5R]G]LD�
,QWHUDNFMH
Kluczowym zadaniem diagramów przypadków u ycia jest przedstawienie ogólnej wizji
funkcjonalno ci systemu oraz jego wymaga . Wizja ta w kolejnych iteracjach cyklu
przyrostowego jest stopniowo uszczegóławiana w postaci dokumentacji analitycznej,
projektowej, wdro eniowej i eksploatacyjnej. Poszczególne przypadki u ycia s do-
kumentowane ju w fazie definiowania wymaga . Do podstawowych składników do-
kumentacji przypadków u ycia nale y okre lenie przepływu głównego oraz przepły-
wów alternatywnych. Przepływy te wskazuj na współdziałanie, komunikacj instancji
klasyfikatorów w celu realizacji dynamicznych aspektów systemu. Precyzyjne zdefi-
niowanie komunikowania si poszczególnych instancji klasyfikatorów, decyduj ce
o praktycznej u yteczno ci tworzonego systemu, realizowane jest z wykorzystaniem
ró nych rodzajów diagramów interakcji.
W ka dym systemie informatycznym wyst puje szereg elementów wzajemnie oddzia-
ływuj cych na siebie, komunikuj cych si ze sob . Te interakcje, szczególnie w sys-
temach czasu rzeczywistego oraz wbudowanych, s niezwykle zło one. Ich analiza,
a zwłaszcza opracowanie spójnego projektu systemu, wymaga precyzyjnego opisu wza-
jemnych interakcji instancji klasyfikatorów. Tak wi c interakcj (ang. interaction) mo -
na zdefiniować w nast puj co:
,QWHUDNFMD WR Z\PLDQD ERG FŃZ LPSXOVŃZ L NRPXQLNDWŃZ SRPL�G]\ LQVWDQFMDPL NOD
V\ILNDWRUŃZ Z V\VWHPLH
'LDJUDP\ LQWHUDNFML
wiadectwem zło ono ci interakcji w systemie jest zaproponowanie i opracowanie
w standardzie UML 2 czterech rodzajów diagramów interakcji:
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\06.doc (05-11-10) 173
 &]� Ł , 0 3RGVWDZ\ M�]\ND 80/
t sekwencji,
t komunikacji,
t harmonogramowania,
t sterowania interakcj .
Nale y zaznaczyć, e poj cie diagramu interakcji jest poj ciem abstrakcyjnym
 w praktyce przybiera on postać jednego z czterech wy ej wymienionych rodzajów
diagramów. Poszczególne rodzaje diagramów interakcji zostały szczegółowo scha-
rakteryzowane w rozdziałach 6.  10. Ich syntetyczn charakterystyk przedstawia
tabela 6.1.
7DEHOD Rodzaje i charakterystyka diagramów interakcji
5RG]DM GLDJUDPX &KDUDNWHU\VW\ND
Diagram sekwencji opisuje interakcje pomi dzy instancjami klasyfikatorów systemu
(ang. sequence diagram) w postaci sekwencji komunikatów wymienianych mi dzy nimi
Diagram komunikacji specyfikuje strukturalne zwi zki pomi dzy bior cymi udział
(ang. communication diagram) w interakcji instancjami klasyfikatorów oraz wymian
komunikatów pomi dzy tymi instancjami
Diagram harmonogramowania reprezentuje na osi czasu zmiany dopuszczalnych stanów,
(ang. timing diagram) jakie mo e przyjmować instancja klasyfikatora uczestnicz ca
w interakcji
Diagram sterowania interakcj dokumentuje przepływ sterowania pomi dzy logicznie
(ang. interaction overview diagram) powi zanymi diagramami i fragmentami interakcji
z wykorzystaniem kategorii modelowania diagramów czynno ci
Diagramy sekwencji i diagramy komunikacji to podstawowe rodzaje diagramów inte-
rakcji. Maj charakter izomorficzny. Jedynie te dwa rodzaje diagramów wyst powały
w wersjach 1.x j zyka UML. Diagramy interakcji zostały w znacz cy sposób rozbudo-
wane w wersji 2.0. Zmiana ta dotyczy nie tylko wprowadzenia dwóch nowych rodza-
jów diagramów interakcji: diagramów harmonogramowania oraz diagramów sterowania
interakcj , lecz tak e istotnego rozbudowania diagramów sekwencji oraz komunikacji
o nowe kategorie modelowania.
6N�DGQLD NRPXQLNDWX
Kategori poj ciow j zyka UML o podstawowym znaczeniu dla interakcji, zwłaszcza
na diagramach sekwencji i komunikacji, jest komunikat (ang. message).
.RPXQLNDW WR VSHF\ILNDFMD Z\PLDQ\ LQIRUPDFML PL�G]\ RELHNWDPL ]DZLHUDMńFD ]OH
FHQLD Z\NRQDQLD RNUH ORQHM RSHUDFML
174 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\06.doc
5R]G]LD� 0 'LDJUDP\ LQWHUDNFML
Składnia komunikatu w jego pełnej formie przyjmuje nast puj c postać:
::= [] []
Ka dy z elementów składni jest elementem zło onym, podlegaj cym dalszemu specy-
fikowaniu i uszczegóławianiu. Opisywan sytuacj mo na przedstawić jak poni ej:
I tak opcjonalny fragment formuły składniowej wyra ony jako poprzednik (ang. prede-
cessor) przedstawia si nast puj co:
::= [  / ]
Numer sekwencji odpowiada numerowi innego komunikatu i wskazuje, e wysłanie
komunikatów  poprzedników warunkuje wysłanie komunikatu, w którego specyfikacji
wskazano poprzedników. W przypadku wyst powania wielu komunikatów obligatoryj-
nie realizowanych przed tym komunikatem, s one oddzielane przecinkami;
np. 2 /
1.1.3 /
2.3b, 1.1.3 /
Wyra enie sekwencji (ang. sequence expression) jest równie opcjonalnym fragmentem
formuły składniowej komunikatu.
::= [ | ] [ : ]
Numerowanie komunikatów mo e odbywać si z wykorzystaniem jednego ze sposo-
bów opisanych w rozdziale 8. W szczególnych przypadkach ci le zdefiniowany numer
komunikatu mo na zast pić alfanumeryczn nazw . Zastosowany sposób nazewnic-
twa musi jednak jednoznacznie wskazywać na kolejno ć wykonywania komunikatów
na diagramie. Rekurencja (ang. recurrence) mo e zostać wyra ona jako:
::= [ | ]
Warunek przyjmuje przy tym postać:
::=  [  ]
np. [warto ćTransakcji > 10000]
[25 < ilo ć <= 75]
[wzrost > 150, waga >= 60]
[brak autoryzacji]
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\06.doc (05-11-10) 175
 &]� Ł , 0 3RGVWDZ\ M�]\ND 80/
Iteracja jest natomiast definiowana nast puj co:
::=  * |  * [  ]
np. *
* [i := i..n]
W komunikacie mianem sygnatury (ang. message signature) okre la si wyra enie:
::= [  = ] [ (  ) ]
[ : ]
Opcjonalny atrybut jest atrybutem konkretnej klasy, do której wysyła si komunikat.
np. nazwa =
nrApartamentu =
Nazwa operacji wskazuje na konkretn operacj , która zostanie wykonana przez od-
biorc komunikatu, b d cego wła cicielem operacji. W sygnaturze nazwa jest elemen-
tem obligatoryjnym. Jest zarazem jedynym elementem, którego nie pomija si w składni
komunikatu niezale nie od poziomu szczegółowo ci, na jakim tworzony jest dany dia-
gram interakcji;
np. zwolnijRezerwacj
obliczWarto ć
Lista argumentów specyfikuje opcjonalne parametry dla operacji. W przypadku za-
pisania wielu argumentów oddziela si je przecinkami. Dodatkowo przed pełn spe-
cyfikacj parametru mo na umie cić przedrostek wskazuj cy kierunek przekazywania
parametru. Przedrostek informuje, czy odbiorca komunikatu otrzymuje parametr (przed-
rostek in_), czy te parametr jest przekazywany przez odbiorc na zewn trz (przedro-
stek out_). Niewyspecyfikowanie przedrostka jest równoznaczne z okre leniem go jako
_in. Parametry szczegółowo scharakteryzowano w rozdziale 3.
np. (milimetry)
(netto, brutto)
(out_wzrost = 188)
(płeć = m czyzna, waga = 90, wzrost = 188)
Opcjonalna warto ć zwrotna wyra ona jest jako lista warto ci, które w konsekwencji
przesłania komunikatu przez instancj klasyfikatora, b d c nadawc komunikatu, s
jej przekazywane po wykonaniu przez odbiorc operacji. Stosuje si j tylko i wy-
ł cznie w przypadku komunikatów zwrotnych. Warto ć zwrotna mo e być wyspecy-
fikowana tylko w powi zaniu z atrybutem.
np. : 3,14159
: bilans.txt
: zarejestrowany
176 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\06.doc
5R]G]LD� 0 'LDJUDP\ LQWHUDNFML
3RGVWDZRZH SRM�FLD
Argument Przedrostek
Atrybut Przypadek u ycia
Diagram interakcji Rekurencja
Diagram harmonogramowania Iteracja
Diagram komunikacji Warunek
Diagram sekwencji Składnia komunikatu
Diagram sterowania interakcj Poprzednik
Interakcja Wyra enie sekwencji
Izomorfizm Sygnatura
Klasyfikator Warto ć zwrotna
Komunikat Współdziałanie
Operacja
3\WDQLD L ]DGDQLD
Wyja nij zwi zek mi dzy diagramami przypadków u ycia a diagramami

interakcji.
Jak nale y rozumieć interakcj ? Zinterpretuj j na przykładzie systemu

obsługi poczty elektronicznej.
Wymie rodzaje diagramów interakcji.

Scharakteryzuj specyfik poszczególnych diagramów interakcji.

Które z wymienionych diagramów interakcji nie znajdowały si w specyfikacji

poprzednich wersji j zyka UML?
Jak nale y interpretować poj cie komunikatu w aspekcie interakcji?

Jaka jest składnia komunikatu w UML 2.0?

Zdefiniuj poj cie poprzednika. Podaj kilka przykładów praktycznych.

Która cz ć specyfikacji komunikatu nazywa si jego sygnatur ? Jakie

elementy zawiera?
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\06.doc (05-11-10) 177
 &]� Ł , 0 3RGVWDZ\ M�]\ND 80/
Zinterpretuj nast puj ce komunikaty, wskazuj c odpowiednie nazwy elementów

składni komunikatu:
t z = wyliczPoziomZamówienia(artykuł, prognoza)
t wy wietl( Dost pny )
t wy wietl(a = 142)
t [t > x] zapisz
t zapisz
t pobierz (out_nazwa)
178 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\06.doc