Pomocność i 

prospołeczność

 

 

Zachowanie pomocne to działanie 

ukierunkowane na spowodowanie jakiejś 

korzyści innego człowieka. Może ona mieć 

charakter materialny (oferowanie datku, 

pomoc w wykonaniu zadania),  biologiczny 

(dawanie własnej krwi) lub psychiczny 

(wsparcie emocjonalne w nieszczęściu). 

Prospołeczność rozumiana jest jako działania 

ukierunkowane na korzyści pozaosobiste - 

dobro innych ludzi, społeczności lub ogółu 

(nawet jeżeli korzyści nie odnosi jakaś 

konkretna jednostka), np. troska o 

środowisko naturalne.

Altruizm pojmowany zwykle jako szczególny 

rodzaj zachowania pomocnego, który albo 

nie przynosi żadnych korzyści samemu 

sprawcy,  albo  wręcz przynosi mu straty.

 

 

Skąd bierze się dobro – 

teorie pomocności

Decyzyjny model interwencji 

kryzysowej zakłada, że udzielenie 
pomocy wymaga spełnienia aż 
pięciu warunków, podczas gdy do 
zaniechania pomocy wystarcza 
brak spełnienia zaledwie jednego 
warunku.

 

 

 

 

Pierwszy warunek polega oczywiście na tym, by 

zdarzenie w ogóle zauważyć.

Warunek drugi, to zinterpretowanie sytuacji jako 

 kryzysowej, a więc takiej, w której innemu 

człowiekowi pilnie potrzebna jest pomoc.

 Trzecią decyzją niezbędną do udzielenia pomocy 

jest przyjęcie osobistej odpowiedzialności za 

pomoc ofierze krytycznego zdarzenia. 

Czwarta decyzja to rozstrzygnięcie przez 

świadka, czy ma on właściwie kompetencje do 

udzielenia pomocy. Jeżeli nie umiemy pływać, 

to nawet poczucie osobistej odpowiedzialności 

za losy tonącego nie wystarczy do udzielenia 

mu pomocy. 

Ostatnia wreszcie decyzja to rozstrzygnięcie o 

faktycznym udzieleniu pomocy, decyzja o 

podjęciu działania.

 

 

Teoria norm tłumaczy pomaganie innym jako 

skutek ulegania normom społecznym,  czyli 

społecznie uzgodnionym, a uwewnętrznionym 

przez jednostkę nakazom i zakazom dotyczącym 

pożądanego i niepożądanego zachowania w 

określonej sytuacji społecznej.

W myśl wyjaśnienia normatywnego, pomocność 

jest skutkiem ulegania normom nakazującym 

pomaganie innym. Wskazuje się przynajmniej 

dwie ogólne normy, z których nakaz taki może 

wypływać: normę odpowiedzialności 

społecznej i normę wzajemności.

Norma odpowiedzialności społecznej to 

oczekiwanie i nakaz pomagania tym osobom, 

których losy zależą od naszych działań. 

Z  kolei norma wzajemności to oczekiwanie i 

nakaz pomagania osobom, które nam pomogły w 

przeszłości. 

 

 

Wyznaczniki pomocności

Obecność i postępowanie innych - Postępowanie 

innych ludzi obecnych w danej sytuacji często 

wywiera decydujący wpływ na zachowanie 

jednostki. Wiele badań wykazuje, że obecność 

innych, biernych obserwatorów hamuje pomoc 

człowiekowi w potrzebie.  

Właściwości biorcy pomocy - większą szansę 

uzyskania pomocy mają np. osoby starsze i dzieci, 

niż osoby dorosłe. Jednak nawet osoba silnie od 

nas zależna uzyska niewiele pomocy, jeżeli 

krytyczna sytuacja, w jakiej się znalazła jest jej 

dziełem. Ogólnie rzecz biorąc, chętniej pomagamy 

osobom lubianym, niż nielubianym i w zasadzie 

każdy czynnik nasilający atrakcyjność innego 

człowieka nasila też skłonność do pomagania mu. 

 

 

Relacje pomiędzy dawcą a odbiorcą - ludzie 

skłonni są wykonywać więcej pracy na rzecz osoby 

podobnej niż do nich niepodobnej, a zależność ta 

utrzymuje się nawet po wyeliminowaniu stopnia 

sympatii zrodzonej przez podobieństwo. 

 Karyłowskiego postuluje istnieniedwóch typów 

motywacji mogącej leżeć u podstaw pomocności. 

Motywacja endocentryczna (skierowana do 

wewnątrz), to tendencja do pomagania innym po  

to, by polepszyć swoje samopoczucie, w 

szczególności utrzymać lub podwyższyć własną 

samoocenę dzięki przypisywaniu sobie 

pochlebnych właściwości w wyniku postępowania 

zgodnego z normami. 

Motywacja egzocentryczna (skierowana na 

zewnątrz) to tendencja do pomagania innym po to,  

by polepszyć ich samopoczucie, w szczególności 

zaspokoić ich potrzeby.    

 

 

Właściwości osoby pomagającej - Skłonność 

do pomagania jest uzależniona także od 

właściwości osoby pomagającej - zarówno jej 

trwałych cech, jak i przelotnych stanów. 

Pomocność nasilana jest przez empatię. 
 Uczuciem wydatnie nasilającym pomaganie 

jest poczucie winy.

Skłonność do pomagania innym pozostaje 

także pod wpływem bardziej rozlanego, 

niespecyficznego nastroju. Ogólnie rzecz 

biorąc, nastrój pozytywny podnosi szansę 

pomagania innym, zarówno wtedy, kiedy 

wywołany jest niedawnym sukcesem, jak i 

oglądaniem wesołego filmu, słuchaniem 

przyjemnej muzyki bądź dobrych 

wiadomości, a nawet ładną pogodą.

 

 

Pozytywny nastrój „nakłada nam 

różowe okulary", czyli aktywizuje 
pozytywne kategorie 
interpretacyjne, dzięki czemu 
świat jest widziany jako 
przyjemniejszy, a ludzie - jako 
bardziej zasługujący na pomoc.

 

 

Reagowanie na pomoc

Trzy najważniejsze czynniki decydujące o 

wdzięcznej, bądź niechętnej reakcji biorcy na 

pomoc, to: zagrożenie dla samooceny, 

zagrożenie dla sprawiedliwej wymiany oraz 

reaktancja.

Pomoc innego człowieka może wspierać naszą 

samoocenę (świadczy o tym, że jesteśmy 

lubiani, otoczeni przyjaciółmi, na których 

można liczyć), bądź jej zagrażać (zaświadcza, 

że nie potrafimy sami sobie poradzić, jesteśmy 

bezsilni i niekompetentni). O faktycznych 

skutkach pomocy dla samooceny decyduje 

współ-działanie cech biorcy i dawcy pomocy 

oraz sytuacji, w której do pomocy dochodzi.

 

 

Drugi czynnik decydujący o reakcji na pomoc wiąże 

się z zasadami sprawiedliwej wymiany społecznej. 
Przekonanie, iż nie będziemy w stanie 
odwzajemnić się dawcy, powoduje unikanie jego 
pomocy i bardziej negatywne reakcje na jej ofertę 
lub przejawy. Podobnie pozytywne reakcje na 
pomoc nasilane są świadomością, że w przeszłości 
sami pomogliśmy pomagającemu.

Trzeci wreszcie czynnik decydujący o reakcji na 

pomoc, to wspomniana już reaktancja. Jeżeli 
nieproszona pomoc traktowana jest jako próba 
wymuszenia na nas wzajemności, a tym samym 
ograniczenia naszej swobody wyboru, reagujemy 
na nią niechęcią i pragnieniem wywikłania się z 
takiego kontaktu, czasem przez pospieszne i 
dysproporcjonalne odwdzięczenie się z „nadpłatą".