OGÓLNE WIADOMOŚCI

O PRAWIE

POJĘCIE PRAWA

I JEGO FUNKCJE

Prawo przedmiotowe

to całość norm, czyli reguł
postępowania,

uznanych

lub

ustanowionych

i

chronionych

przez państwo.

Prawo zwyczajowe

kształtuje

się

w

określonej

społeczności przez długie lata i jest

przez tę społeczność przestrzegane

jako obowiązujące, a zatem również

państwo uznaje je za obowiązujące.

Przez zwyczaj

rozumie się powszechnie stosowaną
w danym czasie, środowisku i w
stosunkach społecznych praktykę
określonego postępowania.

Prawo zwyczajowe
ma charakter normatywny i
dlatego sądy stosują jego normy
bezpośrednio, a zwyczaj jest
stosowany przez sądy dopiero z
mocy i w zakresie ustawowego
odesłania, gdy konkretny przepis
prawa stanowionego odsyła do
zwyczaju.

Prawo stanowione (pisane)
tworzą

kompetentne

organy

państwowe (np. Sejm, Prezydent RP,
Rada Ministrów) przez uchwalanie
lub

wydawanie

aktów

normatywnych

(np.

ustaw,

rozporządzeń).

Prawo przedmiotowe
to ogół przepisów zawartych w
aktach normatywnych i norm prawa
zwyczajowego, obowiązujących w
danym państwie.

Prawo podmiotowe
to ogół uprawnień przypisanych
jednostce na określonej podstawie,
którą stanowią z reguły normy
prawa przedmiotowego.

Najbardziej przydatny jest podział
praw podmiotowych na:

• względne i bezwzględne,
• majątkowe i niemajątkowe,
• zbywalne i niezbywalne,

Prawa podmiotowe względne
są skuteczne tylko wobec określonej

osoby lub osób – np. sprzedawca ma

prawo żądać zapłaty ceny tylko od

kupującego, a poszkodowany ma prawo

żądania odszkodowania tylko od osób

odpowiedzialnych

za

wyrządzoną

szkodę.

Prawa podmiotowe bezwzględne
są natomiast skuteczne względem

wszystkich

–

np.

właściciel

ma

roszczenie wobec każdej osoby, aby nie

naruszała jego prawa własności.

Prawa podmiotowe majątkowe
mają wartość w sensie ekonomicznym,
a zatem do tych praw zaliczamy prawo
własności

(np.

samochodu),

użytkowanie wieczyste, patent lub
prawo ochronne na znak towarowy.

Prawa podmiotowe niemajątkowe
wyrażają

inne

wartości,

niż

ekonomiczne – np. prawo do czci,
godności, prawo do nazwiska albo
prawo do wizerunku.

Prawa podmiotowe zbywalne
mogą być przeniesione na inną osobę
(np. własnościowe spółdzielcze prawo
do lokalu mieszkalnego, użytkowanie
wieczyste).

Prawa podmiotowe niezbywalne
mogą należeć tylko do konkretnej
osoby i nie można ich przenieść na inną
osobę (np. członkostwo w spółdzielni,
prawo do czci albo prawo odkupu).

Najważniejsze funkcje prawa to:

• kontrola zachowań,
• rozdział dóbr i ciężarów
(obciążeń),
• regulacja konfliktów.

Sprawiedliwość:

• formalna,
• materialna,
• rozdzielcza,
• wymienna,
• proceduralna.

Tryby regulacji konfliktów:

• umowny,
• mediacyjny,
• arbitrażowy,
• adjudykacyjny.

Prawo a moralność

Obszary

prawa

i

moralności

krzyżują się, bowiem wiele kwestii

jest przedmiotem regulacji norm

prawnych i moralnych (np. nie

zabijaj,

nie

kradnij).

Są

także

zachowania

moralnie

obojętne,

regulowane przez prawo (np. normy

proceduralne) oraz zjawiska z reguły

potępiane moralnie a nie objęte

regulacją prawną (np. nielojalność

wobec przyjaciół).

Norma prawna a przepis

prawny

Norma prawna
jest regułą postępowania chronioną przez

państwo, która jednej stronie przyznaje

uprawnienia (prawo podmiotowe), a na drugą

nakłada obowiązki odpowiadające temu

uprawnieniu.

Przepis prawny
jest elementarną jednostką systematyzacyjną

aktu normatywnego i może być nim artykuł,

paragraf, punkt, podpunkt, a nawet zdanie

zawarte w artykule.

”Przedsiębiorca składający ofertę w postaci

elektronicznej jest obowiązany przed zawarciem umowy

poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i

zrozumiały o:

1/ czynnościach technicznych składających się na

procedurę zawarcia umowy,
2/ skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę

otrzymania oferty,
3/ zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i

udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie

treści zawieranej umowy,
4/ metodach i środkach technicznych służących

wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych

danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej

stronie,
5/ językach, w których umowa może być zawarta,
6/ kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich

dostępności w postaci elektronicznej.”

W

aktach

normatywnych

czytamy zatem przepisy prawne
a „odczytujemy zakodowane” w
nich normy prawne.

Norma prawna składa się z hipotezy,

dyspozycji i sankcji.

W hipotezie określony jest adresat normy oraz

pewna sytuacja (zdarzenie prawne).

Dyspozycja

wskazuje

wzór

powinnego

zachowania się w sytuacji opisanej w hipotezie.

Sankcja określa konsekwencje niezachowania

się w sposób wskazany w hipotezie (np. w

postaci nieważności czynności prawnej lub

odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia

pieniężnego – np. w zapłaceniu ceny).

Hipotezy budowy normy prawnej:

• (H) – (D)
• (H) – (S)
• (H) – (D) – (S)
• [(H - 1) – (D)] - [(H - 2) – (S)]

„Jeżeli ktoś jest zobowiązany do prowadzenia
przedsiębiorstwa innej osoby [H-1] to nie
powinien wyrządzać jej szkody [D], a jeżeli
ktoś

zobowiązany

do

prowadzenia

przedsiębiorstwa innej osoby wyrządził jej
szkodę [H – 2], to podlega karze [S]”.

Podział norm prawnych (I)
(wg kryterium zachowania):

• zakazujące,
• nakazujące,
• upoważniające,
• mieszane.

Podział norm prawnych (II)
(wg sposobu obowiązywania):

• imperatywne,
• semiimperatywne,
• dyspozytywne.

Stosunek prawny

Stosunek prawny to stosunek
społeczny

uregulowany

przez

przepisy prawne.

Elementami stosunku prawnego są:
•zdarzenie prawne,
•podmioty,
•przedmiot,
•treść stosunku prawnego.

Zdarzeniem prawnym

jest zdarzenie, które powoduje
powstanie, ustanie lub zmianę treści
stosunku prawnego, ponieważ jest
ujęte w hipotezie normy prawnej
(np. urodzenie się dziecka, zawarcie
umowy, wyrządzenie szkody).

Podmioty stosunku prawnego

mogą być różne w zależności od
przynależności norm prawnych do
określonych gałęzi prawa.

Przedmiotem stosunku prawnego

mogą być np. rzeczy, dobra o
charakterze

niematerialnym

(np.

utwór artystyczny), wykonanie pracy
lub świadczenie innych usług.

Treścią stosunku prawnego

są wzajemne prawa i obowiązki

stron, np. wzajemne prawa i

obowiązki sprzedawcy i kupującego

albo wzajemne prawa i obowiązki

pracodawcy i pracownika.

Akty normatywne

Hierarchia aktów normatywnych
(akt hierarchicznie niższy nie powinien być sprzeczny z

aktem hierarchicznie wyższym):

• Konstytucja,

• ratyfikowane umowy międzynarodowe (zwane też

np. konwencjami, które po ratyfikacji stają się częścią

polskiego prawa wewnętrznego),

• ustawy (w tym kodeksy, np. Kodeks cywilny, Kodeks

karny),

• rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez

Prezydenta RP,

• rozporządzenia wykonawcze (wydane na podstawie

ustawy i w zakresie jej upoważnienia, np.

rozporządzenie Ministra Finansów),

• akty prawa miejscowego (np. uchwała rady gminy).

Aktami normatywnymi nie mającymi
charakteru

powszechnie

obowiązującego są, zwane aktami
„resortowymi”

(lub

aktami

„wewnętrznymi”) :
- uchwały podejmowane przez kolegialne,
centralne organy administracji rządowej
(np. - uchwały Rady Ministrów lub Komisji
Papierów Wartościowych i Giełd),
- zarządzenia Prezydenta RP lub
ministrów (mogą być wydawane tylko na
podstawie ustaw).

Akty normatywne podlegają
ogłoszeniu

w

specjalnych

dziennikach urzędowych:

- Dzienniku Ustaw RP (Dz.U.),
- Dzienniku Urzędowym RP (M.P.)
- dzienniki urzędowe ministrów,
-

wojewódzkie

dzienniki

urzędowe.

Prawo przedmiotowe

międzynarodowe publiczne
wewnątrzpaństwowe

Prawo przedmiotowe

Prawo

międzynarodowe

publiczne

reguluje

przede

wszystkim

stosunki

między państwami oraz

relacje

między

państwami

a

organizacjami

międzynarodowymi,

a

zatem

między

podmiotami tego prawa.

Prawo

wewnątrzpaństwowe

obowiązuje na terytorium

danego państwa, a jego

podmiotami

są,

w

zależności od tego, czy jest

to prawo publiczne, czy

prywatne, i w zależności od

gałęzi

prawa:

osoby

fizyczne, osoby prawne

albo

organy,

jednostki

organizacyjne

lub

instytucje.

Prawo wewnątrzpaństwowe

publiczne

• konstytucyjne,
• administracyjne,
• finansowe,
• karne.

prywatne

• cywilne,
• rodzinne,
• pracy,
• ubezpieczeń społ.
(?)

W prawie publicznym
przejawia się władztwo państwowe lub władztwo

jednostek samorządu terytorialnego, a zatem

strony stosunków prawnych wyznaczonych tym

prawem nie mają równorzędnego statusu

prawnego. Organ publiczny działa wobec

strony z pozycji władczej (np. urząd skarbowy –

podatnik) i może ją zmusić do określonych

zachowań, nawet wbrew jej woli.

W prawie prywatnym
status stron jest równorzędny, żadna z nich

nie działa wobec drugiej strony z pozycji

władczej, a zatem mogą one układać wzajemne

relacje na zasadzie dobrowolności. W razie

powstania między nimi sporu sprawę rozstrzyga

(z reguły) sąd.

Europejskie prawo

wspólnotowe

pierwotne

Traktaty

(TWE, TEWEA)

pochodne

• rozporządzenia,
• dyrektywy,
• decyzje,
• zalecenia i opinie.

Zasady stosowania

prawa. Wykładnia

przepisów prawnych.

Zasada znajomości

prawa

Nieznajomość prawa szkodzi:

•

organ rozstrzygający w sprawie

zastosuje przepisy bez względu na

to, czy adresaci norm zawartych w

tych przepisach znali ich treść,

•

nikt nie może tłumaczyć się

nieznajomością prawa dla

uniknięcia odpowiedzialności za

jego naruszenie.

Uchylanie kolizji praw

w przestrzeni

W sytuacji prywatnoprawnej

„z elementem” międzynarodowym

powstaje

problem

kolizji

wchodzących

w

grę

praw

zainteresowanych państw.

Normy kolizyjne składają się z
hipotezy

(opis

sytuacji)

i

z

dyspozycji

(wskazanie

prawa

właściwego dla sytuacji opisanej w
hipotezie).

W dyspozycji znajdują się tzw.
łączniki czyli kryteria, z powodu
których do rozstrzyganej sytuacji
stosuje

się

prawo

określonego

państwa.

Podstawę łącznika w PPM mogą

stanowić między innymi:

• obywatelstwo,

• miejsce zamieszkania,

• siedziba osoby prawnej

(przedsiębiorstwa),

• miejsce położenia rzeczy,

• wybór prawa,

• miejsce zdarzenia,

• lex fori (prawo sądu

rozstrzygającego w sprawie).

Uchylanie kolizji praw

w czasie

Najważniejsze zasady to:

1/ ustawa wchodzi w życie z dniem w

niej określonym (wskazanym z reguły w

ostatnim przepisie ustawy) a gdyby

takiego dnia nie wskazywała, po upływie

14 dni od dnia jej ogłoszenia (czyli od

daty ukazania się Dziennika Ustaw),
2/ ustawa nie działa wstecz (lex retro

non agit),
3/ ustawa późniejsza uchyla ustawę

wcześniejszą.

Wykładnia:

gramatyczna

systemowa

funkcjonalna
- def. legalna
- kontekst językowy
- reguły rozumowania
prawniczego

Moc obowiązująca

wykładni:

1. powszechnie wiążąca:

• autentyczna
• legalna

2. ograniczona,
3. niewiążąca.

Dziękuję.