Prawo papierów wartościowych jest jednym z podstawowych działów prawa handlowego, sięgającym swą historią jeszcze czasów średniowiecza (początki obrotu wekslowego we Włoszech w XI w.), a nawet staro­żyt­ności (skrypty dłużne - chirographa i syngrapha). Wykładane jest na polskich wydziałach prawa, bądź w ramach prawa handlowego, bądź jako odrębny przedmiot specjalizacyjny. Wielowiekowa tradycja oraz istotne miejsce w nauczaniu akademickim prawników nie oznaczają jednak, że jest to dziedzina łatwa do opanowania. Wymaga ona nie tylko biegłości w czytaniu prze­pisów i odnajdywaniu w nich wspólnych prawu prywatnemu zasad i instytucji. Znajomość Prawa papierów wartościowych polega na umiejętności odna­lezienia i zrozumienia cech specyficznych dla tego działu prawa oraz zdolności do postrzegania jego instytucji w kontekście wspomnianego wyżej wspólnego dorobku doktryny i nauki prawa prywatnego.

Współczesne stosunki gospodarcze stawiają przed Prawem papierów wartościowych nowe wyzwania. Dla przykładu: czek w państwach Europy kontynentalnej został w zasadzie wyparty przez instytucję pieniądza elektronicznego, zachowując wszak spore znaczenie w państwach systemu common law, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Weksel jest wciąż ważnym instrumentem obrotu gospodarczego, choć coraz częściej pojawia się pytanie, czy jedna z jego podstawowych cech, jaką jest skrypturalność (pisemny charakter), nie nadaje tej instytucji cienia anachronizmu w dobie, gdy coraz śmielej sięga się do instytucji podpisu elektronicznego. Naukowej krytyce poddane zostają także podstawowe założenia normatywne systemu Prawa papierów wartościowych w Polsce (o czym także pokrótce wspominają tabele). Dyskusja nad kształtem tej dziedziny prawa trwa. Swój udział będą w niej mieli także prawnicy, którzy dopiero zdobywają swoje szlify zawodowe i naukowe. Autorzy pragną mieć w tym dziele także swój skromny udział w postaci niniejszego opracowania. Mamy nadzieję, że pozwoli ono w przystępny sposób uporządkować wiedzę o podstawowych instytucjach Prawa papierów wartościowych. Jeżeli niniejsze opracowanie przyczyni się także do wzrostu zainteresowania tą dziedziną prawa, cel pracy autorów zostanie osiągnięty z nawiązką.

Przekaz i papiery wartościowe w Kodeksie cywilnym

Konstrukcja przekazu (921¹-92¹⁵ KC)

art. 921^1 KC: Kto przekazuje drugiemu (odbiorcy przekazu) świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego.

Istota i cechy przekazu

ISTOTA PRZEKAZU	Przekaz stanowi jednostronne oświadczenie woli przekazującego, zawierające dwa upoważnienia: dla odbiorcy przekazu - upoważnienie do przyjęcia świadczenia osoby trzeciej (przekazanego); dla przekazanego - upoważnienie do spełnienia tego świadczenia na rzecz odbiorcy przekazu.
PRZEDMIOT PRZEKAZU	Przedmiotem przekazu może być w zasadzie każde świadczenie - najczęściej jest to jednak świadczenie pieniężne. Jeżeli przekazany spełnia przekazane świadczenie, czyni to we własnym imieniu. Jeżeli odbiorca przekazu przyjmuje to świadczenie, czyni to również we własnym imieniu. Obaj jednak działają na rachunek przekazującego, dzięki czemu ewentualne wykonanie przekazu ma znaczenie nie tylko w stosunku pomiędzy przekazanym a odbiorcą przekazu, ale również pomiędzy przekazującym i przekazanym oraz pomiędzy przekazującym a odbiorcą przekazu.
STOSUNKI GOSPODARCZE BĘDĄCE PRZYCZYNĄ PRZEKAZU:	Skuteczność wynikającego z przekazu podwójnego upoważnienia nie zależy od stosunków gospodarczych, jakie były faktyczną przyczyną tej czynności prawnej (tzw. stosunki waluty, pokrycia i zapłaty). Mimo że wspomniane stosunki stoją niejako poza konstrukcją przekazu (w tym sensie, że nie są jego elementami), to wyjaśniają jego sens gospodarczy.
stosunek waluty	Stosunek łączący przekazującego i odbiorcę nazywa się stosunkiem waluty - jego treść wyjaśnia, dlaczego przekazujący upoważnił właśnie daną osobę do przyjęcia świadczenia.
przykłady	Przekazujący, będąc dłużnikiem odbiorcy co do przekazanego świadczenia, pragnie uwolnić się od długu - zob. art. 921^5KC; przekazujący chce wskutek przyjęcia przekazanego świadczenia stać się wierzycielem odbiorcy przekazu; przekazujący może działać także z zamiarem dokonania przysporzenia nieodpłatnego - a więc z zamiarem obdarowania odbiorcy.
stosunek pokrycia	Stosunek łączący przekazującego i przekazanego to stosunek pokrycia - jego treść wyjaśnia, dlaczego przekazujący chce, aby to właśnie przekazany spełnił świadczenie na rzecz odbiorcy przekazu.
przykłady	Przekazany jest dłużnikiem przekazującego co do przekazanego świadczenia (tzw. przekaz w dług, por. art. 921^4KC) albo przekazujący chce, aby przekazany spełnił świadczenie, stając się w ten sposób wierzycielem przekazującego (tzw. przekaz w kredyt).
stosunek zapłaty	Stosunek łączący spełniającego świadczenie przekazanego i przyjmującego świadczenie odbiorcę przekazu to stosunek zapłaty. Tak jak wspomniano powyżej, przekazany i odbiorca występują w tym stosunku we własnym imieniu, ale na rachunek przekazującego.
SKUTKI DOKONANIA PRZEKAZU (UDZIELENIA UPOWAŻNIENIA)	Sam przekaz co do zasady nie nakłada na nikogo obowiązku spełnienia ani przyjęcia świadczenia, stwarza jedynie taką możliwość (upoważnia). Oświadczenie przekazującego nie czyni nikogo wierzycielem ani dłużnikiem (uczynienie innej osoby dłużnikiem na podstawie samej tylko jednostronnej czynności prawnej innego podmiotu nie byłoby zresztą możliwe w świetle zasady autonomiczności woli podmiotów prawa cywilnego). Jeżeli jednak przekazany jest dłużnikiem przekazującego co do przekazanego świadczenia, jest wobec przekazującego obowiązany „zadośćuczynić przekazowi” (zob. art. 921^5KC).
SKUTKI PRZYJĘCIA PRZEKAZU PRZEZ PRZEKAZANEGO	Jeżeli przekazany oświadczył odbiorcy przekazu, że przekaz przyjmuje, obowiązany jest względem odbiorcy do spełnienia świadczenia określonego w przekazie (art. 921^2 § 1KC). Przyjmując (akceptując) przekaz, przekazany staje się w stosunku przekazu dłużnikiem (akceptantem). Jego zobowiązanie ma charakter abstrakcyjny (inaczej: oderwany). Oznacza to, że ważność zobowiązania akceptanta nie zależy od ważności i treści stosunków będących gospodarczą przyczyną przekazu - to znaczy stosunku waluty i stosunku pokrycia. Abstrakcyjny charakter przekazu wynika z treści art. 921^2 § 2KC. Przepis ten ogranicza zakres zarzutów, jakie przysługują akceptantowi. Akceptant może powoływać się tylko na zarzuty wynikające z treści przekazu oraz na zarzuty, które przysługują mu osobiście względem odbiorcy. Przyjęcie przekazu przez przekazanego czyni odbiorcę wierzycielem, ale nie powoduje jeszcze co do zasady umorzenia ewentualnego długu, jaki mógł w stosunku waluty istnieć pomiędzy przekazującym a odbiorcą. Wygaśnięcie zobowiązania pomiędzy nimi nastąpi dopiero z chwilą zrealizowania przekazu (czyli spełnienia świadczenia), chyba że umówiono się inaczej (zob. art. 921^5 KC).
FUNKCJA PRZEKAZU	Przekaz w swej kodeksowej postaci służy jako narzędzie usprawniające obrót. Wykonanie upoważnienia wynikającego z przekazu skraca obieg świadczenia pomiędzy trzema osobami.
przykład	Osoba A ma zapłacić osobie B kwotę 100 zł. Jednocześnie osoba A jest wierzycielem osoby C na tę samą kwotę. W tej konkretnej sytuacji zarówno stosunek waluty, jak i stosunek pokrycia polegają na wierzytelności pieniężnej w kwocie 100 zł. Osoba A dokonuje czynności prawnej przekazu w drodze jednostronnego oświadczenia woli, udzielając dwóch upoważnień: A (przekazujący) upoważnia osobę B do odbioru świadczenia w postaci 100 zł, a jednocześnie A (przekazujący) upoważnia osobę C do spełnienia tego świadczenia na rzecz B. Ponieważ C jest dłużnikiem A, ma wobec A obowiązek wykonania przekazu (tzw. przekaz w dług). C spełnia świadczenie w swoim imieniu, B przyjmuje świadczenie w swoim imieniu, ale odbywa się to na rachunek osoby A. W ten sposób poprzez jedno świadczenie umorzony zostaje zarówno dług A wobec B, jak i dług C wobec A. Skrócenie obiegu świadczeń polega na tym, że jedno świadczenie powoduje wygaśnięcie dwóch stosunków zobowiązaniowych, do czego bez zastosowania instytucji przekazu potrzebne byłyby dwa świadczenia (C na rzecz A i A na rzecz B). Podsumowując: Dwa świadczenia (C -> A, A -> B) zostają „zastąpione” przez jedno świadczenie wykonane na podstawie przekazu (C -> B).
ZASTOSOWANIE PRZEKAZU	Przekaz w swojej czystej, kodeksowej postaci spotykany jest w praktyce raczej rzadko. Przepisy KC o przekazie mają pewne znaczenie jako regulacja ogólna, dopełniająca np. przepisy o przekazie pocztowym (zob. art. 3 pkt 15 ustawy z 12.6.2003 r. - Prawo pocztowe, Dz.U. Nr 130, poz. 1188). Instytucja przekazu ma jednak olbrzymie znaczenie jako wzorcowa konstrukcja trójstronnego stosunku prawnego. Przekaz stanowi podstawę do konstruowania papierów wartościowych opartych na więzi trzech podmiotów (przede wszystkim weksla trasowanego i czeku). Stanowi także fundament dla takich instrumentów, jak np. karty płatnicze.

Podział papierów wartościowych wg przepisów KC

kryterium wskazane w KC:	podział wg przepisów KC:	podział uzupełniający (wykraczający poza treść KC):	kryterium dodatkowe:
charakter inkorporowanych uprawnień	opiewające na wierzytelności (art. 921^6), np. weksle, czeki, obligacje
		opiewające na inne prawa (art. 921^16)	zawierające uprawnienie do [...]

---