MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Leszek Świdziński
Zastosowanie maszyn, urządzeń i narzędzi do monta\
u
i wykończania obuwia 744[02].Z2.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Bogusław Woz
niak
mgr Barbara Ró\
ańska
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Leszek Świdziński
Konsultacja:
dr in\
. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[02].Z2.04
 Zastosowanie maszyn, urządzeń i narzędzi do monta\
u i wykończania obuwia zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu Obuwnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Zasady bezpiecznej obsługi i konserwacji maszyn i urządzeń do monta\
u
i wykończania obuwia 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Maszyny do ćwiekowania cholewek i wykonywania operacji
poprzedzających i kończących proces ćwiekowania 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.2.3. Ćwiczenia 23
4.2.4. Sprawdzian postępów 25
4.3. Maszyny do monta\
u i wykończania obuwia 26
4.3.1. Materiał nauczania 26
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 40
4.3.3. Ćwiczenia 40
4.3.4. Sprawdzian postępów 42
5. Sprawdzian osiągnięć 43
6. Literatura 48
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zastosowaniu maszyn, urządzeń
i narzędzi do monta\
u i wykończania obuwia.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
Miejsce jednostki modułowej w strukturze modułu 744[02].Z2  Maszyny i urządzenia
obuwnicze jest wyeksponowane na schemacie zamieszczonym poni\
ej.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp
i instrukcji przeciwpo\
arowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Wiadomości
dotyczące przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz ochrony
środowiska znajdziesz w jednostce modułowej 744[02].O1.01  Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz ochrony środowiska .
744[02].Z2
Maszyny i urzÄ…dzenia obuwnicze
744[02].Z2.01
Charakteryzowanie części,
mechanizmów, maszyn i urządzeń
obuwniczych
744[02].Z2.02
744[02].Z2.03 744[02].Z2.04
U\
ytkowanie maszyn, urządzeń
U\
ytkowanie maszyn, urządzeń Zastosowanie maszyn, urządzeń
i narzędzi do rozkroju materiałów oraz
i narzędzi do wytwarzania i narzędzi do monta\
u
opracowania elementów spodu obuwia
cholewek i wykończania obuwia
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska i ochrony
przeciwpo\
arowej podczas monta\
u i demonta\
u maszyn i urządzeń,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- rozpoznawać podstawowe części maszyn i urządzeń,
- wyjaśniać zasady współdziałania części i mechanizmów maszyn,
- posługiwać się dokumentacją konstrukcyjną i technologiczną,
- stosować i zamieniać jednostki układu SI,
- wykonywać proste obliczenia matematyczne,
- u\
ytkować komputer,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- dobrać maszyny, urządzenia i narzędzia do ró\
nych systemów monta\
u i technik
wykończania obuwia,
- określić zasady działania i obsługi urządzeń do nawil\
ania cholewek,
- określić zasady działania i obsługi ćwiekarek,
- dobrać oprzyrządowanie do operacji ćwiekowania w zale\
ności od kształtu kopyt,
rodzaju materiału i stosowanego systemu monta\
u,
- określić zasady działania urządzeń do stabilizacji kształtów cholewek,
- dobrać parametry pracy urządzeń transportowych,
- obsłu\
yć maszyny i urządzenia do monta\
u i wykończania obuwia,
- posłu\
yć się dokumentacją techniczną i technologiczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Zasady bezpiecznej obsługi i konserwacji maszyn i urządzeń
do monta\
u i wykończania obuwia
4.1.1. Materiał nauczania
Zagro\
enia występujące podczas wytwarzania obuwia w oddziale monta\
u
Procesy technologiczne odbywające się w oddziałach monta\
owych stwarzajÄ… liczne
zagro\
enia zdrowia i bezpieczeństwa pracowników tam zatrudnionych. Powodem ich są
ulatniające się podczas operacji zmywania rozpuszczalnikami organicznymi elementów
obuwia, halogenizacji oraz przesuszania błon klejowych szkodliwe opary związków
chemicznych. Dodatkowym zagro\
eniem są pyły powstające podczas operacji drasania
i ścierania elementów skórzanych z gumy i tworzyw sztucznych oraz zagro\
enia wynikajÄ…ce
z obsługi maszyn do monta\
u obuwia. Powszechność występowania operacji klejenia
i zwiÄ…zane z tym du\
e ilości odparowujących łatwopalnych rozpuszczalników organicznych
stwarza realne wystÄ…pienie zagro\
enia po\
arowego w oddziałach monta\
u. Dlatego
przestrzeganie przepisów ochrony przeciwpo\
arowej obowiązujących w oddziałach monta\
u
i wykończania obuwia jest jednym z wa\
niejszych obowiązków.
ZnaczÄ…ce zagro\
enie dla zdrowia pracowników przebywających w oddziałach monta\
u
stanowiÄ… zwiÄ…zki chemiczne, poniewa\
ilość obuwia produkowanego z wykorzystaniem
klejów rozpuszczalnikowych, które w procesie technologicznym wymagają przesuszenia
błony klejowej poprzez odparowanie rozpuszczalników jest największa. Operacje te
wykonywane sÄ… na stanowiskach wyposa\
onych w system wentylacji, ale nawet takie
rozwiązanie nie gwarantuje usunięcie z pomieszczenia hali produkcyjnej szkodliwych
oparów. Dodatkowym z
ródłem zanieczyszczenia powietrza oparami rozpuszczalników
organicznych sÄ… operacje zmywania podeszew rozpuszczalnikami oraz przemywania
zwiÄ…zkami halogenizujÄ…cymi podeszew z kauczuku termoplastycznego.
Badania zanieczyszczenia powietrza zwiÄ…zkami organicznymi potwierdzajÄ…, \
e
największe stę\
enie toksycznych związków organicznych mogących skazić powietrze
w oddziale monta\
u osiÄ…gajÄ… opary acetonu, toluenu, octanu etylu, benzenu oraz benzyny
ekstrakcyjnej, czyli rozpuszczalników wchodzących w skład klejów monta\
owych.
Dodatkowym z
ródłem zanieczyszczenia powietrza na oddziale monta\
u sÄ… bardzo szkodliwe
opary związków halogenizujących u\
ywanych do przemywania podeszew z kauczuków
termoplastycznych. Zu\
ycie tych preparatów jest niewielkie w odniesieniu do innych
rozpuszczalników, ale z uwagi na obecność halogenków wchodzących w ich skład są
szczególnie niebezpieczne.
Niektóre operacje wykonywane w oddziałach monta\
u (np.: drasanie cholewki
ćwiekowanej na teksy) mogą powodować iskrzenie, które w zetknięciu z oparami
łatwopalnych rozpuszczalników w atmosferze hali produkcyjnej mogą inicjować po\
ar lub
nawet eksplozjÄ™.
W oddziałach monta\
u obuwia osoby obsługujące niektóre maszyny obuwniczych np.
oklepywarki, wystawione są na działanie wibracji definiowanej jako drgania mechaniczne
przekazywane bezpośrednio do narządów człowieka. Robotnicy zatrudnieni przy obsłudze
maszyn z tej grupy, cierpią na schorzenia określane mianem  martwej ręki .
Procesy technologiczne, takie jak: ścieranie, drasanie, frezowanie są z
ródłem zapylenia
powietrza na halach monta\
owych. Przy drasaniu podeszew i podpodeszew skórzanych ze
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
skór garbowania chromowego pyły poza substancjami pochodzenia organicznego zawierają
pewne ilości chromu, który wywiera szkodliwe działania na błony śluzowe górnych dróg
oddechowych.
W zale\
ności od wielkości ziaren pyły dzielimy na du\
e (powy\
ej 50 µm, osiadajÄ…ce po
kilku minutach), Å›rednie (od 5  50 µm, utrzymujÄ…ce siÄ™ w powietrzu przez kilka godzin)
i małe (poni\
ej 5 µm, utrzymujÄ…ce siÄ™ w powietrzu przez kilka dni).
Działanie pyłów na organizm ludzki jest uzale\
nione od następujących czynników:
stÄ™\
enia pyłów w powietrzu wyra\
onego w mg/m3, wielkości cząstek, właściwości
chemicznych oraz rodzaju pracy.
Wysoki stopień zagro\
enia w oddziałach monta\
u stwarzajÄ… maszyny i urzÄ…dzenia
z uwagi na specyfikę operacji technologicznych oraz skomplikowane ruchy elementów
roboczych wykonywanych przez maszyny w celu wykonania poszczególnych operacji.
Znajomość tzw. strefy zagro\
enia maszyn ma istotne znaczenie w celu ograniczenia
niebezpieczeństw związanych z ich obsługą.
Strefami zagro\
enia maszyn określa się przestrzenie znajdujące się wewnątrz lub na
zewnątrz maszyn, w których mo\
e dojść do zetknięcia się pracownika z ruchomymi częściami
maszyn, narzędzi, skrawanymi cząstkami lub stru\
ynami, w wyniku czego mo\
e nastąpić
uszkodzenie ciała.
Podobnie jak podczas obsługi innych maszyn obuwniczych, zagro\
enie stwarzajÄ…
wszystkie ruchome i obracające się części oraz nieosłonięte sprzęgła, przekładnie pasowe
i zębate, części maszyn i narzędzia, no\
e taśmowe i tarczowe, kleszcze, młotki, nakłuwaki,
igły itp. Ochrona przed wypadkami w oddziałach monta\
u wymaga ciągłej kontroli
poprawności działania maszyn i narzędzi, urządzeń wentylacyjnych i przedmiotów ochrony
osobistej. Szczegółowe wytyczne odnośnie prawidłowego postępowania i u\
ytkowania
maszyn monta\
owych zawarte są w instrukcji obsługi maszyny. Zapoznanie
z niebezpieczeństwami występującymi podczas obsługi maszyny oraz zasadami prawidłowej
obsługi urządzenia jest gwarancją zapewnienia bezpieczeństwa podczas obsługi maszyn
w oddziałach monta\
u.
Zasady prawidłowej obsługi i konserwacji maszyn monta\
owych
Przestrzeganie zasad prawidłowej obsługi zawartej w instrukcji u\
ytkowania jest
warunkiem długotrwałej i bezawaryjnej eksploatacji maszyn monta\
owych. Przestrzeganie
przez pracownika obsługującego maszynę zaleceń producenta związanych z jej konserwacją,
najczęściej ogranicza się do czynności związanych z utrzymaniem porządku na stanowisku
pracy, dokonywaniem regulacji niezbędnych do prawidłowego wykonywania czynności na
maszynie (regulacja uciągu kleszczy ćwiekarki, siły wbijania teksów) oraz przeprowadzania
okresowych uzupełnień środka smarowego prowadnic, ło\
ysk ślizgowych i innych miejsc
ruchowych wskazanych przez producenta w instrukcji obsługi.
Pracownik obsługujący maszynę nie jest uprawniony do jej naprawy lub dokonywania
regulacji mechanizmów w przypadku awarii maszyny. Powinien natychmiast fakt wystąpienia
awarii zgłosić przeło\
onemu, który zleci wykonanie naprawy odpowiednim słu\
bom
technicznym. Czynności związane z wymianą płynów eksploatacyjnych i smarów mo\
e
wykonać wykwalifikowany mechanik zgodnie z harmonogramem opracowanym przez
producenta maszyny uwzględniając rodzaj oraz czas wymiany środków smarowych.
W celu przedłu\
enia okresu eksploatacji maszyn i urządzeń, w zakładach przemysłowych
wprowadzany jest system planowo  zapobiegawczych napraw, który obejmuje całokształt
czynności związanych z nale\
ytym u\
ytkowaniem, konserwacjÄ…, przeglÄ…dami technicznymi
i planowaniem oraz wykonywaniem napraw maszyn i urządzeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
System ten przewiduje dokładne planowanie przeglądów i napraw oraz ustala ich zakres
oraz częstotliwość, co powoduje znaczne przedłu\
enie okresu eksploatacji maszyn i urządzeń.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie maszyny w oddziale monta\
u stwarzają podczas ich obsługi zagro\
enie dla \
ycia
lub zdrowia pracowników?
2. Jakie zagro\
enie występuje podczas obsługi parzaka do zmiękczania podnosków
termoplastycznych?
3. Jak są zabezpieczone stanowiska do ręcznego oraz maszynowego nakładania klejów
rozpuszczalnikowych przed emisją szkodliwych oparów rozpuszczalników organicznych?
4. Czy niebezpieczeństwo zatrucia się szkodliwymi oparami związków organicznych to
jedne zagro\
enia związane z obsługa maszyn do mechanicznego nakładania klejów
rozpuszczalnikowych?
5. Jakie niebezpieczeństwa są związane z obsługą ćwiekarek podających klej
termoplastyczny?
6. Jakie zagro\
enia stwarza ćwiekarka na teksy?
7. Jakiego rodzaju niebezpieczeństwa związane są z obsługą oklepywarek?
8. Dlaczego w oddziale monta\
u nie wolno palić papierosów ani u\
ywać otwartego ognia?
9. Jakie czynności związane z obsługą maszyn monta\
owych wchodzÄ… w zakres
obowiązków obsługującego je pracownika?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj zagro\
enia występujące podczas obsługi ćwiekarki pięt na klej termoplastyczny
i teksy. Zastanów się, która maszyna stwarza większe niebezpieczeństwo podczas obsługi?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w treści ćwiczenia,
2) przeanalizować zagro\
enia występujące podczas obsługi ćwiekarek pięt na klej
termoplastyczny,
3) przeanalizować zagro\
enia występujące podczas obsługi ćwiekarek pięt na teksy,
4) wypisać w kolumnach obok siebie zagro\
enia występujące podczas pracy na obu
rodzajach urządzeń,
5) porównać rodzaj zagro\
eń występujących podczas obsługi obu typów maszyn i wskazać
bardziej niebezpiecznÄ…,
6) zaprezentować swoja pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja bhp obowiÄ…zujÄ…ca w oddziale monta\
u obuwia,
- instrukcja obsługi ćwiekarki pięt na klej termoplastyczny,
- instrukcja obsługi ćwiekarki pięt na teksy,
- przybory do pisania,
- kartki formatu A4,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Ćwiczenie 2
Opracuj zestaw czynność poprzedzających rozpoczęcie pracy na prasie do prasowania
obuwia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w treści ćwiczenia,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi prasy do prasowania obuwia,
3) zapoznać się z zasadami bhp obowiązującymi w oddziale monta\
u,
4) wypisać zagro\
enia związane z obsługa prasy do prasowania obuwia,
5) opracować zestaw czynności, które nale\
y wykonać przed i w trakcie obsługi prasy do
prasowania obuwia,
6) zaprezentować swoją pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcje obsługi prasy hydraulicznej do prasowania obuwia,
- instrukcja bhp obowiÄ…zujÄ…ca w oddziale monta\
u obuwia,
- kartka papieru w kratkÄ™,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wypisz niebezpieczne lotne rozpuszczalniki organiczne zawarte w klejach monta\
owych
na podstawie ich składu chemicznego. Określ sposób postępowania z tymi związkami na
etapie produkcji obuwia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w treści ćwiczenia,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi pras do przyklejania elementów z klejem
rozpuszczalnikowym,
3) wypisać zagro\
enia na kartce,
4) zaprezentować swoją pracę i porównać z wynikami innych uczniów.
Wyposa\
enie stanowiska:
- instrukcja bhp obowiÄ…zujÄ…ca w oddziale monta\
u obuwia,
- zasady obchodzenia siÄ™ z rozpuszczalnikowymi klejami obuwniczymi,
- instrukcja obsługi wybranego kleju monta\
owego zawierająca jego skład chemiczny,
- kartka papieru w kratkÄ™,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować niebezpieczeństwa związane z obecnością lotnych
1
1

związków organicznych w atmosferze oddziału monta\
u?
2) określić sposoby usuwania oparów rozpuszczalników ze stanowiska
1
1

do nanoszenia klejów rozpuszczalnikowych?
3) wskazać preparaty u\
ywane podczas monta\
u obuwia, które oprócz
1
1

rozpuszczalników zawierają szkodliwe związki chemiczne?
4) określić warunki bezpiecznej pracy na ćwiekarkach?
1
1

5) wskazać niebezpieczeństwa związane z obsługą pras do prasowania
obuwia?
1
1

6) zdefiniować pojęcie  strefa zagro\
enia maszyny ?
1
1

7) określić zasady prawidłowej obsługi i konserwacji maszyn do
1
1

monta\
u obuwia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Maszyny do ćwiekowania cholewek i wykonywania operacji
poprzedzających i kończących proces ćwiekowania
4.2.1. Materiał nauczania
Podczas ćwiekowanie, cholewka zostaje uformowana na bryle kopyta oraz trwale
połączona z podpodeszwą. Jest to proces przygotowania wierzchu obuwia do monta\
u
z pozostałymi częściami spodu, który przeprowadza się etapowo, na następujących maszynach
i urzÄ…dzeniach:
a) przygotowania cholewek do ćwiekowania: urządzenia do wklejania podnosków
chemoutwardzalnych, maszyny do obciągania zakładek i formowania pięt, urządzenia do
nawil\
ania cholewek, maszyny do wstępnego formowania cholewek,
b) przymocowania podpodeszew do kopyta,
c) ćwiekowania cholewek,
d) wykonania czynności końcowych po ćwiekowaniu: wyjmowanie klamerek lub teksów,
oklepywanie fałd po ćwiekowaniu lub kalibrowanie, stabilizacja obuwia.
Wykorzystanie poszczególnych maszyn i urządzeń w procesie monta\
u obuwia,
uzale\
nione jest od stosowanej technologii oraz dostępnego parku maszynowego. Niektóre
operacje mo\
na wykonać ręcznie (np. przymocowanie podpodeszew do kopyta za pomocą
teksów, ćwiekowanie ręczne za pomocą kleszczy lub usuwanie klamerek za pomocą
wyciÄ…gacza klamerek) w przypadku braku odpowiednich maszyn, jednak znacznie obni\
a siÄ™
w ten sposób wydajność oraz jakość produkowanego obuwia.
Bardzo wa\
nym zagadnieniem w oddziałach monta\
u jest transport międzyoperacyjny, od
organizacji którego zale\
y wydajność jak równie\
płynność produkcji. Spośród najczęściej
stosowanych w oddziałach monta\
u, nale\
y wyró\
nić transport oparty na wymuszonym rytmie
pracy, sprawdzający się w zakładach zatrudniających pracowników o niskiej motywacji do
wykonywanych zadań produkcyjnych i nie uto\
samiajÄ…cych siÄ™ z firmÄ…. Bardziej humanitarnÄ…
formą transportu międzyoperacyjnego jest system wykorzystujący rytm niewymuszony,
w którym ka\
dy pracownik mo\
e wstrzymać na krótką chwilę przemieszczanie elementów na
taśmie, mający zastosowanie w firmach zatrudniających wykwalifikowanych i świadomych
pracowników.
Maszyny i urządzenia do wykonywania operacji poprzedzających ćwiekowanie
cholewek
Urządzenia do wklejania podnosków chemoutwardzalnych
Wklejanie podnosków wykonuje się najczęściej podczas monta\
u cholewek w oddziałach
szwalni, dlatego maszyny do wklejania podnosków termoplastycznych zostały omówione
w jednostce modułowej 744[02].Z2.03. Uplastycznione w procesie nawil\
ania cholewki
podnoski zostają uformowane podczas ćwiekowania i przyjmują kształt czubka kopyta.
Równie\
podnoski z włóknin, tkanin i dzianin, a tak\
e ze skóry są przyklejane w fazie szycia
cholewek.
Podnoski chemoutwardzalne, ze względu na ich specyfikę i skład chemiczny oraz proces
zmiękczania i utwardzania muszą być wklejane tu\
przed ćwiekowaniem. W tym celu, przed
wklejaniem, podnoski poddaje siÄ™ aktywacji chemicznej w specjalnych maszynach
i urządzeniach. Proces aktywacji i czas jej trwania jest zró\
nicowany i wynosi od kilku minut
do kilkunastu godzin. Czas utwardzania, w zale\
ności od sposobu aktywacji trwa od
kilkudziesięciu minut do kilku godzin, co w sposób oczywisty ogranicza stosowanie tego typu
podnosków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Maszyny do obciągania zakładek i formowania pięt
W celu usztywnienia piętowej części obuwia oraz zapewnienia jej estetycznego i trwałego
wyglądu, pomiędzy tylnik i zapiętek cholewki wkleja się zakładkę. W praktyce przemysłowej
najczęściej stosuje się zakładki formowane, których trwały kształt nadany podczas ich
wytwarzania odpowiada kształtowi części piętowej obuwia oraz zakładki termoplastyczne,
którym odpowiedni kształt nadawany jest podczas operacji formowania pięty.
Obciągarki zakładek
Obciągarka zakładek, słu\
ą do trwałego łączenia zakładek formowanych z cholewką.
Poniewa\
zakładki formowane posiadają nadany na etapie wytwarzania kształt odpowiadający
kształtowi pięty obuwia, po ich wklejeniu, cholewka zostaje uformowana części piętowej.
Widok obciągarki zakładek pokazany jest pokazana na rysunku 1.
3
1
2
Rys. 1. Obciągarka zakładek [7]
Roboczą częścią maszyny są: metalowe grzane formy 1, na które zakładana jest cholewka
z wło\
oną uformowaną zakładką, kleszcze 2 słu\
ące do naciągnięcia cholewki z zakładką na
formę oraz poduszki zaprasowujące 3, które dociskając cholewkę do rozgrzanej formy
zapewniają równomierne wklejenie zakładki i zapobiegają powstawaniu fałd i zmarszczek.
Formowarki pięt
Formowarki pięt słu\
ą do wklejania zakładek termoplastycznych do części piętowej
obuwia z równoczesnym formowaniem zakładki w celu nadania jej odpowiedniego kształtu.
W przeciwieństwie do obciągarek zakładek, maszyny te wyposa\
one sÄ… w dwie formy,
odpowiadające swoim kształtem bryle pięty, przy czym forma oznaczona numerem 1 jest
ogrzewana a oznaczona numerem 2 chłodzona. Zasada działania maszyny pokazanej na
rysunku 2, polega na rozgrzaniu (uplastycznieniu) zakładki termoplastycznej wraz z cholewką
na formie ogrzewanej 1 z równoczesnym jej naprę\
eniu w kierunku podłu\
nym cholewki za
pomocÄ… kleszczy 4.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
 1
3
4
2
Rys. 2. Formowarki pięt (jedni i dwustanowiskowa) [8]
W celu równomiernego dociśnięcia do formy, cholewka jest dociskana poduszką
zaprasowujÄ…cÄ… 3. Cholewka na kopycie ogrzewanym znajduje siÄ™ przez 4 ÷ 5 sekund, po czym
zostaje z niego zdjęta i przeniesiona do ustabilizowania na kopyto zimne. Kompletne
stanowisko robocze składa się z formy ogrzewanej i chłodzonej a maszyna najczęściej jest
wyposa\
ona w dwa stanowiska robocze.
UrzÄ…dzenia do nawil\
ania cholewek
Parzak czubków słu\
y do uplastyczniania czubka cholewki wraz z wklejonym
podnoskiem termoplastycznym bezpośrednio przed zaćwiekowaniem, poprzez ich
jednoczesne nawil\
enie i podgrzanie.
Na rysunku 3 pokazane jest urządzenie, posiadające układ wytwarzania pary oraz
niezale\
ny aluminiowy podgrzewacz podnoska i czubka cholewki 1. Aluminiowa obudowa
nie ulega korozji, co wydatnie przedłu\
a \
ywotność urządzenia. Maszynę mo\
na równie\

stosować do produkcji obuwia ze sztucznych skór, ale wówczas nie włącza się układu
wytwarzania pary.
1
Rys. 3. Ró\
ne rozwiązania konstrukcyjne parzaków do nawil\
ania cholewek [10]
Urządzenia te produkowane są w dwóch rodzajach, jako jedno- lub dwustanowiskowe
oraz wyposa\
one są w układy: elektronicznej regulacji temperatury oddzielnie dla formy
dolnej i górnej, regulacji czasu aktywizacji, regulacji ilości podawanej pary wodnej
z mo\
liwością wyłączenia podawania pary wodnej oraz w urządzenia kontrolujące poziom
wody.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Aktywatory parowe
Aktywator parowy przeznaczony jest do aktywacji (zmiękczenia i uplastycznienia) gorącą
parÄ… wodnÄ… przyszew cholewek przed ich formowaniem.
Urządzenia pokazane na rysunku 4 stosowane są do uplastyczniania podnosków
termoplastycznych i przyszew cholewek przed operacjÄ… formowania na formowarkach
przyszew lub przed formowaniem przyszwy poprzez wszywanie tasiemki w obuwiu
produkowanym w systemie California.
Maszyny te zbudowane podobnie do pras pneumatycznych, wyposa\
one sÄ… w dwie
ogrzewane płyty (górną 1 i dolną 2) dociskane do siebie siłownikiem pneumatyczny oraz
w zbiornik na wodę 3. Pozwalają na dokładną i skuteczną aktywację przyszew cholewek
w ciÄ…gu 3 ÷ 5 sekund.
1
3
2
3
Rys. 4. Ró\
ne rozwiązania konstrukcyjne aktywatorów przyszew cholewek [7]
Aktywatory parowe przyszew cholewek wyposa\
one są w elektronicznie sterowany układ
regulacji temperatury oraz czasu aktywacji. Równie\
ilości pary wodnej podawanej na górną
i dolnÄ… formÄ™ podlega regulacji z mo\
liwością całkowitego odłączenia podawania pary na
formę górną w przypadku stosowania na przyszwę skór delikatnych.
Maszyny do formowania cholewek
Maszyna pokazana na rysunku 5, przeznaczona jest do nadawania przestrzennego kształtu
przyszwie w gotowych cholewkach poprzez dociśnięcie jej elastyczną gumową poduszką do
ogrzewanej metalowej formy, przy czym stopień uzyskanego uformowania regulowany jest
poprzez zmianę parametrów pracy maszyny (siły docisku, temperatury formy i czasu docisku).
Wstępne formowanie cholewek jest operacją ułatwiającą ćwiekowanie, wpływa przy tym
na zwiększenie estetyki obuwia oraz zwiększa współczynnik zachowania kształtu obuwia.
Formowarki przyszew stosuje siÄ™ podczas produkcji obuwia systemami monta\
u, które
w zało\
eniach konstrukcyjnych wymagają wstępnego formowania cholewek, np. w systemie
gdynkowym typu California lub w obuwiu ćwiekowanym za pomocą sznurka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 5. Maszyna do formowania przyszew cholewek [8]
UrzÄ…dzenia do mocowania podpodeszwy na kopycie. Klamerkowarka
Maszyna pokazana na rysunku 6, słu\
y do przymocowania uformowanej podpodeszwy do
kopyta produkcyjnego na czas ćwiekowania cholewki za pomocą klamerek z drutu. Metoda ta
powszechnie stosowana stwarza niebezpieczeństwo poranienia stopy w przypadku
zostawienie klamerek po procesie ćwiekowania.
Rys. 6. Mocowanie podpodeszwy do kopyta za pomocą klamerkowarki [opracowanie własne]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 Aby temu zapobiec stosowane są metody łączenia podpodeszwy z kopytem bez udziału
łączników sztywnych (gwoz
dzi, klamerek). Jedna z takich metod pokazana jest na rysunku 7.
Rys. 7. Maszyna do mocowania podpodeszwy do kopyt [7]
Maszyna znalazła zastosowanie w sytuacjach, gdy nale\
y unikać stosowania gwoz
dzi
i klamer do mocowania podpodeszwy. Działanie maszyny polega na nakładaniu w kilku
miejscach na kopyta dwustronnie pokrytych klejem przylepców z pianki, za pomocą których
zostaje przyklejona podpodeszwa. Po zakończeniu monta\
u obuwia pianka jest usuwana,
a ewentualne pozostałości nie są wyczuwalne przez stopę. Tradycyjne maszyny do mocowania
podpodeszew za pomocą klamerek lub teksów, maja podobną budowę do urządzenia
opisanego powy\
ej, tylko zamiast mechanizmu dozujące taśmę klejącą, wyposa\
one sÄ…
w głowicę do podawania i wbijania teksów lub te\
klamerek, których budowa i zasada
działania opisana jest przy budowie ćwiekarek.
Maszyny do ćwiekowania cholewek
Ćwiekowanie obuwia, które polega na zaciągnięcie cholewki na kopycie w celu nadania
jej przestrzennego kształtu z równoczesnym przymocowaniem jej do podpodeszwy jest
wykonywane za pomocÄ… skomplikowanych maszyn. Proces naciÄ…gania cholewki na kopyto
wykonywany jest za pomocą kleszczy, których zadaniem jest złapanie brzegu cholewki i po
jej naciągnięciu, przegięcie w kierunku podpodeszwy. Następnie mechanizmy słu\
Ä…ce do
przymocowania zaciągniętej cholewki do podpodeszwy za pomocą ró\
nych łączników (klej
termoplastyczny, teksy, klamerki itp.) trwale mocujÄ… cholewkÄ™ z podpodeszwÄ….
ZaciÄ…ganie cholewek przeznaczonych do klejonego systemu monta\
u przeprowadzane na
nowoczesnych ćwiekarkach odbywa się obecnie najczęściej dwustopniowo (ćwiekowanie
czubka i przedstopia oraz ćwiekowanie pięty i śródstopia) lub trójstopniowo w przypadku
stosowania zaciągarek starszych typów (ćwiekowanie części przednie, tylnej oraz boków)
Kolejność ćwiekowania uzale\
niona jest od rodzaju i typu produkowanego obuwia, rodzaju
przetwarzanych materiałów, stosowanego sytemu monta\
u i powinna być tak dobrana, aby
zapewnić najlepszy efekt. Czynnością poprzedzającą ćwiekowanie jest przymocowywanie
podpodeszwy do kopyt.
Ćwiekarki wstępne (przedćwiekarki)
Maszyny słu\
ą do zaciągania wstępnego cholewki poprzez jej wzdłu\
ne wyciągnięcie
oraz w przedniej części wszerz, a następnie przegięcie wyciągniętych brzegów cholewki przez
grań kopyta na podeszwę i przyczepione teksami w trzech miejscach  na czubku i po obu
stronach przedstopia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Maszyna wyposa\
ona jest w następujące mechanizmy wykonawcze:
- mechanizm kleszczy,
- mechanizm podajÄ…cy i wbijajÄ…cy teksy.
Mechanizm kleszczy
Ćwiekarka wstępna posiada potrójny układ kleszczy: środkowe, prawe boczne i lewe
boczne, które poruszają się po trajektorii pokazanej na rysunku 8. W punkcie 0 szczęki
kleszczy zwierajÄ… siÄ™ chwytajÄ…c brzeg cholewki. Na odcinku 0 - 1 kleszcze opuszczajÄ… siÄ™
i naciÄ…gajÄ… cholewkÄ™ naprÄ™\
ając i wydłu\
ajÄ…c jÄ…. Na odcinku 1 - 2 kleszcze przeginajÄ… brzeg
cholewki przez grań kopyta, zbli\
ają się do siebie i jednocześnie podnoszą. W punkcie 2
następuje wbicie tekstów i rozwarcie szczęki. Następnie kleszcze przesuwają się do poło\
enia
3, w którym zatrzymują się, zaś mechanizm podający teksty doprowadza do odpowiednich
otworów w szczękach teksy. Na odcinku 3 - 4 kleszcze zbli\
ajÄ… siÄ™ do siebie i zatrzymujÄ…
w odległości około 2 mm do krawędzi kopyta.
Rys. 8. Schemat toru kleszczy podczas zaciągania wstępnego cholewki [6, s.163]
Ka\
dy układ kleszczy posiada własny mechanizm napędu, dzięki któremu szczęki
kleszczy są zamykane na brzegu cholewki, a następnie przemieszczane w celu odpowiedniego
naciągnięcia cholewki.
Mechanizm podajÄ…cy i wbijajÄ…cy teksy
Mechanizm słu\
y do podawania pięciu teksów w ciągu jednego cyklu roboczego
ćwiekarki. Mechanizm ten składa się z bębna, prowadnic z kanalikami, płytki oddzielającej
teksy oraz zespołu rozdzielacza.
Bęben z umieszczonymi wewnątrz czerpakami słu\
y do podawania teksów do kanalików,
w których się one układają. Bęben przystosowany jest do podawania teksów dwóch rodzajów.
Bęben 1 wykonuje ruch obrotowy, natomiast płytka oddzielająca sortuje teksy i podaje je
pojedynczo do otworków rozdzielacza wykonanego w postaci kółka, które na powierzchni
czołowej ma pięć równomiernie rozmieszczonych otworków, w które teksy wpadają łbami
w dół. Następnie mechanizm wbijający teksy pokazany na rysunku 9, wbija jednocześnie
teksy po obu bokach po dwa i jeden w środku czubka zaciąganej cholewki za pomocą
młotków.
Mechanizm wbijajÄ…cy teksy Å‚Ä…czy podpodeszwÄ™ z cholewkÄ… w chwili, gdy zostanie ona
przegięta przez grań kopyta. Młotek 1 zamocowany jest w suwaku 2, który przemieszcza się
w podłu\
nym rowku wahacza 3 umocowanego w korpusie maszyny. W celu ułatwienia
zaginania końców wbijanych teksów, młotek ustawiony jest pod kątem w stosunku
płaszczyzny pionowej. Wbijanie teksów realizowane jest poprzez uderzenie młotkiem 1
spowodowane działaniem sprę\
yny 4 oddziaływującej na dzwignię 5 i łącznik 6 połączony
z suwakiem 2. Podnoszenie młotka wykonuje krzywka 7 zamocowana na wale napędowym 8.
Obrót krzywki powoduje przemieszczanie suwaka w wahaczu 3 do góry z równoczesnym
podnoszeniem młotka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 9. Schemat mechanizmu wbijajÄ…cego teksy [6, s. 173]
Regulacja siły uderzenia młotka odbywa się poprzez zmianę stopnia skręcenia sprę\
yny
10. Uchwyt podający teksy 11 zamocowany jest na końcu wodzika 9.
Maszyny do ćwiekowania boków za pomocą klamerek działały na podobnej zasadzie jak
opisane wcześniej ćwiekarki z tym, \
e zamiast mechanizmu podajÄ…ce i wbijajÄ…cego teksy
posiadały mechanizmy do tworzenia i wbijania klamerek z drutu.
Mechanizm formujÄ…cy klamerki
Z mechanizmem podającym i odcinającym, współpracuje mechanizm formujący klamerki
pokazany na rysunku 10. W jego skład wchodzi trzpień formujący 1 o kształcie
odpowiadającym klamerce oraz tulejka 2 wykonująca ruch w dół i w górę.
drut
Rys. 10. Zasada działania mechanizmu formującego klamerki [6, s. 177]: a  odcięcie drutu,
b  formowanie klamerki, c  wbijanie klamerki
Odmierzony i ucięty przez mechanizm podająco-odcinający drut, jest formowany przez
tulejkę 2 wykonującą ruch w dół na trzpień 1. Następnie uformowana klamerka jest wbijana
przez młotek 3 za pośrednictwem prowadnika klamerki 4. Wbicie klamerki następuje
w chwili, gdy brzeg cholewki zostanie przegięty przez krawędz
podpodeszwy.
Ćwiekarki mechaniczne, w których ruchy poszczególnych mechanizmów odbywają się za
pośrednictwem układów przekładni, dzwigni i mechanizmów w nowoczesnych maszynach
ćwiekujących zostały zastąpione przez układy mechatroniczne sterowane mikroprocesorami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Skomplikowane układy mechanicznego napędu wyparły siłowniki pneumatyczne
i hydrauliczne, którymi mo\
na łatwiej sterować, a uzyskiwane dokładności procesu
ćwiekowania są znacznie wy\
sze.
Nowoczesna ćwiekarka czubków
Pokazana na rysunku 11 ćwiekarka czubków jest nowoczesną maszyną, która dzięki
sterowaniu wszystkich mechanizmów mikroprocesorem umo\
liwia pełną regulację siły
Obszar ćwiekowania
Rys. 11. Ćwiekarka czubków [opracowanie własne]
uciągu kleszczy, ilości podawanego kleju, pochylenia i skłonu kopyta. Maszyna wyposa\
ona
jest w system podawania kleju bez koronki, dzięki czemu istnieje mo\
liwość
zaprogramowania ró\
nych rodzajów kopyt.
Ćwiekarka pięt i boków pokazana na rysunku 12, jest zaawansowaną technicznie
maszynÄ… umo\
liwiającą równoczesne zaciąganie pięty i boków cholewki.
Maszyna jest wyposa\
ona w system podawania kleju termoplastycznego oraz teksów,
dzięki czemu mo\
liwe jest ćwiekowanie pięty i boków za pomocą kombinacji tych łączników.
Mo\
liwość przeprowadzenia procesu technologicznego ćwiekowania z zachowaniem
du\
ej precyzji w dwóch operacjach jest du\
ym udoskonaleniem procesu technologicznego
monta\
u obuwia. Wpływa na znaczące skrócenie operacji ćwiekowania jak równie\
zwiększa
jakość procesu. Nowoczesne rozwiązania stosowane w ćwiekarkach, umo\
liwiajÄ… stosowanie
ró\
nych technik łączenia cholewki z podpodeszwą a tym samym pozwalają stosować je do
ćwiekowania cholewek przeznaczonych do ró\
nych systemów monta\
u. W pełni
zautomatyzowany proces ćwiekowania umo\
liwia zatrudnianie do obsługi tych maszyn
pracowników nie posiadających wysokich kwalifikacji, co nie było mo\
liwe w przypadku
obsługi ćwiekarek starszych typów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Obszar ćwiekowania
Rys. 12. Uniwersalna ćwiekarka pięt i boków [opracowanie własne]
Maszyny do wykonania czynności kończących proces ćwiekowania
Zaćwiekowana cholewka jest trwale połączona z podpodeszwą oraz posiada przestrzenny
kształt odpowiadający kształtowi kopyta. Przed przystąpieniem do operacji związanych
z monta\
em obuwia konieczne jest wykonanie czynności związanych z utrwaleniem kształtu
cholewki oraz przygotowaniem brzegów zaćwiekowanej cholewki do następnych operacji.
W tym celu nale\
y:
- usunąć klamerki,
-
-
-
- oklepać fałdy po ćwiekowaniu lub przeprowadzić tzw. kalibrowanie,
-
-
-
- przeprowadzić stabilizację kształtu.
-
-
-
Klamerki u\
yte do połączenia podpodeszwy z kopytem, po procesie ćwiekowania nale\
y
usunąć ręcznie za pomocą odpowiednio skonstruowanego (ukształtowanego) przyrządu
nazywanego wyciÄ…gaczem klamerek.
Zaćwiekowany brzeg cholewki tworzy fałdy powstałe z nadmiaru materiału wierzchniego
oraz łączników (teksy, klamerki, klej termoplastyczny) u\
ytych do połączenia cholewki
z podpodeszwą. Przed przymocowaniem podeszew powstałe w procesie zaciągania fałdy
muszą być wygładzone, a nadmiar materiału usunięty. Proces ten mo\
na wykonać poprzez
kalibrowanie obuwia na specjalnych prasach tzw. kalibrowarkach wyposa\
onych
w odpowiednie formy do kalibrowania. Maszyna do kalibrowania posiada konstrukcjÄ™
podobną do prasy hydraulicznej do przyklejania spodów obuwia. Forma do kalibrowania
pokazana na rysunku 13, składa się z dwóch płyt 1 i 2, sprę\
yn 3 i 4 oraz czubka 5, śródstopia
6 i pięty 7, przegubowo połączonych ze sobą w punktach 8 i 9.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys 13. Schemat mechanizmów roboczych formy do kalibrowania zaćwiekowanego obuwia [5. s.160]
Ustawienie części piętowej odbywa się przy pomocy dwóch krótkich zębatek 10, które
połączone są przegubem 12 z elementem nośnym 11 w części piętowej formy. Zębatki
poruszając się na rolkach 13 mogą wykonywać przemieszczenie kątowe do góry i do dołu
dzięki umieszczonym z boku kołom zębatym 14. Jeśli piętowa część formy przemieszcza się
wraz z elementem nośnym 11, to ruch wahadłowy części czubka odbywa się tylko wokół osi
15, zamocowanej na płycie 1. Takiej regulacji części czubka i pięty, towarzyszy jednocześnie
ustawienie części śródstopia formy. Formę w części czubka ustawia się w pionie tak samo, jak
w części pięty  przy pomocy rękojeści. Przez koło zębate 16 i oś 15 rączka podnosi
i opuszcza zębatkę 17, przegubowo połączona z częścią czubka formy. Za prowadnicę dla
zębatki słu\
y rolka 18, która przy zmianie kształtu poduszki nie tylko podnosi zębatkę 17, ale
równie\
pozwala jej odchylać się w pionie. Taki zło\
ony ruch zębatki konieczny jest do
szybkiego ustawienia formy zgodnie ze skłonem kopyta i wyklucza konieczność stosowania
klinów wyrównujących lub płyt. Części formy same ustawiają się zgodnie ze skłonem kopyta,
co wpływa na równomierność rozkładu nacisków i zapobiega pękaniu kopyt.
Drugim sposobem wyrównania grubości zaciągniętego brzegu cholewki jest tzw.
oklepywanie wykonywane na oklepywarkach bębnowych.
Oklepywarka składa się z korpusu i podstawy. W korpusie na osi jest zamontowane tarło
i bęben z luz
no osadzonymi na osi pierścieniami (rys. 14), które działając ruchami
rotacyjnymi przy obrotach 1800 na minutę wyrównują fałdy i nierówności zawiniętego brzegu
cholewki na podpodeszwie. Maszyna ta jest wyposa\
ona w urządzenia pyłochłonne,
usuwające włókno skóry oraz wydzielający się dym i pył. Pozostałe na brzegach podpodeszwy
fałdy powinny być jeszcze oklepane podgrzewanym młotkiem, znajdującym się nad bębnem
maszyny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys. 14. Zasada działania oklepywarki [3, s.147]
Stabilizacja wierzchów obuwia
Stabilizacja wierzchów obuwia ma na celu utrwalenie kształtu nadanego w procesie
ćwiekowania cholewek, poprzez usunięcie wewnętrznych naprę\
eń w materiale. Metody
stabilizacji mo\
emy podzielić na:
- stabilizacjÄ™ czasowÄ…,
- stabilizacjÄ™ cieplnÄ….
Stabilizacja czasowa polegajÄ…ca na pozostawieniu obuwie na kopycie na okres co
najmniej dwóch dni, aby uzyskać dostateczny stopień stabilizacji, który w literaturze fachowej
jest okreÅ›lany w granicach 65 ÷ 70%. Z uwagi na dÅ‚ugi czas przebywania obuwia na kopycie
w warunkach produkcji przemysłowej metoda ta nie ma zastosowania.
Stabilizacja cieplna umo\
liwia znaczące skrócenie czasu przebywania obuwia na
kopytach dzięki wykorzystaniu ciepła. W zale\
ności od rodzaju obuwia i metody stabilizacji
proces ten mo\
emy skrócić nawet do kilku minut. Obuwie w procesie stabilizacji poddawane
jest działaniu suchego gorącego powietrza i wilgotnego gorącego powietrza, natomiast w celu
osuszenia promieniowaniu podczerwonemu.
Urządzenie do cieplnej stabilizacji kształtu obuwia, często nazywane stabilizatorem
pokazane jest na rysunku 15.
Rys. 15. Urządzenie do stabilizacji kształtu obuwia [8]
Zaćwiekowane cholewki układane są na taśmie maszyny, która poruszając się
z odpowiednią prędkością, przemieszcza je do stref wilgotnego, a następnie gorącego
powietrza w celu usunięcia naprę\
eń powstałych w materiale podczas ćwiekowania cholewki.
Parametry technologiczne, takie jak temperatura oraz czas przebywania obuwia w komorze
stabilizujÄ…cej sÄ… dowolnie regulowane dlatego maszyna mo\
e być wykorzystywana do
stabilizowania wszelkiego rodzaju obuwia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie operacje technologiczne nale\
y wykonać przed procesem ćwiekowania?
2. Jakie maszyny słu\
Ä… do mocowania podpodeszwy do kopyta?
3. Jaka jest rola kleszczy w procesie ćwiekowania i po jakiej poruszają się krzywej?
4. Jakie części cholewki są ćwiekowane w poszczególnych etapach tego procesu?
5. Jakiego rodzaju Å‚Ä…czniki sÄ… u\
ywane do Å‚Ä…czenia cholewki z podpodeszwÄ…?
6. Co to jest kalibrowanie i oklepywanie obuwia?
7. Jakie sÄ… rodzaje stabilizacji obuwia?
8. W jakim celu przeprowadza siÄ™ proces stabilizacji obuwia?
9. Jakie warunki panujÄ… w komorze stabilizatora obuwia?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj mocowanie podpodeszwy do kopyta na klamerkowarce.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w treści ćwiczenia,
2) zapoznać się z przepisami bhp w oddziale monta\
u,
3) zapoznać się z przepisami bhp podczas obsługi klamerkowarki,
4) przygotować materiały (kopyta produkcyjne i uformowane podpodeszwy),
5) przygotować maszynę do pracy, sprawdzić czy jest wystarczająca ilość drutu,
6) przyło\
yć podpodeszwę do kopyta a następnie przyło\
yć je do głowicy maszyny
w miejscu w którym kopyto ma wykonane otwory w okuciu,
7) uruchomić maszynę w celu umocowania klamerki,
8) czynności powtórzyć,
9) sprawdzić poprawność wykonanej operacji, zapisać wnioski.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja bhp podczas obsługi klamerkowarki,
- instrukcja bhp w oddziale monta\
u,
- kalmerkowarka,
- kopyta produkcyjne,
- uformowane podpodeszwy w numeracji zgodnej z kopytami,
- drut do klamerkowarki,
- zeszyt przedmiotowy, materiały do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj ćwiekowanie na klej termoplastyczny cholewek w czubku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w treści ćwiczenia,
2) zapoznać się z przepisami bhp w oddziale monta\
u,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
3) zapoznać się z przepisami bhp podczas obsługi ćwiekarki czubków na klej
termoplastyczny,
4) przygotować materiały przeznaczone do ćwiekowania,
5) przygotować maszynę do pracy, zało\
yć odpowiednią do numeru wielkościowego obuwia
koronkę, włączyć układ grzejny maszyny,
6) włączyć parzak w celu ogrzania wody i wytworzenia pary,
7) nało\
yć cholewkę na kopyto z podpodeszwą,
8) zaktywować czubek cholewki w parzaku,
9) wprowadzić brzeg cholewki w kleszcze ćwiekarki,
10) uruchomić naciąg kleszczy i sprawdzić czy cholewka jest równo naciągnięta,
11) włączyć proces ćwiekowania,
12) sprawdzić poprawność i estetyczność wykonanej operacji, zapisać wnioski.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja bhp podczas obsługi ćwiekarek czubków na klej termoplastyczny,
- instrukcja bhp w oddziale monta\
u,
- ćwiekarka czubków na klej termoplastyczny,
- parzak do aktywowania cholewek,
- zmontowane cholewki,
- klej termoplastyczny,
- zeszyt przedmiotowy, materiały do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj ćwiekowanie cholewki w pięcie na teksy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w treści ćwiczenia,
2) zapoznać się z przepisami bhp w oddziale monta\
u,
3) zapoznać się z przepisami bhp podczas obsługi ćwiekarki pięt na teksy,
4) przygotować maszynę do pracy, sprawdzić czy w zasobniku są teksy o odpowiedniej
numeracji,
5) zało\
yć kopyto z zaćwiekowaną w czubku cholewką na trzpień maszyny ćwiekarki,
6) włączyć proces ćwiekowania,
7) sprawdzić poprawność i estetyczność wykonanej operacji, zapisać wnioski.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja bhp podczas obsługi ćwiekarek pięt na teksy,
- instrukcja bhp w oddziale monta\
u,
- ćwiekarka pięt na teksy,
- zaćwiekowane w czubku na kopycie cholewki,
- teksy,
- zeszyt przedmiotowy, materiały do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Ćwiczenie 4
Przeprowadz
proces stabilizacji zaćwiekowanego obuwia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w treści ćwiczenia,
2) zapoznać się z przepisami bhp podczas obsługi stabilizatorów obuwia,
3) przygotować zaćwiekowane cholewki do stabilizacji,
4) włączyć stabilizator i ustawić parametry procesu, w razie potrzeby dolać wodę do
zbiornika maszyny,
5) po osiągnięciu odpowiednich parametrów przez stabilizator rozpocząć układanie
zaćwiekowanych cholewek na taśmie stabilizatora,
6) odebrać cholewki po procesie stabilizacji z drugiej strony urządzenia,
7) sprawdzić poprawność wykonanej operacji,
8) zapisać wnioski z wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja bhp podczas obsługi stabilizatorów obuwia,
- instrukcja bhp w oddziale monta\
u,
- stabilizator obuwia,
- zaćwiekowane cholewki,
- woda,
- zeszyt przedmiotowy, materiały do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjaśnić cel procesu ćwiekowania cholewek?
1
1

2) opisać drogę po jakiej poruszają się kleszcze ćwiekarki?
1
1

3) scharakteryzować łączniki stosowane do mocowania cholewki?
1
1

4) opisać sposób formowania klamerki?
1
1

5) omówić zasadę działania mechanizmu wbijającego teksy?
1
1

6) opisać budowę formy do kalibrowania?
1
1

7) wyjaśnić cel oklepywania obuwia?
1
1

8) określić stopień stabilizacji obuwia uznawany za zadowalający?
1
1

9) wskazać przeznaczenie wody w stabilizatorze obuwia?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.3. Maszyny do monta\
u i wykończania obuwia
4.3.1. Materiał nauczania
Czynności technologicznych, w wyniku których następuje przymocowanie podeszwy do
zaćwiekowanej cholewki nosi nazwę monta\
u obuwia. Monta\
bezpośredni, polegający na
formowaniu i przymocowaniu podeszwy z gumy lub tworzyw sztucznych w procesie
bezpośredniego wtrysku lub wulkanizacji wykonywany jest za pomocą maszyn opisanych
w poradniku dla ucznia w jednostce modułowej 744[02].Z2.02 U\
ytkowanie maszyn,
urządzeń i narzędzi do rozkroju materiałów oraz opracowania elementów spodu obuwia.
Najwięcej obuwia produkowane jest metodą monta\
u pośredniego, polegającego na
przymocowaniu gotowej podeszwy do zaćwiekowanej cholewki za pomocą ró\
nych
systemów, przy czym obuwia produkowanego systemem klejonym wytwarza się najwięcej.
Do podstawowych operacje technologiczne podczas produkcji obuwia system klejonym
nale\
Ä…:
- ścieranie zaciągniętego brzegu cholewki (lub zmywanie rozpuszczalnikami organicznymi),
- odpylanie po ścieraniu,
- ścieranie lub halogenizacja brzegu podeszwy,
- nanoszenie kleju na wypełnienia i ich wklejania,
- nanoszenie kleju na zaciągnięty brzeg cholewki,
- nanoszenie kleju na podeszwy,
- nakładanie podeszew,
- prasowanie podeszew,
- wyjmowanie kopyt,
- przymocowywanie obcasów.
Maszyny do mechanicznego przygotowania powierzchni i do nanoszenia kleju
Ścierarki (drasarki) są maszynami słu\
ącymi do ścierania powierzchni elementów
i gotowego obuwia przed naniesieniem kleju w celu nadania elementom estetycznego
wyglądu oraz zabezpieczenia ich lica przed pękaniem. Ścierarki pod względem podobieństwa
konstrukcyjnego dzieli się na: ścierarki o wrzecionie poziomym oraz ścierarki o wrzecionie
pionowym.
Ścierarka lica elementów spodowych
Ścierarka pokazana na rysunku 16, słu\
y do ścierania brzegu zaćwiekowanej cholewki,
ale ze względu na kształt elementu skrawającego mo\
e być stosowana do przygotowania
podeszew do operacji klejenia.
Rys. 16. Ścierarka zaćwiekowanego brzegu cholewki [opracowanie własne]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Ścierarka wałkowa
Ścierarka wałkowa pokazana na rysunku 17 słu\
y do ścierania i drapania podeszew
gumowych oraz do ścierania czoła obcasa.
Korpus maszyny stanowi trójno\
na podstawa z kolumną 1, na której znajduje się
obudowa 2 wrzeciona. Z obudową wrzeciona związana jest skrzynka prędkości 3napędzana
silnikiem elektrycznym 4 skrzynka prędkości napędza wrzeciono 5 uło\
yskowane
w obudowie 2. Na wrzecionie są zamocowane dwa wałki ścierne 6: lewy o średnicy 132 mm
i długości 132 mm oraz prawy o średnicy 85mm i długości 132mm. Wałki ścierne są
dwudzielne i na nich napina się taśmy ścierne. Wałek ścierny większy ma ziarno grubsze,
mniejszy  drobniejsze.
Rys. 17. Ścierarka wałkowa [6, s. 84]
Ścierarka wałkowa zaopatrzona jest w zespół pochłaniacza pyłu. W skład tego zespołu
wchodzi wentylator 7, napędzany oddzielnym silnikiem elektrycznym, oraz filtr 8 i pojemnik
9. Wentylator wytwarza ruch powietrza, które wciąga pył powstały podczas ścierania otworem
w obudowie wrzeciona i odpowiednimi kanałami doprowadza do filtru. Filtr powietrza
zbudowany jest podobnie jak w ścierarkach elementów obuwia.
Ścierarka wierzchów
Automatyczna ścierarka wierzchów (rys. 18) słu\
y do drapania brzegów cholewki
i oczyszczania ich po drapaniu z pyłu.
Maszyna wyposa\
ona jest w automatyczny system prowadzenia szczotki ścierającej,
dzięki czemu mo\
liwe jest równomierne ścieranie zaćwiekowanego brzegu cholewki bez
względu na zastosowany rodzaj materiału wierzchu. Prędkość obrotowa szczotki oraz
prędkość jej przesuwu po obrabianym materiale mogą być dobierane w zale\
ności od rodzaju
materiału cholewki. Maszyna posiada układ umo\
liwiający kompensację zmiany średnicy
szczotki wynikajÄ…cÄ… z jej zu\
ywania się na skutek ścierania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 18. Automatyczna ścierarka zaćwiekowanego brzegu cholewki [7]
Elementem wykonawczym urządzenia jest szczotka druciana, której ruchami roboczymi
steruje komputer. Umo\
liwia to, podczas wykonywania ścierania, unikać uszkodzeń szwów
oraz przetarć materiału cholewki.
Nakładarka kleju na elementy spodowe obuwia
Nakładarka pokazana na rysunku 19 słu\
y do nanoszenia warstwy kleju na płaskie
elementy spodowe obuwia.
Maszyna składa się z kolumny 1 oraz ze wspornika 2, w którym są uło\
yskowane dwa
wałki napędowe 3 i 4 napędzane silnikiem elektrycznym 5 za pośrednictwem przekładni
pasowej 6.
Rys. 19. Nakładarka kleju na elementy spodowe [6, s. 194]
Do wspornika 2 przymocowany jest pojemnik 7 z klejem oraz zbiornik 8. Górny wałek
3 częściowo zanurzony w zbiorniku 8 nabiera na swą powierzchnię zewnętrzną warstwę
kleju, którą nanosi na obrabiane elementy. Dolny walec 4 jest dociskany do walca górnego
sprÄ™\
ynÄ… 9.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Automatyczna nakładarka kleju na brzegi zaćwiekowanej cholewki
Maszyna pokazana na rysunku 20, przeznaczona jest do równomiernego nakładania kleju
na zaćwiekowany brzeg cholewki.
Posiada automatyczny system sterowania prędkością oraz ilością podawanego kleju, która
jest ustalana w zale\
ności od rodzaju kleju i rodzaju wierzchniego materiału.
Rys. 20. Automatyczna nakładarka kleju [7]
Dzięki zastosowaniu mikroprocesorowego sterowania procesem nanoszenia kleju
mo\
liwe jest uzyskanie równomiernej spoiny klejowej nawet w miejscu występowania szwów
oraz w obszarze czubka. Urządzenie automatycznie reguluje ilość podawanego kleju w trakcie
nanoszenia, zwiększając ją w przypadku materiałów chłonnych, podając na bie\
ąco wielkość
zu\
ycia kleju.
Maszyny do prasowania podeszew oraz mocowania obcasów
Bezpośrednio przed procesem prasowania obuwia montowanego systemem klejonym,
w celu uzyskania połączenia o wymaganej wytrzymałości konieczne jest aktywowanie
(uplastycznienia) błony klejowej. Operację tą wykonuje się za pomocą urządzenia pokazanego
na rysunku 21, które słu\
y do aktywacji błony klejowej naniesionej na podeszwy.
błona klejowa
Rys. 21. Aktywator kleju na podeszwach [8]
Urządzenie posiada stół roboczy do jednoczesnej aktywizacji 2 par obuwia oraz
promiennik podczerwieni posiadajÄ…cy mo\
liwość regulowana temperatury w celu
zoptymalizowania procesu aktywizacji cholewek.
Aktywizator podeszew i cholewek
Przeznaczenie maszyny.
Maszyna przeznaczona jest do jednoczesnej aktywacji błony klejowej na podeszwach oraz
na brzegu zaciągniętej cholewki. Pokazany na rysunku 22 aktywator wyposa\
ony jest
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
w promienniki podczerwieni zapewniające optymalny rozkład temperatury na powierzchni
aktywowanych elementów.
Rys. 22. Aktywator błony klejowej podeszew i cholewek [8]
Aktywator posiada oddzielne układy: regulacji temperatury aktywacji spodu i cholewki
obuwia oraz czasu pozostawania obuwia w urzÄ…dzeniu.
Prasy do przyklejania podeszew
Prasy do przyklejania podeszew obuwia stanowią grupę maszyn, których zadaniem jest
równomierne dociśnięcie podeszwy z naniesionym klejem monta\
owym do posmarowanej
klejem zaćwiekowanej cholewki w celu uzyskania połączenia o wymaganej wytrzymałością.
Istotnym parametrem tych maszyn jest siła prasowania od której zale\
Ä… naciski
powierzchniowe w złączu oraz konstrukcja form od budowy której uzale\
niony jest rozkład
nacisków powierzchniowych występujący podczas przyklejania na poszczególne obszary
podeszwy.
Prasa hydrauliczna do przyklejania podeszew pokazana jest na rysunku 23. Maszyna
wyposa\
ona jest w hydrauliczny układ napędowy, posiadający mo\
liwość regulacji siły
docisku. Elektronicznie sterowany czas procesu prasowania, umo\
liwia dobranie optymalnych
parametrów w zale\
ności od rodzaju u\
ywanego kleju i sklejanych materiałów.
Rys. 23. Hydrauliczna prasa do przyklejania podeszew [7]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
 W celu zmniejszenia poboru energii elektrycznej, układ hydrauliczny po wytworzeniu
wysokiego ciśnienia w siłownikach niezbędnego do prawidłowego przyklejenia podeszwy do
cholewki, utrzymuje wysokie ciśnienie tylko w siłownikach hydraulicznych, co zmniejsza
zu\
ycie energii elektrycznej przez silnik.
Prasy membranowe słu\
Ä…ce do przyklejania podeszew miseczkowych, klinowych,
gumowych - tak\
e do mocowania taśmy z krepy do cholewki. Przykład takiego urządzenia
pokazany jest na rysunku 24.
Rys. 24. Membranowa prasa do przyklejania podeszew [8]
Płaska membrana zastosowana w maszynie jest podciśnieniowo zasysana na wysokość do
120 mm co pozwala montować dowolne podeszwy na obuwiu nawet z obcasami o znacznej
wysokości.
Szeroki, łatwy dostęp do komory maszyny umo\
liwia sklejenie obuwia o dowolnych
rozmiarach.
Maszyny ułatwiające zdejmowanie obuwia z kopyt
Urządzenia te słu\
ą do wyzuwania cholewek z kopyt w pełni automatycznie, niektóre
nawet bez konieczności łamania kopyt.
Operację zdejmowania obuwia z kopyt (wyzuwanie) najczęściej przeprowadza się ręcznie
poprzez złamanie kopyta nało\
onego na trzpień mocowany do stołów roboczych. Kopyto
złamane jest krótsze, dlatego mo\
liwe jest zdjęcie z niego obuwia. W celu usprawnienia tego
męczącego zajęcia, produkowane są maszyny pokazane na rysunku 25.
Rys. 25. UrzÄ…dzenie do wyzuwania cholewek z kopyta [7]
Przybijarka obcasów
Maszyna słu\
y do przybijania obcasów specjalnymi gwoz
dziami tzw. ryflowanymi od
strony wewnętrznej cholewki do podpodeszwy obuwia.
Uniwersalna przybijarka obcasów pokazana na rysunku 26 składa się z następujących
głównych mechanizmów roboczych: napędowego, dociskowego, rozdzielającego i podającego
gwoz
dzie oraz młotka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 26. Przybijarka obcasów [opracowanie własne]
Obuwie wraz z obcasem jest przyciskane do głowicy za pośrednictwem dz
wigni
urzÄ…dzenia hydraulicznego. GÅ‚owicÄ™ mo\
na uregulować na ró\
ne długości gwoz
dzi przez
dokręcenie lub odkręcenie śruby dociskowej głowicy. Rozstaw gwoz
dzi i ich ilość zale\
Ä… od
rodzaju i numerów obcasa. Obcas najczęściej przybija się od wewnątrz. Główki gwoz
dzi
powinny być zrównane z podpodeszwą i wbite symetrycznie do brzegu podpodeszwy
w pięcie.
Obcasy przybijane za pomocÄ… gwoz
dzi mogą z upływem czasu ulegać poluzowaniu. Aby
temu zapobiec, mocujÄ…c obcasy na gwoz
dzie, dodatkowo takie połączenie wzmacnia się
śrubami.
Åšrubowarki
Maszyna przeznaczona jest do mocowania obcasa za pomocą wkręta w środku części
piętowej cholewki. Śrubowanie obcasa najczęściej przeprowadza się w celu wzmocnienia
połączenia obcasa za pomocą gwoz
dzi.
Åšrubowarka pokazana na rysunku 27, umo\
liwia uzyskanie wielokrotnie większej siły
mocowania obcasa ni\
w przypadku tradycyjnego wbijania gwoz
dzia środkowego.
Przystosowana jest do wkręcania du\
ych wkrętów (20 i 25 mm) pod regulowanym kątem,
najkorzystniejszym z punktu widzenia kształtu obcasa. Sto\
kowy łeb wkrętu o średnicy
10 mm opiera się o krawędzie usztywniacza stalowego podpodeszwy, co powoduje, \
e obcas
nie obluzowuje się gdy materiał podpodeszwy zostanie zdegradowany wskutek działania potu
lub wilgoci.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Rys. 27. Śrubowarka [opracowanie własne]
Konstrukcja mechanizmu wkręcającego gwarantuje silne dociągnięcie podpodeszwy do
obcasa przy jednoczesnej pewności, \
e gwint w obcasie nie zostanie zerwany.
Specjalistyczne maszyny monta\
owe
Dublerka
Maszyna przeznaczona jest do przyszywania podeszew do pasa w obuwiu pasowym,
brzegu zaciągniętej cholewki w obuwiu sandałowym, względnie międzypodeszwy z podeszwą
w obuwiu przeszywano  dublowanym.
Dublowanie jest to Å‚Ä…czenie spodu obuwia szwem dwunitkowym, zwanym szwem
dublowanym. Jedna nitka wyciągana jest haczykiem igły przez otwór w warstwie zszywanych
materiałów, druga ciągniona jest ze szpulki w chwytaczu. Obie nitki krzy\
ują się w środku
zszywanych materiałów.
W procesie tworzenia szwu dublowanego biorą udział następujące mechanizmy pokazane
na rysunku 28:
- igły i nakłuwaka,
- chwytacza,
- haczyka górnego,
- narzutnika,
- haczyka dolnego,
- naprÄ™\
acza,
- stopki dociskowej
W trakcie szycia nakłuwak 1 przekłuwa pas i podeszwę przyciśniętą do stolika stopką 2,
a następnie transportuje obrabiany element na odległość równą \
ądanej długości ściegu, po
czym opuszcza się i wychodzi z materiału. Przy transportowaniu stopka maszyny słabiej
dociska podeszwę do stolika. Przez otwór wykonany nakłuwakiem przechodzi z góry igła 3.
Na jej haczyk, znajdujący się pod stolikiem, narzutnik 4 nakłada nitkę za pomocą dolnego
haczyka 5. Igła powracając, przeciąga nitkę przez materiał, tworząc pętlę nad powierzchnią
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
podeszwy. Górny haczyk 6 rozszerza pętlę, którą następnie przechwytuje grot chwytacza 7.
Chwytacz obwodzi górną nitkę wokół siebie i szpulki znajdującej się w jego wnętrzu. W taki
sposób nitki z igły i szpulki chwytacza przeplatają się, a następnie rolka 8 zmniejsza pętlę
nitki górnej i ściąga ścieg.
Rys. 28. Schemat kinematyczny elementów wykonawczych dublerki [4, s. 101]
Wszywarka pasa
Maszyna przeznaczona jest do wykonywania operacji technologicznej wszywania pasa
szwem łańcuszkowym jednonitkowym w pasowym systemie monta\
u obuwia.
Wszywarka pasa posiada następujące podstawowe mechanizmy robocze: igły, narzutnika
nitki, haczyka, stopki, opory, prowadnika pasa, podawania nitki i napędu. Schemat
kinematyczny elementów biorących udział w tworzeniu ściegu łańcuszkowego przedstawiony
jest na rysunku 29.
Igła 1 ze znajdującą się na niej pętlą poprzedniego ściegu, przemieszcza się w stronę
obrabianego elementu i przekłuwa pas, cholewkę i wargę podpodeszwy, przy czym pętla
pozostaje na powierzchni pasa. Narzutnik nitki 2 zarzuca nitkę na wystający z materiału
koniec igły, na haczyk 3, który odciąga i naprę\
a nitkÄ™ dla lepszego jej przylegania do rowka
igły. Igła wychodząc z materiału, przeciąga nową pętlę przez poprzednią. Stopka 4
przemieszcza zszywane elementy o wielkość długości ściegu i igła ponownie opuszczając się
przekłuwa materiał, a rolka 5 w tym momencie ściąga ścieg.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 29. Schemat kinematyczny elementów wykonawczych wszywarki pasa [4, s.92]
Igła wykonana w kształcie łuku o promieniu 22,8 mm otrzymuje napęd od krzywki
zamocowanej na głównym wale maszyny za pośrednictwem dz
wigni, która przez łącznik
nadaje igielnicy ruch obrotowo-zwrotny.
Narzutnik narzuca oczkiem nitkę na haczyk igły po przekłuciu materiału. Narzutnik nitki
otrzymuje napęd od dwóch krzywek zamocowanych na wale głównym maszyny. Od krzywki
pierwszej, przez system dz
wigni narzutnik uzyskuje ruch prostopadły do kierunku szycia.
Ruch równoległy do kierunku szycia narzutnik otrzymuje od drugiej krzywki.
Haczyk odciąga i naciąga nić przy zarzucaniu jej wokół igły przez narzutnik nitki. Dzięki
temu uzyskuje się dokładne przyleganie nitki do rowka igły. Haczyk otrzymuje napęd od
krzywki zamocowanej na wale maszyny, która zamienia ruch obrotowy wału na ruch
obrotowo-zwrotny haczyka.
Stopka przemieszcza przedmiot obróbki na odległość równą długości ściegu i jest
jednocześnie oporą dla wargi podpodeszwy w chwili przekłucia jej przez igłę.
Opora przyciska brzeg podpodeszwy do stopki w momencie przechodzenia igły przez
materiał oraz zapobiega cofaniu kopyta w momencie wyciągania igły z materiału.
Prowadnik pasa w trakcie szycia przyciska pas do brzegu podpodeszwy w celu
zabezpieczenia niezbędnej dokładności przylegania pasa do cholewki i wargi podpodeszwy.
Przeszywarka
Przeszywarka pokazana na rysunku 30, słu\
y do Å‚Ä…czenia spodu obuwia z cholewkÄ…
w systemie obuwia przeszywanego lub przeszywano-dublowanego. A
Ä…czenie cholewki ze
spodem (podpodeszwa i podeszwa) odbywa się za pomocą szwu wykonanego ściegiem
łańcuszkowym, jednoigłowym, jednonitkowym.
Igła zakończona haczykiem wykonuje ruch postępowo-zwrotny. W momencie
przekłuwania przez igłę zszywanych materiałów, narzutnik wykonując ruch obrotowy
zaczepia pętle nici na haczyk igły.
Mechanizm narzutnika nitki słu\
y do nakładania nitki na haczyk igły w jej dolnym
zwrotnym poło\
eniu. Głównym elementem tego mechanizmu jest kółko narzutnika z dwoma
otworami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Rys. 30. Przeszywarka [ opracowanie własne]
Mechanizm podajnika i docisku zszywanych elementów zadaniem tego mechanizmu jest
przesuwanie zszywanych elementów o wielkość skoku ściegu w momencie, gdy igła znajduje
się poza materiałem oraz docisk tych elementów do wspornika.
Obszywarka
Maszyna słu\
y do zszywania podeszwy miseczkowej o wysokim rancie z cholewkÄ…,
szwem dwunitkowym. Widok maszyny I obszywanych brzegów podeszew przedstawiony jest
na rysunku 31.
Rys. 31. Obszywarka [opracowanie własne]
Urządzenie posiada sprawdzony i opatentowany system ciągłego i automatycznego
nawijania nici, który pozwala na zaoszczędzenie czasu koniecznego na wymianę szpuli.
Podwójny transport oparty na igle i stopce zapewnia jednakową długość ściegu nawet
w najtrudniejszych miejscach jak czubki i pięty obuwia. Nowo opatentowany typ słupka
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
pozwala na obszywanie obuwia o najró\
niejszych kształtach. Maszyna posiada elektronicznie
kontrolowane ustawianie pozycji igły oraz automatyczne ustawianie pozycji stopki
transportującej na początku i na końcu szycia.
Nacinarka wargi
Maszyna przeznaczona jest do wykonywania wargi metodą bezpośrednią w elemencie
podpodeszwy tzw. warga naturalna przy produkcji obuwia pasowego.
Mechanizmy robocze nacinarki wargi pokazana na rysunku 32, składają się z opornika
regulującego głębokość nacięcia, no\
a o dwóch ostrzach uło\
onych względem siebie pod
kątem prostym, dolnego podajnika taśmowego i górnego ząbkowanego oraz stopki
dociskowej.
Rys. 32. Schemat mechanizmu roboczego nacinarki wargi [2, s.178]: 1  opornik podpodeszwy, 2  nó\
,
3  podajnik talerzowy, 4  stopka dociskowa, 5  podajnik górny, 6 - podpodeszwa
Uruchomienie maszyny powoduje podniesienie głowicy, umo\
liwiajÄ…c wprowadzenie
podpodeszwy. Włączenie przenośnika transportującego, powoduje przemieszczanie
podpodeszwy z równoczesnym nacinaniem jej krawędzi przez nó\
poziomy. Nadmiar wargi
jest obcinany przez nó\
pionowy i w ten sposób wyrównywana jest wysokość wargi.
Odwijarka wargi
Maszyna przeznaczona jest do podnoszenia lub tzw. stawiania wargi wykonanej
w podpodeszwie. Operacja poprzedza oklejanie wargi.
Zasada działania maszyny, której schemat mechanizmów roboczych pokazano na rysunku
33, polega na przesuwaniu podpodeszwy z naciętą wargą przez podajnik tarczowy tak, aby
pług odwracający znajdował się w nacięciu wykonanym w podpodeszwie. Podczas
przesuwania podpodeszwy, pług podnosi wargę podpodeszwy, a wibrujący młotek ustawia ją
do pozycji pionowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 32. Schemat mechanizmu roboczego odwijarki wargi [2, s.179]: 1  pług, 2  podajnik tarczowy,
3  opornik, 4  młotek, 5  podajnik skośny, 6  warga podpodeszwy
Maszyny i urządzenia do wykończania obuwia
Wykończanie obuwia jest ostatnim etapem procesu produkcji obuwia i od jego
przeprowadzenia zale\
y końcowy efekt produkowanego obuwia. Wykończanie realizuje się na
specjalnych maszynach i urządzeniach za pomocą środków wykończalniczych, retuszujących
lub gorącego i wilgotnego powietrza oddziaływujących na obuwie. Do tej grupy maszyn
nale\
y zaliczyć: szczotkarko  polerki, dmuchawy gorącego i wilgotnego powietrza, kabiny
do malowania, wygładzarki powierzchni cholewek skórzanych.
Szczotkarko-polerka
Szczotkarko - polerka pokazana na rysunku 33, do przecierania skór w celu uzyskania
efektu cieniowania, nakładania wosku a tak\
e do polerowania i szczotkowania obuwia w celu
uzyskania właściwego wykończenia.
Rys. 33. Szczotkarko  polerka do wykończania obuwia [7]
Szczotkarka standardowo wyposa\
ona jest w pochłaniacz pyłu, filtr poliestrowy oraz
worek na odpady. UrzÄ…dzenie wyposa\
one jest standardowo w silnik dwubiegowy
z mo\
liwością wyboru obrotów lub w bezstopniową regulację obrotów. Prędkość obrotowa
waÅ‚u polerki na którym mocowane sÄ… szczotki, powinna wynosić ok. 700÷800 obr/min. Jest to
bardzo wa\
ny parametr, poniewa\
zastosowanie wy\
szych prędkości obrotowych mo\
e być
przyczyną niszczenia powierzchni materiałów wskutek tarciowego przegrzewania.
Maszyna mo\
e być równie\
wykorzystywana do nakładania wosków i apretur stałych za
pomocą szczotek. Proces woskowania na polerce polega na nało\
eniu wosku stałego na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
szczotkę (tarcie powoduje przenoszenie wosku na szczotkę) a następnie wosk zgromadzony
na szczotce jest przenoszony i wcierany w powierzchnię obuwia, równie\
w wyniku tarcia.
Dmuchawa gorÄ…cego powietrza
Dmuchawy gorÄ…cego powietrza pokazane na rysunku 34 przeznaczone sÄ… do
wyrównywania i rozprasowywania fałd na powierzchni cholewek za pomocą nadmuchu
gorÄ…cego powietrza i pary wodnej.
Maszyny posiadajÄ… mo\
liwość regulacji temperatury czynnika roboczego, w celu
ustawienia optymalnych parametrów do rodzaju materiału cholewki.
Rys. 34. Ró\
ne konstrukcje dmuchaw gorÄ…cego i wilgotnego powietrza [7]
Rozprasowywanie fałd mo\
na wykonywać gorącym powietrzem i parą lub tylko gorącym
powietrzem.
Kabiny do malowania
Kabiny do malowania słu\
ą do nanoszenia ciekłych apretur, środków nabłyszczających
i wykończających na elementy obuwia za pomocą pistoletu natryskowego.
Kabina do malowania - apreturowania gotowego obuwia pokazana na rysunku 35,
wyposa\
ona jest w płaszcz wodny do zbierania nadmiaru apretury. Nanoszenie apretur
i środków nabłyszczających ręcznym pistoletem natryskowym, wpływa na dokładne
i równomierne ich nało\
enie. Apretury nanosi się na obuwie, które w trakcie tej czynności
obraca się razem z obrotowym stołem.
Rys. 35. Kabina do nanoszenia apretur [7]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
 Urządzenie wymaga podłączenia do instalacji ze sprę\
onym powietrzem.
śelazka retuszerskie
śelazka retuszerskie wykorzystuje się do likwidowania zmarszczeń oraz fałd na
cholewkach obuwia za pomocÄ… odpowiednio wyprofilowanych stop grzejnych wyposa\
onych
w system nadmuchu gorÄ…cej pary wodnej.
Ró\
ne rozwiÄ…zania konstrukcyjne \
elazek pokazane na rysunku 36 posiadajÄ… elementy
robocze wyposa\
one we własną wytwornicę pary z mo\
liwością regulacji jej temperatury
Z uwagi na niewielki kształt idealnie nadają się do retuszowania niewielkich pofałdowań na
obuwiu skórzanym.
Rys. 36. śelazka retuszerskie [7]
Do wygładzania większych powierzchni stosuje się stacjonarne wygładzarki obuwia oraz
specjalne formy do wygładzania i prasowania cholewek kozaków.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rozwiązania konstrukcyjne układu roboczego ścierarek?
2. Jak zbudowana jest nakładarka kleju na spody miseczkowe?
3. Jakie parametry prasy do przyklejania podeszew mają wpływ na trwałość połączenia
klejowego?
4. Jak jest zbudowana prasa hydrauliczna do przyklejania spodów?
5. Do czego słu\
y przybijarka obcasów i co jest elementem łączącym obcas z podpodeszwą?
6. JakÄ… maszynÄ… mo\
na umocować wkręt w obcasie?
7. Jakie znasz maszyny szyjÄ…ce monta\
owe?
8. Do czego słu\
y dublerka i jakim szyje ściegiem?
9. Jakiego rodzaju środki chemiczne mo\
na nanosić w kabinie do malowania?
10. Do czego słu\
Ä… \
elazka retuszerskie?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadz
ścieranie zaćwiekowanego brzegu cholewki skórzanej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w treści ćwiczenia,
2) zapoznać się z przepisami bhp podczas obsługi ścierarek,
3) zapoznać się z przepisami bhp w oddziale monta\
u,
4) włączyć ścierarkę oraz pochłaniacz pyłów,
5) dokonać ścierania zaćwiekowanego brzegu cholewki poprzez dociskanie do obracającej
się tarczy z płótnem ściernym,
6) zwracać uwagę na swoje bezpieczeństwo oraz aby nie przetrzeć połączeń szytych
i zaćwiekowanego brzegu cholewki,
7) zapisać w zeszycie przedmiotowym wnioski z przeprowadzonego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja bhp w oddziale monta\
u,
- instrukcja bhp podczas obsługi ścierarki,
- zaćwiekowane cholewki,
- płótno ścierne,
- zeszyt przedmiotowy
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj sklejanie zaćwiekowanej cholewki z podeszwą na prasie hydraulicznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w treści ćwiczenia,
2) zapoznać się z przepisami bhp podczas obsługi pras do obuwia,
3) zapoznać się z przepisami bhp w oddziale monta\
u,
4) włączyć prasę i ustawić ciśnienie i czas prasowania zgodnie w wytycznymi podanymi
przez nauczyciela,
5) zaktywować błonę klejową na podeszwie i zaćwiekowanej cholewce,
6) nało\
yć podeszwę na zaćwiekowaną cholewkę,
7) umieścić cholewkę z nało\
oną podeszwą w formie prasy i ją uruchomić,
8) sprawdzić poprawność przyklejenia podeszwy,
9) zapisać w zeszycie przedmiotowym wnioski z przeprowadzonego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja bhp w oddziale monta\
u,
- instrukcja bhp podczas obsługi hydraulicznych pras do obuwia,
- instrukcja bhp podczas obsługi aktywatora błony klejowej,
- podeszwy z naniesionym i przesuszonym klejem,
- zaćwiekowane cholewki z naniesionym i przesuszonym klejem,
- przybory do pisania,
- zeszyt przedmiotowy,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Ćwiczenie 3
Wykonaj czyszczenie obuwia z pozostałości kleju.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w treści ćwiczenia,
2) obejrzeć i przygotować obuwie do czyszczenia,
3) pocierać specjalną gumką lub krepą miejsca zabrudzone klejem a\
do całkowitego
wyczyszczenia,
4) sprawdzić poprawność wykonania operacji,
5) zapisać w zeszycie przedmiotowym wnioski z przeprowadzonego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- zmontowane obuwie,
- specjalne gumki z zaostrzoną krawędzią do usuwania kleju, kawałki krepy,
- przybory do pisania,
- zeszyt przedmiotowy,
- literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) opisać rodzaje ścierarek?
1
1

2) wymienić znane Ci rodzaje pras do przyklejania podeszew obuwia?
1
1

3) opisać sposób mocowania obcasów?
1
1

4) wyjaśnić cel śrubowania obcasów?
1
1

5) wymienić mechanizmy robocze dublerki i wszywarki pasa?
1
1

6) omówić przeznaczenie obszywarki?
1
1

7) opisać maszyny i urządzenia stosowane podczas wykończania
1
1

obuwia?
8) wyjaśnić cel przeprowadzania operacji wykończania obuwia?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o ró\
nym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za ka\
dÄ… poprawnÄ… odpowiedz
mo\
esz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla ka\
dego zadania podane
sÄ… cztery mo\
liwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna; wybierz
jÄ… i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…cÄ… jej literÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Je\
eli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uwa\
asz za
poprawnÄ….
8. Test składa się z 14 zadań z poziomu podstawowego i 6 zadań z poziomu
ponadpodstawowego, które mogą przysporzyć Ci trudności, gdy\
sÄ… one na poziomie
wy\
szym ni\
pozostałe (dotyczy to zadań o numerach od 15 do 20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłó\
rozwiÄ…zanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
-
-
-
- zestaw zadań testowych,
-
-
-
- karta odpowiedzi.
-
-
-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Szkodliwe opary rozpuszczalników organicznych uwalniane są na oddziale monta\
u
w wyniku przeprowadzania operacji
a) ćwiekowania czubków na klej termoplastyczny.
b) aktywizacji czubków przed procesem ćwiekowania.
c) prasowania obuwia,
d) nakładania i przesuszania klejów rozpuszczalnikowych.
2. Podczas obsługi parzaka do aktywizacji podnoska przyszwy pracownik jest nara\
ony na
a) zatrucie szkodliwymi oparami związków organicznych.
b) poparzenie dłoni gorącym klejem termoplastycznym.
c) poparzenie dłoni gorącą parą.
d) przekłucie dłoni teksami.
3. Brak wydobywania się pary wodnej ze sprawnym parzaku do podnosków świadczy
o konieczności dolania do zbiornika maszyny
a) roztworu soli kuchennej.
b) oleju hydraulicznego.
c) wody.
d) środka halogenizującego.
4. Formowarka cholewek słu\
y do kształtowania części
a) piętowej cholewki.
b) bocznej cholewki.
c) przyszwy, boków i pięty cholewki.
d) przyszwy i boków cholewki.
5. Ćwiekarka słu\
y do przestrzennego formowania
a) cholewki na kopycie.
b) bryły pięty.
c) zakładek.
d) podpodeszwy.
6. Podczas ćwiekowania cholewki w obuwiu klejonym, zaćwiekowany brzeg cholewki jest
przymocowany do
a) podeszwy.
b) podpodeszwy.
c) zakładki.
d) kopyta.
7. W procesie ćwiekowania cholewek nie u\
ywa siÄ™ jako Å‚Ä…cznika
a) kleju.
b) teksów.
c) drutu.
d) śrub.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
8. W celu wygładzenia zaćwiekowanego brzegu cholewki dokonuje się
a) kalibrowania.
b) frezowania.
c) wygniatania.
d) dogniatania.
9. Obuwie poddaje siÄ™ procesowi stabilizacji w celu
a) ustabilizowania połączenia wytworzonego podczas ćwiekowani.
b) ustabilizowania koloru wykończenia skór naturalnych.
c) zatrzymania procesu migracji barwnika skór naturalnych.
d) usunięcia naprę\
eń wewnętrznych w cholewce i utrwalenia kształtu nadanego przez
kopyto.
10. Na oklepywarkach poddaje się procesowi obróbki
a) brzeg cholewki po ćwiekowaniu.
b) przyszwÄ™.
c) obło\
yny.
d) tylniki lub półtylniki.
11. Operacja drasania zaćwiekowanego brzegu cholewki ma na celu wyrównanie jego
powierzchni oraz
a) wyeksponowanie struktury skóry naturalnej.
b) zwiększenie estetyki połączenia cholewki z podpodeszwą.
c) usunięcia kurzu.
d) przygotowania tej powierzchni do klejenia poprzez jej rozwinięcie.
12. Bezpośrednio po drasaniu cholewki wykonuje się
a) nanoszenie kleju.
b) odpylanie.
c) stabilizowanie błony klejowej.
d) aktywowanie błony klejowej.
13. Nakładarką do nanoszenia klejów rozpuszczalnikowych nie mo\
na nanosić klejów
a) termoplastycznych.
b) chloroprenowych.
c) poliuretanowych jednoskładnikowych.
d) poliuretanowych dwuskładnikowych.
14. Aktywator błony klejowej słu\
y do aktywowania termicznego klejów
a) termoplastycznych.
b) epoksydowych.
c) chloroprenowych.
d) lateksowych.
15. Cholewki w stabilizatorze kształtu poddawane są działaniu
a) oparów rozpuszczalników.
b) oparów słabych kwasów organicznych.
c) oparów utwardzaczy do klejów.
d) wilgotnego zimnego i ciepłego powietrza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
16. W większości ćwiekarek czubków cholewek klej termoplastyczny na nosi się przy u\
yciu
a) koronki.
b) ruchomych dysz.
c) ruchomych i wirujÄ…cych dysz.
d) nieruchomych dysz.
17. Transport zszywanych materiałów w dublerce odbywa się za pomocą mechanizmu
a) igły.
b) nakłuwaka.
c) chwytacza.
d) haczyka dolnego.
18. Dublerka słu\
y do łączenia materiałów spodowych ściegiem
a) jednonitkowym dublowanym.
b) dwunitkowym dublowanym.
c) jednonitkowym łańcuszkowym.
d) dwunitkowym łańcuszkowym.
19. Wszywarka pasa wykonuje ścieg
a) jednonitkowym dublowanym.
b) dwunitkowym dublowanym.
c) jednonitkowym łańcuszkowym.
d) dwunitkowym łańcuszkowym.
20. W procesie wykończania obuwia wykonujemy ostanie czynności związane z
a) opracowaniem elementów spodowych obuwia.
b) monta\
em cholewki.
c) monta\
em obuwia.
d) usunięciem wad i przygotowaniem obuwia do sprzeda\
y.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
U\
ytkowanie maszyn, urządzeń i narzędzi do monta\
u i wykończania
cholewki
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
6. LITERATURA
1. Grabkowski M.: Technika wytwarzania obuwia tom I. Politechnika Radomska, Radom
2000
2. Grabkowski M.: Technologia obuwia. Ćwiczenia laboratoryjne. WSI w Radomiu, Radom
1982
3. Charasz A.: Mechanizmy wykonawcze i elementy robocze maszyn obuwniczych. WSI
w Radomiu, Radom 1988
4. Charasz A, Glinka F, Maleńczak J.: Maszyny Obuwnicze. WSI w Radomiu, Radom 1982
5. Charasz A., A
uczyńska J., Matuszewski S., Suwart R., Olszewski A.: Oprzyrządowanie
do produkcji obuwia. WSI w Radomiu, Radom 1985
6. Pala S.: Maszyny i urzÄ…dzenia obuwnicze. WSiP, Warszawa 1973
7. www.activ-trading.com.pl
8. www.leibrock,pl
9. www.wimatech.pl
Czasopisma fachowe:
- Przegląd Skórzany (wydania archiwalne)
- Świat Butów (wydania archiwalne i bie\
Ä…ce)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48