GOSPODARKA

RYNKOWA,

RYNEK, PRAWO POPYTU.

W większości krajów procesy
gospodarowania realizowane są w
ramach gospodarek rynkowych.

Gospodarka rynkowa

charakteryzuje

się:
- dominacją prywatnej własności,
- rynkowym mechanizmem alokacji
zasobów gospodarczych.

Prywatna własność podmiotów
gospodarczych

może mieć formę:

1) własności indywidualnej (jeden
właściciel),
2) własności grupowej (co najmniej 2
właścicieli),
3) własności międzynarodowej
(powstaje gdy kapitał rzeczowy i
finansowy podmiotu gospodarczego
jest własnością osób pochodzących z
różnych krajów).
We współczesnej gospodarce rynkowej
wzrasta znaczenie własności grupowej
występującej w formie spółek
osobowych lub kapitałowych oraz
wzrost własności międzynarodowej.

W formach własności grupowej i
międzynarodowej występuje

zjawisko

oddzielenia kapitału jako własności
od kapitału jako funkcji.

Przyczyną takiego zjawiska jest:
• profesjonalizacja zasad kierowania i
zarządzania przedsiębiorstwem,
• rozproszenie kapitału w formie akcji
między wielu właścicieli.
Właściciel danego podmiotu otrzymuje

dochody z tytułu własności

, nie

prowadząc w tym podmiocie
działalności gospodarczej.

Mechanizm rynkowy

jest

podstawowym mechanizmem

funkcjonowania gospodarki rynkowej.

Decyduje o alokacji zasobów

gospodarczych pomiędzy różnymi

podmiotami reprezentującymi różne

dziedziny wytwórczości.

Mechanizm rynkowy

koordynuje

działalność tych

podmiotów i

weryfikuje społeczną przydatność ich

produkcji.

O produkcji społecznie przydatnej

mówi się wówczas, gdy towary

kupowane są na rynku.

Mechanizm rynkowy ujawnia

stopień

marnotrawstwa

czynników

wytwórczych.

W przypadku produktów

niesprzedanych marnotrawione są

czynniki wytwórcze zużyte do ich

produkcji.

Czynniki te można było spożytkować do

produkcji innych dóbr - alternatywnych.

Rynek pełni funkcję informacyjną

dla wszystkich podmiotów
gospodarczych.
Dostarcza informacji o:

•cenach dóbr i czynników produkcji,

•o relacjach cen między dobrami,

•wielkości popytu oraz

•informacje na temat wielkości
produkcji i dostaw rynkowych.

Rynek zmusza podmioty gospodarcze
do działania

racjonalnego i

efektywnego

.

Podmioty muszą kierować się w swym
działaniu

kryterium rentowności

-

dążyć do pokrycia kosztów działalności
z własnych przychodów.

Celem podmiotu gospodarczego jest

maksymalizacja zysku.

Jest to cel obiektywny, wynikający z

rosnącej konkurencji, zarówno

wewnętrznej, jak i zewnętrznej.

Rynek jest miejscem zorganizowanym

pod względem

instytucjonalnym

,

gdzie odbywają się procesy wymiany

towarów (kupno i sprzedaż).

Inaczej mówiąc rynek to

całokształt

transakcji wymiennych

oraz

warunków

w jakich transakcje te

przebiegają.

Rynkiem są:

urzędy pracy, banki,

sklepy (detal, hurt, aukcje, strefy

celne, giełdy).

Rynki mogą być klasyfikowane według
różnych kryteriów.
•

Kryterium zasięgu terytorialnego

(światowy, międzynarodowy, krajowy,
wojewódzki, powiatowy, miejski,
wiejski.
•

Kryterium przedmiotu wymiany

.

Wyodrębnia się rynki różnych
czynników produkcji i dóbr -pracy,
pieniężny, kapitałowy, surowcowy, dóbr
konsumpcyjnych, inwestycyjnych.

•

Kryterium ingerencji państwa.

Wyodrębnia się tu rynek wolny i regulowany.

Rynek wolny

cechuje samoczynnie działający

mechanizm rynkowy, który wpływa na
wzajemne zależności przystosowania się
trzech wielkości rynkowych: popytu, podaży i
ceny.

Rynek regulowany

zakłada określony zakres

ingerencji państwa w kształtowanie się
wielkości rynkowych np. ustalanie ceł na
produkty importowane, ustalanie cen
minimalnych na produkty rolne, określanie
minimalnych wynagrodzeń i świadczeń (płaca,
renta, emerytura).

•

Kryterium zapotrzebowania i

dostaw.

Rynki wyróżnia się na podstawie
zależności pomiędzy wielkością
zapotrzebowania na towary a
wielkością dostaw tych towarów na
rynek.

Rynek konsumenta (nabywcy) i
rynek producenta (sprzedawcy).

Rynek producenta

jest

charakterystyczny dla gospodarki
niedoborów występującej np. w
dobie realnego socjalizmu.

Sytuacja taka występuje, gdy wielkość
dostarczonych produktów jest mniejsza
od zapotrzebowania na nie.
Uprzywilejowaną pozycję na rynku ma
producent i sprzedawca towaru.
Między nabywcami występuje
konkurencja o dany towar. Producent
może wówczas sprzedać wszystko,
niezależnie od jakości oferowanych
towarów.
Rynek producenta wywołuje szereg
patologicznych zjawisk, takich jak
przestępstwa, spekulacja towarami,
kolejki społeczne itd.

Rynek nabywcy

występuje wówczas,

gdy wielkość i struktura dostarczanych
towarów przewyższa zapotrzebowanie
na te towary, tzn. konsument ma prawo
swobody wyboru między towarami
zajmując tym samym uprzywilejowaną
pozycję na rynku.
Producenci i sprzedawcy konkurują
wówczas o nabywców. Muszą zwracać
uwagę na jakość towarów oraz na ich
wartość użytkową.

Popyt

jest wielkością rynkową, tzn.

ujawniającą się na rynku. Ilość dóbr,
które konsumenci chcą nabyć w danym
czasie i przy danej cenie. Jest
to

popyt efektywny

poparty siłą

nabywczą dochodów konsumentów.
Oprócz popytu efektywnego wyróżnia się

popyt potencjalny

określający

pragnienie nabycia pewnych dóbr. Jest
on wyrazem potrzeb społecznych
występujących w danym czasie.
Popyt potencjalny może zmienić się w
popyt efektywny pod warunkiem wzrostu
dochodów osób bądź spadku cen dóbr.

Popyt

jest określany przez cenę i

czynniki pozacenowe. Zależność między
ceną a popytem nosi nazwę

prawa

popytu

.

Prawo to zostało sformułowane w XIX/XX
wieku przez angielskiego ekonomistę
Alfreda Marshalla.

Prawo popytu głosi, że wraz ze wzrostem
ceny spada popyt, a wraz ze spadkiem
ceny popyt rośnie. Przy pozostałych
czynnikach stałych stosuje się zasadę

ceteris paribus

. Wedle tej zasady

analizując zależności między dwiema
wielkościami ekonomicznymi pozostałe
wielkości określające przyjmuje się za
stałe.

Ilustracją graficzną prawa popytu jest

tak zwana krzywa

popytu

, obrazująca

zależności między

ceną danego dobra

a

popytem

na to dobro

. Krzywa ta ma

ujemne nachylenie odzwierciedlające

różnokierunkowość zależności między

ceną a popytem

. Krzywa ta składa się z

szeregu punktów. Każdy punkt na

krzywej popytu przedstawia określoną

wielkość

popytu przy danej cenie

.

Istotę prawa popytu wyraża ruch po

krzywej popytu (w górę lub w dół). Ruch
po krzywej popytu w górę odzwierciedla

spadek popytu pod wpływem wzrostu

ceny. Ruch po krzywej popytu w dół

oznacza wzrost popytu pod wpływem

spadku ceny.

Zmiana ceny może wywołać dwa
efekty:

1) efekt substytucyjny zmiany
ceny

oraz

2) efekt dochodowy zmiany ceny.

Efekt substytucyjny.

Dobra są substytutami jeżeli mogą

wzajemnie się zastępować w procesie

zaspokajania danej potrzeby (masło,

margaryna). Jeżeli cena danego dobra

substytucyjnego rośnie, to popyt na to

dobro zmniejsza się i przesuwa na inne

dobro relatywnie tańsze. Efekt

substytucyjny zmiany ceny polega na

przesunięciu popytu od dóbr relatywnie

droższych, do dóbr relatywnie tańszych.

Efekt dochodowy

zmiany ceny polega na zmianie

dochodów realnych pod wpływem zmiany

ceny przy danym poziomie dochodów

nominalnych. Dochód nominalny to

dochód w wyrażeniu pieniężnym. Dochód

realny oznacza ilość produktów i usług,

którą można nabyć za dochód nominalny

przy danym poziomie cen.

Przy danym dochodzie nominalnym

wzrost ceny powoduje spadek dochodu

realnego. Spadek ceny dóbr powoduje

wzrost dochodu realnego.

Popyt determinowany jest przez
czynniki pozacenowe do których
zalicza się:

• zmiany dochodów ludności,
• zmiany cen dóbr substytucyjnych i
komplementarnych,
• oczekiwania przyszłych cen,
• zmiany liczby i struktury ludności,
• efekt współzawodnictwa i
demonstracji (moda, gesty),
• sezonowość (np. popyt na narty
latem jest szczątkowy abstrahując od
ceny).

Wpływ poszczególnych czynników
omawia się przy zasadzie ceteris
paribus.

Przy stałej cenie wzrost dochodów
nominalnych przyczynia się do wzrostu
dochodów realnych co jest przyczyną
wzrostu dochodów popytu na dobra.
Jeżeli spada dochód nominalny to
spada też dochód realny co wpływa na
spadek popytu.

Jeżeli cena danego dobra jest stała,
natomiast rośnie cena jego substytutu,
to popyt na dane dobro rośnie. I
odwrotnie, jeżeli przy stałej cenie dobra
cena jego substytutu obniża się to
popyt na dane dobro maleje.

Dobra komplementarne

to dobra wzajemnie się uzupełniające w

zaspokajaniu danej potrzeby. Dobra te

występują łącznie (np. samochód i

benzyna). Jeżeli przy danej cenie

jednego dobra rośnie cena dobra

komplementarnego względem tego

dobra, to popyt na dane dobro maleje.

Spadek ceny dobra komplementarnego

przy stałej cenie danego dobra

powoduje wzrost popytu na dane dobro.

Dziękuję za
uwagę!