MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Sylwester Wesołowski
Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy
z zastosowaniem maszyn i urządzeń 721[01].Z1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Bartłomiej Marcinkiewicz
mgr in\
. Teresa Traczyk
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Sylwester Wesołowski
Konsultacja:
mgr in\
. Jolanta Skoczylas
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 721[01].Z1.03
Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy z zastosowaniem maszyn i urządzeń,
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu blacharz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Trasowanie przestrzenne 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Gięcie i prostowanie blach 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 14
4.2.3. Ćwiczenia 14
4.2.4. Sprawdzian postępów 16
4.3. Gięcie i prostowanie prętów i płaskowników 17
4.3.1. Materiał nauczania 17
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.3.3. Ćwiczenia 19
4.3.4. Sprawdzian postępów 20
4.4. Zwijanie sprÄ™\
yn 21
4.4.1. Materiał nauczania 21
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.4.3. Ćwiczenia 22
4.4.4. Sprawdzian postępów 24
4.5. Rodzaje giętarek i ich zastosowanie 25
4.5.1. Materiał nauczania 25
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.5.3. Ćwiczenia 27
4.5.4. Sprawdzian postępów 28
4.6. Zapotrzebowanie na materiał do wykonania elementów lub przedmiotów 29
4.6.1. Materiał nauczania 29
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.6.3. Ćwiczenia 33
4.6.4. Sprawdzian postępów 34
4.7. Kontrola jakości wykonania 35
4.7.1. Materiał nauczania 35
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.7.3. Ćwiczenia 37
4.7.4. Sprawdzian postępów 38
4.8. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej i ochrony
środowiska 39
4.8.1. Materiał nauczania 39
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.8.3. Ćwiczenia 41
4.8.4. Sprawdzian postępów 42
5. Sprawdzian osiągnięć 43
6. Literatura 48
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o sposobach wykonywania
elementów i przedmiotów z blachy z zastosowaniem maszyn i urządzeń, materiałach
stosowanych do ich wykonywania, a tak\
e ułatwi Ci wykonywanie elementów i przedmiotów
z blachy z zastosowaniem maszyn i urządzeń.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia tej jednostki modułowej,
- materiał nauczania (rozdział 4), który umo\
liwia samodzielne przygotowanie siÄ™ do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów; obejmuje on równie\
ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń; przed
ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich wykonania;
po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów; wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, \
e opanowałeś
materiał albo nie,
- sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki;
zamieszczona została tak\
e karta odpowiedzi,
- wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umo\
liwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Je\
eli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa: Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy
z zastosowaniem maszyn i urządzeń, której treści teraz poznasz stanowi jeden z elementów
modułu 721[01].Z1  Technologia robót blacharskich i jest oznaczona na zamieszczonym
schemacie na stronie 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo\
arowych, wynikajÄ…cych z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
721[01].Z1
Technologia robót blacharskich
721[01].Z1.01
Posługiwanie się podstawowymi
pojęciami z zakresu blacharstwa
721[01].Z1.02
Wykonywanie elementów i przedmiotów
z blachy z zastosowaniem narzędzi ręcznych
721[01].Z1.04 721[01].Z1.05
721[01].Z1.03
Wykonywanie elementów Wykonywanie elementów
Wykonywanie elementów
i przedmiotów z blachy przedmiotów z blachy metodami
i
i przedmiotów z blachy
z zastosowaniem operacji
z zastosowaniem maszyn obróbki plastycznej i cieplnej
mechanicznej obróbki skrawaniem
i urządzeń
721[01].Z1.06 721[01].Z1.08
Wykonywanie nierozłącznych połączeń blach Wykonywanie konserwacji i naprawy
elementów i konstrukcji z blachy
721[01].Z1.07
Wykonywanie monta\
u i demonta\
u elementów
i zespołów blacharskich
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozpoznawać podstawowe materiały blacharskie
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu blacharstwa,
- wykonywać szkice podstawowymi technikami rysunkowymi,
- dobierać materiały narzędzia i sprzęt do prac blacharskich,
- stosować podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- wykonywać wyroby z blachy,
- planować proces wyrobów z blachy,
- rozró\
niać rodzaje maszyn,
- odczytywać i interpretować rysunki wyrobów z blachy,
- organizować stanowiska składowania i magazynowania,
- dobierać sposób i środki transportu do rodzaju materiału,
- posługiwać się dokumentacją warsztatową,
- dobierać dokumentację techniczno-warsztatową do realizacji zadań,
- wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
- dobierać i zastosować odzie\
ochronną oraz środki ochrony osobistej, w zale\
ności
od prowadzonych prac blacharskich,
- przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidywać i zapobiegać
zagro\
eniom,
- oceniać własne mo\
liwości w działaniach indywidualnych i zespołowych,
- stosować zasady współpracy w grupie,
- uczestniczyć w dyskusji, prezentacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 scharakteryzować proces gięcia blachy,
 rozró\
nić rodzaje giętarek,
 zaplanować wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy za pomocą gięcia,
 określić operacje towarzyszące gięciu,
 dobrać narzędzia ręczne i mechaniczne, przyrządy pomiarowe, maszyny i urządzenia do
gięcia blachy,
 wskazać elementy i wyjaśnić działanie urządzeń i maszyn do gięcia,
 zorganizować stanowisko do pracy na giętarce,
 wykonać gięcie blachy narzędziami mechanicznymi oraz elektronarzędziami,
 wykonać wybrane operacje obróbki plastycznej: gięcie i prostowanie płaskowników,
gięcie i prostowanie blach, zwijanie sprę\
yn,
 sporządzić zapotrzebowanie na materiały do wykonania elementu lub przedmiotu,
 ocenić jakość i prawidłowość prac wykonanych za pomocą gięcia,
 dobrać środki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej z u\
yciem giętarki
mechanicznej,
 zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej
i ochrony środowiska podczas wykonywania pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Trasowanie przestrzenne
4.1.1. Materiał nauczania
Trasowanie przestrzenne ma zastosowanie w odniesieniu do elementów bryłowych
i polega na naniesieniu na powierzchnię przedmiotu linii i punktów, które wyznaczają zakres
obróbki skrawaniem. Przy trasowaniu wyznacza się osie symetrii, środki otworów, zarysy
części przedmiotu przeznaczonych do usunięcia itp.
Podczas trasowania przestrzennego u\
ywa się płyt traserskich, znaczników słupkowych,
przymiarów kreskowych, skrzynek i podstawek traserskich. Podstawowe narzędzia traserskie
pokazano na rysunkach 1 i 2.
Rys. 1. Znaczniki słupkowe [2, s. 188]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 2. Przymiary liniowe [2, s. 188]
Do trasowania miejsca połączenia dwóch rur stosuje się przyrząd przedstawiony na
rysunku numer 3.
Rys. 3. PrzyrzÄ…d do trasowania przestrzennego [1, s. 49]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
 Sposób działania przyrządu przedstawionego na rysunku numer 3 polega na trasowaniu
linii na rurze o średnicy D rysikiem 1, który mo\
na przesuwać w kierunku B na odległość
zale\
ną od średnicy d połączonej rury, podczas obracania się do dokoła osi A. Przyrząd
mocuje się na rurze o średnicy D za pomocą podstawki 2. Podstawka ta jest połączona
z przyrządem przegubem 3, dzięki czemu oś A mo\
na ustawić nie tylko w poło\
eniu
prostopadłym do osi podłu\
nej G rury, lecz tak\
e ukośnie względem niej. śądane poło\
enie
osi A uzyskuje siÄ™ za pomocÄ… zacisku.
W trasowaniu przestrzennym wyró\
nić mo\
na trzy podstawowe czynności:
 wybór powierzchni (bazy) traserskiej,
 ustawienie przedmiotu na płycie traserskiej,
 trasowanie.
Przystępując do trasowania sprawdza się stan przedmiotu, czy nie posiada pęknięć, wad
powierzchni oraz czy wymiary zgadzajÄ… siÄ™ z danymi w dokumentacji technicznej. Przedmiot
nale\
y oczyścić z rdzy, tłuszczu, zabrudzeń itp., a następnie powlec farbą traserską, aby
naniesione linie były bardziej widoczne.
IstniejÄ… trzy metody trasowania przestrzennego.
Za pomocÄ… obrotu przedmiotu obrabianego.
Przedmiot ustawia się na płycie traserskiej. Znacznik słupkowy ustawia się obok
i ustawia wysokość rysika zgodnie z dokumentacją. Linie poziome i pionowe uzyskuje się
poprzez obrót przedmiotu. W ten sposób uzyskuje się planowaną siatkę przestrzenną.
Za pomocÄ… kÄ…townika.
Trasowanie linii poziomych odbywa siÄ™ identycznie jak w metodzie obrotu przedmiotu,
natomiast linie pionowe nanoszone są za pomocą rysika wzdłu\
ramienia przykładanego
kÄ…townika.
Za pomocÄ… skrzynek traserskich.
Ma zastosowanie do przedmiotów cię\
kich o powierzchniach krzywoliniowych. Polega
na ustawieniu, co najmniej jednej skrzynki traserskiej z zamocowanym rysikiem i nanoszeniu
linii według dokumentacji.
W trasowaniu przestrzennym stosuje się równie\
wzorniki przykładane bezpośrednio do
przedmiotu. Istotnym elementem znacznie ułatwiającym obrót elementu jest podstawka
magnetyczna, natomiast do ustawiania przedmiotów walcowych (krzywoliniowych) słu\
y
pryzma.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega trasowanie przestrzenne?
2. Jakie elementy podlegajÄ… zakresowi trasowania przestrzennego?
3. Do czego słu\
ą znaczniki słupkowe?
4. Jakie znasz metody trasowania przestrzennego?
5. Jakie trzy podstawowe czynności rozró\
nia siÄ™ podczas trasowania przestrzennego?
6. Do czego słu\
Ä… wzorniki?
7. Jaką funkcję przy trasowaniu przestrzennym spełnia pryzma?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz metodÄ™ trasowania w zale\
ności od rodzaju (wielkości i kształtu) przedmiotu.
Zadanie wykonaj w formie opisowej. SporzÄ…dz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
 Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze zgromadzonymi na stanowisku przedmiotami,
2) ustalić oraz zapisać rodzaj przedmiotu i metodę trasowania,
3) zapisz ustalenia na kartce,
4) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6) zaprezentować efekt swojej pracy,
7) dokonać oceny ćwiczenia pod względem trafności dobrania metody trasowania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 przedmioty do trasowania (walec z blachy, sześcian, przedmiot o kształtach
krzywoliniowych itp.),
 notatnik,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca trasowania przestrzennego.
Ćwiczenie 2
Wykonaj dowolną metodą trasowania linii obróbki na udostępnionym przedmiocie
według załączonej dokumentacji technicznej. Sporządz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) zapoznać się z dokumentacją techniczną,
4) ustalić metodę trasowania,
5) ustawić przedmiot na płycie traserskiej,
6) trasować linie zgodnie z dokumentacją i przyjętą metodą,
7) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9) zaprezentować efekt swojej pracy,
10) dokonać oceny ćwiczenia pod względem dokładności trasowania linii.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 przedmiot do trasowania (walec z blachy, sześcian, przedmiot o kształtach
krzywoliniowych itp.),
 dokumentacja techniczna (rysunek techniczny prezentujący zakres obróbki przedmiotu),
 notatnik,
 przybory do pisania,
 płyta traserska,
 znaczniki słupkowe,
 pryzma,
 kÄ…townik,
 przymiar liniowy,
 rysik,
 literatura rozdziału 6 dotycząca trasowania przestrzennego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz
Tak Nie
1) scharakteryzować sposoby trasowania przestrzennego?
2) określić zastosowanie poszczególnych narządzi traserskich?
3) wymienić podstawowe narzędzia słu\
Ä…ce do trasowania
przestrzennego?
4) dobrać rodzaj przedmiotu do metody trasowania?
5) wymienić podstawowe czynności podczas trasowania
przestrzennego?
6) wykonać trasowanie na wskazanym przedmiocie wg dokumentacji
technicznej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Gięcie i prostowanie blach
4.2.1. Materiał nauczania
Jedną z podstawowych czynności w pracach blacharskich mającą na celu nadanie
przedmiotom po\
ądanego kształtu jest gięcie blach. Operacji gięcia często towarzyszy
działanie przeciwne  prostowanie. Gięcie i prostowanie blach mo\
na wykonywać na zimno
lub na gorąco. Gięcie na gorąco wykonuje się wówczas, gdy mamy do czynienia z blachami
o większych grubościach. Blachy o du\
ych grubościach po podgrzaniu wykazują większą
plastyczność a co za tym idzie i podatność zarówno na gięcie jak i prostowanie. Gięcie
i prostowanie blach mo\
na wykonać ręcznie lub mechanicznie.
Proces gięcia wią\
e się z odkształceniem materiału zginanego. Z jednej strony materiał
zostaje rozciągnięty (strona zewnętrzna), z drugiej zaś ściskany. Podczas rozciągania materiał
wydłu\
a siÄ™ i jest nara\
ony na pęknięcie. Jedyną częścią blachy, która nie ulega rozciąganiu
ani ściskaniu jest warstwa środkowa, która le\
y na linii obojętnej.
Rys. 4. Gięcie materiału [2, s. 127]
Wa\
nym elementem procesu gięcia jest ustalenie wymiaru wyjściowego, aby po zgięciu
otrzymać produkt odpowiadający wymiarom podanym na rysunku. W tym celu nale\
y
określić długość odcinków prostych i zaokrągleń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
 Przed rozpoczęciem procesu gięcia nale\
y ustalić, czy mamy do czynienia z blachą
miękką, wy\
arzoną, która gnie się bardzo dobrze, czy mo\
e z blachÄ… wyklepanÄ… lub
utwardzoną, która pęka podczas gięcia. Przy gięciu blach pod kątem ostrym i przy małych
promieniach gięcia zwraca się uwagę na kierunek układu włókien w blasze, powstałych
podczas jej walcowania. W takim przypadku linia gięcia nie powinna być zgodna
z kierunkiem walcowania, gdy\
mo\
e to spowodować pękanie blachy na krawędzi gięcia.
Przy gięciu w dwóch kierunkach włókna powinny przebiegać ukośnie.
Rys. 5. Gięcie blachy: a) gięcie niewłaściwe wzdłu\
włókna, b) gięcie prawidłowe prostopadłe do włókien,
c) gięcie w dwóch prostopadłych kierunkach ukośnie do włókien [2, s. 130].
Podczas ręcznego gięcia blach nale\
y unikać u\
ywania młotków stalowych ślusarskich.
Ka\
de uderzenie takiego młotka utwardza blachę i pozostawia wgniecenia. Zamiast młotków
metalowych nale\
y u\
ywać drewnianych lub gumowych.
Narzędzia do ręcznego gięcia i prostowania blach to:
 młotki blacharskie
 równiaki  do prostowania i wygładzania fałd,
 klepaki  do wgłębiania blachy,
 gładziki  do wygładzania przedmiotów blaszanych o kształtach wklęsłych,
 klepadła blacharskie  słu\
ą jako podkładki do klepania, wygładzania, prostowania itp.
czynności,
 kowadełka blacharskie  słu\
ą do prostowania, zaginania oraz zawijania brzegów blachy,
 zaginadła  słu\
ą do ręcznego zaginania blachy przy u\
yciu młotka.
Ręczne gięcie blach
Gięcia blach mo\
na dokonać przy pomocy imadła. Nale\
y jednak pamiętać by szczęki
imadła zaopatrzyć w nakładki w celu zabezpieczenia blachy przed ewentualnym
porysowaniem. Prawidłowe gięcie polega na uderzeniu młotkiem drewnianym lub ślusarskim
przez klocek z twardego drewna w miejscu gięcia. Cienkie blachy mo\
na równie\
giąć przy
u\
yciu zaginadła blacharskiego prostego lub na desce, której krawędz
obita jest kÄ…townikiem,
a tak\
e za pomocą kleszczy blacharskich i tępego rysika zamoczonego w oliwie
przesuwanego po wytrasowanej rysie na miękkim podkładzie z tektury.
Maszynowe gięcie blachy
Do maszynowego gięcia blachy stosuje się krawędziarki i prasy. Maszynowe gięcie
blachy mo\
e odbywać się po linii prostej, ale pod ró\
nymi kÄ…tami. Przy u\
yciu krawędziarki
przelotowej mo\
na giąć blachę w dowolnym miejscu zaś do zaginania krawędzi blachy
stosuje się krawędziarki nieprzelotowe.
Podstawowymi elementami prasy sÄ…: nieruchomy korpus i ruchomy suwak. Suwak
wykonuje ruch w górę i dół, przy czym w czasie ruchu w dół wywierany jest nacisk na
tłoczony przedmiot. Wyró\
niamy prasy: ręczne, mechaniczne, hydrauliczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 Prostowanie blach
Prostowanie blach jest operacją dość trudną i wymagającej du\
ej wprawy. PierwszÄ…
czynnością podczas prostowania blach jest ustalenie miejsca nierówności blachy i uło\
enie jej
na płycie do prostowania, wypukłością do góry. Drugą, obrysowanie kredą lub ołówkiem
odkształconego miejsca, następną uderzanie młotkiem wokół nierówności rozpoczynając od
brzegów blachy  uderzenia silne. Kolejną uderzanie młotkiem w kierunku środka
wypukłości  uderzenia coraz słabsze. Po wykonaniu takich czynności blacha zostaje
wstępnie wyprostowana a następnie przekręca się ją na odwrotną stronę i ponownie wykonuje
czynności podane powy\
ej, a\
do całkowitego wyprostowania blachy. Prostowania blach
mo\
na równie\
wykonać za pomocą urządzeń mechanicznych, wykonuje się to na prasach lub
przy pomocy walców.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu wykonuje się proces gięcia blach?
2. Kiedy wykonuje się gięcie blach na gorąco?
3. Kiedy wykonuje się gięcie blach na zimno?
4. Która część blachy podczas gięcia ulega rozciąganiu?
5. Która część blachy podczas gięcia ulega ściskaniu?
6. W jaki sposób mo\
na dokonać gięcia blach cienkich?
7. Jakimi narzędziami mo\
na dokonać gięcia blach?
8. Jakimi narzędziami prostuje się blachy?
9. Jak nazywamy maszyny słu\
ące do gięcia blach?
10. Jak odbywa się maszynowe gięcie blach?
11. W jaki sposób ręcznie prostuje się blachy?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj wieszak z blachy stalowej płaskiej ocynkowanej grubości 0,5 mm zgodnie
z dokumentacjÄ…. Plan zapisz w zeszycie. SporzÄ…dz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Zaprezentuj i oceń efekt swojej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) zapoznać się z dokumentacją
4) wytrasować kształt wieszaka wg załączonej dokumentacji,
5) wyciąć wytrasowany zarys wieszaka,
6) wykonać operację gięcia wieszaka,
7) dokonać ewentualnych korekt,
8) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
10) zaprezentować efekt swojej pracy,
11) dokonać oceny ćwiczenia pod względem estetyki wykonania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa płaska ocynkowana gr. 0,5 mm,
 rysik,
 liniał,
 no\
yce ręczne bo blachy,
 no\
yce gilotynowe,
 krawędziarka,
 młotek drewniany,
 dokumentacja do zadania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca gięcia i prostowania blach.
Ćwiczenie 2
Wykonaj ozdobę w postaci sześcianu z blachy stalowej płaskiej ocynkowanej o grubości
0,5 mm, wg załączonej dokumentacji, którą dostaniesz od nauczyciela. Sporządz
notatkÄ™
po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) zapoznać się z dokumentacją,
4) wytrasować sześcian,
5) wyciąć sześcian,
6) ukształtować sześcian,
7) połączyć elementy ze sobą zgodnie z dokumentacją,
8) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
10) zaprezentować efekt swojej pracy,
11) dokonać oceny ćwiczenia pod względem dokładności wykonania ozdoby.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa ocynkowana o grubości 0,5 mm,
 rysik,
 liniał,
 no\
yce ręczne do blachy,
 no\
yce gilotynowe,
 krawędziarka,
 młotek drewniany,
 dwuróg blacharski,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca gięcia i prostowania blach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz
Tak Nie
1) omówić w jakim celu wykonuje się proces gięcia blach?
2) określić kiedy wykonuje się gięcie blach na gorąco?
3) peryfrazować kiedy wykonuje się gięcie blach na zimno?
4) wskazać, która część blachy podczas gięcia ulega rozciąganiu?
5) stwierdzić, która część blachy podczas gięcia ulega ściskaniu?
6) omówić, w jaki sposób mo\
na dokonać gięcia blach cienkich?
7) określić, jakimi narzędziami mo\
na dokonać gięcia blach?
8) wymienić maszyny słu\
ące do gięcia blach?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.3. Gięcie i prostowanie prętów i płaskowników
4.3.1. Materiał nauczania
Przed rozpoczęciem gięcia nale\
y ustalić (po sposobie walcowania) czy płaskownik był
walcowany na gorÄ…co czy na zimno. Jest to bardzo wa\
ne, poniewa\
płaskowniki walcowane
na zimno nale\
y giąć prostopadle do kierunku walcowania. Gięcie płaskowników
walcowanych na zimno równoległe do kierunku walcowania spowoduje powstanie rys
i pęknięć. Płaskowniki mo\
na giąć zarówno ręcznie jak i mechanicznie.
Najprostszym sposobem gięcia płaskowników oraz prętów jest zamocowanie elementu
w imadle i wygięciu go przy pomocy uderzeń młotka, rysunek numer 6. Nale\
y uwa\
ać, aby
w trakcie wyginania płaskownika, nie uszkodzić jego krawędzi.
Rys. 6. Gięcie płaskownika: a) zetownik, b) gięcie ramienia m, c) gięcie ramienia n, d) skobel, e) przyginanie
ramienia h, f) zaginanie ramienia k na klocku A, g) odginanie ramienia h i k za pomocÄ… klocka B [1, s. 77].
Pręty oraz płaskowniki bardzo wygodnie wygina się przy pomocy ręcznego narzędzia
składającego się z dwóch dz
wigni i trzech ograniczników, rysunek numer 7. Aby wygiąć
element nale\
y umieścić pręt lub płaskownik w urządzeniu, i obracać ruchomą dz
wigniÄ… o kÄ…t
nieco większy od \
ądanego. Zwiększenie minimalnie kąta gięcia związane jest z tym, \
e gięty
metal sprÄ™\
ynuje.
Gięcie prętów i płaskowników mo\
na tak\
e wykonywać przy pomocy pras.
Prostowanie prętów i płaskowników mo\
e się odbywać maszynowo lub ręcznie. Krótkie
odcinki prętów lub płaskowników prostuje się ręcznie na płytach stalowych lub kowadle.
DÅ‚u\
sze odcinki prętów prostowane są na prostownicy krą\
kowej. Prostownica krÄ…\
kowa
to maszyna składająca się z dwóch rzędów krą\
ków, miedzy którymi przepuszczany jest
prostowany pręt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 7. Przyrząd do gięcia prętów i płaskowników [3, s. 38].
Pręty małej średnicy mo\
na giąć za pomocą szczypiec okrągłych krótkich lub
wydłu\
onych, rysunek 8.
Rys. 8. Wykonanie oczka z pręta o małej średnicy [1, s. 78].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nale\
y ustalić przed rozpoczęciem gięcia płaskownika?
2. Jakimi sposobami mo\
na giąć płaskowniki i pręty?
3. Za pomocą, jakich maszyn dokonuje się operacji gięcia?
4. Przy pomocy, jakich narzędzi gnie się pręty i płaskowniki ręcznie?
5. Jakie elementy mo\
na prostować ręcznie?
6. Na czym prostuje się ręcznie pręty i płaskowniki?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wygnij z płaskownika 3x30 mm element zgodnie z dokumentacją, którą dostaniesz od
nauczyciela. SporzÄ…dz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) zapoznać się z dokumentacją,
4) uciąć płaskownik na \
Ä…dany wymiar,
5) ukształtować element zgodnie z dokumentacją,
6) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8) zaprezentować efekt swojej pracy,
9) dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości wykonania elementu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 płaskownik,
 imadło,
 klocki dystansowe do imadła,
 młotek ślusarski,
 piłka do ciecia metali,
 przymiar metrowy,
 kÄ…townik,
 dokumentacja wykonywanego elementu,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca gięcia płaskowników.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
wykaz potrzebnych narzędzi do operacji prostowania płaskownika. Zaprezentuj
i oceń efekty swojej pracy. Sporządz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić wykaz niezbędnych narzędzi do operacji prostowania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
2) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
3) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
4) zaprezentować efekt swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia pod względem prawidłowego doboru narzędzi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca prostowania płaskowników.
Ćwiczenie 3
Wykonaj operację prostowania płaskownika 2x30 mm przy u\
yciu narzędzi ręcznych.
Zaprezentuj i oceń efekty swojej pracy. Sporządz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) wyprostować płaskownik,
4) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6) zaprezentować efekt swojej pracy,
7) dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości wykonania prostowania płaskownika.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 płaskownik,
 kowadło,
 młotek ślusarski,
 notatnik,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca prostowania płaskowników.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz
Tak Nie
1) omówić proces gięcia płaskowników i prętów?
2) dobrać narzędzia do gięcia płaskowników i prętów?
3) wykonać operację gięcia płaskowników i prętów?
4) wykonać prostowanie płaskowników i prętów?
5) dobrać narzędzia do prostowania płaskowników i prętów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.4. Zwijanie sprÄ™\
yn
4.4.1. Materiał nauczania
SprÄ™\
yna powstaje poprzez nawinięcie drutu na trzpień o okrągłym przekroju. Trzpień
nale\
y dobrać w taki sposób, aby jego średnica była o 1/5 mniejsza od docelowej średnicy
sprÄ™\
yny; podyktowane to jest właściwościami sprę\
ystymi drutu.
Ilość drutu potrzebną do zwinięcia sprę\
yny obliczymy korzystając z następującego
wzoru:
L = Ä„ " Do " n;
w którym:
L  długość drutu niezbędna do zwinięcia sprę\
yny,
Do  średnia średnica sprę\
yny,
n  liczba zwojów sprę\
yny.
Średnica średnia sprę\
yny oznacza średnicę wewnętrzną powiększoną o połowę grubości
drutu, lub średnicę zewnętrzną pomniejszoną o połowę grubości drutu.
SprÄ™\
yny mo\
na zwijać ręcznie w imadłach, na wiertarkach i na tokarkach. Poszczególne
metody zwijania sprÄ™\
yn pokazuje rysunek 9.
Rys. 9. Zwijanie sprÄ™\
yn: a) ręczne zwijanie sprę\
yny pracującej na ściskanie, b) ręczne zwijanie w imadle
sprÄ™\
yny pracujÄ…cej na rozciÄ…ganie, c) zwijanie sprÄ™\
yny na tokarce, d) zwijanie sprÄ™\
yny na wiertarce
[2, s. 134].
Końce sprę\
yn rozciąganych kształtuje się w pierścień lub półpierścień. W przypadku
sprÄ™\
yn ściskanych końce podgrzewa się, łączy z poprzednim zwojem i szlifuje. Podczas
zwijania ręcznego, drut podaje się z ręki, nale\
y więc zabezpieczyć dłoń rękawicą skórzaną
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
lub brezentowÄ…. Podczas zwijania sprÄ™\
yn na wiertarce lub tokarce nale\
y przestrzegać
przepisów bhp dotyczących pracy na tych maszynach.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakiego materiału powstaje sprę\
yna?
2. Jak dobieramy średnicą trzpienia przy zwijaniu sprę\
yn?
3. Jaki wzór opisuje długość drutu potrzebnego do zwinięcia sprę\
yny?
4. Jak określamy średnicę średnią sprę\
yny?
5. Jakimi metodami mo\
na zwijać sprę\
yny?
6. W jaki sposób kształtujemy końce sprę\
yn rozciÄ…ganych?
7. O czym nale\
y pamiętać podczas ręcznego zwijania sprę\
yn?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal ilość drutu ł 3 mm potrzebną do zwinięcia sprę\
yny o średnicy wewnętrznej
20 mm i ilości zwojów 30. Specyfikację określająca ilość zwojów, średnicę sprę\
yny
i średnicę drutu otrzymasz od nauczyciela. Sporządz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze specyfikacją określająca ilość zwojów, średnicę sprę\
yny i średnicę
drutu,
2) obliczyć ze wzoru długość drutu,
3) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
4) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
5) zaprezentować efekt swojej pracy,
6) dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości zwinięcia sprę\
yny.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 notatnik,
 przybory do pisania,
 lista danych w postaci tabeli określającej średnicę sprę\
yny, grubość drutu i liczbę
zwojów,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca zwijania sprę\
yn.
Ćwiczenie 2
Wykonaj zwinięcie sprę\
yny sposobem ręcznym wg załączonej dokumentacji, którą
dostaniesz od nauczyciela. Zapisz plan w zeszycie SporzÄ…dz
notatkę po zakończeniu
ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
3) zapoznać się z dokumentacją,
4) ustalić ilość drutu do zwinięcia sprę\
yny,
5) dobrać trzpień o odpowiedniej średnicy,
6) zamocować drut na trzpieniu,
7) umieścić trzpień w imadle,
8) zwinąć sprę\
ynÄ™,
9) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
11) zaprezentować efekt swojej pracy,
12) dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości zwinięcia sprę\
yny.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 trzpień,
 drut na sprÄ™\
ynÄ™,
 notatnik,
 przybory do pisania,
 lista danych w postaci tabeli określającej średnicę sprę\
yny, grubość drutu i liczbę
zwojów,
 szczypce płaskie uniwersalne (kombinerki),
 rękawice ochronne,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca zwijania sprę\
yn.
Ćwiczenie 3
Wykonaj zwinięcie sprę\
yny za pomocą wiertarki wg załączonej dokumentacji, którą
dostarczy ci nauczyciel. SporzÄ…dz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) ustalić ilość drutu do zwinięcia sprę\
yny,
4) dobrać trzpień o odpowiedniej średnicy,
5) zamocować drut na trzpieniu,
6) umieścić trzpień w uchwycie wiertarki,
7) zwinąć sprę\
ynÄ™,
8) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
10) zaprezentować efekt swojej pracy,
11) dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości zwinięcia sprę\
yny.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 trzpień (zakładany do wiertarki),
 drut na sprÄ™\
ynÄ™,
 notatnik,
 przybory do pisania,
 lista danych w postaci tabeli określającej średnicę sprę\
yny, grubość drutu i liczbę
zwojów,
 szczypce płaskie uniwersalne (kombinerki),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
 wiertarka,
 rękawice ochronne,
 klocek drewniany z otworem (prowadnica drutu),
 literatura z rozdziału 6 dotycząca zwijania sprę\
yn.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz
Tak Nie
1) scharakteryzować sposoby zwijania sprę\
yn?
2) określić długość drutu potrzebnego do zwinięcia średnicy?
3) dobrać średnicę trzpienia do średnicy zwijanej sprę\
yny?
4) określić średnicę średnią sprę\
yny?
5) zwinąć sprę\
ynę o określonej średnicy i długości sposobem
ręcznym?
6) zwinąć sprę\
ynę o określonej średnicy i długości za pomocą
wiertarki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.5. Rodzaje giętarek i ich zastosowanie
4.5.1. Materiał nauczania
Maszyny stosowane do zaginania to krawędziarki i zaginarki. Krawędziarki ze względów
konstrukcyjnych mo\
na podzielić na nieprzelotowe i przelotowe. Wszystkie krawędziarki
oraz zaginarki muszą być ustawione w poziomie. Nie wypoziomowanie mo\
e doprowadzić
do uszkodzenia w czasie eksploatacji. Przy pomocy krawędziarek mo\
na zaginać blachy
i płaskowniki o gr. do 2 mm. Wymiary zaginanych elementów są ograniczone wymiarami
krawędziarki.
Krawędziarki nieprzelotowe, to zazwyczaj małe maszyny. Słu\
ą najczęściej do
wykonywania zagięć w celu wykonywania połączeń na zakład. Szerokość zaginania jest
bardzo ograniczona i wynosi 5 15 mm.
Najczęściej stosowaną maszyną do zaginania jest krawędziarka przelotowa. Krawędziarki
przelotowe posiadajÄ… niezale\
nie od producenta pewne stałe elementy odpowiadające za
proces gięcia, są to: dolna belka, górna belka, belka gnąca ruchoma. Belka dolna jest na stałe
zamocowana do krawędziarki stanowiącej podstawę maszyny. Górna belka jest elementem
ruchomym. Podniesienie belki górnej umo\
liwia wło\
enie miedzy belkę dolną a górną
elementu przeznaczonego do gięcia. Przez opuszczenie belki górnej następuje zamocowanie
giętego materiału. Krawędz
górnej belki wyznacza krawędz
gięcia. Belka gnąca ruchoma
poruszana jest ręcznie równolegle do belki dolnej i górnej. Ruch belki gnącej powoduje
zagięcie giętego elementu. Belka górna i ruchoma, oraz belka gnąca posiadają wymienne
listwy, które umo\
liwiają wykonywanie zagięć o ró\
nych promieniach i kÄ…tach.
Krawędziarkę przelotową przedstawiono na rysunku numer 10. Etapy gięcia pokazano na
rysunku numer 11. Pierwszy etap pokazuje element zamocowany i przygotowany do gięcia,
drugi etap pokazuje operację gięcia.
Rys. 10. Krawędziarka przelotowa [2, s. 130].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 11. Etapy gięcia na krawędziarce [3, s. 37].
Zaginarka to rodzaj prasy hydraulicznej. Górna część to ruchoma belka połączona
z dwoma cylindrami. Do belki za pomocą śrub mocowany jest stempel gnący. W dolnej
części na podłu\
nym stole w korycie jest umieszczona matryca posiadajÄ…ca wy\
Å‚obienia
o ró\
nych kształtach. Poło\
enie koryta razem z matrycÄ…, mo\
na regulować względem stempla
za pomocą dwóch śrub regulacyjnych. Stemple i matryce są elementami wymiennymi,
istniejezatem mo\
liwość dobrania właściwych narzędzi do danej operacji. Przy pomocy
zaginarek mo\
na kształtować kształtowniki zimnogięte. Zaginarka jest bardziej
wszechstronnym urządzeniem od krawędziarki. Posiada większe mo\
liwości kształtowania
blachy. Na rysunku 12 pokazano przykładowe stemple i matryce wykorzystywane
w zaginarkach.
Rys. 12. Przykładowe prace wykonywane zaginarką przy pomocy wymiennych listew [4, s. 157]
Do ka\
dej maszyny dołączona jest przez producenta dokumentacja techniczno-ruchowa
zwana w skrócie DTR. W dokumentacji tej opisane jest dokładnie zastosowanie urządzenia,
sposób jego eksploatacji, oraz wszelkie niezbędne informacje, które nale\
y posiadać, aby
właściwie eksploatować krawędziarkę czy zaginarkę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje maszyn do gięcia?
2. Jakie mo\
na wyró\
nić rodzaje krawędziarek?
3. Z jakich najwa\
niejszych części składa się krawędziarka?
4. Jakiej grubości elementy mo\
na giąć na krawędziarce?
5. Które elementy zaginarki są wymienne?
6. Które elementy w zaginarce mo\
na regulować?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj próbnego gięcia blachy stalowej o gr. 0,5 mm pod kątem 45o na krawędziarce
przelotowej. SporzÄ…dz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) sporządzić wykaz maszyn i narzędzi,
4) uło\
yć blachę we właściwym miejscu w krawędziarce,
5) opuścić belkę górną,
6) dokonać gięcia,
7) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9) zaprezentować efekt swojej pracy,
10) dokonać oceny ćwiczenia pod względem sposobu posługiwania się krawędziarką.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa o gr. 0,5 mm,
 krawędziarka,
 notatnik,
 DTR krawędziarki,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzaju krawędziarek.
Ćwiczenie 2
Dokonaj wymiany listew znajdujących się w belkach górnej i gnącej, krawędziarki
przelotowej. Dokumentację techniczno ruchową krawędziarki dostaniesz od nauczyciela.
SporzÄ…dz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) zapoznać się z dokumentacją techniczno ruchową giętarki,
4) dokonać wymiany listew,
5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
7) zaprezentować efekt swojej pracy,
8) dokonać oceny ćwiczenia pod względem sposobu wymiany listew krawędziarki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 krawędziarka przelotowa,
 listwy,
 zestaw kluczy płaskich i nasadowych,
 notatnik,
 Dokumentacja Techniczno-Ruchowa krawędziarki,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzaju giętarek.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz
Tak Nie
1) omówić rodzaje maszyn do gięcia?
2) omówić zastosowanie poszczególnych maszyn?
3) dokonać ustawienia oraz czynności związanych z eksploatacja
maszyn do gięcia?
4) posługiwać się DTR podczas obsługi giętarek
5) wymienić ró\
nice pomiędzy krawędziarką i zaginarką
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.6. Zapotrzebowanie na materiały do wykonania elementów lub
przedmiotów
4.6.1. Materiał nauczania
Główny materiał w blacharstwie stanowią ró\
nego rodzaju blachy. Dlatego te\
, mówiąc
o zapotrzebowaniu na materiał będziemy mieć na myśli właśnie blachę.
Ilość materiału niezbędna do wykonania danego wyrobu wynika z kształtu jego
rozwinięcia.
Ustalając rozwinięcie wyrobu nale\
y uwzględnić wszystkie naddatki na połączenia,
podgięcia, prze\
łobienia i zawinięcia. Trasując wyrób składający się z oddzielnych
elementów nale\
y zawsze robić to w taki sposób, aby zajmowały one mo\
liwie najmniej
miejsca na arkuszu. Pozwoli to na znaczną oszczędność blachy poprzez zminimalizowanie
bezu\
ytecznych odpadów. Prawidłowe oraz błędne rozmieszczenie poszczególnych
elementów na arkuszu przedstawia rysunek numer 13.
Rys. 13. Przykład prawidłowego i błędnego usytuowania wyrobu w obszarze arkusza.
Znając wymiary gabarytowe rozwinięcia mo\
emy łatwo ustalić niezbędne, minimalne
wymiary arkusza blachy, lub (gdy elementów jest więcej) ile danych elementów zmieści się
na jednym arkuszu.
Sytuacja nieco się komplikuje w przypadku, gdy element będzie poddawany operacji
gięcia. Miejsce gięcia blachy ulega odkształceniu w postaci wycinka powierzchni walcowej
o wewnętrznym promieniu gięcia r. Sytuację tę przedstawia rysunek nr 14.
Długość rozwinięcia elementu obliczyć nale\
y ze wzoru:
L=
gdzie:
n  skrót, wielkość wynikająca z faktu, \
e długość łuku jest mniejsza od zewnętrznych
wymiarów naro\
nika.
A i B  wymiary zewnętrzne elementu
n = 2(r+s)  l
l = (r+0,5s)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
w powy\
szych wzorach:
l  długość łuku gięcia,
r  wewnętrzny promień gięcia
s- grubość giętej blachy
Rys. 14. Naro\
nik gięty pod katem prostym.
W przypadku wykonywania operacji usztywnienia obrze\
y (np. naczynia) drutem, nale\
y
obliczyć długość usztywnionego obwodu. Podobnie wylicza się długość płaskownika. Śruby,
nity, gwoz
dzie itp. wylicza się w sztukach lub kilogramach na wyrób z podaniem rodzaju
(średnicy, materiału, długości).
Ustalenia ilość materiału potrzebnego do wykonania naprawy wyrobów blaszanych
wykonuje siÄ™ na podstawie norm zu\
ycia. Norma zu\
ycia materiałów jest to ilość materiałów
niezbędna do wykonania danego elementu zgodnie z ustalonymi wymaganiami technicznymi.
Normy zu\
ycia podaje siÄ™ w odpowiednich jednostkach, jak w metrach kwadratowych,
sztukach, kilogramach Na przykład blachę obmierza się w kilogramach lub metrach
kwadratowych z podaniem jej rodzaju i grubości. Bardzo pomocne przy obliczaniu
zapotrzebowania na materiały są katalogi nakładów rzeczowych, w skrócie KNR. Zawierają
one informacje dotyczące sposobu wykonania oraz ilości i rodzajów materiałów, jakie
sÄ… potrzebne do wykonania danego wyrobu.
Zamawiając ilość materiału nale\
y zwiększyć jego ilość o wielkość odpadu. Odpady
i ubytki powstają między innymi w czasie transportowania, przechowywania, procesów
technologicznych.
Jednym z nowszych sposobów określenia zapotrzebowania materiałowego jest obliczenie
przy u\
yciu programów komputerowych. Tabela numer 1 przedstawia stronę z jednego
z programów ułatwiających obliczanie nie tylko zapotrzebowania, ale i wartości danych
materiałów, robocizny i sprzętu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Tabela 1. Ustalenie zapotrzebowania materiałowego.
Rozró\
niamy następujące metody norm zu\
ycia materiałów:
 statystycznÄ…,
 doświadczalno-produkcyjną,
 analityczno-obliczeniowÄ…,
 doświadczalno-laboratoryjną.
Metoda statystyczna polega na obliczeniu potrzebnej ilości materiałów na podstawie
danych o ich rzeczywistym zu\
yciu przy takich samych robotach w przeszłości.
Metoda doświadczalno-produkcyjna polega na rejestrowaniu dokładnie odmierzonych
ilości materiałów wydanych na potrzeby produkcji oraz zmierzeniu po zakończeniu pracy
liczby wykonanych jednostek produkcji i ilości pozostałych materiałów.
Metoda analityczno-obliczeniowa polega na obliczeniu ilości wbudowywanych
materiałów na podstawie rysunków elementów.
Podczas stosowania metody doświadczalno-laboratoryjnej określa się właściwości
materiałów, kontroluje prawidłowość technologii, dokładnie mierzy ilość zu\
ytych
materiałów oraz określa ubytki i straty.
W zakładach pracy, gdzie wykonuje się produkcję seryjną, proces technologiczny
dokumentowany jest odpowiednimi kartami technologicznymi. Zapotrzebowanie na materiał
określa karta-kwit pobrania materiału, która dotyczy przede wszystkim blach. Na karcie
pobrania materiału widnieją takie informacje, jak:
- rodzaj i wymiary materiału,
- nazwa wyrobu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
- norma zu\
ycia materiału na jedną sztukę wyrobu,
- ilość sztuk wyrobu do wykonania,
- miejsce pobrania materiału (przewa\
nie magazyn).
Zapotrzebowanie na materiał ustalić mo\
na równie\
na podstawie karty rozkroju. Główną
jej częścią jest rysunek przedstawiający usytuowanie wycinanych elementów na arkuszu
blachy. Karta rozkroju podaje:
- wymiary arkusza blachy,
- ilość sztuk przypadającą na jeden arkusz,
- sposób uło\
enia wycinanych elementów względem arkusza,
- ilość odpadu wykorzystywanego do dalszej produkcji.
Przykładową kartę rozkroju pokazano na rysunku numer 15.
Rys. 15. Karta rozkroju. [1, s. 303]
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z czego wynika ilość blachy niezbędna do wykonania wyrobu?
2. Co nale\
y uwzględnić ustalając rozwinięcia wyrobu?
3. Jak nale\
y umieszczać trasowane wyroby na arkuszu?
4. Co oznacza wielkość skrótu przy zaginaniu elementów z blach?
5. Jak podaje siÄ™ zapotrzebowanie na nity?
6. Jakie dokumenty opisujÄ… proces technologiczny przy produkcji seryjnej?
7. Jakie informacje zawiera karta-kwit pobrania materiału?
8. Jakie informacje podaje karta rozkroju?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Obliczyć minimalną, wystarczającą wielkość arkusza blachy do wycięcia elementu
przedstawionego na rysunku, który dostaniesz od nauczyciela. Sporządz
notatkÄ™
po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) zapoznać się z dokumentacją (rysunkiem przedstawiającym rozwinięcie wyrobu),
4) obliczyć gabaryty arkusza blachy (dodając 10 mm marginesy z ka\
dej strony wyrobu),
5) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
7) zaprezentować efekt swojej pracy,
8) dokonać oceny ćwiczenia pod względem prawidłowego obliczenia wielkości arkusza
blachy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 notatnik,
 przybory do pisania,
 dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiający rozwinięcie wyrobu),
 literatura z rozdziału 6 dotycząca zapotrzebowania materiałowego.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
kartę rozkroju dla wyrobu przedstawionego na rysunku, który dostaniesz
od nauczyciela. SporzÄ…dz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) zapoznać się z dokumentacją (rysunkiem przedstawiającym rozwinięcie wyrobu),
4) ustalić rodzaj materiału (blachy),
5) ustalić uło\
enie elementów na arkuszu,
6) wypełnić kartę rozkroju,
7) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9) zaprezentować efekt swojej pracy,
10) dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości wykonania karty rozkroju.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 notatnik,
 przybory do pisania,
 dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiający rozwinięcie wyrobu),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
 czysty blankiet karty rozkroju,
 przybory do kreślenia,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca zapotrzebowania materiałowego.
Ćwiczenie 3
Na udostępnionym arkuszu blachy stalowej czarnej rozplanuj uło\
enie wyrobu
do wycięcia tak, aby zmieściło się jak najwięcej elementów. Sporządz
notatkÄ™
po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) pobrać arkusz blachy z miejsca składowania,
4) zapoznać się z rysunkiem technicznym przedstawiającym rozwinięcie rysunku,
5) ustalić uło\
enie elementów na arkuszu,
6) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8) zaprezentować efekt swojej pracy,
9) dokonać oceny ćwiczenia pod względem prawidłowego rozmieszczenia elementów.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 notatnik,
 przybory do pisania,
 dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiający rozwinięcie wyrobu),
 rysik,
 liniał,
 kÄ…townik,
 miara,
 cyrkiel traserski,
 arkusz blachy stalowej czarnej lub ocynkowanej (wymiary arkusza powinny pozwolić
na wytrasowanie kilku elementów przedstawionych w dokumentacji),
 literatura z rozdziału 6 dotycząca zapotrzebowania materiałowego.
4.6.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz
Tak Nie
1) określić z czego wynika ilość blachy potrzebnej do wykonania
danego wyrobu?
2) obliczyć długość rozwinięcia giętego wyrobu z blachy?
3) sporządzić kartę rozkroju?
4) rozplanować uło\
enie elementów do wycięcia na arkuszu?
5) wyszczególnić, jakie dane zawiera karta-kwit pobrania materiału?
6) wyszczególnić, jakie dane zawiera karta rozkroju pobrania
materiału?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.7. Kontrola jakości wykonania
4.7.1. Materiał nauczania
Kontrola jakości wykonywanych elementów ma na celu:
 stały nadzór nad prawidłowością wykonania
 zapewnienie zgodności wykonywanych elementów z dokumentacją.
W czasie wykonywania poszczególnych operacji kształtowania elementów, mogą
powstać odstępstwa od wymiarów przedstawionych w dokumentacji. Niezgodność
wykonywanych elementów z dokumentacją mo\
e powstać na skutek:
 błędów ludzkich,
 usterek maszyn bÄ…dz
ich wyeksploatowania.
Wszystkie zauwa\
one odstępstwa od dokumentacji powstałe w czasie produkcji, jeśli
przekraczajÄ… dopuszczalne granice tolerancji nale\
y natychmiast usunąć. Jeśli przekroczono
granice tolerancji na skutek usterki maszyny, nale\
y przerwać produkcję. Po przerwaniu
produkcji bezzwłocznie nale\
y usunąć usterkę maszyny. Szybka naprawa maszyny ma na
celu wznowienie produkcji.
Kontroli jakości wykonanych elementów, dokonuje się na podstawie kart instrukcyjnych
dla kontroli jakości. Przykładową kartę do kontroli jakości przedstawiono na rysunku numer
16. Karty takie zawierajÄ…:
 rysunek warsztatowy elementu przeznaczonego do kontroli,
 wykaz sprawdzeń wymiarów,
 wykaz potrzebnych przyrządów pomiarowych.
Rys. 16. Karta instrukcyjna dla kontroli jakości [1, s. 299]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
 Sprawdzenie zgodności z dokumentacją polega na porównaniu wykonanych robót
z dokumentacją rysunkową i opisową oraz stwierdzeniu ich zgodności na podstawie
oględzin i pomiarów. Wszelkie badania wykonanych prac przeprowadza się porównując
stan faktyczny z warunkami technicznymi. Je\
eli badania dadzÄ… wynik zadowalajÄ…cy,
to wyrób zostają przyjęte. Roboty uznane za wykonane niezgodnie z warunkami
technicznymi nie mogą być przyjęte i muszą być ponownie poprawione i przedstawione
do ponownego odbioru. Sprawdzenie kształtu wyrobu polega z reguły na pomiarze kątów,
długości krawędzi, wielkości średnicy oraz na określeniu chropowatości powierzchni.
Dokładność pomiaru powinna być jak największa.
W celu dokonania pomiaru nale\
y posługiwać się odpowiednimi narzędziami. Do
pomiarów mniej dokładnych u\
ywa się przymiaru kreskowego z podziałką milimetrową.
Mierzenie polega na przyło\
eniu przymiaru do krawędzi mierzonego przedmiotu w taki
sposób, aby zero podziałki pokrywało się z początkiem krawędzi przedmiotu, a następnie
odczytuje się liczbę odpowiadającą krańcowej krawędzi przedmiotu. W celu określenia np.
grubości blachy musimy posłu\
yć się suwmiarką. Pomiaru suwmiarką dokonuje się
w następujący sposób: pomiędzy rozsunięte szczęki suwmiarki wkłada się mierzony
przedmiot i dosuwa się suwak do zetknięcia szczęk z krawędzią przedmiotu. Następnie
dokonuje siÄ™ odczytu. SuwmiarkÄ… mo\
emy równie\
dokonać pomiaru średnicy i głębokości
otworów. Do pomiarów głębokości słu\
y wysuwka głębokościomierza, wysuwka z korpusu
prowadnicy. Aby dokonać pomiaru średnicy otworu umieszcza się szczęki suwmiarki do
pomiarów wewnętrznych wewnątrz otworu i dokonuje odczytu. Dokładność pomiaru
suwmiarkÄ… wynosi od 0,02 mm do 0,1 mm, jednak\
e niekiedy u\
ywa siÄ™ suwmiarek
o większej dokładności pomiaru (0,05 mm i 0,02 mm). Jednym z prostszych czynności
sprawdzających jakość robót naprawczych jest sprawdzenie kąta prostego danego elementu.
Czynność taką wykonuje się przy u\
yciu kÄ…townika, bÄ…dz
poprzez sprawdzenie przekÄ…tnych.
Określenie zaś innego kąta ni\
90° mo\
na dokonać kątomierzem. W pracach warsztatowych
u\
ywa się zazwyczaj kątomierzy zwykłych i uniwersalnych. Kątomierz zwykły ma wartość
podziaÅ‚ki wynoszÄ…cÄ… 1°. Mierzenia kÄ…ta dokonuje siÄ™ poprzez przystawienie kÄ…tomierza do
mierzonego kata ustawieniu rozwartości ramion tak, aby krawędzie pomiarowe przylegały do
powierzchni tworzących kąt mierzony; między ramionami a przedmiotem nie powinno być
prześwitów. Kątomierz uniwersalny słu\
y do pomiarów kątów z dokładnością do 10 lub 15
minut. Składa się z dwóch współśrodkowo osadzonych podzielni. W celu określenia
mierzonego kąta odczytuje się na podziałce głównej stopnie, a na podziałce noniusza minuty.
Sprawdzenia płaskości powierzchni dokonuje się za pomocą liniałów kontrolnych.
Najbardziej pospolity to liniał krawędziowy ze skosem dwustronnym. Jeden koniec takiego
liniaÅ‚u jest Å›ciÄ™ty pod kÄ…tem 45°, co umo\
liwia sprawdzenie prostoliniowości powierzchni
schodzących się pod kątem ostrym. W celu sprawdzenia prostoliniowości, na przedmiocie
umieszcza się liniał i obserwuje pod światło szczelinę między liniałem a przedmiotem. Nie nale\
y
przesuwać liniału z jednego miejsca na drugie, poniewa\
wtedy krawędz
szybko siÄ™ zu\
ywa.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co ma na celu kontrola jakości?
2. Jakie czynniki mogą mieć wpływ na nieprawidłowe wykonanie elementu?
3. Na podstawie, jakich dokumentu wykonuje się kontrolę jakości wykonanego elementu?
4. Co zawierają karty instrukcyjne dla kontroli jakości?
5. Kiedy wykonywany element nale\
y poprawić?
6. Jakim narzędziem dokonuje się pomiaru grubości blachy?
7. W jaki sposób dokonuje się pomiaru płaskości danego elementu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie karty kontroli jakości danego wyrobu, którą dostaniesz od nauczyciela,
dobierz potrzebne narzędzia pomiarowe w celu sprawdzenia poprawności wykonania. Zapisz
plan w notatniku. SporzÄ…dz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) wybrać potrzebne narzędzia pomiarowe,
4) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6) zaprezentować efekt swojej pracy,
7) dokonać samooceny pracy pod względem prawidłowego dobrania narzędzi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 karty kontroli jakości,
 narzędzia pomiarowe,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca kontroli jakości wykonania,
 notatnik.
Ćwiczenie 2
Na podstawie karty instrukcyjnej kontroli jakości, dokonaj kontroli wskazanego
elementu. SporzÄ…dz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) zapoznać się z kartą kontroli,
4) przygotować narzędzia do wykonania ćwiczenia,
5) dokonać kontroli jakości elementu,
6) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8) zaprezentować efekt swojej pracy,
9) dokonać samooceny pracy pod względem kontroli jakości elementu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 element do skontrolowania,
 narzędzia pomiarowe,
 karta instrukcyjna kontroli jakości,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca kontroli jakości wykonania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz
Tak Nie
1) posługiwać się kartą instrukcyjną kontroli jakości?
2) określić na podstawie karty kontroli jakości, czy dany element jest
prawidłowo wykonany?
3) określić jakie informacje powinny być zawarte w karcie dla
kontroli jakości?
4) ustalić jakim narzędziem dokonuje się pomiaru grubości blachy?
5) omówić sposób pomiaru płaskości blachy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.8. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy ochrony
przeciwpo\
arowej i ochrony środowiska
4.8.1. Materiał nauczania
Zgodnie z klasyfikacją zawodów i specjalności blacharze wykonują prace produkcyjne,
remontowo-modernizacyjne oraz prototypowe w zakresie obróbki i kształtu elementów
z blachy i profili kształtowych na potrzeby ogólne przemysłu i budownictwa, a tak\
e
lotnictwa, wyposa\
enie statków, przemysłu samochodowego, renowacji zabytków oraz
codziennego u\
ytku. Większość prac wykonywanych jest w warsztatach. Wobec tego
wymagania ogólne dla pomieszczeń, stanowiska pracy i pracownika są następujące:
 pomieszczenia pracy, w których znajdują się stanowiska pracy blacharze, powinno
spełniać warunki:
 wysokość  minimum 3,0 m,
 rozmieszczenie stołów i innych urządzeń, maszyn, szaf  takie, aby przejścia między
nimi wynosiły:
 75 cm  w przypadku jednego pracownika (w uzasadnionych przypadkach dopuszcza siÄ™
50 cm),
 100 cm  w przypadku konieczności jednoczesnego poruszania się osób w przeciwnych
kierunkach,
 drogi transportowe- w warsztacie powinny być:
b = a + 30 cm  dla ruchu pieszego jednokierunkowego,
b = 2a + 60 cm  dla ruchu pieszego dwukierunkowego,
gdzie a  szerokość ładunku niesionego przez pracownika,
b  szerokość drogi transportowej,
 podłoga  równa , nieśliska, niepyląca bez progów pomiędzy pomieszczeniami.
Prawidłowa organizacja stanowiska roboczego blacharza powinna zapewniać bezpieczne
i Å‚atwe wykonywanie pracy w wyniku stosowania odpowiedniej ochrony przed czynnikami
niebezpiecznymi (urazami), szkodliwymi i uciÄ…\
liwymi (hałas, wibracje, du\
e i zbędne
obciÄ…\
enie pracownika). Na ka\
dego z pracowników jednocześnie zatrudnionych
w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia
oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi.
Stół warsztatowy powinien spełniać poni\
sze wymagania:
 wysokość 80 90 cm,
 mieć mocną konstrukcję,
 blat odporny na uderzenia.
Narzędzia blacharskie powinny być utrzymywane w dobrym stanie technicznym.
Bezpieczeństwo pracy blacharza w du\
ej mierze zale\
y od jakości narzędzi. Wszelkiego
typu sprzęt pomocniczy powinien być równie\
utrzymywany w dobrym stanie technicznym.
Zabrania siÄ™ u\
ywania narzędzi i sprzętu uszkodzonego.
Podczas pracy na stole powinny znajdować się tylko te narzędzia, które są niezbędne do
wykonania pracy. Je\
eli jest to mo\
liwe, powinny być one poukładane na stole w zasięgu ręki
blacharza.
Roboty blacharskie stwarzajÄ… mo\
liwość skaleczenia blachą. Z tego te\
względu zaleca
się, aby pracownik podczas przenoszenia, układania czy cięcia lub kształtowani blachy
u\
ywał rękawic ochronnych. Blacharze powinni być zaopatrzeni w podręczną apteczkę ze
środkami dezynfekującymi i opatrunkowymi.
W miejscu pracy nie wolno gromadzić zbędnych materiałów łatwo palnych. Powinny być
one składowane w miejscu przeznaczonym do tego celu.
Największe niebezpieczeństwo podczas prac blacharskich stwarzają maszyny blacharskie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Szczególnie niebezpieczne są te napędzane mechanicznie. Pracownik przed przystąpieniem
do pracy na maszynie powinien zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczącej danej maszyny. Pracę powinien wykonywać ściśle wg instrukcji obsługi danej
maszyny, stosować prawidłowo działające urządzenia zabezpieczające.
Elementy napędowe wszystkich typów maszyn blacharskich, powinny być zabezpieczone
za pomocą osłon. Korpusy maszyn o napędzie elektrycznym powinny być uziemione, aby
zapobiec pora\
eniu prądem elektrycznym obsługującego pracownika. Maszyny stacjonarne
powinny być na stałe umocowane do fundamentów, aby uniemo\
liwić ich przesuwanie lub
przewrócenie się.
Ka\
da maszyna posiada urządzenia sterownicze. Wierzch urządzeń sterowniczych
(przycisków) powinien być lekko wklęsły lub o rowkowanej powierzchni przycisku co
obrazuje rysunek 17.
Rys. 17. Przekroje prawidłowych przycisków [5, s. 367]
Człowiek podczas pracy ulega zmęczeniu. Obliczenie całkowitego obcią\
enia pracÄ…
człowieka wymaga zastosowania odpowiedniego sposobu postępowania. Oceny obcią\
enia
statycznego dokonuje się na podstawie określenia pozycji ciała przy wykonywaniu danej
czynności. Do oceny bierze się najbardziej niekorzystną pozycję pod warunkiem, \
e czas
trwania tej czynności wynosi w sumie nie mniej ni\
3 godziny na zmianÄ™. OcenÄ™ stopnia
obciÄ…\
enia statycznego przedstawia tabela numer 2.
Uwzględniając stopień ucią\
liwości wynikający z wysiłku statycznego, nale\
y zwrócić
uwagę na udział w procesie pracy sytuacji związanych z dłu\
szym podtrzymywaniem
ciÄ™\
arów, przesuwaniem większych cię\
arów itp. Je\
eli powy\
sze elementy powtarzajÄ… siÄ™
systematycznie, to kategorię oceny ustaloną na podstawie pozycji ciała nale\
y zwiększyć
o jeden stopień.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Tabela 2. Ocena stopnia obciÄ…\
enia statycznego.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka powinna być minimalna wysokość pomieszczenia, w których znajdują się stanowiska
pracy blacharza?
2. Jaka powinna być minimalna szerokość przejścia pomiędzy stołami warsztatowymi
w przypadku pracy jednego pracownika?
3. Ile wynosi szerokość drogi transportowej w warsztatach dla ruchu pieszego
jednokierunkowego?
4. Jakie wymogi musi spełniać podłoga w pomieszczeniach blacharskich?
5. Ile wynosi powierzchnia wolnej przestrzeni podłogi na jednego pracownika
w pomieszczeniu stałej pracy?
6. Jaką wysokość powinien mieć stół warsztatowy?
7. Kiedy wolno pracownikowi pracować uszkodzonymi narzędziami?
8. Czy podczas przenoszenia blach pracownik musi mieć rękawice ochronne?
9. Czy mo\
na dopuścić pracownika do obsługi maszyny bez zaznajomienia go z przepisami
bezpieczeństwa i higieny pracy?
10. W jakim celu stosuje się osłony ma elementy ruchome maszyn?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz środki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej z u\
yciem giętarki
mechanicznej. SporzÄ…dz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6) zaprezentować efekt swojej pracy,
7) dokonać oceny ćwiczenia pod względem prawidłowego doboru środków ochrony
indywidualnej.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 środki ochrony indywidualnej,
 giętarka mechaniczna,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca przepisów bhp podczas robót blacharskich.
Ćwiczenie 2
Dobierz środki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej z u\
yciem giętarki
ręcznej. Sporządz
notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
i ergonomii,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej,
4) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6) zaprezentować efekt swojej pracy,
7) dokonać oceny ćwiczenia pod względem prawidłowego doboru środków ochrony
indywidualnej.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 środki ochrony indywidualnej,
 giętarka ręczna,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca przepisów bhp podczas robót blacharskich.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz
Tak Nie
1) określić minimalną wysokość w pomieszczeniach, w których
znajduje siÄ™ stanowisko pracy blacharza?
2) określić minimalną szerokość przejść pomiędzy stołami
warsztatowymi?
3) określić wymogi jakie musi spełniać podłoga w pomieszczeniach
blacharskich?
4) określić wysokość stołu warsztatowego?
5) omówić, jakie środki ochronne powinien posiadać pracownik
podczas transportu ręcznego blachy?
6) omówić, w jakim celu przed dopuszczeniem do obsługi maszyny
pracownik musi zostać zapoznany z przepisami bezpieczeństwa
i higieny pracy?
7) omówić, w jakim celu stosuje się osłony ma elementy ruchome
maszyn?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o ró\
nym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za ka\
dÄ… poprawnÄ… odpowiedz
mo\
esz uzyska 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla ka\
dego zadania podane
sÄ… cztery mo\
liwe odpowiedzi: A, B, C, D. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna;
wybierz jÄ… i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…cÄ… jej literÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Je\
eli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uwa\
asz
za poprawnÄ….
8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
rozwiÄ…zanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
10. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
11. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. SprÄ™\
ynÄ™ zwija siÄ™ z
a) drutu.
b) płaskownika.
c) płaskownika o grubości min. 1 mm.
d) drutu o średnicy maksymalnie 3 mm.
2. Wielkość arkusza blachy przeznaczonej do wykonania jednego egzemplarza wyrobu
wynika z
a) rodzaju blachy.
b) sposobu wycinania.
c) ilości egzemplarzy wyrobu.
d) wielkości rozwinięcia wyrobu.
3. Dlaczego trzpień powinien być mniejszy od średnicy sprę\
yny?
a) Aby sprÄ™\
yna lepiej działała.
b) Z powodu własności plastycznych drutu.
c) Z powodu właściwości sprę\
ystych drutu.
d) Aby sprÄ™\
yna nie ulegała nadmiernemu rozciągnięciu.
4. Która część blachy podczas gięcia ulega rozciąganiu?
a) Część środkowa.
b) Strona zewnętrzna.
c) Strona wewnętrzna.
d) Strona zewnętrzna i wewnętrzna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
5. Trasowanie przestrzenne wykonujemy na przedmiotach
a) płaskich.
b) bryłowych.
c) zanieczyszczonych.
d) finalnie wykończonych.
6. Znacznik słupkowy słu\
y do
a) kreślenia okręgów.
b) nanoszenia linii prostych.
c) odnoszenia kątów prostych.
d) podtrzymywania przedmiotu trasowanego.
7. Pierwszą czynnością podczas trasowania jest
a) trasowanie okręgu.
b) czyszczenie materiału.
c) trasowanie linii prostych.
d) obieranie bazy traserskiej.
8. Gięcie płaskowników walcowanych na zimno nale\
y wykonywać
a) dowolnie.
b) zawsze na krawędziarkach.
c) równolegle do kierunku walcowania.
d) prostopadle od kierunku walcowania.
9. Przyjęcie nieprawidłowego kierunku gięcia płaskowników walcowanych na zimno
spowoduje
a) złamanie płaskownika.
b) powstanie rys na powierzchni .
c) powstanie pęknięć na powierzchni.
d) powstanie rys i pęknięć na powierzchni.
10. Na rysunku przedstawiono urzÄ…dzenie do
a) gięcia blachy.
b) gięcia płaskowników.
c) prostowania płaskowników.
d) gięcia płaskowników i prętów.
11. Przy pomocy krawędziarek mo\
na giąć blachę o grubości do
a) 1 mm.
b) 2 mm.
c) 3 mm.
d) 4 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
12. Stempel i matryca są elementami składowymi
a) zaginarki.
b) krawędziarki.
c) krawędziarki przelotowej.
d) krawędziarki nieprzelotowej.
13. W krawędziarce przelotowej krawędz
gięcia wyznacza
a) stempel.
b) krawędz
belki dolnej.
c) krawędz
belki górnej.
d) krawędz
belki posiadajÄ…cej mo\
liwość obrotu.
14. Maszyna do gięcia blach to
a. walcarka.
b. zawijarka.
c. walcownica.
d. krawedziarka.
15. Gięcie blach mo\
na wykonywać
a) tylko na zimno.
b) tylko na gorÄ…co.
c) na zimno lub na gorÄ…co.
d) na zimno ale tylko blachy o du\
ych przekrojach.
16. Jakiej długości drutu potrzeba do zwinięcia sprę\
yny o średnicy 20mm z 8 zwojów?
a) 456,6 mm.
b) 499,8 mm.
c) 502,6 mm.
d) 513,1 mm.
17. Trzpień powinien być mniejszy od średnicy sprę\
yny o
a) 1/2.
b) 1/3.
c) 1/4.
d) 1/5.
18. Minimalna szerokość przejścia pomiędzy stołami warsztatowymi w przypadku pracy
jednego pracownika powinna wynosić
a) 50 cm.
b) 55 cm.
c) 65 cm.
d) 75 cm.
19. Wielkość skrótu zale\
y od
a) grubości blachy.
b) promienia gięcia.
c) długości elementu.
d) promienia gięcia i grubości blachy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
20. Ile wynosi minimalna powierzchnia wolnej przestrzeni podłogi na jednego pracownika
w pomieszczeniu stałej pracy?
a) 0,75 cm2.
b) 1,5 m2.
c) 1,8 m2.
d) 2,0 m2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy z zastosowaniem maszyn
i urządzeń
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Numer ODPOWIEDy
Punkty
pytania
1 a b c d
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11
a b c d
12
a b c d
13
a b c d
14
a b c d
15
a b c d
16
a b c d
17
a b c d
18
a b c d
19
a b c d
20
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
6. LITERATURA
1. Kawecki J., Åšwidzinski J., Zgorzelski S.: Blacharstwo. WSiP, Warszawa 1960
2. Mac S.: Obróbka metali z materiałoznastwem. WSiP, Warszawa 1996
3. Stojanowski J.: Blacharstwo karoseryjne. WSiP, Warszawa 1974
4. Szenejko W.: Blacharstwo samochodowe. Wyd. Komunikacji i A
ączności, Warszawa 1967
5. RÄ…czkowski Bogdan: BHP w praktyce.
6. Praca zbiorowa pod redakcją Witolda Ziewca.: Technologia cz. I. Materiały do wykładów.
Politechnika Radomska im. Kazimierza Pułaskiego, Radom 1998
7. Poradnik in\
yniera i technika budowlanego ARKADY Warszawa 1986
8. Poradnik majstra budowlanego. ARKADY, Warszawa 1992
9. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-monta\
owych. Tom I
Budownictwo ogólne część 1. ARKADY, Warszawa 1990
10. W. Martinek, Z. Michnowski: Dekarstwo i blacharstwo budowlane, Warszawa 1999
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48