Pomocność i

prospołeczność

Zachowanie pomocne to działanie

ukierunkowane na spowodowanie jakiejś

korzyści innego człowieka. Może ona mieć

charakter materialny (oferowanie datku,

pomoc w wykonaniu zadania), biologiczny

(dawanie własnej krwi) lub psychiczny

(wsparcie emocjonalne w nieszczęściu).

Prospołeczność rozumiana jest jako działania

ukierunkowane na korzyści pozaosobiste -

dobro innych ludzi, społeczności lub ogółu

(nawet jeżeli korzyści nie odnosi jakaś

konkretna jednostka), np. troska o

środowisko naturalne.

Altruizm pojmowany zwykle jako szczególny

rodzaj zachowania pomocnego, który albo

nie przynosi żadnych korzyści samemu

sprawcy, albo wręcz przynosi mu straty.

Skąd bierze się dobro –

teorie pomocności

Decyzyjny model interwencji

kryzysowej zakłada, że udzielenie
pomocy wymaga spełnienia aż
pięciu warunków, podczas gdy do
zaniechania pomocy wystarcza
brak spełnienia zaledwie jednego
warunku.

Pierwszy warunek polega oczywiście na tym, by

zdarzenie w ogóle zauważyć.

Warunek drugi, to zinterpretowanie sytuacji jako

kryzysowej, a więc takiej, w której innemu

człowiekowi pilnie potrzebna jest pomoc.

Trzecią decyzją niezbędną do udzielenia pomocy

jest przyjęcie osobistej odpowiedzialności za

pomoc ofierze krytycznego zdarzenia.

Czwarta decyzja to rozstrzygnięcie przez

świadka, czy ma on właściwie kompetencje do

udzielenia pomocy. Jeżeli nie umiemy pływać,

to nawet poczucie osobistej odpowiedzialności

za losy tonącego nie wystarczy do udzielenia

mu pomocy.

Ostatnia wreszcie decyzja to rozstrzygnięcie o

faktycznym udzieleniu pomocy, decyzja o

podjęciu działania.

Teoria norm tłumaczy pomaganie innym jako

skutek ulegania normom społecznym, czyli

społecznie uzgodnionym, a uwewnętrznionym

przez jednostkę nakazom i zakazom dotyczącym

pożądanego i niepożądanego zachowania w

określonej sytuacji społecznej.

W myśl wyjaśnienia normatywnego, pomocność

jest skutkiem ulegania normom nakazującym

pomaganie innym. Wskazuje się przynajmniej

dwie ogólne normy, z których nakaz taki może

wypływać: normę odpowiedzialności

społecznej i normę wzajemności.

Norma odpowiedzialności społecznej to

oczekiwanie i nakaz pomagania tym osobom,

których losy zależą od naszych działań.

Z kolei norma wzajemności to oczekiwanie i

nakaz pomagania osobom, które nam pomogły w

przeszłości.

Wyznaczniki pomocności

Obecność i postępowanie innych - Postępowanie

innych ludzi obecnych w danej sytuacji często

wywiera decydujący wpływ na zachowanie

jednostki. Wiele badań wykazuje, że obecność

innych, biernych obserwatorów hamuje pomoc

człowiekowi w potrzebie.

Właściwości biorcy pomocy - większą szansę

uzyskania pomocy mają np. osoby starsze i dzieci,

niż osoby dorosłe. Jednak nawet osoba silnie od

nas zależna uzyska niewiele pomocy, jeżeli

krytyczna sytuacja, w jakiej się znalazła jest jej

dziełem. Ogólnie rzecz biorąc, chętniej pomagamy

osobom lubianym, niż nielubianym i w zasadzie

każdy czynnik nasilający atrakcyjność innego

człowieka nasila też skłonność do pomagania mu.

Relacje pomiędzy dawcą a odbiorcą - ludzie

skłonni są wykonywać więcej pracy na rzecz osoby

podobnej niż do nich niepodobnej, a zależność ta

utrzymuje się nawet po wyeliminowaniu stopnia

sympatii zrodzonej przez podobieństwo.

Karyłowskiego postuluje istnieniedwóch typów

motywacji mogącej leżeć u podstaw pomocności.

Motywacja endocentryczna (skierowana do

wewnątrz), to tendencja do pomagania innym po

to, by polepszyć swoje samopoczucie, w

szczególności utrzymać lub podwyższyć własną

samoocenę dzięki przypisywaniu sobie

pochlebnych właściwości w wyniku postępowania

zgodnego z normami.

Motywacja egzocentryczna (skierowana na

zewnątrz) to tendencja do pomagania innym po to,

by polepszyć ich samopoczucie, w szczególności

zaspokoić ich potrzeby.

Właściwości osoby pomagającej - Skłonność

do pomagania jest uzależniona także od

właściwości osoby pomagającej - zarówno jej

trwałych cech, jak i przelotnych stanów.

Pomocność nasilana jest przez empatię.
Uczuciem wydatnie nasilającym pomaganie

jest poczucie winy.

Skłonność do pomagania innym pozostaje

także pod wpływem bardziej rozlanego,

niespecyficznego nastroju. Ogólnie rzecz

biorąc, nastrój pozytywny podnosi szansę

pomagania innym, zarówno wtedy, kiedy

wywołany jest niedawnym sukcesem, jak i

oglądaniem wesołego filmu, słuchaniem

przyjemnej muzyki bądź dobrych

wiadomości, a nawet ładną pogodą.

Pozytywny nastrój „nakłada nam

różowe okulary", czyli aktywizuje
pozytywne kategorie
interpretacyjne, dzięki czemu
świat jest widziany jako
przyjemniejszy, a ludzie - jako
bardziej zasługujący na pomoc.

Reagowanie na pomoc

Trzy najważniejsze czynniki decydujące o

wdzięcznej, bądź niechętnej reakcji biorcy na

pomoc, to: zagrożenie dla samooceny,

zagrożenie dla sprawiedliwej wymiany oraz

reaktancja.

Pomoc innego człowieka może wspierać naszą

samoocenę (świadczy o tym, że jesteśmy

lubiani, otoczeni przyjaciółmi, na których

można liczyć), bądź jej zagrażać (zaświadcza,

że nie potrafimy sami sobie poradzić, jesteśmy

bezsilni i niekompetentni). O faktycznych

skutkach pomocy dla samooceny decyduje

współ-działanie cech biorcy i dawcy pomocy

oraz sytuacji, w której do pomocy dochodzi.

Drugi czynnik decydujący o reakcji na pomoc wiąże

się z zasadami sprawiedliwej wymiany społecznej.
Przekonanie, iż nie będziemy w stanie
odwzajemnić się dawcy, powoduje unikanie jego
pomocy i bardziej negatywne reakcje na jej ofertę
lub przejawy. Podobnie pozytywne reakcje na
pomoc nasilane są świadomością, że w przeszłości
sami pomogliśmy pomagającemu.

Trzeci wreszcie czynnik decydujący o reakcji na

pomoc, to wspomniana już reaktancja. Jeżeli
nieproszona pomoc traktowana jest jako próba
wymuszenia na nas wzajemności, a tym samym
ograniczenia naszej swobody wyboru, reagujemy
na nią niechęcią i pragnieniem wywikłania się z
takiego kontaktu, czasem przez pospieszne i
dysproporcjonalne odwdzięczenie się z „nadpłatą".