Papiery wartościowe

Stopa procentowa

• Wartość ekonomiczną przedsięwzięć inwestycyjnych przedstawia

się za pomocą środków pieniężnych, a więc pomnażanie wartości

interpretuje się w uproszczeniu, jako pomnażanie pieniędzy.

• Wartość tej samej jednostki pieniężnej zmienia się w zależności od

zmian poziomu cen, jednak gdyby poczynić założenie, że poziom

cen jest stały, i tak wartość pieniądza w czasie zmienia się, pod

wpływem zachodzących w gospodarce procesów wzrostu produktu

krajowego brutto (PKB). Oznacza to, że posiadacz jakiejś

nominalnie wyrażonej kwoty, np. 100 PLN, za rok od tej chwili,

posiadając wciąż tę sama kwotę, w warunkach wzrostu

gospodarczego, nie zachowa swojego relatywnego w odniesieniu

do średniego dla innych podmiotów „stanu posiadania” nawet jeśli

inflacji w tym czasie nie będzie. Jeśli bowiem wzrost PKB wyniósłby

przez ten rok 5%, to aby relatywnie (to znaczy w porównaniu do

średniego poziomu wzrostu bogactwa) nie zubożeć, nasz podmiot

musiałby dysponować kwotą 105 PLN. Podmioty chcą nadążać za

wzrostem społecznego bogactwa, przynajmniej zachowując swój

udział w podziale dóbr.

• Pomiędzy dwoma podmiotami, wskutek

relacji jakie zachodzą w wyniku działalności

gospodarczej, powstają wierzytelności i

długi. Powstają one z tytułu transakcji, np.

kupna-sprzedaży, jeśli rozliczenie nie nastąpi

od razu, a także z powodu zaciągania

kredytów i pożyczek czy sprzedaży i nabycia

papierów dłużnych (weksli, obligacji).

• Od długów są pobierane i płacone odsetki.

Stosunek odsetek do kwoty pożyczonego

kapitału, ujęty dla określonego czasu

(miesiąca, roku) jest stopą procentową.

Cena pieniądza

• Ceną wykorzystania pożyczonego

pieniądza jest stopa procentową.
Jest to liczba dodatnia i
niemianowana. Najczęściej jest ona
określana w stosunku rocznym.

• Czynniki wywierające wpływ na stopę procentową, to:

• polityka monetarna banku centralnego (ustala on stopę kredytu

lombardowego, redyskontowego oraz stopę operacji otwartego rynku, czyli

stawkę interwencyjną);

• polityka fiskalna rządu; wysoki deficyt budżetowy oznacza wzrost stóp

procentowych z powodu większego popytu na pieniądz kredytowy; rząd (MF)

proponuje wówczas korzystne oprocentowanie, by sfinansować deficyt

budżetowy;

• spodziewana inflacja; inflacja powoduje spadek realnej wartości kapitału, co

powinno być zrekompensowane przez wyższe wynagrodzenie dla podmiotu

udzielającego pożyczki;

• popyt pieniądza i jego podaż – prawo rynku; jeśli w kraju jest dużo

oszczędności w porównaniu z popytem na pieniądz, stopa procentowa jest

niska i vice versa;

• stopa dochodu, jaką spodziewają się uzyskać pożyczkodawcy (czyli po jakiej

cenie są gotowi zrezygnować na okres pożyczenia pieniędzy z możliwości

dysponowania nimi);

• wypłacalność i wiarygodność dłużnika (zdolność kredytowa) – wyraża ryzyko

– im ono wyższe, tym wyższa stopa procentowa od długu;

• okres zapadalności pożyczki (termin wykupu, termin zwrotu) – wyższa stopa

procentowa zwykle wiąże się z długim okresem zapadalności;

•

płynność wierzytelności – możliwość szybkiej jej

zamiany na gotówkę; również jest to czynnik

ryzyka; im niższa płynność długu, tym wyższe

oczekiwane wynagrodzenie dla pożyczkodawcy

(stąd niższe odsetki od obligacji niż od kredytu)

•

oczekiwania podmiotów działających na rynkach

finansowych – przyszły wzrost lub spadek stóp

procentowych; wiąże się to z ryzykiem zmiany

stopy procentowej na długie terminy (wówczas

spodziewany dochód może zmienić się w

niekorzystny dla jednej ze stron sposób);

•

Wymienione czynniki zmieniają się w czasie i w

związku z tym stopa procentowa też się zmienia

w czasie.

• Stopa procentowa R określona jest formułą:

• R = stopa procentowa wolna od ryzyka +

premia za inflację + premia za termin +

premia za ryzyko niewypłacalności

dłużnika

• Stopa procentowa wolna od ryzyka jest

określona przez politykę państwa (fiskalną,

monetarną oraz popyt na kapitał i podaż

wolnych kapitałów, jak również przez

oczekiwania pożyczkodawców (jakiego

wynagrodzenia za możliwość dysponowania

ich środkami oczekują). Stopa ta wynosi

zwykle około 1-4%.

• Premia za ryzyko zależy od wysokości ryzyka,

wiąże się z wypłacalnością pożyczkobiorcy oraz

rodzaju branży, jak również od czynników

makroekonomicznych.

• Premia za inflację zależy od przewidywanej

inflacji.

• Rr – realna stopa procentowa
• Realna stopa procentowa = stopa wolna od

ryzyka + premia za ryzyko

• Rn – nominalna stopa procentowa
• Nominalna stopa procentowa = realna stopa

procentowa + premia za inflację

• Nominalne stopy procentowe mają różną

wysokość, co zależy od wielu czynników,

między innymi od cech pożyczki. W

rozwiniętych gospodarkach rynkowych

kapitał występuje w obfitości i stopy

procentowe realne są na umiarkowanym

poziomie. W Polsce najwyższe realne stopy

procentowe wystąpiły czasie boomu

gospodarczego połączonego z wysokim

deficytem budżetowym i zaostrzoną polityką

monetarną (skierowaną przeciwko inflacji) w

latach 1997-98 (wynosiły 7-9%).

• Zmiany wartości pieniądza w czasie są

wyrażone oprocentowaniem. Może tu być

stosowana zasada procentu prostego lub

procentu składanego.

• Przy stosowaniu procentu prostego odsetki

nie podlegają kapitalizacji, a są jedynie

dodawane do wartości aktualnej w miarę

upływu okresów odsetkowych.

• Zasada procentu prostego wyraża się wzorem:

• Gdzie:

• FV – future value – wartość przyszła pieniądza

• PV – prezent value – wartość teraźniejsza pieniądza

(czyli zaangażowana kwota)

• n – liczba okresów odsetkowych (lat,

Procent prosty





r

n

PV

PV

r

n

PV

FV















1

Gdzie:
FV – future value – wartość przyszła pieniądza
PV – present value – wartość teraźniejsza pieniądza
(czyli zaangażowana kwota)
n – liczba okresów odsetkowych (lat, kwartałów,
miesięcy) która ma upłynąć do momentu, dla którego
chcemy ustalić przyszła wartość,
r – stopa procentowa w ujęciu jednego okresu
odsetkowego, wyrażona w ułamku.

• Procent prosty jest stosowany

przy naliczaniu odsetek od
papierów wartościowych, na
przykład obligacji – odsetki są
wypłacane jej posiadaczowi w
ustalonych okresach, ale nie są
doliczane do wartości nominalnej (nie
następuje ich kapitalizacja).

• Istnieją jednak obligacje, od których

wypłaca się odsetki skapitalizowane
(wszystkie odsetki i kapitał są
wówczas wypłacane przy wykupie
obligacji przez emitenta). Wówczas
stosowana jest zasada procentu
składanego, wyrażana wzorem:

Procent składany





n

r

PV

FV

)

1



Przy zastosowaniu procentu składanego, odsetki są
dodawane do kapitału i wraz z dotychczasowym
kapitałem tworzą nowy kapitał, od którego naliczane są
kolejne odsetki.
Zasada ta obowiązuje przy lokatach bankowych oraz przy
rozliczaniu odsetek od kredytów, jak też w odniesieniu do
niektórych papierów wartościowych. Jest ona również zasadą
znajdującą zastosowanie przy rachunku efektywności inwestycji
– obliczaniu stopy zwrotu.

Dyskonto

• Przy obliczaniu cen papierów wartościowych

oraz w rachunku efektywności inwestycji,
stosuje się zasadę dyskonta, wynikającą z
zasady procentu składanego. Polega to na
obliczeniu wartości teraźniejszej na podstawie
wartości przyszłej:





n

r

FV

PV





1

Zmiany stóp procentowych a

źródła finansowania

• Zmiany stóp procentowych na różne terminy zmuszają

przedsiębiorstwa do starannego wyboru źródeł funduszy.

• W okresie krótkim, można korzystać z kredytu

kupieckiego albo pożyczek bankowych, z usług

faktoringowych lub emisji weksli.

• Przy finansowaniu przedsięwzięć inwestycyjnych mogą

emitować akcje, obligacje lub zaciągać kredyty.

• Firmy porównują koszty i korzyści wynikające z tych form

i dokonują wyboru, którego kryterium jest dostępność i

cena kapitału występującego w różnych formach.

• Stopy procentowe na rynkach finansowych mogą

wystąpić pod postacią stopy stałej lub zmiennej.

Konserwatyzm banków i ryzyko

na rynku papierów

wartościowych

• Kredyty są udzielane przez banki, które

opierają swoje decyzje na informacji o
firmie z przeszłości i szczegółowych
biznesplanach. Banki minimalizują ryzyko.

• Inwestorzy na rynkach kapitałowych

opierają swoje decyzje o prognozy ceny
akcji lub obligacji, a więc patrzą w
przyszłość. Interesuje ich wzrost wartości
papierów wartościowych. Inwestorzy
gotowi są przyjąć ryzyko.

Stopy stałe i zmienne

Stopy procentowe na rynkach

finansowych mogą wystąpić pod

postacią stopy stałej lub zmiennej.

• Stała stopa procentowa daje przejrzystość

kalkulacyjną. Ustalana jest z góry na cały

okres trwania umowy i w tym czasie nie może

być zmieniona.

• Zmienna stopa procentowa oznacza, że w

okresie trwania umowy może ona zmieniać

swoją wysokość w zależności od zmian stawki

bazowej (referencyjnej). Usuwa ryzyko inflacji

i ryzyko zmian stóp procentowych.

Formuła zmiennej stopy

procentowej

Zmienna stopa procentowa = stawka (stopa) bazowa +

marża

Stawką referencyjną może być jedna ze stóp bazowych

banku centralnego (stopa operacji otwartego rynku,

stopa kredytu lombardowego) lub krajowego czy

międzynarodowego rynku depozytowego

(np. WIBOR, LIBOR, EURIBOR – średnie stopy procentowe

na pożyczki o standardowych terminach na rynku:

warszawskim, londyńskim,brukselskim).

WIBOR – Warsaw Interbank Bid Offer Rate

Obligacje

Obligacja jest papierem

wartościowym stwierdzającym
zobowiązanie emitenta wobec jej
posiadacza do zwrotu w określonym
terminie wartości nominalnej oraz
wypłaty w określonym trybie i
wysokości należnych odsetek.

Określenie obligacja pochodzi od

łacińskiego obligo – zobowiązanie.

Cechy obligacji

Obligacja powinna zawierać (według ustawy o obligacjach z dn. 12

maja 1995 r.):

• podstawę prawną emisji,

• nazwę i siedzibę emitenta wraz z numerem wpisu do właściwego

rejestru,

• nazwę obligacji i cel jej wyemitowania,

• wartość nominalną i numer kolejny obligacji oraz serię,

• oznaczenie obligatariusza – przy obligacji imiennej,

• ewentualny zakaz lub ograniczenie zbywania obligacji imiennej,

• datę, od której nalicza się oprocentowanie, wysokość

oprocentowania, terminy jego wypłaty i warunki wykupu,

• wysokość i zasady udzielania gwarancji oraz zabezpieczenia (lub

stwierdzenie jego braku),

• miejsce i datę wystawienia obligacji oraz datę jej nabycia,

• podpisy osób uprawnionych do zaciągnięcia zobowiązań w imieniu

emitenta, przy czym podpisy te mogą być odtwarzane

mechanicznie.

Podział obligacji

• według podmiotu emitującego: skarbowe, komercyjne

(przedsiębiorstw), komunalne;

• według sposobu oprocentowania: o stałej stopie procentowej,

o oprocentowaniu zmiennym (którego formuła oparta jest na

stawce referencyjnej), indeksowane (oprocentowanie na podstawie

stopy inflacji), zerokuponowe (dyskontowe);

• według sposobu wykupu: o spłacie jednorazowej, o spłacie

ratalnej, z prawem emitenta do przedterminowego wykupu, z

klauzulą uniemożliwiającą przedterminowy wykup, nie podlegające

wykupowi (renty wieczyste);

• ze względu na inne cechy: zamienne na akcje, opcyjne (z

warrantem), partycypacyjne (dające udział w zyskach emitenta),

ze zobowiązaniem emitenta do dodatkowego świadczenia, bez

gwarancji wypłaty oprocentowania, dwuwalutowe.

• imienne (z oznaczeniem obligatariusza) i na okaziciela (bez

takiego oznaczenia)

Kalkulacja ceny obligacji

Obligacje o stałym oprocentowaniu

Cena obligacji jest wyrażona liczbą

jednostek waluty, jaką jest skłonny

zainwestować nabywca obligacji,

aby nabyć papier o wartości

nominalnej 100 jednostek waluty.

Tym samym cena obligacji jest wyrażona

w procentach wartości nominalnej.

Analiza przepływów finansowych z

obligacji o stałym oprocentowaniu

Jeżeli inwestor zakupił obligację o okresie życia n =

2 lata i kuponie rocznym K=20%, lecz o
odsetkach płaconych co kwartał, to przy wartości
nominalnej tej obligacji N=100 PLN, przepływy
finansowe z tej obligacji kształtują się
następująco:

105

5 5 5 5 5 5
5

P

Cena rynkowa obligacji

• Cena rynkowa obligacji o stałym kuponie

jest równa wartości przewidywanych

zdyskontowanych wpływów pieniężnych

(cash flows, CF) z tej obligacji.

Te wpływy pieniężne to:
• płatności kuponowe (K)
• Wartość nominalna (N) obligacji płatna w dniu jej

wykupu przez emitenta.

Wszystkie te przyszłe strumienie płatności należy za

pomocą współczynnika dyskontującego

sprowadzić do wartości teraźniejszej czyli dnia, w

którym obligacja zmienia właściciela.

Wzór na cenę obligacji o

stałym kuponie

n

n

n

o

R

N

R

K

R

K

R

K

R

K

P

)

1

(

)

1

(

...

)

1

(

)

1

(

1

3

3

2

2

1























Gdzie:
K- kupon
N- nominalna wartość obligacji
R – rentowność do wykupu obligacji, w ułamku
dziesiętnym
n – ilość okresów odsetkowych od dnia zakupu obligacji
do dnia jej wykupu.

Uproszczona formuła

n

n

t

t

t

o

R

N

R

K

P

)

1

(

)

1

(

1













Rentowność a kupon

Stopa R jest także wewnętrzna stopą zwrotu z obligacji.

Występuje zależność między rentownością

(dochodowością) obligacji a wysokością jej

kuponu:

• jeżeli rentowność obligacji jest wyższa niż jej kupon,

to obligacja jest sprzedawana poniżej wartości

nominalnej, czyli z dyskontem,

• jeżeli rentowność jest równa kuponowi, to obligacja

jest sprzedawana według nominalnej wartości,

• jeżeli rentowność jest niższa niż kupon, to obligacja

jest sprzedawana powyżej wartości nominalnej (z

premią).

Przykład na obliczanie ceny

obligacji

Inwestor X zakupił obligację o wartości nominalnej

N=100 PLN, o okresie życia n=2 lata i kuponie

K=20% w skali rocznej, lecz odsetkach

wypłacanych co pół roku. Kupon wynosi zatem

jednorazowo 10 PLN. Jaka będzie cena tej

obligacji, jeżeli:

a) inwestor chce, by przyniosła ona rentowność

22%;

b) inwestor zakłada, że powinna przynieść

rentowność 18% ?

• W przypadku a):

Przypadek a)

PLN

P

o

90

,

96

)

11

,

0

1

(

110

)

11

,

0

1

(

10

)

11

,

0

1

(

10

11

,

0

1

10

4

3

2



















a) obligacja została wyceniona z dyskontem (wartość teraźniejsza
jest niższa niż nominał)

Przypadek b)

PLN

P

o

24

,

103

)

09

,

0

1

(

110

)

09

,

0

1

(

10

)

09

,

0

1

(

10

09

,

0

1

10

4

3

2



















Wartość obligacji została wyceniona z premią (wyższa niż nominał)

Cena czysta i cena brudna

• Te zależności są prawdziwe dla „ceny

czystej” obligacji, lecz gdy obligacja
zmienia właściciela w innym dniu niż
dzień emisji, w cenie zawarte są
odsetki narosłe od dnia ostatniej
płatności kuponowej (lub od dnia
emisji, jeżeli do dnia transakcji nie
było płatności odsetek).

Przykład na obliczanie ceny brudnej i

ceny czystej obligacji

Inwestor Y chce nabyć tę samą obligację

(N=100 PLN, K=20% płatne co ½ roku

- - przyjmujemy 182 dni, n=2 lata) do

wykupu której pozostało 80 dni.

Inwestor chce osiągnąć rentowność 25%

w skali roku.

• Jaką cenę jest gotów zapłacić inwestor?
• Ile wynosi cena czysta?

a) Cena „brudna” (zawierająca należne

odsetki)

Z tej obligacji będzie

już tylko jeden
strumień pieniężny,
czyli ostatni kupon
wraz z nominałem.

Do wykupu zostało 80

dni.

Po podstawieniu do

ogólnego wzoru na
cenę obligacji,
otrzymujemy:

PLN

P

o

21

,

104

36000

25

80

1

110









b) Cena czysta

•

Pozostaje obliczyć
narosłe odsetki
oraz cenę „czystą”:

PLN

O

67

,

5

36000

20

)

80

182

(

100











Cena „czysta” wynosi:

104,21 – 5,67 = 98,54 PLN

Jak widać z powyższych obliczeń, obligacja
zostanie sprzedana z dyskontem.

Obligacje zerokuponowe

• Są to długoterminowe papiery dyskontowe.

• Emitent obligacji z kuponem zerowym sprzedaje je

poniżej ich wartości nominalnej i zobowiązuje się

w dniu wykupu zwrócić posiadaczowi obligacji

kwotę równą ich nominalnej wartości.

• Inwestor zarabia wyłącznie na różnicy między ceną

zakupu a nominalną wartością obligacji i nie

realizuje żadnych płatności w międzyczasie.

• Rentowność do wykupu takich obligacji jest

zawsze wyższa w porównaniu z rentownością

obligacji ze stałym kuponem, co wynika z faktu, że

inwestor nie otrzymuje płatności kuponowej.

Wzór na rynkową cenę obligacji

zerokuponowej

a

ZERO

n

R

N

P

)

1

( 



Gdzie:
P zero – cena obligacji zerokuponowej
R – rentowność do wykupu
n – ilość wymaganych płatności kuponowych w roku (nie są one
wypłacane, lecz inwestor kalkuluje cenę tak, jakby one były)
a – ilość płatności kuponowych w całym okresie do wykupu (uwaga
identyczna jak wyżej)
N – nominalna wartość obligacji, zwykle umowne 100 jednostek waluty.

Obligacje bez określonego

terminu wykupu

To obligacje ze stałym kuponem, lecz bez

zobowiązania emitenta do wykupu w określonym

terminie.

Kupon płacony jest raz w roku.
Zwykle cena rynkowa takiej obligacji jest o wiele

niższa od umownych 100 jednostek waluty.

Wzór na cenę obligacji:

Po = K / R

Gdzie: K- kupon w jednostkach waluty, R –

rentowność obligacji.

Przykład – cena obligacji

bezterminowej

Jaką rentowność uzyska inwestor nabywając

4% War Loan po cenie 32 GBP?

Przekształcając powyższy wzór, otrzymujemy:

R = K / Po a więc R = 4 / 32 = 0,125

czyli wyrażona w procentach rentowność tej

inwestycji wynosi 12,5%

Obligacje indeksowane

Obligacje indeksowane – oparte na indeksie

cenowym, to obligacje, z których inwestor otrzymuje

regularne płatności kuponowe (zwykle co rok), jakich

wysokość jest iloczynem lub sumą kuponu i

wskaźnika inflacji.

W dniu wykupu otrzymuje ostatni kupon oraz

nominalną wartość obligacji.

Pozwalają one zachować realną wartość odsetek od

wyłożonego kapitału.

Z góry wiadomo, jaka jest realna stopa odsetek (jest to

ustalona marża ponad inflację), lecz nie wiadomo,

jaka będzie nominalna wysokość odsetek.

Obligacje zmienne

Obligacje o zmiennej stopie procentowej

– obligacje, których kupon zmienia się wraz
ze zmianą rynkowych stóp procentowych.

Najczęściej stawkę bazową stanowi

rentowność bonów skarbowych,
korygowana marżą (marża może być
dodatnia lub ujemna).

Konstrukcja kuponu powoduje, że odchylenie

cen rynkowych obligacji od cen
nominalnych jest nieznaczne.

Ryzyko związane z

obligacjami

• ryzyko niedotrzymania warunków (inaczej kredytowe)

– gdy emitent nie może płacić odsetek o obligacji i (lub) nie

może dokonać wykupu obligacji w dniu jej zapadalności,

• ryzyko stopy procentowej, możliwe jest zrealizowanie z

inwestycji w obligacje innej stopy dochodu niż spodziewana

stopa dochodu, co wynika ze zmian rynkowych stóp

procentowych.

Poza tym występuje:

• ryzyko wycofania, wynikające z prawa emitenta do

przedterminowego wykupu obligacji,

• ryzyko inflacji, wyraża się deprecjacją realnej wartości

nominału i kuponów,

• ryzyko stopy reinwestycji odsetek, wiążące się z

ryzykiem stopy procentowej,

• ryzyko walutowe, występujące przy inwestowaniu w

obligacje zagraniczne.

Ryzyko kredytowe

Ryzyko niedotrzymania warunków

(kredytowe) najczęściej jest oceniane
przez przyznanie oceny ratingowej
(kategorii ratingowej) przez
wyspecjalizowane instytucje, jak
Standard and Poor’s czy Moody’s.

Przedstawiona jest ona jako kombinacja

znaków (liter) zwykle dzielą się na cztery
grupy (podane są kategorie według S&P).

Symbole w ocenie obligacji

ocenione wysoko oznaczane symbolami
AAA
AA
A
ocenione średnio oznaczane jako
BBB
BB
spekulacyjne, tzw. śmieciowe
B
CCC
CC
nie dotrzymujące warunków, o znacznym ryzyku

niewypłacalności

C oraz D

Ryzyko stopy procentowej i ryzyko

reinwestycji odsetek

• Ryzyko stopy procentowej i ryzyko

reinwestycji odsetek może wystąpić jako
ryzyko zmiany ceny obligacji (w
przypadku sprzedania jej przez posiadacza
przed terminem wykupu), ale też jako
ryzyko reinwestowania.

• Dotyczy ono wysokości stopy procentowej,

po której można będzie reinwestować na
rynku kolejne odsetki od obligacji.

Akcje - charakterystyka

Nazwa tych papierów wartościowych wywodzi się z

łacińskiego actio – działanie.

Akcja jest papierem wartościowym

stwierdzającym bezwarunkowe uczestnictwo jej

właściciela w spółce akcyjnej, uprawniającym do

• partycypacji w jej zyskach w formie dywidendy

(z łac. divido – podzielić),

• do majątku spółki – w razie jej likwidacji,
• do oddania głosu na walnym zgromadzeniu

akcjonariuszy (najwyższym organie władzy w

spółce) zgodnie z zasadą : 1 akcja zwykła = 1

głos.

Akcje a majątek spółki

Zaletą spółki akcyjnej jest to, że odpowiedzialność

materialna akcjonariuszy sprowadza się do

kwoty, na jaką opiewają akcje.

Akcja stanowi odpowiednik kapitału spółki i jej wartość w

czasie trwania spółki nie może mu być zwrócona.

W przypadku likwidacji spółki akcjonariusz bierze

udział w podziale jej majątku po zaspokojeniu

roszczeń wierzycieli i budżetu państwa.

Wypłata pieniędzy wniesionych na kapitał akcyjny może

nastąpić, gdy umarza się akcje:

• w ciężar czystego zysku (wykup akcji z zysku),
• w ciężar kapitału (zmniejszenie kapitału).

Dochód z akcji składa się z dwóch

części

• dywidendy, czyli udziału w zyskach

netto spółki,

• wzrostu wartości rynkowej akcji

(zysku kapitałowego).

Obydwa rodzaje dochodów są

uwzględniane przy szacowaniu wartości
akcji (model Gordona-Shapiro).

Klasyfikacja akcji

• imienne i na okaziciela – akcje imienne nie znajdują się w

obrocie wtórnym – są to np. akcje założycielskie,

uprzywilejowane; akcje na okaziciela są akcjami zwykłymi i

są przedmiotem obrotu;

• zwykłe i uprzywilejowane (wyjaśnienie niżej);

• pojedyncze i zbiorowe – w zależności od tego, ile akcji

jest reprezentowanych przez jeden dokument,

Inne rodzaje:

• akcje pracownicze (dla zatrudnionych w spółce, zwykle

chodzi o prywatyzację tą drogą przedsiębiorstw

państwowych),

• założycielskie (za zasługi dla założenia spółki – często

uprzywilejowane i imienne),

• złote akcje (gwarantujące posiadaczowi władzę w spółce).

Z akcji zwykłej wynikają następujące

uprawnienia zwykłego akcjonariusza:

• prawo uczestnictwa w spółce akcyjnej,

• prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu i prawo głosu

na nim; należy zadeklarować tydzień wcześniej zamiar

uczestnictwa i pobrać świadectwo w biurze maklerskim, o ile akcje

spółki są przedmiotem notowań na rynku giełdowym,

• prawo do dywidendy; dywidenda jest wypłacana wskutek

decyzji walnego zgromadzenia, jednak obowiązuje odpis na kapitał

zapasowy (8% zysku, do stanu kwoty 1/3 kapitału akcyjnego) oraz

uwzględnienie potrzeb rozwojowych spółki,

• prawo poboru akcji nowych emisji – proporcjonalnie do już

posiadanego udziału, akcjonariusz może nabyć nowe akcje, w

czym ma pierwszeństwo przed innymi nabywcami; prawo poboru

jest przedmiotem obrotu, a jego wartość wynika z różnicy między

ceną emisyjną a późniejszą ceną rynkową akcji;

• prawo do udziału w majątku spółki w przypadku jej

likwidacji (udział w kwocie likwidacyjnej),

• prawo mniejszości – ma ona uprawnienie do zgłoszenia członka

komisji rewizyjnej, co ma znaczenie, gdy mniejszość akcjonariuszy

podejrzewa nieprawidłowości w zarządzaniu spółką.

Z akcji uprzywilejowanej mogą

wynikać następujące prawa

• prawo głosu na walnym zgromadzeniu – 2 głosy na 1 akcję,

• dywidenda – na zagwarantowanym poziomie, z tym, że nie

może być wyższa niż stopa redyskontowa NBP + 2 punkty

procentowe,

• dywidenda wypłacana w pierwszej kolejności przed

pozostałymi akcjonariuszami; w przypadku braku zysku w

jednym roku – w następnym wypłata skumulowanej

dywidendy;

• pierwszeństwo przy podziale majątku przed

akcjonariuszami zwykłymi w przypadku likwidacji spółki,

• pierwszeństwo poboru akcji nowych emisji.

O ile statut spółki to przewiduje, przywileje mogą się zbiegać.

Pakiety akcji

• Władzę w spółce posiada ten, kto zgromadzi pakiet

kontrolny, czyli 50% akcji + jedną, lecz gdy akcje są

uprzywilejowane, wystarczy odpowiednio mniej.

• Spółka może się stać udziałowcem innej korporacji: powstają

holdingi (spółki, których istota polega na trzymaniu akcji

innych spółek), koncerny (wielkie spółki prowadzące

działalność w jednej branży, np. stalowej, naftowej,

samochodowej) i konglomeraty (spółki prowadzące

zróżnicowaną działalność, np. Unilever, Procter&Gamble).

• Obowiązuje jawność procesów koncentracji kapitału, a

czuwa nad tym państwowy organ kontroli, który ma

zapobiegać praktykom monopolizacji gałęzi i branż

gospodarki (nie powinien udzielać zezwoleń na połączenie

przedsiębiorstw lub wykup jednej spółki przez drugą grożący

monopolizacją).

Emisja papierów wartościowych na rynku

kapitałowym

emisja własna – wystawca papierów wartościowych sam je sprzedaje wśród

publiczności. Jest to sposób pozwalający zaoszczędzić na pośrednictwie,

lecz niosący ze sobą ryzyko nie sprzedania papierów wartościowych.

Wyróżniamy:

• subskrypcję własną – zapisy na akcje, przy podaniu publiczności

istotnych informacji dotyczące firmy i danego papieru wartościowego;

wydawany jest prospekt emisyjny; inwestorzy wypełniają deklarację

subskrypcyjną, gdzie zobowiązują się do przyjęcia określonej liczy

papierów i przekazują na rachunek emitenta odpowiednią kwotę

pieniędzy (całość lub część ceny kupna);

• sprzedaż z wolnej ręki – emitent sam sprzedaje papiery od razu na

giełdzie lub bezpośrednio kontaktuje się z ewentualnymi nabywcami

(zazwyczaj są to tzw. wewnętrzne emisje – dotyczące dotychczasowych

akcjonariuszy);

emisja obca – korzystanie z usług instytucji finansowych, jakie

cieszą się większym zaufaniem u potencjalnych nabywców niż

sama firma. Pośrednicy mogą zaproponować kupno papierów

wartościowych swoim stałym klientom, mogą tez sami przejąć część lub

całość emisji:

• subemisja usługowa – papiery wartościowe nabywa subemitent i dalej

zbywa je klientom;

• subemisja inwestycyjna – pośrednik sam kupuje dane papiery, jeżeli

ich nie sprzeda innemu podmiotowi.

Emisja w zależności od liczby

nabywców

W zależności od liczby nabywców, do

których skierowana jest oferta,

rozróżniamy:

• emisję zamkniętą – w której uczestniczą

założyciele i zaproszone osoby,

• emisję publiczną, skierowana do co najmniej

100 osób lub nieoznaczonego kręgu adresatów.

W tym drugim przypadku wymagana prawem jest

określona procedura wprowadzania na rynek

papierów wartościowych (KNF)

Korzyści z emisji publicznej

• możliwość przeprowadzenia kolejnej emisji i zebrania

większego kapitału własnego;

• większe możliwości kredytowe, lepsza wiarygodność

spółki jako pożyczkobiorcy;

• publicity i reklama, jaką dają spółce: obecność w

tabelach notowań, informacje w mediach oraz

zainteresowanie inwestorów;

• bardziej znane marki produktów, co wynika z rozgłosu;

• prestiż – spółka dzięki stałej obecności na rynku jest

uznawana za jedną z wiodących w danej branży;

• spółka uzyskuje z rynku informację o bieżącej wycenie

własnych akcji, co pomaga w podjęciu niektórych decyzji;

• dzięki kontroli, jaką sprawuje nad zarządem akcjonariat,

zarządzający spółką muszą nieustannie dbać o dobre wyniki

przedsiębiorstwa;

• działanie na rynku publicznym i kontrola KNF zapobiega

działaniom niezgodnym z prawem.

Wartość akcji

Można spotkać się z określeniami:
• nominalna wartość akcji
• cena emisyjna akcji
• wartość księgowa akcji
• cena bieżąca akcji.

Każde z tych określeń ma inne znaczenie

i może oznaczać inną kwotę pieniędzy.

• Nominalna wartość akcji to ilość

jednostek waluty oznaczona na
akcji. Suma wartości nominalnej
wyemitowanych akcji stanowi
kapitał akcyjny spółki.

Cena emisyjna akcji

Cena emisyjna akcji to cena, po jakiej akcja

jest sprzedawana na rynku pierwotnym.

Cena emisyjna zwykle jest wyższa od nominalnej

wartości. Na przykład gdy nominał N = 100 PLN, a

cena emisyjna Pe= 120 PLN, różnica wynosi 20

PLN (nazywa się agio)

Suma agio na wszystkich sprzedanych na rynku

pierwotnym akcjach stanowi kapitał zapasowy

spółki. Jest on składnikiem kapitałów własnych

spółki.

Zebranie kapitału

zapasowego

• Istnieje wymóg prawny zebrania

kapitału zapasowego w wysokości co

najmniej 1/3 kapitału akcyjnego.

• Gdy nie uda się to w trakcie

sprzedaży akcji, to należy tworzyć go

z odpisów z zysku w minimalnej

wysokości 8% zysku netto co roku.

• Stanowi on zabezpieczenie na

wypadek strat.

Wartość księgowa

Wartość księgowa akcji oznacza

wartość majątku spółki (aktywów) nie
obciążonego zobowiązaniami, w
przeliczeniu na 1 akcję.

Im spółka bardziej zadłużona, tym wartość

księgowa akcji jest niższa.

Jednak niska księgowa wartość nie musi

oznaczać, że spółka źle gospodaruje,
ponieważ może to wynikać ze świadomej
polityki finansowej zarządu.

Cena rynkowa – kurs akcji

Rynkowa cena akcji to jej kurs, wynikający z

relacji między popytem na akcje a ich podażą.

Zależy ona od wielu czynników, zarówno od rzeczywistej

(fundamentalnej wartości firmy, jak i

krótkookresowych zmian na rynku oraz w danej

branży, jak też od stanu koniunktury w całej

gospodarce.

Nagła zmiana kursu akcji jest wywoływana

zachowaniami samych inwestorów w odpowiedzi na

informacje o spółce bądź o całym rynku.

Akcja może być przewartościowana (cena zbyt wysoka),

niedowartościowana (cena zbyt niska) lub mieć cenę

równą rzeczywistej wartości (rzadki przypadek).

Model Gordona

• Obecnie używa się do wyceny wartości akcji,

metod opartych o aktualizację wartości

przyszłych dywidend. Podstawą wyceny

akcji jest metoda zdyskontowanych

przepływów pieniężnych.

• Jedna z metod wyceny, model Gordona-Shapiro,

bierze pod uwagę wypłaty dywidendy z akcji w

regularnych odstępach czasu.

• Wówczas cena akcji uzależniona jest od wielkości

wypłaconej ostatnio dywidendy, od stopy wzrostu

dywidendy w następnych okresach i od stopy

zwrotu wymaganej (oczekiwanej) przez inwestora.

• Stopa zwrotu z inwestycji w akcje w ciągu jednego

roku (lub krótszego umownego okresu) wyrażona

jest wzorem:

Stopa zwrotu z inwestycji w

akcje

0

1

0

1

P

d

P

P

r







Gdzie:

r- minimalna oczekiwana stopa zwrotu z inwestycji w akcje,
P1 i P0 – odpowiednio ceną akcji w roku obecnym i w roku
poprzednim (cena, po której zakupiona została akcja),
d1 – dywidenda wypłacona w ciągu roku, przez który trzymano
akcję.

Stopa zwrotu jest zależna od ruchu ceny akcji przez okres trwania
inwestycji oraz od otrzymanej dywidendy.

Cena akcji – cd.

Rozwijając analizę o

dalsze okresy

(następne lata,

przy założeniu, że

będzie wypłacana

w nich

dywidenda), i

podstawiając za

kolejne ceny w

następnych

latach, otrzymamy

wzór na cenę

akcji:

n

n

n

a

r

d

P

r

d

r

d

r

d

P

)

1

(

...

)

1

(

)

1

(

1

3

3

2

2

1





















Gdzie:
dn – dywidendy w
poszczególnych latach
(okresach)
r – wymagana stopa
zwrotu,
Pn – cena akcji w roku n –
tym (końcowym).

Dążąc do odległej

przyszłości

Zakładając

nieograniczony
horyzont czasowy
inwestycji,
otrzymujemy
model Gordona-
Shapiro:

g

r

d

P

a





1

Gdzie:
d1 – dywidenda płatna w roku 1,
r – wymagana stopa zwrotu,
g – tempo wzrostu dywidendy (stałe z
założenia w tym modelu).

Polityka dywidend

• Wypłaty dywidend są traktowane jako

koszt kapitału własnego, gdyż wypłacane

dywidendy uszczuplają majątek spółki,

wypracowany w postaci zysku.

• Jest to obciążenie spółki wypłatą gotówki,

która mogłaby posłużyć dalszej ekspansji.

• Spółka płacąca niskie dywidendy jest

traktowana jako ta, która ma niższy koszt

kapitału własnego.

• O przeznaczeniu zysku netto na dywidendy

decydują akcjonariusze przez podjęcie

odpowiedniej uchwały.

Cena akcji a dywidendy

• Podstawową rolę w decyzjach

akcjonariuszy odgrywa relacja między

stopą zwrotu uzyskiwaną w samej spółce a

stopą zwrotu, którą na wypłaconym w

postaci dywidend kapitale można uzyskać

poza spółką, czyli na innych inwestycjach.

• Decyduje o tym opłacalność pozostawienia

kapitału do dyspozycji spółki wobec

alternatywnych zastosowań tego kapitału.

Wybrane teorie dywidend

• Teoria dywidend rezydualnych (jej autorem jest E.

Brigham): wypłata dywidendy powinna nastąpić wtedy, gdy

zysk jest większy od nakładów na realizację optymalnego

preliminarza inwestycyjnego;

• Teoria nieistotności dywidend: mówi, że dywidendy nie

wpływają na ceny akcji, dla wartości rynkowej firmy ma

znaczenie jej zdolność do generowania zysków;

• Teoria „wróbla w garści” – mówi, że inwestorzy bardziej

cenią dochody z dywidend niż z oczekiwanych zysków

kapitałowych;

• Teoria preferencji podatkowych: mówi o tym, że

akcjonariusze wolą zatrzymanie zysków, gdyż wtedy podatek

dochodowy jest niższy (opodatkowany jest tylko dochód spółki);

• Hipoteza sygnalizacji: inwestorzy traktują zmiany dywidend

jak sygnały o przewidywanych przez zarząd dochodach;

• Efekt klienteli: tendencja do przyciągania takich inwestorów,

jakim odpowiada stosowana przez spółkę polityka dywidend

(przy czym wypłata dywidend stabilizuje akcjonariat).

Niektóre zasady wypłaty

dywidend

Zasady stosowane w strategii dywidend, mogą

być następujące:

- stały udział procentowy dywidendy w zysku,
- przyrost dywidendy o stały wskaźnik

procentowy (np. o 5% w odniesieniu do
poprzedniego roku),

- wygładzanie dywidend, czyli ich relatywna

stabilność,

- utrzymywanie stałego trendu wzrostowego,
- wstrzymanie się od wypłat dywidend.

Ryzyko inwestycji w akcje

• ryzyko bankructwa spółki akcyjnej: w przypadku

upadłości spółki akcje zwykłe warte są zero;

• ryzyko braku dywidendy: powstaje, gdy inwestor liczył

na ich wypłaty, a spółka nie wypracowuje zysku z powodu

trudności finansowych albo zaprzestała wypłaty dywidend,

gdyż zmieniła strategię;

• ryzyko rynku: wynika ze zmian cen akcji na rynku

wtórnym, a może być spowodowane ogólnym osłabieniem

koniunktury i bessą na giełdzie, jak też krótkotrwałymi

zmianami nastrojów inwestorów, wyrażającymi się

nadpodażą akcji;

• ryzyko płynności: wynika z niemożności zamiany akcji na

gotówkę bez strat;

• ryzyko polityczne: jest spowodowane zmianami w

polityce gospodarczej – stóp procentowych, podatków, ceł,

polityki dochodowej, prywatyzacyjnej, przemysłowej itp.;

• ryzyko walutowe: występuje przy inwestowaniu w akcje,

których wartość wyrażona jest w innej walucie niż krajowa.