Polityka społeczna – 

przedmiot, zakres, 

geneza

Polityka społeczna jako 

nauka i jako działalność 

praktyczna 

• PS „..naukowa teoria oraz określenie 

metodologii i metod badawczych 

zajmujących się zagadnieniem potrzeb 

materialnych i duchowych człowieka oraz 

grup społecznych na określonym etapie 

rozwoju państw, z uwzględnieniem także 

geofizycznych geofizycznych i kulturowych 

uwarunkowań”.                                            

                                                                     

                                          Podoski, s.6

PS jako zespół działań 

praktycznych

• PS to „..system idei działań 

zmierzających do polepszenia 
całokształtu warunków życiowych 
ludności” 

•                                                         

    Rosset 

PS jako zespół działań 

praktycznych

• „PS – sfera działania państwa oraz 

innych ciał publicznych i sił 
społecznych, które zajmują się 
kształtowaniem warunków życia 
ludności oraz stosunków 
międzyludzkich /zwłaszcza w 
środowisku zamieszkania i pracy/” 
    Rajkiewicz

PS jako zespół działań 

praktycznych

• „PS to działalność państwa, samorządów i 

organizacji pozarządowych zmierzająca do 
kształtowania ogólnych warunków pracy i 
bytu ludności, prorozwojowych struktur 
społecznych oraz stosunków społecznych 
sprzyjających zaspokajaniu potrzeb 
społecznych na dostępnym poziomie”. 

•                                            Kurzynowski

Cele PS

PS – zmierza do najbardziej 

efektywnego 

• - wykorzystania środków 

materialnych  - w celu 
podwyższenia poziomu życia i 

• - stymulowania korzystnych zmian
                                          Secomski

Nurty polityki 

społecznej

• socjalno-bytowy; 
• socjologicznono-strukturalny; 
• społeczno-ekonomiczny; 
• psychologiczno-społeczny; 
• makrospołeczny; 
• politologiczny, podmiotowo-

działaniowy

Zasady polityki społecznej 

1

• 1. zasada pomocniczości 
 – najpierw pomagasz sobie sam, potem 

liczysz na pomoc rodziny, następnie 
społeczności lokalnej (organizacje 
pozarządowe, samorząd), a na końcu 
państwa. Państwo pojawia się dopiero 
wtedy, gdy działania na „niższych 
szczeblach” okazały się 
niewystarczające. 

Zasady polityki społecznej 

2

• 2. zasada efektów odłożonych w czasie 
- np. system emerytalny: płacisz dziś, „zwrot” 

pieniędzy następuje po latach. Inny 

przykład - zmiana nauczania przynosi 

efekty, kiedy nowe pokolenie, inaczej 

wykształcone, zastępuje poprzedników. 

Pamiętajmy, że zapowiedź zmian 

organizacyjnych czy prawnych z reguły 

powoduje wzrost oczekiwań. „Odkładany w 

czasie” efekt zmian często wywołuje 

rozgoryczenie, niepokój, pretensje, odruchy 

protestu, buntu, nawet rozruc 

Zasady polityki społecznej 

3

• 3. zasada szerokiego zasięgu skutków, 

inaczej zasada promieniowania efektów. 

Oto przykład: w pierwszej połowie lat 90-

tych w Niemczech wprowadzono 

ubezpieczenia pielęgnacyjne, obowiązkowe i 

powszechne. Spowodowało to wzrost 

zatrudnienia niskokwalifikowanych kobiet w 

średnim wieku, odciążenie rodziny od 

bezpośredniej opieki nad niepełnosprawnymi 

członkami rodziny, zwiększyło poczucie 

bezpieczeństwa socjalnego. 

Zasady polityki społecznej 

4

• 4. zasada akceptacji społecznej

 - 

jeżeli działania władz budzą pozytywne emocje społeczne 

(np. organizowanie wakacji dla dzieci czy rozgrywek 

sportowych), efekt jest szybki. 

• Gdy kwestia trudniejsza należy przygotować plan, który 

powinien zawierać: 

· wyjaśnienie celu podjętego działania, 

· jawność wszelkich poczynań, 

· poparcie uznanych w środowisku autorytetów, 

· akcję informacyjną poprzedzającą decyzje, 

· zaangażowanie do realizacji celu jak największej liczby 

osób i instytucji, 

· obserwowanie, wskazywanie i podkreślanie pierwszych 

sukcesów 

i wspólnego ich świętowanie, 

· ujawnianie trudności i ewentualnych niepowodzeń. 

Zasady polityki społecznej 

5

• 5. zasada kontroli społecznej - 

każda zbiorowość lokalna rozwija 
własny system „miar”, ocen, 
nakazów i zakazów, sankcji, a 
także uznania. Trzeba to brać pod 
uwagę planując strategię. 

Zasady polityki społecznej 

6

• 6. zasada aktywności, zaangażowania 

społecznego, polega na włączaniu w 
lokalne życie społeczne jak 
największej grupy mieszkańców. 
Przykładem są np. organizacje 
pozarządowe, skupiające rodziców dzieci 
niepełnosprawnych, diabetyków czy 
kobiety po zabiegu mastektomii. Ale także 
towarzystwa regionalne (np. Przyjaciół 
Żywca) i wspólnoty mieszkaniowe. 

Zasady polityki społecznej 

7

• 7. zasada kompleksowości i sprzężenia 

zwrotnego – zmiany dokonane w jednym 

obszarze życia zawsze powodują zmiany w 

innych jego dziedzinach. Np. taki ciąg 

skutków: brak wykształcenia – brak pracy – 

brak dochodu – zasiłek – utrata poczucia 

wartości – niechęć do otoczenia – obniżenie 

poziomu życia, konflikty z rodziną – 

przestępczość, alkoholizm. Takie „ciągi” 

zdarzeń to częste schematy biografii 

podopiecznych pomocy społecznej. 

Zasady polityki społecznej 

8

• 8. zasada pozornego altruizmu (pomoc 

tzw. osobom wykluczonym w interesie osób 

niewykluczonych) – wprowadzając jakieś 

działania społeczne, argumentujemy dobrem 

powszechnym: musimy pomóc ludziom 

starym i niepełnosprawnym, bezradnym 

(dzieciom), bezdomnym. Trzeba mieć na 

uwadze, że jest także inna strona 

wyrażająca się w pytaniu: „Co ja z tego będę 

mieć?”. Obie są ważne. Żadnej nie można 

ani lekceważyć, ani oceniać jako gorszej 

Cele PS

– zaspokajanie potrzeb społecznych
– kształtowanie warunków życia
– realizacja postępu społecznego

Polityka społeczna – 

zakres działań

• PS - sfera działań władz publicznych i 

organizacji pozarządowych w obszarze 

warunków bytu i pracy, zmierzających 

do zaspokojenia potrzeb społecznych 

uznanych za ważne, na poziomie 

wynikającym z poziomu rozwoju 

gospodarczego, możliwości 

ekonomicznych państwa i przyjętych 

priorytetów /akceptowanego systemu 

wartości politycznych/. 

Zakres podmiotowy PS 

– ludzie pracy najemnej - w 

początkowym okresie PS

    -  wszyscy obywatele

 

Zakres przedmiotowy PS

• sfera bytu: wyżywienie, mieszkanie, 

dochody, opieka w sytuacji niezdolności do 
pracy

• sfera pozamaterialna: ochrona zdrowia, 

edukacja, usługi kulturalne

• sfera psychospołeczna: związana z 

potrzebami psychospołecznymi - poczucie 
bezpieczeństwa społecznego i 
ekonomicznego, satysfakcja z pracy, 
uznanie społeczne 

Dziedziny PS – polityki 

szczegółowe:

– ludnościowa i rodzinna
– mieszkaniowa, 
– oświatowa, 
– zatrudnienia, warunków pracy, ochrony 

pracy

– kulturalna
– zabezpieczenia społecznego
– ochrony środowiska naturalnego,
– prewencja i zwalczanie patologii społecznej

 Zakres podmiotowy i 

przedmiotowy polityki 

społecznej

• podmiotowy – ludzie utrzymujący się 

z pracy

• przedmiotowy –odpowiada katalogowi 

potrzeb uznanych za ważne ze 
społecznego punktu widzenia i 
wymagające zaspokojenia poprzez 
zorganizowane działanie /odpowiada 
to zakresowi polityk szczegółowych/.

Formy działania PS

   Zróżnicowane, uzależnione od rodzaju 

i charakteru potrzeb:

– indywidualne i skierowane do 

zbiorowości

– jednorazowe, wielorazowe, cykliczne
– okresowe i stałe
– materialne, rzeczowe, usługowe, 

instytucjonalne

– obligatoryjne i fakultatywne

Instrumenty PS

• Sieć urządzeń – 

infrastruktura społeczna

• Społeczny fundusz spożycia
• Normy prawne: określenie 

warunków dostępności

• Instytucje/organy państwa

Polityka społeczna a 

polityka gospodarcza

Pogląd tradycyjny:
• P.G. – to gromadzenie środków
• P. S. – Wydatkowanie środków 

/zorganizowane i racjonalne 
wykorzystanie środków/ 

Polityka społeczna a 

polityka gospodarcza

Inny podział
Polityki szczegółowe:
• z przewagą problemów 

gospodarczych

• z przewagą problemów społecznych 

związanych bezpośrednio z 
kształtowaniem pozycji i warunków 
życia człowieka

Polityka zatrudnienia 

– płaca – regulacje dot. płacy 

minimalnej

– mieszkanie – polityka mieszkaniowa
– zabezpieczenie społeczne – system 

ubezpieczeń, rehabilitacji

– zdrowie – ochrona zdrowia

Geneza polityki 

społecznej 

• Wpływ rewolucji przemysłowej 

i rozwój przemysłu 
fabrycznego 

• Liberalizm
• Aktywność robotników 
• Aktywizacja roli państwa 

Rozwój ekonomiczny a 

realizacja celów polityki 

społecznej. 

• Współzależność rozwoju 

gospodarczego i społecznego

• Rozwój społeczny oznacza 

poprawę warunków życia 

Mierniki rozwoju 

społecznego

• syntetyczne
• zespól mierników 

Mierniki rozwoju 

społecznego wg UNIDO

• wskaźniki dot. efektów procesu 

rozwoju społecznego 

• wskaźniki dot. nakładów na 

rozwój społeczny

Rozwój społeczny – teza 

UNIDO

• - nie występuje automatyczne 

powiązanie między rozwojem 
gospodarczym i społecznym

• - rozwój społeczny – rozwój 

gospodarczy - opóźnienie 15 – 20 
lat

Prawa człowieka – kontekst 

rozwoju społecznego i 

gospodarczego

– prawo do pracy
– prawo do stopy życiowej zapewniającej 

zdrowie i dobrobyt,

– prawo do płacy za wykonaną pracę 

/płaca minimalna, płaca godziwa/

– prawo do nauki
– prawo do wypoczynki i urlopu
– prawo do uczestnictwa w życiu 

kulturalnym