Ogólne wiadomości o chorobach zwierząt. Do prawidłowego funkcjonowania zwierząt niezbędna jest wiedza dotycząca chorób. Choroby zwierząt są istotnym czynnikiem niekorzystnie wpływającym na chów zwierząt. Postęp nauki i wiedzy przyczynia się do zmiany postępowania w razie choroby ze zwierzętami. Jednak procesy związane z intensywnością rolnictwa i produkcji zwierzęcej powodują że wyst obecnie nowe, często nieznane choroby na kt chorują nieprzystosowane, zbyt wyeksploatowane intensywną produkcją org zwierzęce. Tak więc ryzyko z tym związane istnieje i będzie istniało. Problem ten powoduje zmniejszenie przyrostów zwierząt, wartości zwierząt. Powinniśmy się starać zapobiegać chorobom. Objawy te wyst także przez pewien czas po wyzdrowieniu a nawet przez całe życie zwierzęcia. Przyczyny wyst i rodzaje chorób. Życie i rozwój każdego org zależy od prawidłowego przebiegu zachodzących procesów w org. Zachodzą one w komórkach tworzących poszczególne tkanki i narządy. Działalność ta jest skorelowana dzięki układowi nerwowemu. Są od siebie uzależnione, każdy org stanowi jednolitą całość , org działa prawidłowo czyli zwierze jest zdrowe gdy jego procesy życiowe (oddychanie, krążenie krwi, procesy wydzielania i wydalania) przebiegają bez zakłóceń, zachowanie zwierzęcia nie różni się od przeciętnego zachowania osobnika tego samego gatunku, wieku, płci. Zdrowe zwierzę ma apetyt, chętnie się porusza, żywo reaguje na bodźce zewnętrzne. Zwierzęta nie żyją w izolacji, przez całe życie stykają się z otaczającym je środowiskiem i bodźce tego środowiska wywierają na nie nieokreślony wpływ. org w dużym stopniu przystosowuje się do danego środowiska, gdyż ma znaczną zdolność regulowania swoich procesów życiowych. Np. przed zimą zwierzęta porastają sierścią broniąc się przed zimnem przy nadmiarze ciepła wyst intensywne działanie gruczołów potowych i chroni to org przed przegrzaniem. Upośledzenie czynności pewnego zespołu komórek lub narządu spowoduje upośledzenie w działaniu org co prowadzi do zmian całościowych, anatomicznych w całym org. Zachwianie równowagi w czynnościach życiowych org czyli w normalnych procesach życiowych spowodowane czynnikiem chorobotwórczym wywołującym reakcje o charakterze miejscowym lub ogólnym to CHOROBA. Przyczyny chorób: 1.wywoływane przez czynniki wewnątrzpochodne 2.wywolane przez czynniki zewnątrzpochodne (fiz, chem, biologiczne) Wewnątrzpochodne to ujemne w przekazywaniu dziedziczenie za pośrednictwem chromosomów kom płciowych z rodziców na potomstwo. Są to różne wady i odstępstwa od normalnej budowy anatomicznej, wady w położeniu jąder u osobników męskich. Zbliżone do nich są choroby konstytucjonalne wywoływane przez czynniki zewnętrzne na wskutek dziedziczenia cech konstytucjonalnych ułatwiających zapadanie na choroby. Zewnątrzpochodne a)fizyczne-należą czynniki mech: powodujące urazy, termiczne: zbyt wysoka lub niska temp, porażenie energią elektryczną, przeładowanie przewodu pokarmowego. W wyniku zadziałania czynnika powstają w org różne zmiany, ich zakres zależy od rodzaju i siły oraz miejsca działania czynnika. Wskutek urazu powstają małe zadraśnięcia, uszkodzenia stawów. Do pierwotnych przyczyn choroby mogą przyłączyć się wtórne np. zakażenie drobnoustrojami chorobotwórczymi np. wścieklizna, tężec, ostre przedmioty kt dostają się do przewodu pokarmowego wywołują choroby, uszkodzenia narządów. Zadziałanie na zwierze zbyt wysoka temp powoduje oparzenia. Powstają bąble, martwica skóry oraz długotrwałe oparzenie-martwica, zwęglenie skóry. Odmrożenie- wywoływane zbyt niskimi temp wyst u zwierząt znacznie rzadziej. Energia elektryczna powoduje poważne uszkodzenia tkanek lub śmierć zwierzęcia w wyniku porażenia prądem, uderzenia pioruna a nawet silne napromieniowanie mogą wywoływać na skórze zmiany tj zapalenie a nawet martwicę. Przeładowanie PP treścią pokarmową bywa przyczyna chorób szczególnie koni i bydła, związane to jest ze swoista budową niektórych odcinków PP zwierząt tych gatunków a z drugiej strony z charakterystycznych właściwości pasz stosowanych w żywieniu tych zwierząt, skutkiem może być zaczopowanie PP. b)chemiczne-to zazwyczaj niedobór lub nadmiar w org pewnych subst chem np. wit lub niedobór skł min , powodujący rozwój określonych schorzeń. Np. zaburzenie w gosp wapniowo-fosforowej w org w skutek niedoboru jednego ze skł lub wit D powoduje krzywicę, a zaburzenia w przemianie materii powoduje brak odporności na łamanie kości. Obecność lub brak niektórych skł powoduje szkody; dostawanie się subst trujących do PP zwierząt np. jeśli w pobliżu gdzie są pasze przetrzymywane są środki ochrony roślin, to to powoduje choroby zwierzęcia. Często też zatrucia są spowodowane skarmianiem pasz, w kt określony skł chem występuje w nadmiarze, zatrucia mogą być tak wiec wywoływane także spożyciem trujących roślin. c)biologiczne- wywołują je bakterie i wirusy oraz grzyby chorobotwórcze i pasożyty pochodzenia zwierzęcego. Czynniki te to tzw. drobnoustroje chorobotwórcze lub zarazki, poza tym czynnikami wywołującymi choroby są także inne pasożyty. Bakterie i wirusy wywołują choroby zakaźne, grzyby chorobotwórcze grzybice, a pasożyty choroby pasożytnicze czyli inwazyjne choroby wywoływane przez drobnoustroje chorobotwórcze przenoszące się z jednych zwierząt na drugie to CHOROBY ZARAŹLIWE. Objawy chorobowe. Stwierdzenie choroby jest możliwe dzięki zauważeniu u zwierzęcia jej objawów tzw. zwiastunowych, a dopiero potem objawy swoiste dla danej choroby. Zauważenie zwiastunów choroby jest bardzo ważne: umożliwia rozpoznanie choroby i jej przeciwdziałanie. Powszechne objawy chorobowe: brak apetytu, osowiałość, ociężałość, osłabione reakcje, podwyższona temp ciała, przyspieszone tętno, szybszy oddech. Objawy zależą od rodzaju zwierzęcia i typu choroby. Zachowanie zwierząt jest różne w różnych gatunkach: np. chora krowa wstaje niechętnie, przestaje przeżuwać, czasem wcale nie staje. Chora owca jest ospała, na pastwisku odłącza się od stada (owce to zwierzęta stadne, ruchliwe). Chory koń tylko przy niektórych chorobach zdradza objawy bólu, ogląda się, tarza się, jest osowiały, nie podnosi się na wołanie, porusza się niechętnie, szybko się męczy. Chore świnie nie przyjmują pokarmu, zagrzebują się w słomę, chód ich jest nietypowy, chwiejny. Gdy mają nie obcięte ogony to są one opuszczone. Chory drób niechętnie opuszcza pomieszczenie, często odłącza się od stada, pióra ma nastroszone, wolno się porusza. Podstawowym objawem choroby u wszystkich zwierząt jest przyspieszone tętno i podwyższona temp ciała. U zwierząt młodych temp jest o 0,5^0C wyższa niż u dorosłych. Objawem gorączki jest nierównomierna temp ciała np. jedno lub podstawa rogu jest ciepłe a drugie zimne, temp kończyn, gorąca tarcza, dreszcze, nastroszone pióra bądź sierść. Przy gorączce zwierzęta chętniej piją wodę. Do częstych objawów chorób należą silne rozszerzenie nozdrzy, zapadanie się skóry między żebrami. Gdy zwierzę ma duszność stoi z rozstawionymi nogami. W razie schorzenia układu wewnętrznego dochodzi do zaparcia, biegunki. Plamy, wrzody, guzy, obrzęki, otarcia są to objawy typowe dla chorób skóry. Zmiana barwy błon śluzowych np. spojówek jest objawem chorobowym, pęcherze na dziąsłach, języku to objawy pryszczy. Przy każdej chorobie są określone objawy, czasem swoiste dla danej choroby. Na przebieg choroby maja wpływ gatunek, rasa, wiek, płeć, właściwości osobnicze zwierząt. Zwierze osłabione częściej ulega chorobom, wszystko co wzmaga org tj prawidłowe żywienie i odpowiednie leczenie wpływa na przebieg oraz zakończenie choroby.

Dobrostan zwierząt-stan harmonii między zwierzęciem a środowiskiem, to zapewnienie zwierzętom odpowiedniej ilości paszy i wody, pomieszczenie odpowiednie, ale i stosowanie zabiegów profilaktycznych oraz właściwe obchodzenie się ze zwierzętami. Do mierzalnych skł dobrostanu zaliczamy: przeżywalność, płodność, spadek masy ciała, procent urazów i schorzeń. Wymagania minimalne do utrzymywania zwierząt są zawarte w dzienniku ustaw. Te ogólne przepisy mówią: zwierzętom gospodarskim należy zapewnić warunki nieszkodliwe dla ich zdrowia, nie powodujące urazów i uszkodzeń ciała ani cierpień, umożliwiające kontakt wzrokowy z innymi zwierzętami, możliwości kładzenia się i wstawania. Zwierzęta gosp chowane w systemie otwartym musza mieć zapewnioną ochronę przed niekorzystnymi warunkami zewnętrznymi i zwierzętami drapieżnymi, pomieszczenia dla zwierząt oświetla się światłem sztucznym lub zapewnia się odpowiedni dostęp światła naturalnego, pomieszczenia i ich wyposażenie wykonuje się z materiałów nieszkodliwych dla zwierząt oraz łatwo nadających się do oczyszczenia i dezynfekcji, odchody i reszty paszy należy usuwać tak często, aby nie wydzielały woni, a woda i pasza nie została zanieczyszczona, podłoga - twarda, równa, stabilna, gładka, nie śliska, obieg powietrza: stopień zapylenia, wilgotność, stężenie gazów powinny być na poziomie nieszkodliwym dla zwierząt. Zwierzętom gosp zapewnia się stały dostęp do wody i karmi się 2 razy dziennie paszą dostosowaną do wieku, masy ciała, gatunku i stanu fizjologicznego zwierzęcia. Dla informacji ogólnej na przykładzie świni: systemy chowu świń cechują się dużą różnorodnością, od systemów ekstensywnych do ferm przemysłowych w warunkach zamkniętych. Specyfika taka związana jest z zagęszczeniem zwierząt, technizacją, żywieniem z użyciem skoncentrowanych pasz i izolacją od naturalnych czynników środowiska (ściółka, światło, wybiegi). Liczebność loch stanowiąca stado podstawowe nie powinna być większa niż 500 sztuk zwierząt, przy wielkości optymalnej 250 sztuk. Grupy wiekowe powinny być utrzymywane w odpowiednich warunkach, w zależności od wagi świni, długość (wielkość) koryta powinna być odpowiednia. Każdy osobnik powinien mieć zapewnioną przestrzeń, swobodny dostęp do wody, powierzchnię do oddawania kału, odpowiednie legowiska. Pomieszczenia, w kt przebywają zwierzęta powinny być zaopatrzone w ściółkę, bo jej brak powoduje dyskomfort i dużą ilość urazów. W pomieszczeniach bezściółkowych parametry podłóg powinny podlegać szczególnej kontroli. Z uwagi na wymogi higieniczne i zdrowotne budynki powinny być dobrze oświetlone. Czynniki klimatyczne warunkowane przez systemy wentylacyjne powinny się mieścić w granicach norm przewidywalnych dla wieku. Normy nie mogą przekraczać pewnego poziomu. Dopuszczalne są systemy chowu, w kt stosuje się środki farmakologiczne bez uzasadnienia. W ustawie są nast. zapisy: „każde zwierze wymaga humanitarnego chowania, nieuzasadnione lub niehumanitarne chowanie zwierząt lub znęcanie się nad nimi jest zabronione. Znęcanie-zadawanie lub świadome dopuszczenie do zadawania bólu lub cierpień, umyślne zranienie lub okaleczenie zwierząt jest zabronione prawem. Bicie zwierząt przedmiotami twardymi i ostrymi, bicie po głowie, dolnych częściach brzucha jest zabronione. Transport zwierząt, w tym zwierząt hodowlanych, rzeźnych, przenoszenie lub przepędzanie powodujące stres jest zabronione. Zabronione jest dokonywanie na zwierzętach zabiegów i operacji przez osoby bez uprawnień lub niezgodne z zasadami lekarsko-weterynaryjnymi. Zabronione jest utrzymywanie zwierząt w niewłaściwych warunkach, w pomieszczeniach lub klatkach uniemożliwiających odpowiednią pozycję.” Higiena środowiska hodowlanego, która jest zespołem czynników zewnętrznych oddziałujących na org żywe ulegające zmianom pod wpływem tych org. Określanie wł pomiędzy org, a otaczającym środowiskiem zajmuje się ekologia, zaś praktyczne wykorzystanie ich wyników i zastosowanie w doskonaleniu środowiska zwierząt zajmuje się ZOOHIGIENA. Reakcjami na czynniki zewnętrzne zwierząt zajmuje się EKOFIZJOLOGIA. Znaczenie wody w produkcji zwierzęcej. Bez wody nie mogą rozwijać się żadne org. Woda jest nośnikiem soli mineralnych. Przy udziale wody następują procesy przyswajania wody. Niedobór wody prowadzi do zaburzeń w procesach rozrodczych zwierząt. Zwierzętom dorosłym podaje się wodę o temp 10-12^0C, a młodym o temp 15-20^0C. zbyt zimna woda może być przyczyną zaburzeń przewodu pokarmowego, przeziębień. Zimna woda czy zamarznięta pasza spożyta przez zwierzę jest ogrzewana w organizmie co powoduje zużycie energii i zminimalizowanie skł pokarmowych oraz produkcji. Zwierzęta powinny mieć swobodny dostęp do wody przez całą dobę. W przypadku braku poideł automatycznych należy zwierzętom podawać wodę kilka razy dziennie. Woda przeznaczona do picia powinna być czysta, o określonym składzie, przebadana, taka jak woda pitna.

Budynki dla drobiu -warunki zoohigieniczne. Wzrost i rozwój uzależniony jest od genotypu, ale i od ich żywienia i warunków środowiska tj temp, wilgotność, wentylacja, światło. Szczególnie wysokie wymagania do środowiska ptaki wykazują w pierwszym roku życia. Wychowalnie przed umieszczeniem piskląt powinny być: wydezynfekowane, zaścielone i ogrzane do temp pokojowej. W pierwszym okresie życia pisklęta wymagają znacznie większej temp niż później, dlatego w pomieszczeniach montuje się dodatkowe źródła ciepła tzw sztuczne kwoki pod którymi ptaki znajdują odpowiednią do potrzeb temp lub ogrzewa się całą powierzchnię ogrzewalni do temp odpowiedniej dla potrzeb ptaków w określonym wieku. Tydzień życia Temp powietrza w budynku [^0C] 1 28-32 33-35 27-30 27-30 2 26-28 30-33 24-27 24-27 3 24-26 27-30 20-24 20-24 4 22-24 24-27 18-20 18-20 5 20-22 22-24 18 18 6 18-20 20-22 18 18 kurczęta indyczęta kaczęta gęsięta Ptaki starsze wymagają temp 18-20, a dorosłe ptaki optymalnie 16-18. Wilgotność względna w pomieszczeniu wychowalni powinna wynosić 65-70%, zbyt niskie <50% i zbyt wysokie >70% może spowodować wzrost wielu schorzeń. Dla starszych ptaków niższa od 5-10%. Dopuszczalne stężenie szkodliwych gazów w budynku dla drobiu wynosi: Amoniak 20-26 ppm 13 ppm CO2 2500 ppm 1800 ppm H2S 0,5 ppm 0,5 ppm drób dorosły drób młody Intensywna przemiana materii u ptaków stwarza wysokie zapotrzebowanie na świeże powietrze. Urządzenia wentylacyjne powinny dostarczać w zimie 2m^3, a w lecie 4,5-8m^3 powietrza na godzinę na 1 kg masy ciała ptaków. W pomieszczeniu stosuje się wentylacje mechaniczną bo naturalna jest niewystarczająca. Powinna być tak zorganizowana, że w strefie przebywania ptaków nie występują przeciągi. Zalecenia prędkości ruchu powietrza (optymalne): kurczęta 0,2-0,3 m/s, brojlery 0,2-0,6 m/s, kury dorosłe 0,5-1 m/s, indyki młode 0.2 m/s, indyki dorosłe 0,5 m/s, kaczęta 0,2 m/s, dorosłe kaczki 0,3 m/s, gęsięta latem 1 m/s, gęsięta zimą 0,2 m/s, gęsi dorosłe 0,5 m/s. W czasie upałów dopuszcza się u ptaków starszych przepływ powietrza do 1,5 m/s. Do prawidłowego wzrostu i rozwoju ptaków niezbędny jest dostęp światła. W tradycyjnych pomieszczeniach oświetlenie naturalne: stosunek okien do podłogi 6:8 -przy intensywnym systemie chowu oświetlenie sztuczne 5-6 lux. Intensywne oświetlenie i długość dnia świetlnego wpływają na aktywność neurohormonalnego org, ilość zjadanej paszy, na zdrowie, szybkość przyrostów i produkcje jaj. Systemy utrzymania kur: 1.podłogowy ściółkowy-zakłada on utrzymanie ptaków wyłącznie na ściółce. Budynek projektuje się jako pustą, bezsłupkową halę z żelbetonową posadzką, kt przed zasiedleniem pokrywa się 10 cm warstwą ściółki. Najlepszą ściółką jest słona cięta lub wióry z drzew iglastych. Na niej ustawia się karmidła i poidła automatyczne lub stosuje się je zawieszone, oraz przy chowie niosek instaluje się gniazda do znoszenia jaj. Jeżeli do takiego budynku wstawi się pisklęta to dodatkowo stosuje się sztuczne kwoki (promienniki) do dogrzewania ptaków w pierwszych tygodniach życia. Liczba ptaków na 1 m^2 powierzchni zależy od wieku ptaków oraz kierunku produkcji. Przy chowie kur niosek dorosłych osada powinna wynosić 4-5 szt/m^2 powierzchni. W odchowie brojlerów normy pow są zróżnicowane: do 3 tyg życia dopuszcza się 35 szt/m^2, od 3-5 tyg 22szt/m^2, powyżej 5 tyg życia 17 szt/m^2 zużycie słomy na 1m^2 pow wynosi 20-30 kg. Przy systemie podłogowym stosuje się zasady: całe pomieszczenie pełne i całe pomieszczenie puste. Po zahamowaniu cyklu-usuwa się obornik, przeprowadza się czyszczenie i dezynfekcje całego pomieszczenia i sprzętu. 2)bakteryjny klapowy bezściółkowy-ten system stosuje się do wychowu młodych kurek i utrzymywaniu kur niosek oraz do produkcji brojlerów, co jest istotnym celem. Kilkutysięczny wzrost obsad na 1 m^2, eliminację ściółki, uzyskiwanie czystych jaj, izolację ptaków od odchodów i wzajemnych kontaktów, możliwość wprowadzenia całkowitej mechanizacji procesów technologicznych, zmniejszają się nakłady robocizny, łatwiejsze obserwacje. Do tego systemu zaliczamy wyższą śmiertelność piskląt, dużo stłuczonych jaj, wprowadzenie i utrzymanie mikroklimatu na odpowiednim poziomie. Wysokie nakłady inwestycyjne i ryzyko produkcji, klatki wykonuje się z siatki metalowej i tworzywa sztucznego, ściany projektuje się jako ażurowe, co daje lepszy nadzór i dobrą cyrkulację powietrza, pełne ściany chronią upierzenie i lepszy stan kur. Klatka nachylona 12-14% u niosek co pozwala na staczanie jaj po rynience. W każdej klatce powinny być zamontowane dwa poidła kropelkowe. W zależności od rozmieszczenia klatek bakterie dzielimy na płaskie jednopoziomowe, schodkowe-kaskadowe przył w systemie bakteryjnym zmechanizowane są wszystkie ciągi technologiczne tj zadawanie pasz, pojenie, usuwanie odchodów, zbiór jaj, dzięki czemu między rzędami klatek można zaprojektować wąskie korytarze służące do nadzoru. Bakterie kaskadowe wyst jako 2-3 poziomowe, a zwarte 3-4 poziomowe. Zasadniczym czynnikiem ograniczającym liczbę poziomów są czynniki klimatyczne, kt wraz z kolejną kondygnacją pogłębiają się. Taki system jest stosowany bardzo często, ale spotyka się z dużą krytyką. Od 01.01.2003 jest nakazane wprowadzanie określonych systemów, kt zapewniłyby określone warunki: min pow dla 1 kury 550 cm^3; na każdą sztukę 10cm linii korytka na paszę i poidło; ponad 65% pow klatki o wysokości min 40 cm, a pozostałe ni mniejsze niż 35cm; spodek podłogi nie może być większy niż 14%, a kształt powinien zapobiegać przez ślizganiem. Przygotowane są nowe wymagania i dyrektywy. Od 01.2012r. w UE chów niosek w klatkach automatycznych będzie zakazany dlatego że klatki nowego typu powinny spełniać nast. warunki: pow na sztukę kury nioski 750 cm^3, wysokość 45cm, spadek do 14%, ogólna powierzchnia klatki nie może być mniejsza niż 2000cm^3, klatka wyposażona w co najmniej 2 poidła, stały dostęp do poidła i karmidła (12 cm/szt) oraz dopuszcza się max 3 poziomy klatek. 3)mieszany podłogowo-rusztowy -w tym systemie jest większy komfort kt pozwala na utrzymanie większej obsady na 1m^2 w budynku w porównaniu do pierwszego, stosowanego głównie dla kur dorosłych. W nim przewiduje się inaczej niż na pozostałych powierzchniach kilka poziomów podłogi z siatki, na kt karmidła, poidła i gniazdo mogą być wszędzie. Od stycznia 2007obejmujemy nast. zasady kt były poddane oraz modernizowane do tej roli. Wymagania dla pomieszczeń stad towarowych kur: *gęstość obsady max 9 kur/m^2; *max 4 poziomy podłóg ażurowych; *dostęp do karmidła korytko 10 cm; *liczba poideł punktowych 1 poidło/10 szt; *liczba gniazd na 7 kur-1; *otwory wybiegowe min 40cm szerokości i 35cm wysokości

Systemy utrzymywania indyków. Indyki utrzymywane w pomieszczeniach zamkniętych. Chów w systemie podłogowym na ściółce, na siatce lub na klatkach. Wyposażenie technologiczne, sposoby zadawania pasz oraz pojenia zbliżone do systemów u kur. Urządzenia są większe, jako ściółkę słoma lub wióry. Miedzy wymianami gatunków przeprowadzamy mycie lub dezynfekcję i czyszczenie ścian. W wychowalniach indyczek powinny być grzędy, kt maja wpływ na kondycje i zdolności ptaków oraz przygotowanie do użytkowania gniazd piętrowych. Problemem jest kwoczenie. W budynku należy przewidzieć odkwoczniki -dobrze oświetlone kojce z obniżoną temp i zmienianym codziennie podłożem (piasek, żwirek, beton, siatka). System klatkowy w chowie indyków jest raczej nie praktykowany. W utrzymaniu indyków w systemie klatkowym powierzchnia powinna wynosić: *do 6 tyg życia 0,03m^2*od 7-16 tyg 0,165m^2 *powyżej 16 tyg 0.225m^2Minimalna wysokość klatki: *do 15 tyg życia 0.35 m *od 16 tyg życia 0.55m dla indyczek i 0,85m indory Systemy utrzymania kaczek i gęsi. Do chowu kaczek i gęsi wykorzystuje się najmniej zaadaptowane budynki, niekiedy stodoły, magazyny. Odchów prowadzi się z oświetleniem naturalnym na głębokiej ściółce z dostępem do obiegów i pastwisk. Kaczęta i gęsięta w pierwszych trzech tyg życia mogą mieć temp otoczenia o kilka stopni niższą niż kurczęta, indyczęta są wrażliwe na zbyt niskie temp - powinny być dogodne w niesprzyjających warunkach. Ptakom dorosłym temp 16^0C, oświetlenie 12-16 h/dobę. Budynek przystosowany do wychowu powinien być suchy i dobrze wentylowany. W pomieszczeniu ustawia się karmidła, poidła i gniazda (1 gniazdo/2-3 gęsi). U gęsiąt długość brzegu poidła na 1 gęś wynosi 5 cm, dla młodej -10 cm, dla starszej 14-15cm. Max liczba ptaków na 1m^2 przy utrzymywaniu podłogowym na ściółce wynosi od 1-3 tyg życia 5szt, od 4-6 tyg 3szt, od 7-28 tyg 2szt, powyżej 28 tyg 1szt. Kaczki do 4 tyg 10 szt, od 5-8 tyg 7szt, >8 tyg 5szt, przekroczenie tej normy powoduje silne spożycie paszyi pogorszenie nieśności. Przy utrzymywaniu w systemie otwartym, powierzchnia na wybieg powinna być ogrodzona, max obsada na 1m^2 wynosi 1szt gęsi, 3szt kur. Systemy utrzymywania strusi. Utrzymywane są w systemie podłogowym w budynkach z naturalnym oświetleniem, a metoda ściółkowa to słoma lub piasek, wyjątek stanowią pisklęta a w nich odruch dziobania i zjadania wszystkiego, utrzymywane na podłodze betonowej pełnej. W pierwszych 2 tyg życia pisklęta przebywają w kojcach z podłogą z siatki plastikowej lub metalowej, potem są przenoszone do boksów z podłoga pełną posypana piaskiem lub wyścieloną odpowiedniej jakości metalami gruzowymi, stopniowo od 2 m-ca życia wprowadza się ściółkę słomiastą. W wychowalniach młode ptaki w grupach po kilkadziesiąt szt. Pozostawienie piskląt przez pierwsze 2 doby pod 24-godz oświetleniem, potem czas oświetlenia skrócić do 15 h. Do 8-go m-ca życia w okresie zimy budynek powinien być ogrzewany. Dodatkowo podobnie jak u pozostałych-pisklęta młode dogrzewać promiennikami na podczerwień bo w pierwszych dniach życia wymagają temp 35-38^0C, potem temp obniża się stopniowo o 2-3^0C aż do 22-26^0C w 6 tyg. Bardzo często w wychowalniach stosuje się ogrzewanie podłogowe. Ptaki dorosłe trzymane są po 3-5szt w drewnianych budynkach z wybiegami. Wysokość pomieszczeń ok. 3m. W chowie strusi bardzo ważną rolę odgrywają wybiegi dobrze urządzone, np. brak odpowiednich powierzchni do poruszania się strusi może być przyczyną słabego rozwoju, problemów zdrowotnych i prowadzi do ostrych walk między samcami. Wybiegi: kształt zbliżony do prostokąta, najlepiej ze ściętymi kątami, dobrze gdy są obsadzone trawą, urządzone kąpielisko, zbudowane miejsce ochrony przed słońcem lub deszczem. Bardzo ważnym elementem jest ogrodzenie, kt musi być odpowiednio mocne i bezpieczne. Zaleca się stosowanie siatki metalowej o oczkach 55x55mm, a od góry łaty drewniane. Łączna wysokość ogrodzenia nie mniejsza niż 180-220 cm. Zadawanie pasz. Na fermach drobiarskich przy utrzymywaniu ptaków w obiektach zamkniętych ptaki żywione są mieszankami pełnowartościowymi na sucho. Przy chowie podłogowym punktowe karmidła lub korytka z przenośnikami łańcuchowymi ustawionymi na podłożu w zamkniętej pętli. Zaleta: ruch przesuwalnej paszy w korytku pobudza ptaki do jej pobierania; karmidła okrągłe cylindryczne -na ściółce lub zawieszane i napełniane ręcznie lub przenośnikiem. Karmidła w zależności od przeznaczenia różnią się wielkością i konstrukcją. Powinny być wykonane z gładkich i elastycznych tworzyw, aby nie powodowały różnych okaleczeń oraz łatwe do dezynfekcji. Prawidłowo ukształtowana miska karmidła powinna zabezpieczać przed nagarnianiem i rozsypywaniem paszy przez ptaki. Liczba karmideł i ich rozstawienie zależą od: gatunku, wieku i kierunku użytkowania. Pojenie drobiu - poidła niezawodne w działaniu, higieniczne, łatwe do demontażu i dezynfekcji oraz zabezpieczające przed rozlewaniem wody. W odchowie i przy utrzymaniu ptaków dorosłych - poidła samonapełniające, dla małych napełniane (rynienkowe, stawiane na ściółce, duże zużycie wody, rozchlapują wodę). Rodzaje poideł: miskowo-ściekowe -stawiane lub zawieszane, wodę doprowadza się elastycznymi wężami; kropelkowe -utrzymywanie bakteryjne, specjalny zaworek reagujący na nacisk i sporadyczne napłynięcie kropki wody, ilość zależy od ilości ptaków: jedno poidło kropelkowe dla 10-12 niosek lub 15 brojlerów, cylindryczne dla 25 kur, w przypadku chowu bakteryjnego zamontowane dwa poidła kropelkowe po przeciwległych ścianach. Temp wody dla ptaków powinna być w granicach 10-15^0C dla dorosłych, dla rosnących 12-15^0C.

Higiena mechanizacji produkcji zwierzęcej. Mechanizacja i automatyzacja w chowie i użytkowaniu zwierząt ma na celu usprawnienie mechanizacji pracy, zmniejszenie ilości pracy obsłudze, poprawa warunków zoohigienicznych i poprawę warunków nadzoru i kontroli utrzymania zwierząt. Do czynności najczęściej mechanizowanych należą: dowóz, przygotowanie i zadawanie paszy, pojenie, usuwanie obornika lub gnojowicy, wymiana powietrza, dojenie krów. Każda z tych czynności wymaga dużych nakładów energii. Maszyny i urządzenia powinny się charakteryzować łatwością i sprawnością obsługi. Praca tymi urządzeniami powinna być cicha, łagodna i wydajna, nie powodująca drażnienia zwierząt, nie powinny również zaburzać mikroklimatu pomieszczeń, powodować drgań, hałasu. Wpływ czynników klimatycznych na funkcjonowanie zwierząt. Czynniki te oddziałują na zwierzęta poprzez: promieniowanie, temp, wilgotność, ruch powietrza, ochładzanie, ciśnienie atmosferyczne, właściwości fizyczne i chemiczne powietrza. Elementy te kształtowane są przez przyrodę a w siedlisku hodowlanym podlegają modyfikacji wynikającej z utrzymania w budynkach inwentarskich działalności człowieka, oddziaływania zwierząt - mikroklimat. Higiena żywienia. Rodzaj i jakość pasz oraz sposób ich zadawania wpływa na zdrowie zwierząt i ich produkcyjność. Pasze winny zawierać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe, wit, a składniki odpowiadać zapotrzebowaniu zwierząt. Zadawanie pasz powinno odbywać się zawsze o tej samej porze stwarza to rytm, z kt synchronizuje się zwierze. Nierównomierne odstępy między zadawaniem pasz powodują: łapczywe pobieranie pasz co u zwierząt młodych może powodować wystąpienie wzdęć, biegunek, różnych schorzeń. Ujemne skutki spowodowane przekarmieniem lub niedokarmieniem zwierząt. Zmiany pasz powinny następować powoli z nastąpieniem pewnego okresu przejściowego. Niezależnie od składu i wartości pokarmowej pasze podawane zwierzęciu winny być wysokiej jakości. Mleko dla cieląt powinno być czyste i świeże skarmiane w formie słodkiej lub zakwaszonej, inny rodzaj mleka jest szkodliwy. Nie dopuszczalne jest skarmianie pasz sfermentowanych, nadgnitych, zakażonych bakteriami, grzybami, pasożytami, szkodliwe są też skażenia mechaniczne -powodowane są niedbałym przygotowaniem pasz. Na zdrowie zwierząt i ich produkcji wpływa częstotliwość karmienia i zadawania pasz. Częste podawanie pasz zwiększa jej pobranie i wykorzystanie przez zwierzęta. Jednak najczęściej stosuje się 2-3 napasy na dobę. Pasze mogą być podawane w formie naturalnej lub po odpowiednim przygotowaniu i przyrządzeniu. Mieszanie pasz wpływa na poprawę smakowości, lepsze wykorzystanie. Do zabiegów wpływających na jakość i wartość pasz należą: *oczyszczanie *rozdrabnianie *gniecenie *śrutowanie *mielenie *zwilżanie *moczenie paszy *podgrzewanie *gotowanie *zaparzanie *parowanie *ługowanie *kiszenie *drożdżowanie. Do wykonania tych czynności niezbędne są pomieszczenia lub specjale urządzenia. Temp zadawanej paszy powinna wynosić ok. 15^0C a dla osesków powyżej 30^0C. zbyt wysoka temp powoduje wydelikacenie osobnika. Higiena obsługi. Pracownicy powinni być zdrowi i sprawni fizycznie. Każdy pracownik powinien być przeszkolony w zakresie zasad obsługi zwierząt oraz zachowywać bezpieczeństwo. Z uwagi na możliwość przenoszenia chorób pracownicy obsługujący zwierzęta powinni zachowywać zasady higieny i być regularnie badani pod kierunkiem chorób zakaźnych, szczególna uwaga na higienę rąk. Przed przystąpieniem do pracy każdy pracownik powinien umyć i zdezynfekować ręce, zmienić ubranie na nowe i przejść przez miejsca do dezynfekcji. Narzędzia, naczynia powinny być utrzymywane w czystości, wiadra do pojenia należy myć zimną i ciepłą wodą z dodatkiem środka dezynfekującego, a potem suszyć na odpowiednich cedzakach. Czynności przy obsłudze zwierząt wykonujemy w krótkim czasie aby zwierzęta miały czas na odpoczynek i czas na spokojne przeżuwanie. Pielęgnacja zwierząt. W jej skład zaliczamy pielęgnacje skóry, rogów, racic, wymienia, zapewnienie ruchu na świeżym powietrzu, łagodne obchodzenie się ze zwierzętami. Wpływa to na zdrowie zwierzęcia i poziom produkcji. Skóra- funkcja oddechowa, wymiany materii. Czystość skóry utrzymuje się przez systematyczne czyszczenie i ochronę przed zabrudzeniami. Racice, kopyta -wymagają przycinania i korekcji co najmniej dwa razy w roku. Nadmierne wyrastanie oraz brak przycinania oraz czyszczenia powodują gnicie rogów, zniekształcenie części twórczej racic u świni i kopyt u konia, łatwo one pękają, utrudniają stanie i chodzenie zwierząt co wpływa na wydajność tych zwierząt. Rogi naturalnie wyrośnięte wymagają pielęgnacji. Rogi naturalnie zniekształcone szpecą zwierzęta i powodują śmierć. W chowie wielkostadowym przeprowadza się DEKORNIZACJĘ -u cieląt w wieku 2-4 tyg życia. Gruczoł mlekowy jest podatny na schorzenia, podlega zabiegom tj masaż, mycie, zabezpieczenie przed i po doju, aparaty utrzymywane w czystości i sprawności. Skóra wymienia i strzyków jest delikatna, podatna na zakażenie, zranienie. Obchodzenie się ze zwierzętami: łagodne, tolerancyjne, opiekuńcze wtedy u zwierząt powstaje zaufanie. Nie wolno zwierząt ranić, bić, wtedy zwierze jest bardziej nerwowe i boi się człowieka. W pomieszczeniach cisza, spokój, należy przestrzegać ustalonego porządku dnia. Zakłócenia w rytmiczności dni mogą wpływać na niekorzystne stany psychicznego zdrowia zwierzęcia i powodują spadek jego produkcji.

Rozród. Zwierzęta gospodarcze rozmnażają się płciowo. Procesy rozrodu obejmują wytwarzanie komórek rozrodczych: gamet plemników u samców i kom jajowych u samic, kopulację, transport gamet do miejsca zapłodnienia, rozwój zarodka i płodu oraz poród i rozwój. Wszystkie te procesy można szczegółowo omawiać. W regulacji rozrodu uczestniczy wiele czynników tj długość dnia świetlnego, żywienie, warunki utrzymania zwierząt, temp otoczenia. Procesy rozrodu reguluje układ nerwowy i hormonalny, towarzyszą złożone procesy behawioralne. Zwierzęta gosp osiągają dojrzałość płciową gdy są zdolne do wytwarzania pełnowartościowych gamet. Samce są zdolne do ejakulacji pełnowartościowego nasienia, a u samic wystąpi pierwsza ruja. Neurohormonalna regulacja osiągania dojrzałości płciowej jest procesem złożonym, związanym ze zmianami na wszystkich poziomach osi regulacyjnej, podwzgórze, przysadka, gonady jak również w wyższych partiach układu decydujące znaczenie dla osiągnięcia dojrzałości mają zmiany hormonalne. Osiągnięciem dojrzałości jest uwarunkowanie wytwarzania w org samców i samic funkcjonalnych właściwości dodatnich i ujemnych sprzężeń zwrotnych charakt dla poszczególnych gatunków na wszystkich poziomach między gonadami i podwzgórzem. Wiek dojrz płciowej jest uwarunkowany genetycznie. Wiele czynników może go przyspieszać lub opóźniać. Wahania u samców i samic: Gat. zwierzęcia Wiek osiągnięcia dojrz płciowej [m-cy życia] Samice Samce Świnie 6-7 7-10 Bydło 6-12 6-10 Konie 12-18 23-27 Owce 5-7 5-7 Warunki środowiskowe np. nieprawidłowe żywienie i czynniki stresotwórcze mogą wpływać na termin osiągnięcia dojrz płciowej, np. jeśli loszki wyst blisko knurków to wcześniej osiągają dojrz. osiągniecie dojrz nie jest równoznaczne z osiągnięciem dojrz hodowlanej, kt wyst później i jest związana z rozwojem całego organizmu. Cykl rujowy. U samic po osiągnięciu dojrz płciowej z częstotliwością charakt dla danego gatunku wyst objawy rui, okres między jedną a drugą rują nazywamy CYKLEM RUJOWYM. U krowy i świni u kt akt rozrodczy jest niezależny od pory roku ruja pojawia się co 3-4 tyg. Samice o takiej częstotliwości cykli rujowych zaliczane są do POLIESTRALNYCH. Owce i klacze wykazują akty rozrodcze zależne od długości dnia świetlnego. U klaczy objawy rui są skorelowane z wydłużonym dniem. W sezonie rozrodczym ruja wyst wielokrotnie: u owiec co 16-17 dni, u klaczy 16-25 dni. Zwierzęta te zalicza się do SEZONOWO POLIESTRALNYCH. U zwierząt futerkowych ruja wyst raz do roku - samice MONOESTRALNE. Ruja. Początek objawów rui przypada na dzień „0” cyklu rujowego. Samica w czasie rui zezwala samcowi na kopulacje. Podczas rui samce są niespokojne, tracą apetyt, wydaja charakt dźwięki. Zewnętrzne narządy płciowe samic są zaczerwienione i obrzmiałe a z pochwy wydziela się śluz. Błona śluzowa dróg rodnych jest rozrośnięta, dobrze ukrwiona - jest to przygotowanie ukł rozrodczego do zapłodnienia. Mięśniówka dróg rodnych wrażliwa na oksytocynę - hormon w wyniku kt wzrasta kurczliwość mięśniówki. W błonach macicy wzrasta liczba receptorów dla progesteronu, wywołane jest to zwiększoną koncentracja hormonów z grupy estrogenów, kt produkowane są przez kom dojrzewających pęcherzyków.Długość cyklu rujowego i czas owulacji: Gat Zwierzęta poliestralne /sezonowo p. /monoest. Dł. cyklu rujowego[dni] Czas trw rui [h] Czas owulacji od rozp rui [h] Krowa poliestralne 21-22 13-27 20-30 Świnia poliestralne 19-21 48-72 35-45 Owca Sezonowo poliestralne 16-17 24-36 24-27 Klacz Sezonowo poliestralne 19-25 17-20 1-2 przed końcem rui Owulacja. Podczas owulacji w jajnikach zakończeniu dojrzewania pęcherzyki Gaffa pękają. W czasie tym z pęcherzyka wydostaje się kom jajowa, i może nast. zapłodnienie. Poród i okres poporodowy. Długość trwania ciąży waha się w zależności od rasy, płci płodu i liczby płodów. Dł trwania ciąży w dniach wynosi: klacz 302-380 dni, krowa 277-290 dni, owce 144-152 dni, lochy 114-116 dni. Czas trwania porodu zależy od gatunku zwierzęcia. Najkrócej trwa poród u klaczy i owiec rodzących 1 jagnie, gdy są bliźniaki poród wydłuża się do godziny. U krów ten czas trwa ok. 30 min, a czasem 3-4 godz. U swiń poród przebiega bez komplikacji i trwa do 15 min. zwierzęta zazwyczaj rodzą bez pomocy człowieka. Jednak obecność hodowcy jest wskazana w celu opieki nad noworodkiem i pomocy w razie problemów. Wydalanie łożyska - ostatnia faza porodu, usuwane po porodzie łożysko: ponowne skurcze, wydalenie łożyska, obkurczanie macicy. Opóźnione wyparcie lub zatrzymanie łożyska powoduja zmiany w błonie śluzowej macicy przechodzące w stany zapalne przyczyniające się do niepłodności. Po wydaleniu łożyska rozp się okres połogu - trwa tak długo aż narządy samicy wrócą do początkowego stanu - nie ciążowego. Pierwsza owulacja której nie towarzyszy ruja - 15-17 dni po porodzie. 30-31 dni pierwsza ruja po porodzie. Optymalny okres niewycieleniowy nie powinien przekroczyć 12 m-cy. Na okres międzyciążowy pozostaje 80-90 dni. U loch w całym okresie laktacji czynność jajnika jest zahamowana - tzw niepłodność laktacyjna. Po 5-10 dniach od odsadzenia prosiąt, w tym okresie można skutecznie pokryć. Od porodu nie powinno się kryć wcześniej niż po 25 dniach.

---