Analiza i ocena regionalnych

i globalnych problemów

środowiskowych

oraz zagrożeń

cywilizacyjnych w wybranych

regionach i państwach na

świecie

Górnośląski okręg

przemysłowy

WYŻSZA SZKOŁA INŻYNIERII

BEZPIECZEŃSTWA I EKOLOGI W SOSNOWCU

SOSNOWIEC 2011

Autor:
Łukasz Bil
rok IV

W ciągu 4,5 miliarda lat istnienia naszej

planety nikt nie wywarł takiego wpływu

na nią, jak istota ludzka. Ludzie

zbudowali

wiele

na

Ziemi,

ale

przyczynili się również do ogromnych

zniszczeń, powodując istotne zmiany w

składzie biosfery, która jest nieustannie

zanieczyszczana.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat

nastąpił gwałtowny rozwój gospodarki.

Na skutek bardzo nieodpowiedzialnej

działalności człowieka powstało wiele

zagrożeń

cywilizacyjnych,

które

są

niebezpieczne zarówno dla środowiska,

jak i dla człowieka. Proces niszczenia

przyrody jest równocześnie procesem

lokalnym, regionalnym jak i globalnym.

ZAGROŻENIA WSPÓŁCZESNE

ZAGROŻENIA CZASU POKOJU

ZAGROŻENIA CZASU WOJNY

BROŃ KONWENCJONALNA

BROŃ MASOWEGO

RAŻENIA

ZAGROŻENIA
NATURALNE

ZAGROŻENIA
SPOWODOWANE PRZEZ
CZŁOWIEKA

ZAGROŻENIA
EKOLOGICZNE

ZAGROŻENIA
NADZWYCZAJNE

ZAGROŻENIA
CYWILIZACYJNE

BROŃ

JĄDROWA

BROŃ

CHEMICZNA

BROŃ

BIOLOGICZNA

Dziura ozonowa
Efekt cieplarniany
Kwaśne deszcze
Zanieczyszczenia
wód, gleby ,
powietrza
Erozja gleb
Eutrofizacja jezior
Smog
Ubytek lasów

K.wypadki
komunikacyjne
K.wypadki
przemysłowe
K.w.budowlane
Pożary
Katastrofalne
zatopienia

Terroryzm
Przestępczość
Nieformalne grupy
młodzieżowe
Sekty
Choroby
cywilizacyjne
Uzależnienia
Ekonomiczne
wewnętrzne
polityczne

Powodzie
Mgły i opady
atmosferyczne
Susze
Pożary lasów i łąk
Huraganowe wiatry
Wstrząsy sejsmiczne
Lawiny i osunięcia
gruntu
Oblodzenia i zalodzenia
Erupcje wulkanów
Epidemie wśród ludzi i
zwierząt

LOKALNE NADZWYCZAJNE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA

Katastrofy ( skażenia)chemiczne
Katastrofy ( skażenia)radiacyjne
Katastrofy ( skażenia) biologiczne
Pożary
Katastrofalne zatopienia

1. Jest to pewien stan psychiczny lub

świadomościowy

wywołany

postrzeganiem

zjawisk,

które

subiektywnie

ocenia

się

jako

niekorzystne lub niebezpieczne, a z

drugiej są to czynniki obiektywne

powodujące stany niepewności i obaw.

ZAGROŻENIE

ZAGROŻENIE

2. jest to szeroki zakres zdarzeń,

wywołanych celowo lub losowych,

które wywierają negatywny wpływ na

funkcjonowanie

politycznych

i

gospodarczych struktur państwa, na

warunki bytowania ludności oraz stan

środowiska naturalnego.

Współcześnie

można

przyjąć,

że

zagrożenia dla człowieka i środowiska

mogą wynikać z dwóch źródeł. Pierwsze

z

nich

to

działalność

człowieka

przeciwko człowiekowi lub prawom

przyrody, drugie - to działania sił

natury,

takich

jak:

woda,

ogień,

powietrze, kosmos i świat biologiczny.

PODZIAŁ ZAGROŻEŃ

PODZIAŁ ZAGROŻEŃ



naturalne

,

wywoływane

siłami

przyrody (pożary, wezbrania wód,

trzęsienia ziemi i in.),


cywilizacyjne

,

wywoływane

oddziaływaniem człowieka na przyrodę

(rozprzestrzenianie się przemysłowych

środków trujących, tąpnięcia wyrobisk,

eksplozje gazów, promieniowanie

radioaktywne w następstwie katastrofy

urządzeń jądrowych) oraz powodowane

wojnami i terroryzmem.

Górnośląski Okręg Przemysłowy

(GOP) to jeden z ważniejszych i

za razem największy okręg

przemysłowy w Polsce oraz

jeden z największych w Europie,

położony w północnej części

Górnośląskiego

Zagłębia

Węglowego

GÓRNOŚLĄSKI OKRĘG

GÓRNOŚLĄSKI OKRĘG

PRZEMYSŁOWY

PRZEMYSŁOWY

Zajmuje obszar ok. 2,7 tys. km2,

który zamieszkuje ponad 2,5 mln

osób, tj. ok. 925 mieszkańców na 1

km2

(średnio

w

Polsce

121).

Ważniejsze miasta aglomeracji to:

Będzin, Bytom, Chorzów, Czeladź,

Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Katowice,

Mysłowice,

Ruda

Śląska,

Siemianowice

Śląskie,

Sosnowiec,

Świętochłowice, Tychy i Zabrze.

GOP

GOP

W strukturze przemysłu dominuje

górnictwo węgla kamiennego, sektor

energetyczny, hutnictwo żelaza oraz

cynku i ołowiu, przemysł maszynowy,

samochodowy oraz chemiczny. Wraz z

upływem

lat

granice

okręgu

przesuwały

się,

szczególnie

w

kierunku południowo-zachodnim, o

czym

decydowało

postępujące

uprzemysłowienie nowych obszarów

oraz

poważna

rozbudowa

miast

(Tychy, Jastrzębie Zdrój, Rybnik, Ruda

Śląska i inne).

Tak duża koncentracja przemysłu na

niewielkim obszarze przyczyniła się do

znacznego przekształcenia środowiska.

Typowymi elementami krajobrazu GOP-

u są hałdy, wyrobiska, zapadliska,

szyby kopalniane oraz kominy.

Rejon

GOP-u

zajmuje

zaledwie

nieco ponad 2%

powierzchni kraju,

a koncentruje się

tam do 25% emisji

dwutlenku siarki,

tlenków azotu i

pyłów.

Przykładowo na 1

km2 przypada ok.

1000 ton pyłów w

skali

roku,

co

oznacza

pięciokrotne

przekroczenie

norm.

ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA

ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA

Pod względem ilości gromadzonych

odpadów przemysłowych oraz wielkości

emisji pyłów i gazów zajmuje on w

Polsce trzecie miejsce. Jest to jeden z

obszarów o największym zagrożeniu

ekologicznym, co odbija się negatywnie

również

na

stanie

zdrowotnym

ludności.

W 2004 roku, w ramach
kontraktu PHARE 01.05.06
"Systemy i oceny jakości
powietrza - faza II" i
środków

budżetowych,

WIOŚ

w

Katowicach

zmodernizował
infrastrukturę

techniczną

sieci,

utworzył

nowe

stanowiska pomiarowe oraz
włączył

do

systemu

automatyczne

stacje

funkcjonujące

w

części

północnej

i

południowej

województwa.

Obecny

system

oceny

jakości

powietrza jest zgodny z
wymogami

dyrektywy

96/62/EC w sprawie oceny i
zarządzania

jakością

powietrza

MONITORING

MONITORING

PARAMETRY MIERZONE NA
STACJI

Parametry zanieczyszczenia
powietrza:
dwutlenek siarki
dwutlenek azotu
tlenek azotu
tlenki azotu
tlenek węgla
ozon
benzen, toluen, ksylen, M-P-
ksylen
pył zawieszony PM10

Parametry meteorologiczne:
kierunek wiatru
prędkość wiatru
temperatura powietrza
wilgotność względna
promieniowanie całkowite
promieniowanie UV
ciśnienie atmosferyczne
opad atmosferyczny

Dopuszczalny poziom stężenia substancji wynosi 20 ug/m³ w
skali roku, średnie wyniki z pomiarów miesięcznych wykazały
wartości od 11 do 27 ug/m³

Dopuszczalny poziom stężenia substancji wynosi 40 ug/m³ w
skali roku, średnie wyniki z pomiarów miesięcznych wykazały
wartości od 20 do 33 ug/m³

Jakość powietrza w okresie dziewięciu

lat uległa znacznej poprawie. Do

zanieczyszczeń,

które

pogarszają

warunki

aerosanitarne

należą

pył

zawieszony PM10, benzo(a)piren oraz

ozon.

Substancje

te

na

wielu

stanowiskach

pomiarowych

nadal

przekraczają wartości kryterialne.

WYNIKI POMIARÓW

WYNIKI POMIARÓW

Pozostałe badane zanieczyszczenia, a

wśrod nich dwutlenek siarki oraz

dwutlenek azotu nie przekraczają

określonych dla nich standardów,

pomimo wzrostu w 2009 roku stężeń

dwutlenku siarki maksymalnie do 20%

w Częstochowie oraz dwutlenku azotu

do 25% w Katowicach, w porównaniu

do 2008 roku.

Z raportu WIOŚ w Katowicach wynika

że: nakłady na środki trwałe służące

ochronie środowiska ukształtowały

się w 2009 roku na najwyższym od

kilku lat poziomie i stanowiły prawie

23% nakładów na ochronę środowiska

w kraju.

Były one o prawie 48% większe w

porównaniu z rokiem poprzednim.

Najwięcej środków wydatkowano na

gospodarkę ściekową i ochronę

wód – 62,4%, na ochronę powietrza

atmosferycznego i klimatu – 28,5%

oraz na gospodarkę odpadami –

3,5%.

Do istotnych problemów gospodarki

wodnej związanych z działalnością

człowieka na terenie województwa

śląskiego

zaliczono

zagadnienia

ilościowe i jakościowe.

Ilościowe

związane

były

z

rozdysponowaniem

wód

powierzchniowych i podziemnych.

ZANIECZYSZCZENIE WÓD

ZANIECZYSZCZENIE WÓD

Problemy jakościowe to odprowadzanie

nieoczyszczonych

i

niedostatecznie

oczyszczonych ścieków komunalnych i

przemysłowych,

niedostateczna

sanitacja

obszarów

wiejskich

i

rekreacyjnych,

zanieczyszczenia

pochodzące ze źródeł rolniczych, ze

stawów

rybnych,

ze

składowisk

odpadów, z wód opadowych.

W 2009 roku w województwie śląskim

odprowadzono

do

wód

powierzchniowych 219,8 hm3 ścieków

przemysłowych

wymagających

oczyszczania,

w

tym

20%

nieoczyszczonych.

Struktura

odprowadzanych

ścieków

przemysłowych wg Polskiej Klasyfikacji

Działalności (PKD) przedstawiała się

następująco:

70% ścieków odprowadziło górnictwo (w

tym 94% górnictwo węgla kamiennego),

9% przetwórstwo przemysłowe

(w tym 61% produkcja metali, 8%

koksownictwo, 8% produkcja papieru i

wyrobów z papieru, 6% produkcja

artykułów spożywczych, 5% produkcja

chemikaliów i wyrobów chemicznych),

8% energetyka, 5% dostawa wody i 8%

pozostałe sekcje.

Uporządkowanie gospodarki wodno-

ściekowej

jest

jednym

z

najważniejszych działań w zakresie

ochrony środowiska, prowadzącym

do

poprawy

jakości

wód

powierzchniowych w województwie

śląskim.

W

świetle

zapisów

Traktatu

Akcesyjnego do Unii Europejskiej,

Polska zobowiązała się do realizacji

wymagań

nałożonych

dyrektywą

Rady 91/271/EWG dot. oczyszczania

ścieków komunalnych.

W ramach realizowanego KPOŚK w
2009 roku w województwie śląskim
zakończono kolejne inwestycje. Były to
między

innymi

nowe

gminne

oczyszczalnie

ścieków:

w

Kuźni

Raciborskiej

i

Kłobucku

oraz

rozbudowa i modernizacja istniejących
oczyszczalni ścieków: „Ruptawa” w
Jastrzębiu Zdroju, „Orzegów” w Rudzie
Śląskiej oraz w Raciborzu. Ponadto
zostały

wybudowane

nowe

ciągi

kanalizacji sanitarnej w Katowicach,
Mysłowicach,

Jastrzębiu

Zdroju,

Częstochowie,

Rybniku,

Rudzie

Śląskiej.

Nakłady na środki trwałe służące

gospodarce wodnej w 2009 roku

wyniosły 242,8 mln zł i zwiększyły się w

relacji do roku poprzedniego o prawie

37%. Najwięcej środkow wydatkowano

na ujęcia i doprowadzenia wody –

78,9%

omawianych

nakładów,

na

zbiorniki i stopnie wodne – 8,5%, a na

regulacje i zabudowę rzek i potoków

górskich – 5,7%.

Na całym obszarze Górnego Śląska
gleba jest tak samo niebezpiecznie
skażona jak powietrze i wody. Jest aż
ciężka od zanieczyszczeń metalami
ciężkimi.

Średnia

zawartość

w

warstwach ornych sięga w niektórych
miejscach (np. przy ruchliwych trasach
komunikacyjnych, zakładach przeróbki
metali nieżelaznych) kilkuset mg/kg
gleby przy normie 50 mg/kg. Poważnym
źródłem skażenia gleby jest także
przenikanie

do

niej

groźnych

zanieczyszczeń z wysypisk śmieci oraz
składowisk odpadów przemysłowych.

ZANIECZYSZCZENIE GLEBY

ZANIECZYSZCZENIE GLEBY

Coraz częściej notuje się bardzo

niebezpieczne lokalne skażenia gleb

różnorodnymi środkami chemicznymi,

począwszy od ''zwykłej'' benzyny a

skończywszy

na

silnie

trującym

amoniaku czy kwasie siarkowym,

które przedostały się do gleby w

wyniku kraks i awarii przewożących te

środki pojazdów.

Choć

podstawowa

przyczyna

zanieczyszczenia gleby jaką jest opad

metali ciężkich wykazuje tendencję

spadkową, bardzo daleko jeszcze do

opanowania sytuacji w przypadku

gleby. Potrzeba bowiem życia kilku

pokoleń, trzystu, może czterystu lat,

by ziemia poradziła sobie z ołowiem,

kadmem i innymi, nie mniej groźnymi

zanieczyszczeniami.

Zakłady górniczo-
hutnicze

''Orzeł

Biały''

w

Brzezinach
Śląskich - hałdy
zawierające spore
ilości

ołowiu,

powstające

w

wyniku
technologicznych
procesów
przerobu

złomu

akumulatorowego

Powołując

się

na

badania

przeprowadzone w 2005 roku przez
Okręgową Stację Chemiczno–Rolniczą
w Gliwicach okazuje się, że większość
gleb

w

województwie

śląskim

charakteryzuje się odczynem bardzo
kwaśnym i kwaśnym, co wskazuje na
nieprawidłowe warunki dla wzrostu i
rozwoju większości roślin uprawnych.
Z opracowanego raportu wynika, że
na obszarach o dużej koncentracji
zakładów przemysłowych nastąpiło
skażenie gleb metalami ciężkimi,
szczególnie w rejonie Jaworzna,
Będzina, Czeladzi.

Wyniki

przeprowadzonych

badań

potwierdzają

wysokie

potrzeby

w

zakresie

wapnowania

gleb

w

województwie śląskim. To jeden z
podstawowych sposobów przywracania
odpowiedniej

kwasowości

i

jakości

glebom. Ważne są długofalowe działania
w tej kwestii – odpowiednie programy,
wsparcie finansowe rolnictwa poprzez
dofinansowanie np. wapnowania, które
jest skuteczną metodą rekultywacji
gleby. Dzięki temu możliwa będzie na
Śląsku

poprawa

warunków

gospodarowania.

KONSEKWENCJE PRZEMIAN

KONSEKWENCJE PRZEMIAN

Lata 90 były dla regionu czasem
ogromnych

przemian

i

czasem

poszukiwania skutecznych rozwiązań
dla trudności, które pojawiły się w
wyniku

transformacji

ustrojowej,

kryzysu gospodarczego, jak również
szeregu

konsekwencji

wynikłych

z

dawnej gospodarki w postaci degradacji
środowiska

przyrodniczego,

chaosu

urbanistycznego

oraz

niskiego

potencjału

kwalifikacyjnego

sił

roboczych.

Skomasowanie

tych

wszystkich

czynników oznacza szczególnie trudny

proces przeobrażeń. Nie bez kosztów

– również społecznych, do których

zalicza się masowe i długotrwałe

bezrobocie.

W

wyniku

zwolnień

grupowych

będących

następstwem

likwidacji

Przedsiębiorstw

lub

dobrowolnych

odejść pracowników, którzy skorzystali
z

różnorodnych

pakietów

odpraw

(głównie w Górnictwie i hutnictwie)
powiększyła się w naszym regionie
rzesza ludzi pozostających bez pracy
nie mogących z rozmaitych przyczyn
odnaleźć się w nowej trudniejszej
rzeczywistości.

Wysokie bezrobocie i „niedostępność”
zatrudnienia na rynku pracy pociągnęły
za sobą kolejne następstwa tj.:

wzrost

przestępczości

(zarówno

wsród młodzieży jak i dorosłych)

Nadużywanie

alkoholu

a

w

konsekwencji alkoholizm - (Według
statystyk, w województwie śląskim
jeszcze w 2009 roku w zakładach
lecznictwa

odwykowego

było

zarejestrowanych ponad 27,5 tys.
pacjentów uzależnionych od alkoholu, z
czego ponad 6,6 tys. to kobiety).

BEZROBOCIE I CO DALEJ…

BEZROBOCIE I CO DALEJ…

Wraz z rozwojem cywilizacji rosną

niebezpieczeństwa.

Nie

mamy

większego wpływu na działalność sił

natury, czy też zdarzeń. Zakres

zagrożeń może być i będzie różny,

zależnie od miejsca wystąpienia,

przyczyn,

wielkości

obszaru

zagrożonego

i

charakteru

zagrożenia.

1. Bezpieczeństwo człowieka we współczesnym świecie,

IPWC, Warszawa 1998.

2. Grocki R.: Vademecum zagrożeń, Bellona, Warszawa

2003.

3. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony

środowiska (Dz. Ministra Nr 62, poz. 627, ze zm.).

4. Strony internetowe:

http://www.katowice.pios.gov.pl
http://www.slaskie.pl

BIBLIOGRAFIA

BIBLIOGRAFIA