bvbhg
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Radosław Krzy\
anowski
Wykonywanie elementów i przedmiotów z blach
z zastosowaniem narzędzi ręcznych 721[01]Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Bartłomiej Marcinkiewicz
mgr in\
. Teresa Traczyk
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Radosław Krzy\
anowski
Konsultacja:
mgr in\
. Jolanta Skoczylas
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 721[01].Z1.02
Wykonywanie elementów i przedmiotów wykonywanych z blachy z zastosowaniem narzędzi
ręcznych, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu blacharz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Pomiary warsztatowe 7
4.1.1 Materiał nauczania 7
4.1.2 Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3 Ćwiczenia 8
4.1.4 Sprawdzian postępów 9
4.2. Trasowanie na płaszczyz
nie 10
4.2.1 Materiał nauczania 10
4.2.2 Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.2.3 Ćwiczenia 11
4.2.4 Sprawdzian postępów 14
4.3. Prace wykonywane narzędziami ręcznymi 15
4.3.1 Materiał nauczania 15
4.3.2 Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.3.3 Ćwiczenia 23
4.3.4 Sprawdzian postępów 26
4.4. Zapotrzebowanie na materiały do wykonania elementu lub przedmiotu 27
4.4.1 Materiał nauczania 27
4.4.2 Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.4.3 Ćwiczenia 29
4.4.4 Sprawdzian postępów 31
4.5. Kontrola jakości wykonanych elementów 32
4.5.1 Materiał nauczania 32
4.5.2 Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.5.3 Ćwiczenia 33
4.5.4 Sprawdzian postępów 34
4.6. Bezpieczeństwo i higiena pracy, ochrona przeciwpo\
arowa i ochrona
środowiska 35
4.6.1 Materiał nauczania 35
4.6.2 Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.6.3 Ćwiczenia 36
4.6.4 Sprawdzian postępów 37
5. Sprawdzian osiągnięć 38
6. Literatura 45
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu elementów oraz
przedmiotów z blach, narzędziach stosowanych do ich wykonywania.
W poradniku zamieszczono:
 Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
 Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
 Materiał nauczania (rozdział 4), który umo\
liwia samodzielne przygotowanie siÄ™
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on równie\
ćwiczenia,
które zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń.
Przed ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich
wykonania.
Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, \
e opanowałeś
materiał albo nie.
 Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została tak\
e karta odpowiedzi.
 Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umo\
liwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Je\
eli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.
Jednostka modułowa: Wykonywanie elementów i przedmiotów wykonywanych z blachy
z zastosowaniem narzędzi ręcznych, której treści teraz poznasz stanowi jeden z elementów
modułu 721[01].Z1  Technologia robót blacharskich i jest oznaczona na zamieszczonym
schemacie na stronie 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo\
arowych, wynikajÄ…cych z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
721[01].Z1
Technologia robót blacharskich
721[01].Z1.01
Posługiwanie się podstawowymi
pojęciami z zakresu blacharstwa
721[01].Z1.02
Wykonywanie elementów i przedmiotów
z blachy z zastosowaniem narzędzi ręcznych
721[01].Z1.03 721[01].Z1.04 721[01].Z1.05
Wykonywanie elementów Wykonywanie elementów Wykonywanie elementów
i przedmiotów z blachy i przedmiotów z blachy przedmiotów z blachy metodami
i
z zastosowaniem maszyn z zastosowaniem operacji obróbki plastycznej i cieplnej
i urządzeń mechanicznej obróbki skrawaniem
.
721[01].Z1.06 721[01].Z1.08
Wykonywanie nierozłącznych połączeń blach Wykonywanie konserwacji i naprawy
elementów i konstrukcji z blachy
Schemat układu jednostek modułowych.
721[01].Z1.07
Wykonywanie monta\
u i demonta\
u elementów
i zespołów blacharskich
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozpoznawać podstawowe materiały,
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu blacharstwa,
- wykonywać szkice podstawowymi technikami rysunkowymi,
- dobierać materiały narzędzia i sprzęt do pracy,
- stosować podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- odczytywać i interpretować rysunki techniczne,
- posługiwać się dokumentacją,
- wykonywać pomiary i rysunki,
- dobierać i zastosować odzie\
ochronną oraz środki ochrony osobistej, w zale\
ności od
prowadzonych prac,
- przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidywać i zapobiegać zagro\
eniom,
- oceniać własne mo\
liwości w działaniach indywidualnych i zespołowych,
- stosować zasady współpracy w grupie,
- uczestniczyć w dyskusji, prezentacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 scharakteryzować proces technologiczny z wykorzystaniem narzędzi ręcznych,
 zaplanować proces ręcznego kształtowania blach,
 zorganizować stanowisko do wykonywania robót zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 dobrać metalowe i niemetalowe materiały konstrukcyjne oraz materiały pomocnicze
do wykonania zadania,
 przygotować blachę do obróbki ręcznej,
 dobrać narzędzia ręczne i przyrządy pomiarowe, do wykonywanych prac blacharskich,
 wykonać pomiary warsztatowe,
 wytrasować kształt wykonywanego elementu zgodnie z rysunkiem,
 wykonać prace blacharskie narzędziami ręcznymi,
 wykonać proste operacje ręcznego tłoczenia blach,
 dokonać konserwacji narzędzi do obróbki ręcznej blachy,
 sporządzić zapotrzebowanie na materiały do wykonania elementu lub przedmiotu
z blachy,
 ocenić jakość i prawidłowość prac wykonanych narzędziami ręcznymi,
 dobrać środki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej narzędziami ręcznymi,
 zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej
i ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Pomiary warsztatowe
4.1.1. Materiał nauczania
Pomiarem nazywamy czynności na podstawie, których mo\
na określić wartości
wymiarów (np. szerokości, długości) przedmiotu. Celem pomiarów warsztatowych jest
sprawdzenie poprawności wykonania przedmiotu, który to porównuje się z dokumentacją
techniczną. Oto przykładowe czynności, które nale\
y wykonać podczas dokonywania
pomiarów:
 przygotowanie wyrobu do mierzenia (np. zdemontowanie),
 oczyszczenie powierzchni mierzonego wyrobu,
 ustawienie przyrzÄ…du pomiarowego (np. kÄ…tomierza uniwersalnego),
 dokonanie pomiaru,
 odczytanie wyników pomiaru,
 ustalenie wielkości błędu wykonanego pomiaru.
Sprawdzenie kształtu wyrobu polega z reguły na pomiarze kątów, długości krawędzi,
wielkości średnicy oraz na określeniu chropowatości powierzchni. Dokładność pomiaru
powinna być jak największa. Jednak\
e większość pomiarów obarczona jest pewnym błędem.
BÅ‚Ä…d ten mo\
e powstać wskutek np. niedokładności narzędzi. Inną przyczyną mo\
e być
temperatura, w jakiej dokonuje siÄ™ pomiaru. Powinna ona wynosić ok. 20°C. Jeszcze innÄ…
przyczyną powstania błędu jest niedoskonałości wzroku ludzkiego.
W celu dokonania pomiaru nale\
y posługiwać się odpowiednimi narzędziami. Do
pomiarów mniej dokładnych u\
ywa się przymiaru kreskowego z podziałką milimetrową.
Mierzenie polega na przyło\
eniu przymiaru do krawędzi mierzonego przedmiotu w taki
sposób, aby zero podziałki pokrywało się z początkiem krawędzi przedmiotu, a następnie
odczytuje się liczbę odpowiadającą krańcowej krawędzi przedmiotu. W celu określenia np.
grubości blachy musimy posłu\
yć się suwmiarką. Pomiaru suwmiarką dokonuje się
w następujący sposób: pomiędzy rozsunięte szczęki suwmiarki wkłada się mierzony
przedmiot i dosuwa się suwak do zetknięcia szczęk z krawędzią przedmiotu. Następnie
dokonuje siÄ™ odczytu. SuwmiarkÄ… mo\
emy równie\
dokonać pomiaru średnicy i głębokości
otworów. Do pomiarów głębokości słu\
y wysuwka głębokościomierza, wysuwka z korpusu
prowadnicy. Aby dokonać pomiaru średnicy otworu umieszcza się szczęki suwmiarki do
pomiarów wewnętrznych wewnątrz otworu i dokonuje odczytu. Z reguły suwmiarka ma
dokładność pomiaru do 0,1 mm, jednak\
e niekiedy u\
ywa się suwmiarek o większej
dokładności pomiaru (0,05 mm i 0,02 mm). Te dwie suwmiarki ró\
nią się nacięciami
noniusza. Bardzo wa\
ne jest, aby oko podczas odczytu znajdowało się na wprost podziałki,
poniewa\
w przeciwnym razie odczyt nie będzie dokładny. Jednym z prostszych pomiarów
warsztatowych jest sprawdzenie kąta prostego danego elementu. Czynność taką wykonuje się
przy u\
yciu kÄ…townika, bÄ…dz
poprzez sprawdzenie przekątnych. Określenie zaś innego kąta
ni\
90o mo\
na dokonać kątomierzem. W pracach warsztatowych u\
ywa siÄ™ zazwyczaj
kątomierzy zwykłych i uniwersalnych. Kątomierz zwykły ma wartość podziałki wynoszącą
1o. Mierzenia kÄ…ta dokonuje siÄ™ poprzez przystawienie kÄ…tomierza do mierzonego kata
ustawieniu rozwartości ramion tak, aby krawędzie pomiarowe przylegały do powierzchni
tworzących kąt mierzony; między ramionami a przedmiotem nie powinno być prześwitów.
Kątomierz uniwersalny słu\
y do pomiarów kątów z dokładnością do 10 lub 15 minut. Składa
się z dwóch współśrodkowo osadzonych podzielni. W celu określenia mierzonego kąta
odczytuje się na podziałce głównej stopnie, a na podziałce noniusza minuty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 Sprawdzenia płaskości powierzchni dokonuje się za pomocą liniałów kontrolnych.
Najbardziej pospolity to liniał krawędziowy ze skosem dwustronnym. Jeden koniec takiego
liniaÅ‚u jest Å›ciÄ™ty pod kÄ…tem 45°, co umo\
liwia sprawdzenie prostoliniowości powierzchni
schodzących się pod kątem ostrym. W celu sprawdzenia prostoliniowości, na przedmiocie
umieszcza się liniał i obserwuje pod światło szczelinę między liniałem a przedmiotem. Nie
nale\
y przesuwać liniału z jednego miejsca na drugie, poniewa\
wtedy krawędz
szybko siÄ™
zu\
ywa.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy pomiarem?
2. Jakie są przyczyny powstawania błędów pomiarowych?
3. Co jest celem pomiarów warsztatowych?
4. Jakie czynności nale\
y wykonać w celu dokonania pomiarów?
5. Jakie pomiary wykonuje się podczas sprawdzania kształtu wyrobu?
6. Jakie mogą być przyczyny powstania błędów podczas pomiarów?
7. Jakich narzędzi u\
ywa się do wykonania pomiarów mniej dokładnych?
8. Jakim narzędziem sprawdza się grubość blachy?
9. Jakie narzędzie słu\
y do sprawdzania kątów prostych w danym elemencie?
10. Jaką dokładność pomiaru uzyskuje się mierząc kąty kątomierzem uniwersalnym?
11. Z jaka dokładnością mo\
na wykonywać pomiary suwmiarką?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj sprawdzenia poprawności wykonania trasowania prostokąta na blasze,
porównując z dokumentacją techniczną, którą dostaniesz od nauczyciela. Po zakończeniu
ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przygotować narzędzia pomiarowe,
4) sprawdzić rozmieszczenia prostokąta na blasze,
5) sprawdzić długości boków prostokąta,
6) sprawdzić przekątne w prostokącie,
7) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości sprawdzenie
trasowania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha płaska z wytrasowanym prostokątem,
 kÄ…townik,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
 liniał,
 przymiar kreskowy,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca trasowania.
Ćwiczenie 2
Sprawdz
poprawność trasowania pięciu otworów na arkuszu blachy płaskiej, porównując
z rysunkiem technicznym, który dostaniesz od nauczyciela. Po zakończeniu ćwiczenia
sporzÄ…dz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) oczyścić powierzchnię blachy,
4) przygotować narzędzia pomiarowe,
5) sprawdzić poprawność trasowania koła,
6) sprawdzić średnicę otworów,
7) sprawdzić rozmieszczenie otworów,
8) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
10) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
11) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości sprawdzenie
trasowania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha płaska,
 cyrkiel,
 przymiar kreskowy,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca trasowania.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować co nazywamy pomiarem?
1
1

2) określić, co jest celem pomiarów warsztatowych?
1
1

3) omówić czynności jakie nale\
y wykonać w celu dokonania pomiaru?
1
1

4) omówić rodzaje pomiarów wykonywanych podczas sprawdzania
kształtu wyrobu?
1
1

5) omówić jakie mogą być przyczyny powstawania błędów podczas
pomiarów? 1
1

6) wymienić narzędzia, którymi mierzy się grubość blachy?
1
1

7) wymienić narzędzia słu\
ące do sprawdzania kątów prostych
w danym elemencie?
1
1

8) posługiwać się narzędziami pomiarowymi?
1
1

9) wykonywać pomiary kątów?
1
1

10) wykonywać pomiary liniowe?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Trasowanie na płaszczyz
nie
4.2.1. Materiał nauczania
Trasowaniem nazywamy naniesienie na blachę zarysów rozwinięć, całości lub
poszczególnych elementów składowych wyrobów blacharskich. Trasowanie wykonujemy
zawsze w skali 1:1. Od dokładności trasowania zale\
y dokładność wykonania wyrobu
blacharskiego. Trasowanie wykonujemy na podstawie dokumentacji technicznej: rysunku
technicznego, karty technologicznej lub szkicu wykonanego na podstawie obmiaru.
Przenoszenie zarysów elementu na blachę mo\
e się odbywać na trzy sposoby:
1. Przenoszenie poszczególnych linii tworzących zarys. Tworzenie rysunku od podstaw.
2. Przyło\
enie do blachy rysunku warsztatowego wykonanego na papierze w skali 1:1
i zapunktownie charakterystycznych miejsc, tworzących zarys elementu. Połączenie
zaznaczonych punktów liniami.
3. Je\
eli zachodzi potrzeba wytrasowania większej ilości danych wyrobów lub trasowanie
jakiegoÅ› elementu jest uciÄ…\
liwe, nale\
y przygotować szablon z blachy lub tektury i po
przyło\
eniu do blachy starannie odrysowywać. Wzorcowy wykrój powinien być
przygotowany szczególnie precyzyjnie, aby uniknąć sumowania się błędów wykroju
i odrysowania.
Je\
eli trasujemy z gotowego wyrobu, wykonujemy najpierw dokładny obmiar, a wymiary
nanosimy na szkic roboczy. Szkic nale\
y wykonać bardzo uwa\
nie, uwzględniając naddatki
materiału na połączenia, zawinięcia, \
łobienia itp. Wymiary zdejmowane bezpośrednio
z wyrobu nale\
y dokładnie kontrolować. Pozwoli to uniknąć strat materiału i czasu pracy.
Przygotowanie do trasowania polega na sprawdzeniu stanu powierzchni blachy
a w szczególności stopnia oczyszczenia i wyprostowania. Szczególnie dokładnie nale\
y
sprawdzić zgodność wymiarów z uwzględnieniem naddatków na łączenia, zakłady, obróbkę,
zawinięcia itp. Dodatkowo, je\
eli zachodzi konieczność trasowania skomplikowanych
zarysów, blachę mo\
na pokryć za pomocą pędzla roztworem kredy z dodatkiem oleju
lnianego. Zwiększa to wyrazistość trasowanych linii.
Trasowanie rozpoczyna się od nakreślenia bazy traserskiej. Mo\
e ją stanowić oś
przedmiotu, lub linia podstawowa umiejscowiona mo\
liwie blisko brzegu arkusza. BazÄ™
traserskÄ… mo\
e stanowić równie\
sama krawędz
blachy, pod warunkiem, \
e jest równa bez
falistości, zadri załamań. Bazę traserską zawsze nale\
y obierać tak, aby straty materiału były
jak najmniejsze, a pozostały po wycięciu elementu materiał był mo\
liwie jednym zwartym
kawałkiem.
Po obraniu bazy traserskiej wystawiamy proste prostopadłe, odnosimy cyrklem odległości
itp. Punkty przecięcia, środki okręgów i wierzchołki kątów punktujemy punktakiem.
Trasowanie na cienkich i miękkich blachach aluminiowych, białych stalowych, cynkowych
i miedzianych wykonuje się miękkim ołówkiem lub mosię\
nym rysikiem, poniewa\
blachy te
są czułe na uszkodzenie. Zbyt głębokie zarysowanie twardym rysikiem spowodować mo\
e
złamanie blachy przy gięciu.
Podstawowe narzędzia traserskie pokazano na rysunkach nr 1 i 2.
Rys. 1. a) rysik traserski, b) punktak [2, s. 29]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 2. Liniały: a) o zukosowanej krawędzi, b) przymiar, c) z rysikiem do kreślenia łuków, d) z ołówkiem do
kreślenia linii równoległych, e) z rysikiem do kreślenia linii równoległych [2, s. 28]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy trasowaniem?
2. JakÄ… skale stosujemy podczas trasowania?
3. Na podstawie, czego wykonujemy trasowanie?
4. Jakie znasz metody trasowania?
5. Kiedy wykonujemy obmiar podczas trasowania?
6. W jakim celu pokrywa siÄ™ blachÄ™ roztworem kredy?
7. Co to jest baza traserska?
8. Jakie miejsca zaznaczamy dodatkowo punktakiem?
9. Czym nanosimy trasowane linie na blachy miękkie?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj blachÄ™ do trasowania, poprzez czyszczenie i pokrycie powierzchni farbÄ…
traserską. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) pobrać arkusz blachy ze składowiska,
5) ocenić stan blachy,
6) wykonać czynności przygotowawcze,
7) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości
przygotowania blachy do trasowania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa czarna (zanieczyszczona w ró\
nym stopniu),
 farba traserska (kreda, woda, olej lniany),
 notatnik,
 przybory do pisania,
 papier ścierny 100,
 pędzel płaski,
 rękawice ochronne,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca przygotowywania blach do trasowania.
Ćwiczenie 2
Wytrasuj na blasze przedstawione na rysunku technicznym figury płaskie. Po
zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) pobrać arkusz blachy ze składowiska,
5) zapoznać się z dokumentacją,
6) wytrasować zarysy obiektów zgodnie z dokumentacją,
7) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości i dokładności
trasowania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa ocynkowana,
 dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiający zarys obiektów o ró\
nym stopniu
trudności),
 farba traserska (kreda, woda, olej lniany),
 notatnik,
 przybory do pisania,
 liniał,
 punktak,
 kÄ…townik,
 miara,
 rysik traserski,
 cyrkiel traserski,
 młotek pobijak,
 pędzel płaski,
 rękawice ochronne,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca trasowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ćwiczenie 3
Wytrasuj na blasze stalowej ocynkowanej rozwinięcie przedmiotu na podstawie
otrzymanego wzoru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) pobrać arkusz blachy ze składowiska,
5) wykonać obmiar przedmiotu,
6) wykonać wg obmiaru szkic z naniesieniem wymiarów,
7) wytrasować zarysy przedmiotu zgodnie ze szkicem,
8) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
10) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
11) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości i dokładności
trasowanego przedmiotu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa ocynkowana,
 przedmiot do obmiaru (np. fragment rury spustowej, pojemnik itp.),
 notatnik,
 przybory do pisania,
 liniał,
 punktak,
 kÄ…townik,
 miara,
 rysik traserski,
 cyrkiel traserski,
 młotek pobijak,
 rękawice ochronne,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca trasowania.
Ćwiczenie 4
Wytrasuj na blasze stalowej czarnej rozwinięcie walca o wysokości 200 mm i średnicy
100 mm. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) pobrać arkusz blachy ze składowiska,
5) obliczyć wymiary arkusza blachy potrzebnej do wytrasowania walca,
6) wykonać wg obliczeń trasowanie kształtu rozwinięcia walca,
7) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości i dokładności
trasowanego przedmiotu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa czarna,
 notatnik,
 przybory do pisania,
 liniał,
 punktak,
 kÄ…townik,
 miara,
 rysik traserski,
 młotek pobijak,
 rękawice ochronne,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca trasowania.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) omówić proces trasowania?
1
1

2) przygotowywać farbę traserską?
1
1

3) przygotowywać blachę do trasowania?
1
1

4) posługiwać się narzędziami przeznaczonymi do trasowania?
1
1

5) wykonać operacje trasowanie zgodnie z dokumentacją
technologicznÄ…? 1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Prace wykonywane narzędziami ręcznymi
4.3.1. Materiał nauczania
Wszystkie prace wykonywane narzędziami ręcznymi wymagają du\
ej dokładności oraz
wprawy. Do czynności wykonywanych narzędziami ręcznymi zaliczamy: cięcie, gięcie,
zwijanie, wciąganie, wgłębianie.
Cięcie
Operację cięcia mo\
na wykonać kilkoma metodami przy pomocy narzędzi ręcznych.
Jednym z najprostszych sposobów cięcia blach cienkich jest cięcie przy pomocy
przecinaka blacharskiego oraz młotka. Przecinak blacharski ró\
ni siÄ™ od przecinaka
ślusarskiego, ma dłu\
sze ostrze i kat krawÄ™dzi tnÄ…cej 30°. Aby ciąć blachÄ™ cienkÄ… nale\
y
uło\
yć ja na metalowym podkładzie z blachy ołowianej, cynkowej bądz
miękkiej stalowej
uło\
onej na kowadle lub na nie hartowanym elemencie, na przykład kawałku szyny kolejowej
rysunku nr 3.
Rys. 3. Cięcie za pomocą przecinaka oraz młotka na szynie i na kowadle [1, s. 56]
Następnie uderzając w przecinak młotkiem przecina się blachę. Ostrze przecinaka nale\
y
prowadzić po wytrasowanej linii cięcia.
Za pomocÄ… no\
yc ręcznych mo\
na ciąć blachę stalową o grubości do 1 mm. Przy pomocy
no\
yc ręcznych dokonuje się bardziej precyzyjnego cięcia blach. Podczas cięcia no\
ycami
ręcznymi nale\
y pamiętać o tym, aby no\
e no\
yc były ustawione prostopadle do płaszczyzny
ciętej blachy a rękojeść no\
yc trochę uniesiona. Odcięty fragment blachy powinien znajdować
siÄ™ poni\
ej ręki rysunek nr 4.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 4. Prawidłowy sposób cięcie no\
ycami ręcznymi [1, s. 62]
Jeśli ten warunek nie zostanie zachowany nastąpi odkształcenie brzegów ciętej blachy
a tak\
e linia ciecia zostanie odchylona od linii cięcia wytrasowanej na ciętym materiale.
W trakcie cięcia nale\
y cały czas widzieć wytrasowana linię, po której następuje cięcie
w zwiÄ…zku z tym no\
yce nale\
y tak ustawiać, aby było to mo\
liwe.
Cięcie do momentu zamknięcia się ostrzy no\
yc spowoduje zerwanie oraz pęknięcie
poprzeczne ciętej blachy w stosunku do linii cięcia. Na rysunku nr 5 przedstawiono
nieprawidłowy sposób cięcia no\
ycami ręcznymi.
Rys. 5. Niewłaściwy sposób cięcie no\
ycami ręcznymi [1, s. 62]
Blacha jest materiałem sztywnym i do wycinania ró\
nych kształtów w blasze u\
ywa siÄ™
odpowiednich no\
yc przedstawionych na rysunku nr 6.
a) no\
yce proste stosowane najczęściej w zakładach blacharskich,
b) no\
yce stosowane do cięcia prostoliniowego, przelotowego,
c) no\
yce do wycinania otworów,
d) no\
yce do wycinania w trudnodostępnych miejscach oraz do wycinania krzywizn
o małych promieniach,
e) no\
yce do wycinania po Å‚uku,
f) no\
yce wygięte pod kątem do cięcia twardszych i sztywniejszych blach,
g), h) no\
yce mocowane do kowadła lub stołu, posiadają przedłu\
one dz
wignie słu\
Ä…
do cięcia blach o grubości do 1,5 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 6. Rodzaje no\
yc ręcznych [1, s. 59]
Gięcie
Cienkie blachy mo\
na zaginać: na desce obitej kątownikiem, za pomocą kleszczy
blacharskich, rysików. Zaginanie blach przy pomocy rysika odbywa się w sposób
następujący: układamy blachę na miękkim materiale np. tekturze, następnie tępym rysikiem
zamoczonym w oliwie przesuwamy po wytrasowanej linii, blacha unosi się do góry, następnie
doginamy ją ręcznie. Przy pomocy rysika mo\
emy zaginać blachy tylko do grubości 0,3 mm.
Gięcie przy pomocy rysika przedstawiono na rysunku nr 7.
Rys. 7. Gięcie cienkich blach rysikiem [1, s. 76]
Gięcie blach mo\
na wykonywać tak\
e w imadle rysunek nr 8. Pamiętać jednak nale\
y
o zabezpieczeniu blachy przed porysowaniem w szczękach imadła. Zabezpieczeniem mo\
e
być przekładka z miękkiej blachy lub kątownik. Przed rozpoczęciem gięcia nale\
y sprawdzić
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
czy wytrasowana linia gięcia wystaje ponad krawędz
szczęk imadła. Zaginanie blach
polegające na bezpośrednim uderzaniu młotkiem ślusarskim w kształtowaną blachę
spowoduje uszkodzenie blachy, dlatego nale\
y stosować klocek z twardego drewna i przez
niego uderzać młotkiem w blachę. Wygodniejszy w u\
yciu do gięcia blachy jest młotek
wykonany z drewna, gumy lub tworzyw sztucznych, nie rozciÄ…ga i nie zgniata on blach
w trakcie kształtowania.
Rys. 8. Gięcie blach zamocowanych w imadle młotkiem [1, s. 75]
Na rysunku nr 9 przedstawiono niewłaściwy sposób gięcia blachy w imadle przy pomocy
młotka ślusarskiego.
Rys. 9. Niewłaściwy sposób gięcia blachy zamocowanej w imadle młotkiem [1, s. 75]
Gięcie blach przez uderzanie młotkiem mo\
na wykonywać tak\
e na zaginadłach rysunek
nr 10, kowadełkach, deskach obitych kątownikiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 10. Gięcie blachy młotkiem na zaginadle [1, s. 76]
Do gięcia stosowane są te\
kleszcze blacharskie. Przy pomocy kleszczy mo\
na zaginać
blachy tylko do pewnej odległości od krawędzi arkusza. Odległości ta nie mo\
e przekraczać
długości szczęk kleszczy. Zaginanie blachy kleszczami nale\
y wykonywać stopniowo.
Odgięcie blachy od razu do \
Ä…danego kÄ…ta, spowoduje jej uszkodzenie w miejscu gdzie
kończą się szczęki kleszczy. Nale\
y kilkukrotnie zaginać kleszczami blachę wzdłu\
krawędzi
gięcia stopniowo zwiększając kąt zagięcia. Tak kształtowany element nie ulegnie
uszkodzeniu.
Zwijanie
Ręczne zwijanie blachy mo\
na przeprowadzić na: rurze, okrągłej belce drewnianej,
dwurogu blacharskim, drewnianych podkładkach. Zwijanie pokazano na rysunku nr 11.
Rys. 11. zwijanie ręczne blachy [1, s. 79]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Zwijanie na rurze lub belce drewnianej składa się z dwóch etapów. Etap pierwszy
podwijanie brzegów arkusza na belce lub rurze. Etap drugi właściwe zwijanie. Średnica rury,
na której dokonuje się operacji zwijania musi być trochę mniejsza od średnicy zwijanego
płaszcza. Rura średnicy 200 mm ma zastosowanie dla płaszcza średnicy 220 mm.
WciÄ…ganie
WciÄ…ganie blach nazywa siÄ™ tak\
e spęczaniem stosowane jest w blacharstwie do:
- ręcznego wykonywania naczyń walcowych z płaskich krą\
ków blach,
- zwijania kątowników z blach rysunki nr 12 i 13,
- pasowania średnic dwóch rur zwiniętych z blachy rysunek nr 14.
Rys. 12. zwijanie ręczne kątownika [1, s. 85]
Rys. 13. zwijanie ręczne kątownika [1, s. 85]
Rys. 14. pasowanie rury [1, s. 86]
Ręczne wykonywanie naczyń walcowych z płaskich krą\
ków blach.
Po wycięciu krą\
ka z blachy, następuje pochylenie krawędzi na określonej szerokości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Kolejną czynnością jest wykonanie fałdowania pochylonej części. Fałdowanie wykonuje
się przy pomocy szczypiec o okrągłych szczękach, nale\
y zwrócić uwagę, aby wszystkie
fałdy były wykonane do wewnątrz lub na zewnątrz. Kolejną czynnością jest rozklepanie fałd
na obrze\
u.
OperacjÄ™ rozklepania nale\
y wykonać na dwurogu blacharskim lub na szynie kolejowej.
Rozklepywanie nale\
y wykonać przy pomocy młotka obrębiaka. Obrębiakiem nale\
y
uderzać tylko w fałdę, uderzenie obok fałdy spowoduje zgniecenie blachy, utwardzenie jej
oraz ścienienie a to mo\
e prowadzić do pęknięć.
Fałdowanie wykonywane za pomocą szczypiec okrągłych wykonuje się na blachach
z metali lekkich jak aluminium czy cynk o grubości do 1 mm. Fałdowanie mo\
na wykonać
tak\
e na klocu drewnianym odpowiednio wy\
łobionym przy pomocy młotka obrębiaka
rysunek nr 15. Na klocu drewnianym fałduje się blachy stalowe o grubości do 1 mm, a tak\
e
blachy z metali lekkich o grubości w zakresie 1 1,5 mm.
Rys. 15. Fałdowanie na klocku [1, s. 85]
Blachy stalowe grubsze od 1mm zazwyczaj fałduje się z wy\
arzaniem. Blachy z metali
lekkich fałduje się zazwyczaj bez wy\
arzania.
Zwijanie kątownika giętego z blachy oraz pasowanie rur zwijanych z blachy mo\
na
fałdować przy pomocy przyrządów pokazanych na rysunku nr 16.
Rys. 16. Przyrządy do fałdowania [1, s. 86]
Wgłębianie
Wgłębianie blach nazywane jest tak\
e puklowaniem rysunek nr 17. Za pomocÄ… operacji
wgłębiania mo\
na otrzymać z płaskiej blachy przedmioty o kształcie: półkolistym (czasza),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
elipsoidy i inne. Aby otrzymać przedmioty o \
ądanym kształcie najpierw nale\
y wykonać
wzornik. Wzornik najczęściej wykonuje się z twardego drewna, \
eliwa szarego, ewentualnie
odlewu cynkowego.
Rys. 17. Puklowanie blachy [1, s. 87]
Blachy cienkie do 2 mm wgłębia się na zimno, grubsze na gorąco, podgrzewając
w trakcie wgłębiania. Do wgłębiania ręcznego stosowane są młotki klepaki. Podczas operacji
wgłębiania blacha utwardza się, więc jeśli wgłębiamy blachę na zimno nale\
y stosować
wy\
arzanie międzyoperacyjne. Zabieg wy\
arzania międzyoperacyjnego ma za zadanie
zapobiegać powstawaniu rys na powierzchni kształtowanego elementu. Wgłębianie nale\
y
rozpocząć od wyklepywania od zewnątrz do wewnątrz, schemat pokazano na rysunku nr 18.
Podczas operacji wgłębiania blacha w części środkowej elementu zostaje pocieniona, a na
zewnątrz zgrubiona, lub nawet sfałdowana. Pod koniec wgłębiania ewentualne fałdy nale\
y
wyklepać.
Rys. 18. Kolejność klepania podczas wgłębiania [1, s. 92]
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz techniki ręcznego cięcia blach?
2. Jakie znasz rodzaje no\
yc do cięcia blach?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
3. Jak nale\
y posługiwać się no\
ycami, aby prawidłowo dokonać operacji cięcia?
4. Za pomocą, jakich narzędzi ręcznych dokonuje się operacji gięcia blach?
5. Do czego słu\
ą kowadełka?
6. W jaki sposób mocuje się kowadełka i klepadła?
7. Jakie operacje wykonuje siÄ™ na dwurogach?
8. Za pomocą, jakich przyrządów zwija się blachę?
9. Do jakich operacji stosowane jest wciÄ…ganie blach?
10. W jaki sposób dokonuje się fałdowania blach?
11. Jak inaczej nazywamy wgłębianie?
12. Za pomocą, jakich narzędzi dokonuje się operacji wgłębiania?
13. W jakim celu wykonuje siÄ™ wy\
arzanie międzyoperacyjne?
14. Od którego miejsca na blasze rozpoczyna się wgłębianie?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj ze wskazanego arkusza blachy stalowej ocynkowanej rurę o długości 300 mm
i średnicy 180 mm. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przygotować materiały,
5) przygotować narzędzia do wykonania ćwiczenia,
6) wytrasować rozwinięcie rury,
7) wyciąć rozwinięcie rury,
8) dokonać wstępnego podwijania brzegów,
9) wykonać właściwe zwijanie,
10) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
12) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
13) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem dokładności i jakości
wykonania rury.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa ocynkowana,
 stół traserski,
 cienkopis,
 liniał,
 kÄ…townik,
 przymiar metrowy,
 no\
yce lewe,
 no\
yce prawe,
 rura stalowa średnicy 160 mm,
 klocki drewna,
 młotek drewniany,
 przybory do pisania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania rur z blachy.
Ćwiczenie 2
Wykonaj naczynie walcowe o średnicy 300mm i wysokości 50 mm ze wskazanego
arkusza blachy. Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia dobierz wszystkie potrzebne
narzędzia. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przygotować materiały
5) wytrasować na blasze kształt naczynia,
6) wyciąć wytrasowane naczynie,
7) zagiąć obrze\
e,
8) przeprowadzić fałdowanie,
9) rozklepać fałdy,
10) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
12) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
13) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem poprawności doboru narzędzi
oraz jakości wykonanego naczynia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa ocynkowana,
 narzędzia traserskie dostępne w pracowni szkolnej,
 narzędzia blacharskie dostępne w pracowni szkolnej,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania naczyń.
Ćwiczenie 3
Wykonaj z arkusza blachy stalowej kątownik o wymiarach 35x35 mm i długości
400 mm. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przygotować materiały,
5) przygotować narzędzia do wykonania ćwiczenia,
6) wytrasować element,
7) wyciąć element,
8) wygiąć element,
9) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
11) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
12) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem dokładności wykonania
kÄ…townika.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa czarna,
 stół traserski,
 liniał,
 kÄ…townik,
 rysik,
 płyta z grubej blachy do zamocowania kowadełka,
 kowadełko,
 młotek drewniany,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania kątowników blachy stalowej.
Ćwiczenie 4
Wytnij ze wskazanego przez nauczyciela arkusza blachy stalowej czarnej kwadrat
o bokach 200 mm. Jako narzędzi do cięcia u\
yj młotka i przecinaka. Po zakończeniu
ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przygotować materiały,
5) przygotować narzędzia do wykonania ćwiczenia,
6) wytrasować kwadrat,
7) wyciąć kwadrat z blachy,
8) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
10) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
11) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem dokładności cięcia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa czarna,
 stół traserski,
 rysik,
 liniał,
 kÄ…townik,
 przymiar metrowy
 przecinak,
 młotek ślusarski 1kg,
 odcinek szyny kolejowej,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca cięcia blach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 5
Wytnij ze wskazanego arkusza blachy stalowej ocynkowanej półkole o średnicy 250 mm.
Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przygotować materiały,
5) przygotować narzędzia do wykonania ćwiczenia,
6) wytrasować półkole,
7) wyciąć półkole,
8) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
10) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
11) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem dokładności cięcia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa ocynkowana,
 stół traserski,
 cienkopis,
 liniał,
 cyrkiel,
 przymiar metrowy,
 no\
yce lewe,
 no\
yce prawe,
 no\
yce do ciecia po Å‚uku,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca cięcia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać narzędzia do ręcznego cięcia blach?
1
1

2) wymienić ręczne narzędzia do kształtowania blach?
1
1

3) wykonać operacje cięcia narzędziami ręcznymi?
1
1

4) giąć blachy przy pomocy ręcznych narzędzi?
1
1

5) dobrać narzędzia do zawijania blach?
1
1

6) wykonywać operacje zawijania blach?
1
1

7) opisać operację wciągania?
1
1

8) wykonywać operacje wciągania zgodnie z dokumentacją?
1
1

9) scharakteryzować operacje wgłębiania?
1
1

10) wykonywać wgłębianie zgodnie z dokumentacją?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4. Zapotrzebowanie na materiały do wykonania elementu lub
przedmiotu
4.4.1. Materiał nauczania
Główny materiał w blacharstwie stanowią ró\
nego rodzaju blachy. Dlatego te\
, mówiąc
o zapotrzebowaniu na materiał będziemy mieć na myśli właśnie blachę.
Ilość materiału niezbędna do wykonania danego wyrobu wynika z kształtu jego
rozwinięcia.
Ustalając rozwinięcie wyrobu nale\
y uwzględnić wszystkie naddatki na połączenia,
podgięcia, prze\
łobienia i zawinięcia.
Trasując wyrób składający się z oddzielnych elementów nale\
y zawsze robić to w taki
sposób, aby zajmowały one mo\
liwie najmniej miejsca na arkuszu. Pozwoli to na znacznÄ…
oszczędność blachy poprzez zminimalizowanie bezu\
ytecznych odpadów. Prawidłowe oraz
błędne rozmieszczenie poszczególnych elementów na arkuszu przedstawia rysunek nr 19.
Rys. 19. Przykład prawidłowego i błędnego usytuowania wyrobu w obszarze arkusza [opracowanie własne]
Znając wymiary gabarytowe rozwinięcia mo\
emy łatwo ustalić niezbędne, minimalne
wymiary arkusza blachy, lub (gdy elementów jest więcej) ile danych elementów zmieści się
na jednym arkuszu.
W przypadku wykonywania operacji usztywnienia obrze\
y (np. naczynia) drutem, nale\
y
obliczyć długość usztywnionego obwodu.
Długość płaskownika podaje się w metrach bie\
ących [mb] uwzględniając długość
rozwinięcia elementu i ewentualną ilość wyrobów, lub ilość płaskownika przewidzianą na
jeden wyrób z podaniem ich ilości. Śruby, nity, gwoz
dzie itp. wylicza siÄ™ w sztukach lub
kilogramach na wyrób z podaniem rodzaju (średnicy, materiału, długości).
W zakładach pracy, gdzie wykonuje się produkcję seryjną, proces technologiczny
dokumentowany jest odpowiednimi kartami technologicznymi. Zapotrzebowanie na materiał
określa karta-kwit pobrania materiału, która dotyczy przede wszystkim blach. Na karcie
pobrania materiału widnieją takie informacje, jak:
- rodzaj i wymiary materiału,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
- nazwa wyrobu,
- norma zu\
ycia materiału na jedną sztukę wyrobu,
- ilość sztuk wyrobu do wykonania,
- miejsce pobrania materiału (przewa\
nie magazyn).
Zapotrzebowanie na materiał ustalić mo\
na równie\
na podstawie karty rozkroju. Główną
jej częścią jest rysunek przedstawiający usytuowanie wycinanych elementów na arkuszu
blachy.
Karta rozkroju podaje:
- wymiary arkusza blachy,
- ilość sztuk przypadającą na jeden arkusz,
- sposób uło\
enia wycinanych elementów względem arkusza,
- ilość odpadu wykorzystywanego do dalszej produkcji.
Przykładową kartę rozkroju pokazano na rysunku nr 20.
Rys. 20. Karta rozkroju [1, s. 302]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z czego wynika ilość blachy niezbędna do wykonania wyrobu?
2. Co nale\
y uwzględnić ustalając rozwinięcia wyrobu?
3. Jak nale\
y umieszczać trasowane wyroby na arkuszu?
4. Jak podaje siÄ™ zapotrzebowanie na nity?
5. Jakie dokumenty opisujÄ… proces technologiczny przy produkcji seryjnej?
6. Jakie informacje zawiera karta-kwit pobrania materiału?
7. Jakie informacje podaje karta rozkroju?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Obliczyć minimalną, wystarczającą wielkość arkusza blachy do wycięcia elementu
przedstawionego na rysunku. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z dokumentacją (rysunkiem przedstawiającym rozwinięcie wyrobu),
5) obliczyć gabaryty arkusza blachy (dodając 10 mm marginesy z ka\
dej strony wyrobu),
6) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
9) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości
zaproponowanych rozwiązań.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 notatnik,
 przybory do pisania,
 dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiający rozwinięcie wyrobu),
 literatura z rozdziału 6 dotycząca zapotrzebowania materiałów.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
kartę rozkroju dla wyrobu przedstawionego na rysunku. Po zakończeniu
ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z dokumentacją (rysunkiem przedstawiającym rozwinięcie wyrobu),
5) ustalić rodzaj materiału (blachy),
6) ustalić uło\
enie elementów na arkuszu,
7) wypełnić kartę rozkroju,
8) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
10) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
11) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości wykonania
karty rozkroju.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 notatnik,
 przybory do pisania,
 dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiający rozwinięcie wyrobu),
 literatura z rozdziału 6 dotycząca zapotrzebowania materiałów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Ćwiczenie 3
Na udostępnionym arkuszu blachy rozplanuj uło\
enie wyrobu do wycięcia tak, aby
zmieściło się jak najwięcej elementów. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) pobrać arkusz blachy z miejsca składowania,
5) zapoznać się z rysunkiem technicznym przedstawiającym wyrób,
6) ustalić uło\
enie elementów na arkuszu,
7) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowość
zaproponowanych rozwiązań.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 notatnik,
 przybory do pisania,
 dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiający rozwinięcie wyrobu),
 rysik,
 liniał,
 kÄ…townik,
 miara,
 cyrkiel traserski,
 arkusz blachy stalowej czarnej lub ocynkowanej (wymiary arkusza powinny pozwolić
na wytrasowanie kilku elementów przedstawionych w dokumentacji).
 literatura z rozdziału 6 dotycząca zapotrzebowania materiałów.
Ćwiczenie 4
Oblicz zapotrzebowanie na materiały do wykonania 350 szt. wyrobów, je\
eli na jeden
wyrób norma zu\
ycia przewiduje: 0,5 m2 blachy stalowej ocynkowanej, 3 mb drutu stalowego
Åš4 mm, 0,1 l kwasu solnego 2% oraz 30 dkg lutu LC60.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) obliczyć ilość blachy,
5) obliczyć ilość drutu,
6) obliczyć ilość kwasu i cyny,
7) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowość
zaproponowanych rozwiązań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
 Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 notatnik,
 przybory do pisania,
 kalkulator,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca zapotrzebowania materiałów.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić z czego wynika ilość blachy potrzebnej do wykonania
danego wyrobu?
1
1

2) obliczyć długość rozwinięcia giętego wyrobu z blachy?
1
1

3) sporządzić kartę rozkroju?
1
1

4) rozplanować uło\
enie elementów do wycięcia na arkuszu?
1
1

5) obliczyć minimalne wymiary arkusza blachy potrzebnego do
wycięcia wyrobu?
1
1

6) wyszczególnić, jakie dane zawiera karta-kwit pobrania materiału?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.5. Kontrola jakości wykonanych elementów
4.5.1. Materiał nauczania
Wszystkie elementy wykonywane narzędziami ręcznymi nale\
y wykonać zgodnie
z dokumentacją techniczną. Kontrolę jakości wykonuje się na podstawie kart instrukcyjnych
dla kontroli jakości. Na rysunku nr 21 pokazano przykładową kartę instrukcyjną dla kontroli
jakości.
Rys. 21. Karta instrukcyjna dla kontroli jakości [1, s. 299]
W karcie instrukcyjnej dla kontroli jakości podane są wymiary podlegające kontroli oraz
narzędzia, jakimi nale\
y się posłu\
yć w trakcie dokonywania kontroli. Ponadto instrukcja
zawiera rysunek warsztatowy kontrolowanego elementu oraz, informacje, które nie
sÄ… zaznaczone na rysunku. Nale\
y zwrócić na zachowanie wymiarów zgodnych
z dokumentacjÄ….
Szczególnie dokładnie nale\
y dokonać kontroli przedmiotów wykonywanych ręcznie.
ZwiÄ…zane jest to z tym, \
e, prace wykonywane ręcznie są bardzo trudne i wymagają du\
ych
umiejętności oraz dokładności. Elementy, które zostały wykonywane przy pomocy operacji
wciągania i wgłębiania nale\
y bardzo dokładnie sprawdzać. Dokładność sprawdzania jest
wymagana, poniewa\
w trakcie kształtowania mogą powstać rysy, które nie zostaną
zauwa\
one przez osobę wytwarzającą. Dodatkowe utrudnienie sprawia światło, które na
powierzchniach kulistych często uniemo\
liwia sprawdzenie czy nie powstały rysy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. Na podstawie, jakiego dokumentu nale\
y dokonać sprawdzenia prawidłowości
wykonanych przedmiotów?
2. Co zawiera karta instrukcyjna dla kontroli jakości?
3. Jakie uszkodzenia mogą powstać podczas wykonywania przedmiotów przy pomocy
wciągania i wgłębiania?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji procesu technologicznego dobierz niezbędne narzędzia do
wykonania kontroli jakości wykonanego przedmiotu. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz

notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przeczytać dokumentacje,
5) dobrać narzędzia kontrolno-pomiarowe,
6) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
9) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości doboru
narzędzi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 dokumentacja procesu technologicznego,
 narzędzia kontrolno pomiarowe znajdujące się w pracowni szkolnej,
 notatnik,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca kontroli jakości.
Ćwiczenie 2
Na podstawie dokumentacji procesu technologicznego dokonaj kontroli jakości
wskazanego przez nauczyciela kątownika wygiętego ręcznie z blachy. Po zakończeniu
ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przeczytać dokumentacje,
5) dobrać narzędzia kontrolno-pomiarowe,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
6) dokonać kontroli jakości,
7) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem poprawności
przeprowadzenia kontroli jakości.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 kątownik wygięty ręcznie z blachy,
 dokumentacja procesu technologicznego,
 suwmiarka,
 przymiar metrowy,
 kÄ…townik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca kontroli jakości.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić na podstawie jakiego dokumentu dokonuje się kontroli
jakości wykonanych przedmiotów?
1
1

2) dobrać narzędzia do kontroli na podstawie dokumentacji?
1
1

3) dokonać kontroli jakości wykonanych przedmiotów na podstawie
dokumentacji?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.6. Przepisy bhp ochrony przeciwpo\
arowej i ochrony
środowiska
4.6.1. Materiał nauczania
Zgodnie z klasyfikacją zawodów i specjalności blacharze wykonują prace produkcyjne,
remontowo-modernizacyjne oraz prototypowe w zakresie obróbki i kształtu elementów
z blachy i profili kształtowych, na potrzeby ogólne przemysłu i budownictwa, a tak\
e
lotnictwa, wyposa\
enie statków, przemysłu samochodowego, renowacji zabytków oraz
codziennego u\
ytku. Większość prac wykonywanych jest w warsztatach. Wobec tego
wymagania ogólne dla pomieszczeń, stanowiska pracy blacharza są następujące:
- wysokość  minimum 3,0 m,
- rozmieszczenie stołów i innych urządzeń, maszyn, szaf  takie, aby przejścia między
nimi wynosiły: 75 cm  w przypadku jednego pracownika (w uzasadnionych
przypadkach dopuszcza się 50 cm); 100 cm  w przypadku konieczności jednoczesnego
poruszania się osób w przeciwnych kierunkach,
- drogi transportowe w warsztacie powinny być:
b = a + 30 cm  dla ruchu pieszego jednokierunkowego,
b = 2a + 60 cm  dla ruchu pieszego dwukierunkowego,
gdzie a  szerokość ładunku niesionego przez pracownika,
b  szerokość drogi transportowej.
- podłoga  równa , nieśliska, niepyląca bez progów pomiędzy pomieszczeniami.
Prawidłowa organizacja stanowiska roboczego blacharza powinna zapewniać bezpieczne
i Å‚atwe wykonywanie pracy w wyniku stosowania odpowiedniej ochrony przed czynnikami
niebezpiecznymi (urazami), szkodliwymi i uciÄ…\
liwymi (hałas, wibracje, du\
e i zbędne
obciÄ…\
enie pracownika). Na ka\
dego z pracowników jednocześnie zatrudnionych
w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia
oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi.
Stół warsztatowy powinien spełniać poni\
sze wymagania:
- wysokość 80 90 cm,
- mieć mocną konstrukcję,
- blat odporny na uderzenia.
Narzędzia blacharskie powinny być utrzymywane w dobrym stanie technicznym.
Bezpieczeństwo pracy blacharza w du\
ej mierze zale\
y od jakości narzędzi. Wszelkiego typu
sprzęt pomocniczy powinien być równie\
utrzymywany w dobrym stanie technicznym.
Zabrania siÄ™ u\
ywania narzędzi i sprzętu uszkodzonego.
Podczas pracy na stole powinny znajdować się tylko te narzędzia, które są niezbędne
do wykonania pracy. Je\
eli jest to mo\
liwe, powinny być one poukładane na stole w zasięgu
ręki blacharza.
Roboty blacharskie stwarzajÄ… mo\
liwość skaleczenia blachą. Z tego te\
względu zaleca
się, aby pracownik podczas przenoszenia, układania czy cięcia lub kształtowani blachy
u\
ywał rękawic ochronnych. Blacharze powinni być zaopatrzeni w podręczną apteczkę ze
środkami dezynfekującymi i opatrunkowymi.
W miejscu pracy nie wolno gromadzić zbędnych materiałów łatwo palnych. Powinny być
one składowane w miejscu przeznaczonym do tego celu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka powinna być minimalna wysokość w pomieszczeniach, w których znajdują się
stanowiska pracy blacharza?
2. Jaka powinna być minimalna szerokość przejścia pomiędzy stołami warsztatowymi
w przypadku pracy jednego pracownika?
3. Ile wynosi szerokość drogi transportowej w warsztatach dla ruchu pieszego
jednokierunkowego?
4. Jakie wymogi musi spełniać podłoga w pomieszczeniach blacharskich?
5. Ile wynosi powierzchnia wolnej przestrzeni podłogi na jednego pracownika
w pomieszczeniu stałej pracy?
6. Jaką wysokość powinien mieć stół warsztatowy?
7. Kiedy wolno pracownikowi pracować uszkodzonymi narzędziami?
8. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien stosować pracownik podczas przenoszenia
blach?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz środki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej narzędziami ręcznymi.
Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) dobrać środki ochrony indywidualnej,
5) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
7) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
8) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości dobrania
środków ochrony osobistej.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 instrukcja do zadania,
 środki ochrony indywidualnej dostępne w pracowni szkolnej,
 notatnik,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca środków ochrony osobistej.
Ćwiczenie 2
Podczas wykonywania pracy zastosuj przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
 Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania ka\
dej
czynności,
5) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
7) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
8) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości przestrzegania
przepisów bhp.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 instrukcja do zadania,
 notatnik,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić minimalną wysokość w pomieszczeniach, w których
znajduje siÄ™ stanowisko pracy blacharza?
1
1

2) określić minimalną szerokość przejść pomiędzy stołami
warsztatowymi?
1
1

3) określić wymogi jakie musi spełniać podłoga w pomieszczeniach
blacharskich?
1
1

4) określić wysokość stołu warsztatowego?
1
1

5) omówić, jakie środki ochronne powinien posiadać pracownik
podczas transportu ręcznego blachy? 1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o ró\
nym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za ka\
dÄ… poprawnÄ… odpowiedz
mo\
esz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla ka\
dego zadania podane
sÄ… cztery mo\
liwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna; wybierz
jÄ… i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…cÄ… jej literÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Je\
eli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uwa\
asz za poprawnÄ….
8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,
natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć Ci
trudności, gdy\
sÄ… one na poziomie wy\
szym ni\
pozostałe (dotyczy to pytań od 15 do
20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
rozwiÄ…zanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Celem pomiarów warsztatowych jest
a) obejrzenie materiału.
b) przeliczenie ilości zu\
ytego materiału.
c) sprawdzenie, czy wyrób nie ma usterek.
d) sprawdzenie poprawności wykonania przedmiotu.
2. Pomiarem nazywamy czynności
a) dÄ…\
ące do określenia kształtu wyrobu.
b) na podstawie, których mo\
na określić wielkość materiału.
c) na podstawie, których mo\
na określić wartości wymiaru przedmiotu.
d) mające na celu określenie materiału z jakiego został wykonany przedmiot.
3. Podczas pomiarów warsztatowych dokładność pomiaru powinna być
a) umiarkowana.
b) jak największa.
c) mało dokładna.
d) jak najmniejsza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4. Minimalna wysokość stołu warsztatowego to
a) 65 cm.
b) 70 cm.
c) 75 cm.
d) 85 cm.
5. Czy pracownikowi wolno pracować uszkodzonymi narzędziami?
a) Nie.
b) Tak, zawsze.
c) Tak, ale po obejrzeniu narzędzi przez pracownika bhp.
d) Tylko wtedy gdy, narzędzia nadają się jeszcze do u\
ytku.
6. Czy podczas przenoszenia blach pracownik musi mieć zało\
one rękawice ochronne?
a) nie.
b) tak.
c) tylko wtedy gdy blacha jest ostra.
d) tylko wtedy gdy blacha ma grubość 0,5 mm.
7. Wielkość arkusza blachy przeznaczonej do wykonania jednego egzemplarza wyrobu
wynika z
a) rodzaju blachy.
b) sposobu wycinania.
c) ilości egzemplarzy wyrobu.
d) wielkości rozwinięcia wyrobu.
8. W produkcji seryjnej, sposób uło\
enia wycinanych elementów względem arkusza podaje
a) karta rozkroju.
b) karta-kwit pobrania materiału.
c) instrukcja wykonania wyrobu.
d) dokumentacja techniczna wyrobu.
12. W zakładach pracy, gdzie wykonuje się produkcję seryjną, proces technologiczny
dokumentowany jest
a) instrukcjami wykonania.
b) kartami technologicznymi.
c) opisami technicznymi wyrobu.
d) dokumentami wydania materiału.
10. W przecinaku blacharskim kąt krawędzi tnącej wynosi?
a) 20°.
b) 25°.
c) 30°.
d) 35°.
11. Przy pomocy no\
yc ręcznych mo\
na ciąć blachę stalową o grubości do
a) 0,5 mm.
b) 1,0 mm.
c) 1,5 mm.
d) 2,0 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
12. Przy pomocy kowadełka mo\
na przeprowadzać operację
a) gięcia.
b) wgłębiania.
c) fałdowania.
d) puklowania.
13. Fałdowanie mo\
na wykonać za pomocą?
a) rysika.
b) imadła.
c) szczypiec.
d) kombinerek.
14. Wgłębianie inaczej nazywamy
a) zaginaniem.
b) trasowaniem.
c) puklowaniem.
d) punktowaniem.
15. Wzornik do wgłębiania nie mo\
e być wykonany z
a) \
eliwa białego.
b) \
eliwa szarego.
c) twardego drewna.
d) odlewu cynkowego.
16. Karty instrukcyjne dla kontroli jakości zawierają
a) wykaz stali.
b) wykaz narzędzi.
c) wykaz materiałów.
d) wykaz narzędzi pomiarowych.
17. Gięcia nie wykonuje się na
a) klepadle.
b) zaginadle.
c) kowadełku.
d) desce z krawędzią obitą kątownikiem.
18. Na jeden wyrób z blachy potrzeba 13 szt. nitów zrywanych oraz 1,05 mb drutu Ś3 mm,
ile nitów i drutu potrzeba do wykonania 25 szt. wyrobów?
a) 13 szt. nitów i 25 mb drutu.
b) 23 szt. nitów i 1,05 mb drutu.
c) 25 szt. nitów i 26,25 mb drutu.
d) 325 szt. nitów i 26,25 mb drutu.
19. Jakie wymiary posiadał będzie arkusz blachy potrzebny do wycięcia dwóch okręgów
o średnicy 235 mm z marginesami 10 mm z ka\
dej strony okręgu?
a) 231x501 mm.
b) 235x502 mm.
c) 240x518 mm.
d) 255x510 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
20. Ile potrzeba drutu do usztywnienia obrze\
a prostokÄ…tnego naczynia o wymiarach
150x230 mm?
a) 314 mm.
b) 471 mm.
c) 523 mm.
d) 760 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Wykonywanie elementów i przedmiotów z blach z zastosowaniem narzędzi
ręcznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Numer ODPOWIEDy
Punkty
pytania
a
1 b c d
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11
a b c d
12
a b c d
13
a b c d
14
a b c d
15
a b c d
16
a b c d
17
a b c d
18
a b c d
19
a b c d
20
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
6. LITERATURA
1. Kawecki J., Świdziński J., Zgorzelski S .Technologia Blacharstwo WSiP Warszawa 1991
2. Martinek W. Michnikowski Z. Dekarstwo i blacharstwo budowlane. WSiP Warszawa 1999
3. Stojanowski J. Blacharstwo karoseryjne. WSiP, Warszawa 1978
4. Szenejko W. Blacharstwo samochodowe. WKA
Warszawa 1967
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45