i wnikania w głąb porów
skóry i mieszków włosowych, dzięki temu
złuszczają i oczyszczają również pory
skóry oraz pomagają w leczeniu trądziku.
Dodatkowo posiadają właściwości
antybakteryjne.

Polecane głównie dla cery suchej,

zgrubiałej, dojrzałej oraz zniszczonej
opalaniem, ale także pomocne w
przypadku cery tłustej, zwłaszcza w
wyższych stężeniach.

Polecane głównie dla cery skłonnej do

trądziku oraz zanieczyszczonych porów,
ale są także pomocne w przypadku cery
suchej.

Mogą powodować podrażnienia skóry

objawiające się zaczerwienieniem,
szczypaniem, nadmiernym złuszczaniem
naskórka.

Mogą powodować podobne efekty

uboczne, jednak w porównaniu z
kwasami AHA są łagodniejsze. Ponieważ
kwas salicylowy jest pochodną aspiryny
przypisuje mu się właściwości
przeciwzapalne, sprzyjające gojeniu.

Właściwości i zastosowanie kwasów

o działaniu złuszczającym

Kwasy poli-hydroksylowe - PHA

Jest to nowy typ kwasów, których zastosowanie w

kosmetyce zostało opatentowane przez firmę NeoStrata i
jak narazie kwasy te są dostępne tylko w produktach tej
firmy, zwłaszcza w linii Exuviance. Kwasy poli-
hydroksylowe to specjalny typ kwasów alfa-
hydroksylowych, które posiadają wszystkie cechy i
zdolności charakterystyczne dla kwasów AHA, ale
dodatkowo co jest dużym plusem działają one łagodniej,
nie powodując efektów ubocznych w postaci
intensywnego pieczenia, szczypania czy zaczerwienienia
skóry typowego dla kwasów AHA. Łagodniejsze działanie
kwasów PHA jest wynikiem budowy ich cząsteczek, które
mają większe rozmiary przez co nie mają możliwości
szybkiego wnikania tak głęboko w skórę jak kwasy AHA,
zwłaszcza kwas glikolowy i mlekowy. PHA są więc dobrą
opcją dla osób o bardzo wrażliwej skórze, a także mogą
być stosowane u osób z trądzikiem różowatym, łuszczycą,
łojotokiem, egzemą i innymi schorzeniami skórnymi, w
przypadku których złuszczanie może być pomocne w
leczeniu, ale musi być ono przeprowadzane bez ryzyka
wystąpienia drażniących efektów ubocznych.

Dodatkowo kwasy PHA ze względu na swą budowę

posiadają:

Silne właściwości nawilżające, potrafią wiązać wodę z

powietrza i zatrzymywać wilgoć w naskórku. Są one

bowiem pochodnymi związków naturalnie występujących

w skórze -glikozaminoglikanów,które to odpowiadają za

utrzymacie wilgoci w skórze.

Ponadto kwasy PHA są dobrymi antyutleniaczami

walczącymi z niszczącymi skórę wolnymi rodnikami.

Posiadają właściwości przeciwzmarszczkowe, wpływają

bowiem pozytywnie na syntezę kolagenu i elastyny,

zwiększając grubość skóry, która z wiekiem staje się

coraz cieńsza. Tak więc z jednej strony regulują odnowę

komórkową, złuszczając zbędne, zrogowaciałe komórki

naskórka, z drugiej działając na poziomie skóry właściwej

poprawiają ogólną grubość skóry.

Aby kwasy poli-hydroksylowe mogły skutecznie działać

podobnie jak kwasy AHA także wymagają conajmniej 5 %

stężenia oraz kwaśnego odczynu w granicach pH 3 - 4. W

praktyce stosuję się trzy typy poli-hydroksykwasów:

glukonolakton, glukoheptanolakton, kwas laktobionowy

Dziekuje za

uwagę