5R]G]LD�
=QDF]HQLH GLDJUDPŃZ
VWHURZDQLD LQWHUDNFMń
Specyfikacj dokumentacji interakcji realizuje si poprzez opracowanie szeregu lo-
gicznie powi zanych diagramów sekwencji, komunikacji oraz harmonogramowania.
Szczegółowo scharakteryzowano je w rozdziałach 7.  9. Diagramy te dokumentuj
cało ciowo interakcje dla danego przypadku u ycia lub ich cz ci zwane fragmentami
interakcji. Wymagania specyfikacji zło onych procesów biznesowych i systemowych
oznaczaj konieczno ć powi zania tych fragmentów w logiczny ci g. Poszczególne dia-
gramy powinny być zatem poł czone przepływami sterowania, a nast pnie przedsta-
wione na osobnym, syntetycznym diagramie. Tak oczekiwan rol , wychodz c na-
przeciw udokumentowaniu logicznych zwi zków mi dzy fragmentami interakcji,
mog spełniać diagramy czynno ci. Jednak w diagramach tych rol czynno ci i akcji
pełnić powinny odwołania do poszczególnych, osobnych diagramów lub fragmentów
interakcji osadzonych bezpo rednio na danym diagramie. A zatem:
'LDJUDP VWHURZDQLD LQWHUDNFMń MHVW URG]DMHP GLDJUDPX LQWHUDNFML GRNXPHQWXMń
F\P SU]HS�\Z VWHURZDQLD SRPL�G]\ ORJLF]QLH SRZLń]DQ\PL GLDJUDPDPL L IUDJPHQ
WDPL LQWHUDNFML ] Z\NRU]\VWDQLHP NDWHJRULL PRGHORZDQLD GLDJUDPŃZ F]\QQR FL
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\10.doc (05-11-10) 263
 &]� Ł , 0 3RGVWDZ\ M�]\ND 80/
3RGVWDZRZH NDWHJRULH SRM�FLRZH
RUD] QRWDFMD JUDILF]QD
Zgodnie z definicj , na diagramie sterowania interakcj zastosowanie znajduj :
t podstawowe oraz wybrane zaawansowane elementy diagramów czynno ci;
t wybrane kategorie poj ciowe poszczególnych diagramów interakcji,
tj. diagramów sekwencji, komunikacji, harmonogramowania.
W zwi zku z tym podstawowe kategorie poj ciowe diagramów sterowania interakcj
przedstawia tabela 10.1.
7DEHOD Podstawowe kategorie poj ciowe diagramu sterowania interakcj
1D]ZD 1RWDFMD ,QWHUSUHWDFMD
Przepływ Przepływ sterowania pomi dzy
sterowania fragmentami interakcji.
Pocz tek Punkt rozpocz cia przepływu sterowania
inicjuj cy funkcjonowanie diagramu
sterowania interakcj .
Koniec Punkt zatrzymania wszystkich przepływów
sterowania na diagramie sterowania
interakcj .
Zako czenie Punkt zatrzymania wybranego przepływu
przepływu sterowania na diagramie sterowania
interakcj .
Fragment sd Zamawianie Towaru Odwołanie do diagramu sekwencji (sd),
interakcji komunikacji (cd) lub harmonogramowania
ZapasMagazynowy PartiaZapasów
(td), opisanego cało ciowo w danym
fragmencie interakcji. W nagłówku
diagramu sterowania interakcj wyró nik
obliczIlo ć
jest obligatoryjny, natomiast nazwa
fragmentu interakcji opcjonalna.
realizujZamówienie
Przywoływane ref Odwołanie do diagramu interakcji (ref)
Zamawianie Towaru
wyst pienie oznaczonego nazw wymienion
interakcji w przywoływanym wyst pieniu interakcji.
Jak zaznaczono w tabeli 10.1, fragmenty interakcji na diagramach sterowania inte-
rakcj mo na oznaczyć:
t jako przywoływane wyst pienia interakcji (ref), czyli swoiste odsyłacze
do innych diagramów interakcji; s one wyspecyfikowane wył cznie
z wykorzystaniem nazwy i szczególnie u yteczne w przypadku zło onych
diagramów interakcji, do których nale np. implementacyjne diagramy
sekwencji;
264 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\10.doc
5R]G]LD� 0 'LDJUDP VWHURZDQLD LQWHUDNFMń
t poprzez wyró niki poszczególnych rodzajów diagramów interakcji  sd, cd, td
 w sytuacji, gdy diagram sterowania interakcj w cało ci przedstawia
poszczególne, niezbyt obszerne i zło one diagramy składowe.
Graficznie diagram sterowania interakcj przedstawia si w formie obramowanej,
z wyró nikiem diagramu id, jego nazw oraz opcjonaln list instancji klasyfikatorów
bior cych udział w interakcji. Przykład diagramu sterowania interakcj , który zawiera
przywoływane wyst pienia interakcji ref opisuj ce proces rekrutacji na studia, przed-
stawia rysunek 10.1.
5\VXQHN
sd Rekrutowanie na Studia
iod
Diagram sterowania
interakcj
ref
Przyjmowanie Dokumentów
ref
Przeprowadzanie Testu Kompetencji
sd Zako czenie Egzaminu
Odpowied Test
SystemPocztyElektronicznej
zamknijTest
wyliczSum Punktów
wy lijWynik
Proces rekrutacji kandydatów na studia jest wspomagany systemem informatycznym.
Przedstawienie całego procesu na jednym diagramie mo liwe jest przy wykorzystaniu
diagramu sterowania interakcj . Na pierwszym etapie rekrutacji kandydaci za po red-
nictwem przegl darek internetowych zgłaszaj swoj kandydatur i przesyłaj wyma-
gane dokumenty. W odpowiedzi system generuje kody dost pów niezb dne do uczest-
nictwa w te cie kompetencji. Wymienione interakcje s cz ci przywołania ref o nazwie
PrzyjmowanieDokumentów. Nast pnie w ramach przywołanej interakcji Przeprowa-
dzenieTestuKompetencji kandydaci loguj si do systemu i uczestnicz w te cie. System
wy wietla kolejne pytania, a kandydaci zaznaczaj odpowiedzi. Nast pnie, po upływie
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\10.doc (05-11-10) 265
 &]� Ł , 0 3RGVWDZ\ M�]\ND 80/
przewidzianego czasu trwania testu, system automatycznie go ko czy, blokuj c mo -
liwo ć wprowadzania czy modyfikowania odpowiedzi. Interakcje składaj ce si na
pokazan finalizacj procedury egzaminacyjnej przedstawia cało ciowo diagram se-
kwencji Zako czenieEgzaminu.
=DDZDQVRZDQH VN�DGQLNL GLDJUDPX
W praktyce diagramy sterowania interakcj mog wykorzystywać znaczny zakres kate-
gorii poj ciowych diagramów czynno ci. Dzi ki temu mo liwe jest tworzenie szcze-
gółowych, rozbudowanych diagramów sterowania interakcj . Szczególn rol w tej
współzale no ci pełni zaawansowane kategorie poj ciowe diagramów czynno ci i se-
kwencji. Relacje pomi dzy wybranymi, istotnymi zaawansowanymi kategoriami wy-
mienionych rodzajów diagramów w odniesieniu do diagramów sterowania interakcj
przedstawia tabela 10.2.
7DEHOD Zestawienie notacji diagramów czynno ci i diagramów sekwencji
.DWHJRULH GLDJUDPŃZ VHNZHQFML 2GSRZLHGQLNL QD GLDJUDPDFK F]\QQR FL
Nazwa Oznaczenie graficzne Nazwa Oznaczenie graficzne
alt
alternatywa decyzja
ref ref
[war-1] [war-2]
[war3]
sd | cd | td
par
współbie no ć rozwidlenie
scalenie
sd | cd | td
ref ref
loop
iteracja decyzja ref
iteracja
[war-1]
[war-2]
opt
opcja decyzja
opcja
[war-1]
[war-2]
ref
266 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\10.doc
5R]G]LD� 0 'LDJUDP VWHURZDQLD LQWHUDNFMń
Praktyczne zastosowanie wymienionych w tabeli 10.2 zaawansowanych kategorii poj -
ciowych diagramu sterowania interakcj zilustrowano na rysunku 10.2.
iod
sd Funkcjonowanie Systemu GPS
ref
Autotest Systemu Informatycznego GPS
[else]
[system sprawny]
ref
ref
Test Poł czenia z Odbiornikiem
Test A
czno ci z Satelit
[bł d]
[bł d]
[else]
[else]
ref
Generowanie Specyfikacji
ref
Ustalanie Pozycji ledzonego Obiektu
[inny obiekt]
[else]
5\VXQHN Diagram sterowania interakcj z procesami współbie nymi i warunkowymi
Rysunek przedstawia funkcjonowanie systemu GPS. W momencie uruchomienia sys-
temu informatycznego GPS automatycznie uruchamiaj si skrypty weryfikuj ce po-
prawne funkcjonowanie oprogramowania. Je li testy nie wykazuj niewła ciwego za-
chowania systemu, system informatyczny GPS inicjuje równoległe wykonanie dwóch
przywoływanych wyst pie interakcji. S to: Test Poł czenia z Odbiornikiem oraz Test
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\10.doc (05-11-10) 267
 &]� Ł , 0 3RGVWDZ\ M�]\ND 80/
A
czno ci z Satelit . Jednak w momencie wykrycia podczas autotestu nieprawidłowo-
ci przepływ ulega zako czeniu. Wykonywane równolegle wyst pienia interakcji rów-
nie mog zako czyć si bł dem. W takim przypadku nast puje Generowanie Specy-
fikacji bł dów. W sytuacji poprawnego zako czenia wszystkich testów system GPS jest
gotowy do Ustalania Pozycji ledzonych Obiektów. Interakcje zwi zane z t funkcjo-
nalno ci s wykonywane iteracyjnie dla wszystkich ledzonych obiektów.
3URFHV WZRU]HQLD
GLDJUDPX VWHURZDQLD LQWHUDNFMń
Diagramy sterowania interakcj , podobnie jak inne diagramy j zyka UML, s tworzone
zgodnie z zasadami cyklu iteracyjno-przyrostowego. Zalecanym kierunkiem ich two-
rzenia jest kierunek wst puj cy. Wynika to z faktu wcze niejszego opracowania po-
szczególnych diagramów interakcji, których wzajemne zale no ci mog być jedno-
znacznie przedstawione. A zatem w procesie tworzenia diagramu sterowania interakcj
mo na wyró nić nast puj ce etapy:
zgromadzenie wszystkich opracowanych diagramów interakcji  sekwencji,
komunikacji oraz harmonogramowania  dla danego przypadku u ycia;
przeanalizowanie wzajemnych zale no ci pomi dzy tymi diagramami;
zakwalifikowanie poszczególnych diagramów do:
t przywoływanych wyst pie interakcji (ref) w przypadku diagramów
zło onych,
t fragmentów interakcji (cd), (sd), (td) dla mniej obszernych diagramów;
ustalenie logicznej kolejno ci wykonywania poszczególnych fragmentów
interakcji;
opracowanie kompletnego diagramu sterowania interakcj z wykorzystaniem
podstawowych i zaawansowanych kategorii poj ciowych;
opcjonalne wymienienie w nagłówku diagramu sterowania interakcj nazw
instancji klasyfikatorów bior cych udział w interakcji.
6WXGLXP GLDJUDPX
VWHURZDQLD LQWHUDNFMń
Funkcjonowanie aukcji internetowej z wykorzystaniem zarówno poszczególnych dia-
gramów sekwencji (Wyszukiwanie Licytacji oraz Opuszczanie Licytacji), jak i przy-
woływanych wyst pie interakcji (Wstawianie Artykułu na Aukcj Internetow oraz
Licytowanie) przedstawia rysunek 10.3. Poniewa konwencja diagramów sterowania
268 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\10.doc
5R]G]LD� 0 'LDJUDP VWHURZDQLD LQWHUDNFMń
5\VXQHN Diagram sterowania interakcj  funkcjonowanie aukcji internetowej
interakcj nie pozwala na bezpo rednie zaprezentowanie w obszarze diagramu po-
szczególnych instancji klasyfikatorów bior cych udział w interakcji, list tych instan-
cji zamieszczono w nagłówku diagramu w formie parametrów po słowie kluczowym
klasyfikatory.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\10.doc (05-11-10) 269
 &]� Ł , 0 3RGVWDZ\ M�]\ND 80/
Przedstawiony na rysunku 10.3 diagram sterowania interakcj ilustruje funkcjonowa-
nie aukcji internetowej. Diagram ten jest izomorficzny w stosunku do diagramu se-
kwencji o takiej samej nazwie (rysunek 7.34). Interakcje aukcji internetowej zostały
podzielone na trzy przywoływane wyst pienia interakcji: Rejestrowanie Artykułu na
Aukcji Internetowej, Logowanie i Licytowanie oraz trzy fragmenty interakcji typu sd.
Dwa z nich, tj. Wyszukiwanie Licytacji i Opuszczenie Licytacji, s nazwane. Elementa-
mi diagramu s równie dwie decyzje, zł czenie i dwie iteracje. Podczas Rejestrowania
Artykułu na Aukcji Internetowej osoby zarejestrowane jako Sprzedaj cy maj upraw-
nienia do rejestrowania artykułów, które pó niej staj si przedmiotem licytacji. Aby
zainicjować licytacj , Sprzedaj cy musi wypełnić stosowny formularz. Po wprowadze-
niu wszystkich wymaganych danych system tworzy w bazie danych obiekt Licytacja.
W obr bie fragmentu interakcji (sd) Wyszukiwanie Licytacji fragment wyodr bniony
jest realizowany na zasadzie p tli programowej wy wietlaj cej jako wynik wszystkie
spełniaj ce kryterium licytacje.
Zrealizowanie opcji przyst pienia Kupuj cego do licytacji artykułu w pierwszej ko-
lejno ci wymaga jego zalogowania do systemu aukcji. Sterowanie zostaje wtedy prze-
kazane do przywoływanego fragmentu interakcji (ref) nazwanego Logowanie. Dopie-
ro po zalogowaniu Kupuj cy ma prawo do pełnego uczestnictwa w licytacji, w tym
proponowania i zwi kszania kwot. Sprzedaj cy wprowadza odpowiedni kwot do
interfejsu licytacji. Nast pnie jest ona przekazywana przez interfejs do odpowiednie-
go obiektu klasy Licytacja. Porównanie zaproponowanej kwoty z propozycjami in-
nych uczestników licytacji oraz od wie enie listy kwot i Kupuj cych jest realizowane
w ramach przywoływanego wyst pienia interakcji (ref) Licytowanie. Jak pokazano za-
równo na diagramie sterowania interakcj , jak i na odpowiadaj cym mu diagramie se-
kwencji, nienazwany fragment interakcji (sd) oraz przywołane wyst pienie interakcji
mog być realizowane na zasadzie p tli programowej. Iteracja jest wykonywana, je li
Sprzedaj cy decyduje si zaproponować kolejne kwoty. W sytuacji, gdy po wyszukaniu
interesuj cych go artykułów Kupuj cy podejmuje decyzj o nieprzyst powaniu do ich
licytowania, sterowanie jest przekazywane do fragmentu interakcji Opuszczenie Licyta-
cji. Sprzedaj cy zamyka wtedy interfejs z wyszukanymi licytacjami, po czym prze-
pływ sterowania ulega zako czeniu. Równie w przypadku, gdy Kupuj cy zdecydował
si przyst pić do licytacji, w momencie jej zako czenia czy te rezygnacji z dalszego
uczestnictwa sterowanie zostaje przekazane do fragmentu interakcji Opuszczenie Licy-
tacji. Na diagramie przepływ ten oznaczono słowem kluczowym else.
3RGVWDZRZH SRM�FLD
Diagram czynno ci Diagram interakcji
Koniec Diagram harmonogramowania
Pocz tek Diagram komunikacji
Warunek Diagram sekwencji
Zako czenie przepływu
270 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\10.doc
5R]G]LD� 0 'LDJUDP VWHURZDQLD LQWHUDNFMń
Diagram sterowania interakcj Opcja
Definicja Współbie no ć
Nagłówek Przywoływane wyst pienie
interakcji (ref)
Proces tworzenia Interakcja
Wyró nik Przepływ decyzyjny
Fragment interakcji Decyzja
(cd) Zł czenie
(sd) Przepływ sterowania
(td) Rozwidlenie
Fragment wyodr bniony Scalenie
Alternatywa
Iteracja
3\WDQLD L ]DGDQLD
Wyja nij zale no ci pomi dzy:
t diagramami sterowania interakcj ,
t innymi diagramami interakcji,
t diagramami czynno ci.
Uzasadnij dobór podstawowych kategorii modelowania diagramów sterowania
interakcj .
Wymie rodzaje fragmentów interakcji. Wyja nij ich rol .
Kiedy stosuje si przywoływane wyst pienia interakcji ref, a kiedy fragmenty
interakcji sd/cd/td?
Opracuj diagram sterowania interakcj z wykorzystaniem fragmentów
interakcji typu ref na podstawie diagramu  Generowanie raportów o kosztach
realizowanych projektów (rysunek 7.38).
Wska i zinterpretuj zaawansowane kategorie diagramów sterowania interakcji.
Opieraj c si na diagramie  System nadzoru pomieszcze kompleksu kinowego
(rysunek 7.42), wyszczególnij istniej ce interakcje w postaci fragmentu interakcji
typu sd. Nast pnie wprowad fragmenty interakcji ró nego typu opisuj ce
proponowany dalszy przebieg interakcji opisanego systemu i wyspecyfikuj
szczegółowo przepływy sterowania pomi dzy nimi.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\10.doc (05-11-10) 271
 &]� Ł , 0 3RGVWDZ\ M�]\ND 80/
Wykorzystuj c podstawowe i zaawansowane kategorie diagramu sterowania
interakcj , opracuj adekwatny diagram dla firmy ubezpieczeniowej.
W odniesieniu do zidentyfikowanych klasyfikatorów i interakcji ich instancji,
zaproponuj odpowiednie fragmenty interakcji. Dziedzina przedmiotowa
przedstawia si nast puj co:
Firma oferuje na rynku produkty ubezpieczeniowe kierowane do potencjalnych
segmentów klientów. Oferta ubezpieczenia wraz z prognoz składek
ubezpieczeniowych mo e być przedstawiana klientom wył cznie przez
przedstawicieli tzw. kanałów dystrybucyjnych, tj. agencji ubezpieczeniowych
oraz biur brokerskich. Prognozy składek s generowane w dedykowanym
systemie informatycznym. Jego funkcjonalno ć umo liwia tworzenie
prognoz dla ró nych wariantów kwot i okresów ubezpieczenia.
Po analizie prognozy klient mo e podj ć decyzj o podpisaniu wniosku
ubezpieczeniowego, który na dalszym etapie staje si polis . Obsługa
wykupionych polis jest realizowana w odr bnym systemie.
Przeanalizuj relacje pomi dzy tymi operatorami interakcji j zyka UML 2,
które nie zostały wyszczególnione w tabeli 10.2, a kategoriami b d zestawami
kategorii modelowania stosowanymi na diagramie sterowania interakcj .
Jak przebiega proces tworzenia diagramów sterowania interakcj ?
272 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\10.doc