Rodzina jako przedmiot badań socjologii

Rodzina jako

przedmiot badań

socjologii

Rodzina

Grupa złożona z osób połączonych stosunkiem

małżeńskim i rodzicielskim.

Są to dwa podstawowe stosunki decydujące o

powstaniu i istnieniu rodziny: małżeństwo i
pokrewieństwo. Pokrewieństwo może być
rzeczywiste (między rodzicami a dziećmi
własnymi) lub zastępcze. Pokrewieństwo
zachodzi w linii wstępnej: rodzice, dziadkowie,
pradziadkowie oraz linii zstępnej: rodzice,
dzieci, wnuki. Jest to pokrewieństwo w linii
prostej. Linia boczna to pozostali krewni.

Mała rodzina

to jedno gospodarstwo

obejmujące dwa pokolenia.

Wielka rodzina

to trzy i więcej rodzin

połączonych pokrewieństwem, czasem
także kilka rodzin w linii bocznej.

Rodzina określana jest, przez socjologów, jako

grupa pierwotna, ze względu na charakter
więzi społecznych łączących jej członków –
bezpośrednie, częste, bliskie i intymne
kontakty. O rodzinie mówi się również jako o
grupie społecznej, bowiem grono
najbliższych osób skupione jest przy
wspólnym ognisku domowym aktami
wzajemnej pomocy i opieki, oparte na
wierze w prawdziwą lub domniemaną
łączność biologiczną, tradycję rodziną i
społeczną.

Rodzina traktowana jest także jako

instytucja społeczna. Takie jej rozumienie
uwzględnia szereg cech i funkcji oraz
specyficzny układ stosunków między
osobami różnej płci i wieku. Sens rodziny
jako instytucji sprowadza się przede
wszystkim do pełnienia przez nią
niezbędnych dla rozwoju społeczeństwa
funkcji.

Rodzina jest więc jedyną grupą społeczną

bazującą na czynnikach biologicznych i
naturalnych, w której więzy miłości i
pokrewieństwa nabierają najwyższego
znaczenia. Jest jedyną grupą zbudowaną na
miłości, gdzie prawo interweniuje wyjątkowo
dla umocnienia więzów wspólnoty. Tworzy
najmniejszą społeczność ludzką, najbardziej
naturalną, a zarazem konieczną, wcześniejszą
od państwa czy innych grup zarówno w
porządku czasowym, jak i logicznym.

Struktura rodziny jest traktowana jako sieć

związków emocjonalnych, jako sieć

komunikacji, jako organizacja funkcjonalnych

ról. Społeczna struktura rodziny obejmuje

pozycje, które jej członkowie zajmują

nawzajem w stosunku do siebie. Najbardziej

istotnymi aspektami struktury rodziny są

zasada podziału władzy przez jej członków

oraz podział pracy. Wyznacza on wzory ról, w

ramach których mąż podejmuje jedne

zadania, a żona inne, względnie podejmują

określone zadania wspólnie.

Do struktury rodziny

struktury rodziny

zalicza się:



Formy instytucjonalne tworzące małżeństwo i
rządzące nim,



Wzory regulujące współżycie wewnątrz rodziny
oraz wyznaczające hierarchię władzy i
autorytetu,



Układ wzajemnie powiązanych ról oraz charakter
stosunków zachodzących między rodzicami i
dziećmi,



Struktury dziedziczenia majątku, władzy czy
nazwiska,



Fazy życia małżeńskiego.

Ze strukturą wiążą się ściśle funkcje rodziny,

które klasyfikowane są w zależności od

dyscypliny wiedzy. Zdaniem Z. Tyszki

funkcja

rodziny

oznacza wyspecjalizowane oraz

permanentne działania i współdziałania

członków rodziny, wynikające z bardziej lub

mniej uświadamianych sobie przez nich

zadań, podejmowanych w ramach

wyznaczonych przez obowiązujące normy i

wzory a prowadzących do określonych

efektów głównych lub pobocznych. Określona

funkcja rodziny służy zaspokajaniu

określonych potrzeb jej członków oraz potrzeb

i wymogów społeczeństwa.

Materialno – ekonomiczna
funkcja

wiąże się z zaspokojeniem materialnych

potrzeb rodziny - wspólne prowadzenie

gospodarstwa domowego, gromadzenie

potrzebnych do egzystencji sprzętów i

dóbr, zarabianie pieniędzy potrzebnych

na zakup ubrania, jedzenia, na rozwijanie

zainteresowań. W sposób decydujący

wpływa ona na rozwój konsumpcji i

wyznacza styl funkcjonowania rodziny.

Jest ona ściśle związana z sytuacją

ekonomiczną kraju.

Opiekuńczo – zabezpieczająca
funkcja

dotyczy materialnego i fizycznego
zabezpieczenia członków rodziny – opieka
nad małymi dziećmi, osobami starszymi,
chorymi, zapewnienie wszystkim członkom
wyżywienia, odzieży, odpowiednich
warunków mieszkaniowych. należy ona do
podstawowych funkcji rodziny i ulega
daleko idącym zmianom w zależności od
wieku i płci dziecka, fazy życia rodziny, jej
struktury oraz potrzeb fizycznych i
psychicznych członków rodziny.

Prokreacyjna funkcja

zaspokaja rodzicielskie i emocjonalne potrzeby

współmałżonków, jak i reprodukcyjne potrzeby

społeczeństwa. Ma ona wymiar indywidualny i

społeczny. Społeczny wymiar tej funkcji decyduje o

wzroście lub spadku liczby ludności w danym

społeczeństwie, wymiar indywidualny pozostaje w

związku z zaspokajaniem szeregu potrzeb

małżonków, np. potrzeby emocjonalnej, potrzeby

samospełnienia się przez rodzicielstwo. Utrzymanie

ciągłości biologicznej ludności stanowi podstawową

funkcję rodziny w wymiarze społecznym. Gdy są

realizowane te jednostkowe potrzeby, równocześnie,

w większym lub mniejszym stopniu, dokonuje się

reprodukcja społeczeństwa, co sprawia, że można

mówić o trzech typach struktur ludnościowych

społeczeństwa: rozwojowych, stagnacyjnych i

regresyjnych.

Seksualna funkcja

to społecznie akceptowana forma
współżycia płciowego. Funkcja ta przez
długi czas łączona była z funkcją
prokreacyjną. Oddzielono obie funkcje z
chwilą upowszechnienia metod i
środków regulacji urodzeń. Poza tym
wpływ duży miała również liberalizacja
norm moralnych i obyczajowych
odnoszących się do przedmałżeńskiego
życia seksualnego.

Legalizacyjno – kontrolna
funkcja

to sankcjonowanie szeregu zachowań i
działań uznawanych za niewłaściwe poza
rodziną, nadzorowanie postępowania
członków w celu zapobiegania
ewentualnym odstępstwom od norm i
wzorów przyjętych w rodzinie za
obowiązujące. W obrębie tej funkcji
zalegalizowane zostały takie zachowania
jak: współżycie seksualne, posiadanie
dzieci, czy też stosowanie sankcji, tak w
stosunkach wewnętrznych, jak i
zewnętrznych.

Socjalizacyjna funkcja

to przygotowanie dziecka do samodzielnego pełnienia

ról społecznych oraz interakcja osobowości małżonków.

Atmosfera życia rodzinnego pomaga wrastać w

społeczeństwo. Dorosłym pomaga w procesie adaptacji

do nowych ról małżeńskich, rodzicielskich i innych ról w

rodzinie, dzieciom przekazuje podstawowe zasady

dobrego zachowania, zwyczaje, obyczaje

przygotowując do późniejszego życia w społeczeństwie

oraz kształtując świat wartości moralnych i

kulturowych. Funkcja socjalizacyjna polega na

przekazywaniu dziecku wiedzy o świecie przyrody i

społecznym, przekazywanie umiejętności

instrumentalnych, internalizacja norm i wzorów

społecznego zachowania, wdrażanie systemu wartości.

Dzięki stymulacji ze strony najbliższych, dziecko

zaczyna lepiej postrzegać świat, różnicować działające

bodźce. Nawiązuje pierwsze kontakty społeczne z

bliskimi i ujawnia wobec nich swoje uczucia.

Osobiste losy dziecka, jego droga życiowa, sukces
zależą w znacznej mierze od tego, jak zostało ono
ukształtowane i przygotowane do życia przez
rodzinę, od tego w jakiej mierze rodzina troszczyła
się o jego przyszłość. Świadomie zamierzone i
zaplanowane oddziaływanie socjalizacyjnej funkcji
rodziny, przyjmuje zdaniem Z. Tyszki, formę
wychowania wewnątrzrodzinnego. Oprócz niej
mamy do czynienia z socjalizacją spontaniczną,
taką jak np. obserwacja lub, co gorsza,
wciągnięcie dziecka w kłótnię czy inny konflikt
pomiędzy rodzicami. Istotną z punktu widzenia
oczekiwań społeczeństwa częścią tej funkcji jest
proces światopoglądowego kształtowania dzieci.

Klasowa funkcja

inaczej zwana również stratyfikacyjną to
nadawanie pozycji społecznej swoim członkom.
Rodzina jest grupą, która dziedziczy i przekazuje
pewne wartości, a także sytuację społeczną
związaną z przynależnością do określonej klasy
czy warstwy społecznej. Przynależność klasowa
rodziców wyznacza w istotny sposób szanse i
drogi życiowe ich potomstwa. Bez względu na
system społeczno – polityczny, gospodarczy czy
stopień rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa,
pozycja społeczna zajmowana przez rodziców,
ich wykształcenie, stan posiadania są czynnikami
decydującymi o karierze życiowej dziecka.

Kulturalna funkcja

to zapoznawanie młodego pokolenia z dziejami

kultury danego społeczeństwa oraz jej

trwałymi pomnikami, wpojenie norm i skali

wartości, przekazywanie dziedzictwa

kulturowego, dbałość o przeżycia estetyczne

rodziny, nauczanie młodzieży korzystania z

treści kulturowych i omawianie ich w gronie

rodziny. Z. Tyszka wyróżnia życie kulturalne

rodziny jako pewnej określonej całości, a także

zainteresowania kulturalne jej poszczególnych

członków, co odbywa się przez indywidualny

kontakt jednostek z instytucjami kulturalnymi

społeczeństwa.

Rekreacyjno – towarzyska
funkcja

to dom rodzinny jako miejsce wypoczynku,

to dbałość wszystkich członków o dobrą

atmosferę w rodzinie i o nawiązywanie

kontaktów towarzyskich przez osoby

wchodzące w jej skład. W domu następuje

rozładowanie napięć psychicznych

powstałych w życiu pozarodzinnym, co ma

istotne znaczenie dla utrzymania równowagi

psychicznej człowieka. Spokój, wyłączność

domu rodzinnego, spełniają w stosunku do

jednostki istotną rolę, którą socjologowie

nazwali funkcją psychiczno – higieniczną.

Emocjonalno – ekspresyjna
funkcja

polega na zaspokajaniu najistotniejszych
potrzeb emocjonalnych członków rodziny
oraz do wyrażania własnej osobowości.
Rodzina przez właściwe pełnienie tej
funkcji zaspokaja potrzeby:
bezpieczeństwa, afiliacji, akceptacji,
miłości, samorealizacji, kontaktów
interpersonalnych. Funkcja ta jest jedną z
najistotniejszych w życiu rodziny, bowiem
realizacja i zakres tej funkcji są szczególnie
bliskie wszystkim członkom rodziny.

Do czynników wewnętrznych oddziałujących na

rodzinę zaliczane są cykle (fazy) życia

rodzinnego. Odzwierciedlają one stałe

procesy i zmiany, jakie zachodzą w życiu

rodziny i wynikają z kolejnych wydarzeń

składających się na jej indywidualną historię.

Do wydarzeń tych należą:



Zawarcie związku małżeńskiego, urodzenie

pierwszego dziecka, pójście pierwszego

dziecka do przedszkola, szkoły, ukończenie

szkoły podstawowej przez najstarsze dziecko i

wybór dalszego kształcenia, najstarsze

dziecko opuszcza dom – studia, wojsko,

małżeństwo, najmłodsze dziecko opuszcza

dom, śmierć jednego ze współmałżonków.

Fazy życia rodziny

Małżeństwo bez dzieci

Rodzina wychowująca małe dzieci

Rodzina z dzieckiem w wieku
przedszkolnym

Rodzina z dzieckiem w wieku szkolnym

Rodzina z dorastającymi dziećmi

Rodzina z dziećmi opuszczającymi dom

Stadium pustego gniazda

Starzejący się rodzice aż do śmierci obojga.

Wpływ choroby na rodzinę

Konsekwencją choroby któregoś z członków

rodziny mogą być zaburzenia funkcji:



Emocjonalnej – np. zaburzenie więzi

między małżonkami, rodzicami kalekiego

dziecka,



Opiekuńczej – związanej ze wzrostem

zapotrzebowania na opiekę,



Prokreacyjnej i seksualnej – np. w

przypadku porażeń czynnościowych,



Zabezpieczenia materialnego,



Rekreacyjno – towarzyskiej.

Patogenna rola rodziny



Śmierć współmałżonka/innego bliskiego
członka rodziny,



Separacja małżeńska/rozwód,



Zdrady małżeńskie,



Ważne zmiany w stanie zdrowia rodziny,



przestępstwa/aresztowania/procesy
sądowe/odbywanie kary w więzieniu,



Alkoholizm współmałżonka,



Zakończenie pracy zawodowej,



Gwałtowne zmiany w stosunkach pomiędzy
małżonkami, np. zaprzestanie współżycia
seksualnego,

Patogenna rola rodziny



Opuszczenie domu przez dzieci,



Ostre konflikty pomiędzy
poszczególnymi członkami rodziny,



Podjęcie pracy zawodowej przez
współmałżonka,



Macierzyństwo,



Przybycie nowego członka rodziny.

Wśród chorób i dysfunkcji, z których
etiologią wiążą się zwykle
komponent rodzinny, wyróżnia się:



Choroby somatyczne,
psychosomatyczne/somatopsychiczne:
choroba wrzodowa, choroba wieńcowa, zawał
serca, cukrzyca,



Zaburzenia czynnościowe: wymioty, biegunka,
nocne moczenie dzieci, jąkanie, brak apetytu,
zaburzenia w krążeniu krwi i nadciśnienie, tiki,



Zaburzenia somatyczne: bóle głowy, bóle
lędźwiowe, bóle mięśniowe,



W sferze zdrowia psychicznego: schizofrenia,
nerwice w tym nerwice seksualne i
homoseksualizm.

Document Outline