MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Tomasz Jagiełło
Eksploatacja maszyn i urządzeń do nawożenia
i ochrony roślin 723[03].Z1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Tadeusz Bąkowski
mgr inż. Krzysztof Markowski
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Tomasz Jagiełło
Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[03].Z1.03
,,Eksploatacja maszyn i urządzeń do nawożenia i ochrony roślin , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Klasyfikacja nawozów i zasady ich stosowania w rolnictwie. Budowa,
obsługa, regulacje rozsiewaczy nawozów mineralnych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.1.3. Ćwiczenia 18
4.1.4. Sprawdzian postępów 20
4.2. Budowa, obsługa i regulacje maszyn do stosowania nawozów organicznych 21
4.2.1. Materiał nauczania 21
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.2.3. Ćwiczenia 26
4.2.4. Sprawdzian postępów 27
4.3. Klasyfikacja i charakterystyka środków ochrony roślin. Warunki
skutecznego działania zabiegów ochrony roślin 28
4.3.1. Materiał nauczania 28
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.3.3. Ćwiczenia 32
4.3.4. Sprawdzian postępów 33
4.4. Budowa, obsługa i regulacje opryskiwaczy polowych i sadowniczych.
Zasady bhp przy obsłudze maszyn do ochrony roślin 34
4.4.1. Materiał nauczania 34
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 45
4.4.3. Ćwiczenia 45
4.4.4. Sprawdzian postępów 47
5. Sprawdzian osiągnięć 48
6. Literatura 52
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten pomoże Ci opanować zasady obsługi i eksploatacji maszyn do nawożenia
oraz chemicznej ochrony roślin, a także wykształcić umiejętności z tego zakresu.
Poradnik zawiera:
- wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś opanować przed
przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej,
- cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas realizacji tej
jednostki modułowej,
- materiał nauczania, który umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonywania
ćwiczeń i zaliczenie sprawdzianów,
- pytania sprawdzające, które pomogą Ci sprawdzić, czy już opanowałeś zamieszczony
materiał nauczania z zakresu eksploatacji maszyn do nawożenia i chemicznej ochrony
roślin,
- ćwiczenia, które ułatwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,
- sprawdzian postępów, zadań który pozwoli Ci na samodzielne określenie opanowania
wymaganych umiejętności i wiadomości po zakończeniu każdego rozdziału materiału
nauczania,
- sprawdzian osiągnięć ucznia, przykładowy zestaw, który służy do oceny poziomu
opanowania umiejętności i wiadomości z zakresu całej jednostki.
Podczas wykonywania ćwiczeń należy stosować zasady bezpiecznej pracy, które poznasz
w trakcie kolejnych zajęć.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
 723[03].Z1
Eksploatacja maszyn, narzędzi
i urządzeń rolniczych
723[03].Z1.01 723[03].Z1.02 723[03].Z1.04
723[03].Z1.03
Eksploatacja Eksploatacja Eksploatacja
Eksploatacja
maszyn i narzędzi siewników maszyn i urządzeń
maszyn i urządzeń
do uprawy roli i sadzarek oraz do zbioru zielonek
do nawożenia
narzędzi do upraw
i ochrony roślin
międzyrzędowych
723[03].Z1.05 723[03].Z1.06 723[03].Z1.07 723[03].Z1.08
Eksploatacja Eksploatacja Eksploatacja Organizowanie
maszyn do zbioru maszyn do zbioru urządzeń transportu
zbóż roślin okopowych stosowanych w gospodarstwie
w budynkach rolnym
inwentarskich
723[03].Z1.09
Wykonywanie
zabiegów
agrotechnicznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej eksploatacja maszyn i urządzeń
do nawożenia i ochrony roślin powinieneś umieć:
- czytać ze zrozumieniem informacje przedstawione w formie opisu, instrukcji, rysunków,
szkiców, wykresów, dokumentacji technicznej i technologicznej,
- wyjaśniać oznaczenia stosowane na rysunku technicznym maszynowym,
- rozróżniać metalowe i niemetalowe materiały konstrukcyjne oraz materiały
eksploatacyjne,
- określać zastosowanie materiałów konstrukcyjnych w budowie maszyn,
- dobierać przyrządy pomiarowe,
- dokonywać pomiarów podstawowych wielkości fizycznych i geometrycznych oraz
interpretować wyniki,
- rozróżniać elementy maszyn i urządzeń,
- analizować pracę podstawowych obwodów elektrycznych,
- posługiwać się przyrządami pomiarowymi podstawowych wielkości elektrycznych,
- charakteryzować podstawowe procesy starzenia się i zużycia materiałów oraz elementów
maszyn,
- posługiwać się dokumentacją techniczną, Dokumentacją Techniczno Ruchową, normami
i katalogami,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,
- przewidywać i wskazywać zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska
przyrodniczego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 rozróżnić nawozy i określić ich wpływ na wzrost i rozwój roślin,
 przeliczyć zawartość czystego składnika na masę nawozu,
 określić wymagania agrotechniczne dla rozsiewaczy i roztrząsaczy,
 dokonać klasyfikacji maszyn i urządzeń do nawożenia,
 objaśnić budowę, działanie, zasady obsługi i regulacji rozsiewaczy do nawozów,
 dobrać rozsiewacz do planowanych prac i rodzaju nawozu,
 objaśnić budowę, działanie, zasady obsługi i regulacji roztrząsaczy obornika,
 wyjaśnić sposoby regulacji dawki obornika,
 wykonać obsługę techniczną roztrząsacza obornika,
 przeprowadzić konserwację roztrząsaczy obornika,
 rozróżnić ładowacze obornika i określić możliwości ich zastosowania,
 scharakteryzować urządzenia do rozlewania gnojówki i gnojowicy,
 zastosować zasady organizacji pracy i bezpiecznej obsługi maszyn do nawożenia,
 scharakteryzować metody zwalczania chorób i szkodników roślin,
 dokonać klasyfikacji opryskiwaczy,
 objaśnić budowę opryskiwaczy,
 wyjaśnić działanie i regulacje opryskiwaczy,
 objaśnić budowę i działanie typowej zaprawiarki do nasion,
 zastosować zasady organizacji pracy podczas wykonywania zabiegów ochrony roślin,
 wykonać obsługę techniczną opryskiwaczy,
 przeprowadzić konserwację opryskiwaczy,
 objaśnić działanie podstawowych grup środków ochrony roślin i dobrać preparaty do
zwalczania szkodników, chorób i chwastów w podstawowych uprawach,
 określić zasady dystrybucji środków ochrony roślin,
 zastosować przepisy bhp podczas obsługi opryskiwaczy i zaprawiarek oraz podczas
przechowywania środków ochrony roślin.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Klasyfikacja nawozów i zasady ich stosowania w rolnictwie.
Budowa, obsługa, regulacje rozsiewaczy nawozów
mineralnych
4.1.1. Materiał nauczania
Klasyfikacja nawozów
Nawozy stosowane w rolnictwie można podzielić na dwie zasadnicze grupy: naturalne
(organiczne) i mineralne. Obecnie, obok nawozów występujących w tradycyjnej postaci,
stosuje się również mieszanki nawozowe dostosowane indywidualnie do potrzeb
poszczególnych upraw, nawozy o spowolnionym działaniu, nawozy o  pełnym składzie
pierwiastkowym, a także różne mieszanki nasienno nawozowe. Nawożenie powinno być
zawsze poprzedzone zebraniem pełnej informacji na temat zasobności gleb w składniki
pokarmowe. Niestety, w naszym kraju nadal dosyć częstą praktyką jest przypadkowe
stosowanie nawożenia. Nowe technologie stosowania nawozów w rolnictwie powinny także
uwzględniać wymogi stawiane przez ekologię.
Nawozy organiczne
Nawozy zawierające w swoim składzie substancję organiczną, dzieli się na 3 rodzaje:
 nawozy naturalne, (obornik, gnojowica, gnojówka, odchody zwierząt gospodarskich,
guano przeznaczone do rolniczego wykorzystania),
 nawozy organiczne  wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszanin substancji
organicznych, (w tym komposty, także wyprodukowane przy udziale dżdżownic),
 nawozy organiczno mineralne  mieszaniny nawozów organicznych i mineralnych.
Obornik
Obornik jest nawozem organicznym, składającym się z przefermentowanego kału, moczu
i ściółki. Zawiera wszystkie składniki potrzebne do rozwoju roślin oraz poprawia właściwości
fizyczne gleby. Obornik powinien być składowany w specjalnie do tego celu przygotowanych
miejscach z wybetonowanym dnem (gnojowniach), tak aby pochodzÄ…ce z niego substancje,
podlegające różnym procesom chemicznym, nie przenikały do gleby. W związku
z postępującą specjalizacją gospodarstw, rolnicy coraz częściej uzyskują obornik pochodzący
od określonego gatunku zwierząt. Nawozem najbardziej zasobnym w makroskładniki jest
obornik pochodzący od kur niosek, a w następnej kolejności obornik od owiec. Obornik od
koni zawiera, po oborniku owczym, najwięcej potasu, a obornik od trzody chlewnej, po
oborniku od kur niosek, najwięcej fosforu. W zawartości pozostałych składników różnice
między obornikiem od bydła, trzody chlewnej i koni nie są duże. Obornik od kur niosek, jest
również najbardziej zasobny w mikroelementy. Różnice w zawartości mikroelementów
w oborniku od innych gatunków i grup użytkowych zwierząt dotyczą pojedynczych
składników.
Gnojówka
Gnojówka jest nawozem potasowo  azotowym. Zawiera niewielkie, śladowe ilości
fosforu. Dlatego nawożąc gnojówką należy pamiętać o uzupełnieniu tego składnika. W 1 m3
odpowiednio przechowywanej gnojówki znajduje się przeciętnie 3 kg azotu i 7 kg potasu
(K2O). Skład chemiczny gnojówki, w tym szczególnie zawartość potasu, jest zróżnicowany
w zależności od gatunku i grupy użytkowej zwierząt.
Gnojówkę najlepiej stosować przed siewem buraków cukrowych i pastewnych,
ziemniaków, kukurydzy, zbóż jarych i innych. Pod rośliny uprawiane w szerokiej rozstawie
rzędów można stosować gnojówkę doglebowo również w okresie wegetacji, w terminach
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
przyjętych przy pogłównym nawożeniu tych roślin azotem. Jednorazowe dawki gnojówki
mogą wynosić od 15 do 20 tysięcy litrów (15 20 m3) na hektar.
Gnojowica
Gnojowica jest mieszaniną kału i moczu w naturalnym stosunku dla danego gatunku, lub
grupy użytkowej zwierząt. Powstaje ona w pomieszczeniach przystosowanych do
utrzymywania zwierząt bez ściółki. W 1 m3 gnojowicy znajduje się przeciętnie 3 4 kg azotu,
2 3 kg fosforu (P2O5) i 3 4 kg potasu (K2O). Ponadto w gnojowicy, podobnie jak
w oborniku, występuje wapń, magnez oraz niezbędne w żywieniu roślin mikroelementy
i substancja organiczna.
Zgodnie z przepisami prawa, nawozów naturalnych nie wolno stosować:
 na glebach zalanych wodą oraz przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości
30 cm,
 na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%,
nie wolno stosować płynnych nawozów naturalnych,
 podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi,
również nie wolno stosować płynnych nawozów naturalnych,
 na pastwiskach nie wolno stosować nawozów organicznych i organiczno mineralnych
otrzymywanych z ubocznych produktów zwierzęcych lub zawierających takie produkty.
Nawozy naturalne mogą być stosowane w odległości co najmniej 20 m od strefy ochrony
z
ródeł wody, brzegu zbiorników oraz cieków wodnych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach
powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego. Nawozy naturalne
w postaci płynnej mogą być stosowane tylko wówczas, gdy poziom wody podziemnej jest
poniżej 1,2 m.
Zasady stosowania obornika
Obornik zaleca się stosować w pierwszej kolejności pod rośliny okopowe w dawkach do
40 t/ha pod buraki i do 30 t/ha pod ziemniaki. Stosowanie większych dawek nie opłaca się,
gdyż jest mało efektywne. Obornik w gospodarstwie można także przeznaczyć pod inne
rośliny np.: rzepak, kukurydzę, zboża, warzywa. Jednak to rośliny okopowe, ze względu na
długi okres wegetacji i duże zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, a także sposób
uprawy (m.in. częste spulchnianie gleby) najlepiej wykorzystują zawarte w oborniku
składniki pokarmowe. Dlatego w ich przypadku po zastosowaniu obornika następuje
największa zwyżka plonu.
Obornik wywożony jest na pole zazwyczaj jesienią i wiosną. Na glebach zwięzłych nie
należy przyorywać obornika głębiej niż 15 cm. Na glebach lekkich zaleca się głębsze
przyorywanie do 20 cm. W takich warunkach następuje optymalny rozkład obornika,
a rośliny wykorzystują go najlepiej. W oborniku część azotu występuje w formie amonowej.
Azot w tej formie Å‚atwo uchodzi do atmosfery. Aby temu zapobiec, obornik po rozrzuceniu na
polu należy w tym samym dniu przyorać (orką siewną lub podorywką). Jest to podstawowa
reguła, która niestety nie zawsze jest przestrzegana. Ograniczeniu strat azotu sprzyja również
stosowanie obornika w dni bezwietrzne i pochmurne, a nawet w dni dżdżyste. Ta sama zasada
dotyczy gnojówki i gnojowicy. Przyjmuje się, że obornik w 1 tonie zawiera przeciętnie 4 kg
azotu (N), 3 kg fosforu (P2O5) i 7 kg potasu (K2O). W dawce 30 t obornika wnosi siÄ™ do gleby
120 kg N, 90 kg P2O5 i 210 kg K2O.
Dawki nawożenia na pola należy ustalać w oparciu o wyniki analizy gleby na zawartość
przyswajalnych składników pokarmowych i nawozić wyłącznie na podstawie potrzeb
nawozowych zakładanego plonu. Należy przy tym uwzględniać ilości azotu dostarczanego
przez glebę oraz pochodzącego z nawozów naturalnych i mineralnych. Dopuszczalna roczna
dawka nawozu naturalnego odpowiada 170 kg azotu całkowitego na 1 ha użytków rolnych, co
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
odpowiada dawce rocznej około 40 ton obornika lub 45 m3 gnojowicy na hektar. Nawozy
naturalne można stosować w terminie od 1 marca do 31 paz
dziernika.
Nawozy mineralne
Aby uzupełnić występujący często niedobór jednego lub kilku ze składników
pokarmowych w danej glebie, ewentualnie aby zwiększyć plon masy zielonej, stosuje się
nawożenie nawozami mineralnymi. Niektóre z nawozów są produktami kopalnymi
(np. wapno, kainity), inne są uzyskiwane w wyniku procesów chemicznych (superfosfat),
jeszcze inne powstają jako uboczny produkt procesów przemysłowych (np. tomasyna przy
produkcji stali). Nieprawidłowa gospodarka nawozami mineralnymi, zwłaszcza nawozami
azotowymi i fosforowymi, prowadzić może do przenawożenia roślin i gromadzenia się w ich
tkankach szkodliwych substancji.
Nawozy pochodzenia mineralnego mogą występować w różnej postaci:
 granulowanej (saletra, superfosfat),
 pylistej (tomasyna, wapno),
 krystalicznej (siarczan magnezu, siarczan amonu),
 płynnej (woda amoniakalna),
 gazowej (amoniak gazowy).
Nawozy mineralne różnią się między sobą nie tylko własnościami fizykomechanicznymi,
ale także chemicznymi. Ze względu na własności chemiczne nawozy mineralne można
podzielić na: azotowe, fosforowe, potasowe, wapniowe i wieloskładnikowe.
Zasady nawożenia
Planując nawożenie należy uwzględnić wymagania pokarmowe roślin. Wymagania te
określają najmniejszą ilość składników pokarmowych, niezbędnych do uzyskania plonu
w odpowiedniej wysokości. Potrzeby nawozowe roślin określają rodzaj i ilość nawozu
konieczną do uzyskania plonu dobrej jakości, w konkretnych warunkach glebowych
i klimatycznych. Nawożąc należy zawsze mieć na uwadze to, by w glebie zachowywać
równowagę poszczególnych składników.
Nawozy należy stosować tylko w takich ilościach, które uprawiane rośliny mogą
wykorzystać lub które dana gleba może zatrzymać. Zbyt duże dawki, nieodpowiednie
proporcje składników pokarmowych lub brak możliwości wykorzystania nawozu
w konkretnych warunkach glebowych, są przyczyną degradacji siedliska rolniczego, a także
zanieczyszczenia środowiska. Dotyczy to zwłaszcza nawozów mineralnych.
Umiejętne stosowanie nawozów polega na przestrzeganiu następujących zasad:
 wybór optymalnej dawki poszczególnych składników pokarmowych, powinien być
poprzedzony badaniem gleby, na której nawóz będzie zastosowany,
 należy stosować nawóz odpowiedniego rodzaju,
 zabieg nawożenia należy wykonać we właściwym terminie,
 należy dokonać właściwego wyboru sposobu aplikowania nawozu.
Oznaczanie potrzeb nawozowych
W Polsce określeniem potrzeb nawozowych roślin i zasobności gleb zajmują się stacje
chemiczno rolnicze. Tworzą one mapy zasobności gleb w przyswajalne dla roślin składniki.
Wielkość dawek nawozu na 1 hektar powierzchni można określić doświadczalnie za pomocą
metod chemicznych, fizykochemicznych lub mikrobiologicznych. Instytut Uprawy,
Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, podzielił gleby na kompleksy przydatności
rolniczej. Aby sklasyfikować glebę do określonego kompleksu należy wziąć pod uwagę takie
czynniki jak:
 właściwości gleby (typ, rodzaj, gatunek, właściwości fizyczne, chemiczne),
 stopień kultury roli,
 warunki klimatyczne,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
 stosunki wodno powietrzne w glebie,
 rzez
ba terenu.
Rodzaje nawożenia
W zależności od celu, rozróżnia się następujące rodzaje nawożenia:
 nawożenie przedsiewne, gdy nawozy wprowadza się do gleby przed siewem roślin,
stosując np. orkę lub bronowanie, dzięki czemu są one dokładnie wymieszane z glebą,
 nawożenie siewne stosuje się jednocześnie z siewem nasion,
 nawożenie pogłówne gdzie nawozy są dostarczane do gleby w trakcie wegetacji roślin,
często w postaci płynnej (gnojowica, gnojówka itp.). Można tu wyróżnić nawożenie
dolistne, gdzie słabo stężony nawóz dostarczany jest bezpośrednio na liście rośliny,
 nawożenie donasienne, poprzez moczenie nasion w roztworach mikronawozów,
zapewniające roślinie dobry start.
Wymagania agrotechniczne maszyn do nawożenia mineralnego
Podstawowym wymaganiem agrotechnicznym, jakie stawia siÄ™ maszynom
przeznaczonym do nawożenia jest dostarczenie potrzebnej dawki nawozu na jednostkę
powierzchni pola, w określonym terminie agrotechnicznym. Jednocześnie rozsiewacze
powinny zapewnić jak największą równomierność rozmieszczenia nawozu na powierzchni
pola, lub w glebie, w zależności od sposobu wysiewu. Równomierność powinna dotyczyć
różnych nawozów i być zagwarantowana zarówno w kierunku ruchu maszyny, jak i na całej
szerokości roboczej. Maszyny do nawożenia powinny umożliwiać łatwą zmianę dawki
nawozu na jednostkę powierzchni. Dla rozsiewaczy zawieszanych dawka powinna być
regulowana w zakresie od 50 do 1000 kg/ha, natomiast w przypadku rozsiewaczy
przyczepianych do 2000 kg/ha. Wysiewając wapno, rozsiewacze powinny zagwarantować
znacznie wyższe dawki, sięgające nawet 5000 kg/ha dla większych rozsiewaczy. Sposób
regulacji dawki powinien umożliwiać stopniowanie regulacji wysiewu. Ilość wysiewu nie
powinna zależeć od wstrząsów i nachylenia maszyny podczas pracy na zboczu.
Ponieważ wysiewane nawozy mogą się nawet znacznie różnić między sobą cechami
fizycznymi, rozsiewacze powinny być maszynami uniwersalnymi. Nawozy są substancjami
aktywnymi chemicznie, dlatego konstrukcja rozsiewaczy powinna umożliwić łatwe
opróżnianie ich z resztek niewykorzystanego nawozu i dokładnego oczyszczenia maszyny.
Także materiały z jakich są budowane rozsiewacze powinny być odporne na działanie korozji.
Ponadto rozsiewacze powinny być maszynami trwałymi i niezawodnymi w działaniu.
Budowa, obsługa i regulacja rozsiewaczy nawozów mineralnych
Do aplikowania nawozów mineralnych stosuje się rozsiewacze odśrodkowe lub
pneumatyczne. W zależności od wielkości maszyn mogą to być rozsiewacze zawieszane lub
przyczepiane.
Rozsiewacze odśrodkowe
Rozsiewacze odśrodkowe oprócz wielkości zbiorników różnią się między sobą
rozwiązaniami dotyczącymi napędu tarcz rozsiewających. Konstrukcje rozsiewaczy są
stosunkowo nieskomplikowane, co powoduje, że ich praca jest niezawodna. Głównym
problemem pozostaje równomierność rozmieszczenia nawozu na powierzchni pola.
W porównaniu z siewnikami nawozowymi jest ona znacznie mniejsza. Jednak
o powszechnym stosowaniu rozsiewaczy zadecydowała ich duża wydajność pracy
i niezawodność działania.
Rozsiewacze składają się z następujących zasadniczych zespołów: zbiornika
umieszczonego na ramie, tarczy lub tarcz wysiewających, mieszadła, napędu tarcz, zespołu
regulującego ilość wysiewu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rozsiewacz N 012 jest maszyną jednotarczową, zawieszaną na trójpunktowym układzie
zawieszenia ciągnika. Przeznaczony jest do nawożenia stosunkowo niewielkich powierzchni.
Skrzynią ładunkową rozsiewacza jest zbiornik w kształcie odwróconego stożka. Jego dno
stanowi zespół tarcz z otworami w kształcie fasoli. Tarcze te służą do regulowania ilości
wysiewu nawozu. Każda z tarcz może być niezależnie obrócona o pewien kąt dookoła osi.
Tarcze umożliwiają zarówno zmianę wielkości otworu przez który wysypuje się nawóz, jak
i zmianę miejsca podawania tego nawozu na tarczę wysiewającą. Położeniem tarcz steruje się
przy pomocy dz
wigni nastawczych. Dz
wigniami przy pewnym układzie, można otwór
wylotowy całkowicie zamknąć. W przypadku jednoczesnego przesunięcia dz
wigni w lewo,
otwór wylotowy będzie stopniowo się powiększał. Przesuwając dz
wignie w przeciwnych
kierunkach, zmienia siÄ™ miejsce podawania nawozu na tarczÄ™.
Rys. 1. Aparat regulacji ilości wysiewu: 1) śruba ustalająca, 2) dz
wignia blokujÄ…ca, 3) skala, 4) dz
wignia górna,
5) dz
wignia dolna, 6) pierścień ustalający, 7) tarcza ruchoma dolna, 8) tarcza ruchoma górna, 9) cięgła
[instrukcja obsługi rozsiewacza nawozów N 012 AGROMET Brzeg]
Zespół roboczy tego rozsiewacza jest pojedynczą tarczą z łopatkami, która poprzez
przekładnię kątową jest napędzana od wałka odbioru mocy ciągnika. Wewnątrz zbiornika
znajduje się napędzane mieszadło. Jego zadaniem jest rozbicie zbrylonego nawozu oraz
niedopuszczenie do jego zawieszenia siÄ™ w zbiorniku
Rozsiewacz N 053 jest również zawieszaną maszyną, której pojemność zbiornika może się
zmieniać w zależności od wielkości rozsiewacza w zakresie od 500 do 3 000 litrów.
Oczywiście do ładowności maszyny, powinien być dostosowany ciągnik odpowiedniej klasy.
W konstrukcji rozsiewacza oprócz elementów znanych z budowy rozsiewacza N 012,
zastosowano ślimakowy aparat dozujący z napędem hydraulicznym oraz elektroniczne
urządzenie kontrolne. Rozsiewacz wyposażony jest w dwie tarcze rozsiewające. W skrzyni
ładunkowej wykonanej z grubej blachy zamocowane są sita odciążające. Zapobiegają one
przed dostaniem się na tarcze zbrylonego nawozu, a także innych, przypadkowych ciał
obcych. Pojemność skrzyni może być szybko powiększona, poprzez zastosowanie jednej z 3
nadstawek zwiększających pojemność ładunkową. Skrzynia ma kształt podwójnego leja.
Nawóz podawany aparatem dozującym, trafia a dwie tarcze rozsiewające. Napęd na tarcze
wysiewające jest przekazywany z WOM ciągnika, poprzez wałek przegubowo teleskopowy,
przekładnię stożkową i przekładnie kątowe.
Ślimakowy aparat dozujący jest napędzany silnikiem hydraulicznym z zewnętrznej
hydrauliki ciągnika. Bezstopniowa regulacja obrotów silnika hydraulicznego pozwala na
płynną regulację dawki nawozu w szerokim zakresie. Aparat dozujący składa się z dwóch
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
ślimaków  lewego i prawego. W zależności od potrzeby mogą one pracować razem, lub
każdy oddzielnie przy wysiewie lewo lub prawostronnym. Przełączanie trybu pracy
dokonuje traktorzysta z kabiny ciÄ…gnika odpowiedniÄ… dz
wignią. Ilość nawozu jaka dociera do
tarcz wysiewających jest ściśle związana z obrotami ślimaków dozujących. Ilość obrotów
odczytuje siÄ™ na urzÄ…dzeniu elektronicznym.
W skład elektronicznego urządzenia kontrolnego wchodzą następujące elementy:
sterownik elektroniczny, czujnik indukcyjny obrotów ślimaków, czujnik indukcyjny przebytej
drogi, skrzynka rozdzielcza. Czujnik drogi kontroluje na bieżąco prędkość jazdy agregatu
i długość przebytej drogi. Informacje z czujnika drogi są także przekazywane do sterownika.
W końcowym efekcie, po obróbce zebranych danych, elektroniczny sterownik umożliwia
dostarczanie na bieżąco informacji o:
 prędkości obrotowej wałka wysiewającego aparatów dozujących,
 prędkości jazdy agregatu [km/h],
 wielkości powierzchni, na której został rozsiany nawóz [ha],
 czasie pracy wyrażonym w godzinach, z dokładnością co do minuty,
 uzyskanej wydajności,
 stanie czujników indukcyjnych.
Rys. 2. Rozsiewacz zawieszany N 053  MXL : 1) rama z układem zawieszania, 2) skrzynia ładunkowa, 3) napęd
tarcz wysiewających, 4) ślimakowy aparat dozujący, 5) instalacja hydrauliczna do napędu aparatu
dozującego, 6) lektroniczne urządzenia kontrolne MSR A, 7) instalacja elektryczna [instrukcja obsługi
rozsiewacza nawozów  MXL AGROMET Brzeg]
Ponadto w urządzeniu są gromadzone dane na temat całkowitej powierzchni nawiezionych
pól, od momentu zainstalowania urządzenia na rozsiewaczu (jest to wielkość niekasowana).
Sterownik jest zasilany energiÄ… elektrycznÄ… z gniazdka zapalniczki zamontowanego
w ciągniku. Maszyna jest dodatkowo wyposażona w instalację elektryczną obsługującą lampy
zespolone zamontowane na rozsiewaczu.
Przygotowanie rozsiewacza N 053  MXL do kontroli wysiewu
W instrukcji obsługi rozsiewacza zostały zamieszczone orientacyjne tabele wysiewu
typowych nawozów mineralnych, takich jak: fosforan amonu, mocznik, saletra amonowa.
W tabelach przy zakładanej prędkości agregatu 8 km/h, dla obrotów wałków dozujących
z zakresu od 20 do 500 obrotów/minutę jest zamieszczona ilość wysiewu w kg/ha
uwzględniająca różne szerokości robocze. Uwzględniono różne typy tarcz rozsiewających
dające w efekcie szerokości robocze: 12, 15 lub 18 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Procedura przygotowania maszyny do pracy jest następująca:
 zamocować rozsiewacz na trzypunktowym układzie zawieszenia,
 podłączyć układ hydrauliczny,
 zdemontować prawą tarczę rozsiewającą,
 zamontować korytko zsypu pod otworem skrzyni ładunkowej,
 pod korytko podstawić pojemnik, w którym będzie zbierać się wysypywany nawóz,
 z orientacyjnej tabeli wysiewu określić prędkość obrotową wałków dozujących dla
wymaganej dawki w kg/ha,
 włączyć napęd ślimaka i ustawić regulatorem właściwą wartość obrotów ślimaka,
 włączyć napęd ślimaka dozującego,
 prawy ślimak odłączyć, przesuwając dz
wigniÄ™ w lewo,
 napełnić skrzynię nawozem.
Dalszy ciąg procedury może odbyć się jednym z trzech sposobów:
a) na postoju,
b) w czasie jazdy na określonym odcinku drogi,
c) według ciężaru usypowego nawozu [kg/l].
Ad a) Na postoju
Podczas badania WOM powinien być wyłączony. Należy uruchomić układ hydrauliki
zewnętrznej, który będzie napędzać prawy ślimak dozujący. Zbieranie nawozu powinno trwać
1 minutę. Otrzymaną w pojemniku dawkę nawozu należy zważyć. Zgodnie z tabelą
zamieszczoną w instrukcji obsługi, określa się ilość nawozu w kg/ha dla danej szerokości
i prędkości roboczej.
Tabela 1. Współczynnik zależny od prędkości jazdy i szerokości roboczej [instrukcja obsługi rozsiewacza
nawozów  MXL AGROMET Brzeg]
Szerokość robocza (m)
Prędkość robocza
km/h
10 12 15 18 24 30 36
Współczynnik
8 15 12,5 10 8,33 6,25 5 4,16
10 12 10 8 6,65 5 4 3,32
12 10 8,33 6,66 5,55 4,16 3,33 2,77
14 8,58 7,14 5,72 4,76 3,58 2,86 2,38
Przykład:
Dla zakładanej szerokości roboczej 15 m i prędkości roboczej 10 km/h, współczynnik
wynosi 8. Zważona masa nawozu w pojemniku 12 kg. W takich warunkach uzyska się
wysiew:
12 kg · 8 = 96 kg/ha
Jeżeli obliczona dawka znacznie odbiega od wcześniej założonej, należy dokonać korekty
obrotów ślimaka dozującego.
Ad b) W czasie jazdy na określonym odcinku drogi
W czasie tej metody należy również posłużyć się współczynnikiem z innej tabeli
zamieszczonej w instrukcji obsługi rozsiewacza. Normę wysiewu określa się mnożąc ilość
wyrzuconego do pojemnika nawozu przez współczynnik związany z szerokością roboczą
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
i długością pokonanego odcinka pomiarowego. W czasie tego badania WOM ciągnika
również powinien być wyłączony.
Przykład:
Dla zakładanej szerokości roboczej 15 m i zebranej w pojemniku masy nawozu
wynoszÄ…cej 7,5 kg na odcinku drogi 33,3 m, uzyska siÄ™ wysiew:
7,5 kg · 40 = 300 kg/ha
Tabela 2. Współczynniki zależne od szerokości roboczej i długości odcinka pomiarowego [instrukcja obsługi
rozsiewacza nawozów  MXL AGROMET Brzeg]
Szerokość robocza Odcinek pomiarowy Obsiana powierzchnia
Współczynnik
/m/ /m/ /ha/
9,00 55,50 1/40 40
10,00 50,00 1/40 40
12,00 41,60 1/40 40
40
15,00 33,30 1/40
16,00 31,25 1/40 40
40
18,00 27,75 1/40
20,00 25,00 1/40 40
40
21,00 23,80 1/40
24,00 41,60 1/20 20
20
27,00 37,00 1/20
28,00 35,70 1/20 20
20
30,00 33,30 1/20
20
32,00 31,25 1/20
20
36,00 27,75 1/20
Ad c) Według ciężaru usypowego nawozu
W tym przypadku trzeba znać wartość ciężaru usypowego, wielkości charakterystycznej
dla poszczególnych nawozów. Dla przykładu ciężar usypowy fosforanu amonu wynosi
1 kg/dm3. Posługując się odpowiednią tabelą można wyliczyć żądane obroty/minutę ślimaka
dozującego, zależne od zakładanej normy wysiewu, szerokości roboczej i prędkości jazdy.
Tabela 3. Parametry pracy dla Fosforanu Amonu [instrukcja obsługi rozsiewacza  MXL AGROMET Brzeg]
Fosforan Amonu  ciężar usypowy 1,0 kg/dm3
Szerokość robocza [m] 10m 12m
Prędkość jazdy [km/h] 6 8 10 12 6 8 10 12
Współczynnik 3,18 2,4 1,92 1,56 2,69 2,02 1,61 1,34
Szerokość robocza [m] 15m 18m
Prędkość jazdy [km/h] 6 8 10 12 6 8 10 12
Współczynnik 2,14 1,61 1,29 1,06 1,8 1,35 1,08 0,9
Szerokość robocza [m] 21 m 24 m
Prędkość jazdy [km/h] 6 8 10 12 6 8 10 12
Współczynnik 1,5 1,18 0,94 0,78 1,34 1,00 0,8 0,66
Szerokość robocza [m] 30 m 36 m
Prędkość jazdy [km/h] 6 8 10. 12 6 8 10 12
Współczynnik 1,06 0,8 .0,64 0,52 0,9 0,67 0,53 0,45
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Przykład:
Zakładając wysiew fosforanu amonu o ciężarze usypowym 1 kg/dm3 w ilości 210 kg/ha,
dla szerokości roboczej 15 m i prędkości roboczej 8 km/h odczytujemy z tabeli
współczynnik 1,61. Teraz można wstępnie obliczyć obroty wałka dozującego:
210 kg/ha : 1,61 = 130 obr/min
Należy pamiętać o tym, że wartość współczynnika zmienia się w zależności od ciężaru
usypowego konkretnego nawozu.
Szerokość robocza rozsiewaczy zawieszanych może być regulowana w szerokim zakresie
od 10 do 36 m. Będzie ona zależeć od rodzaju zastosowanych rozsiewających tarcz, długości
zastosowanych łopatek i kątów mocowania łopatek na tarczach. Szczególną uwagę należy
zwrócić przy wysiewie nawozów na skraju pola, przy rowach melioracyjnych itp.
Ograniczenie rozrzutu nawozu można uzyskać stosując zasłonę ograniczającą.
Rozsiewacze przyczepiane najczęściej przybierają postać jednoosiowych przyczep. Na ramie
z układem jezdnym mocowana jest skrzynia ładunkowa. W skrzyni znajduje się drabinka
odciążająca, której zadaniem jest zapobieganie zbyt szybkiemu zużyciu się taśmy
przenośnika. Dno skrzyni stanowi przenośnik taśmowy lub łańcuchowo listwowy. W tylnej
ściance skrzyni ładunkowej znajduje się zasuwa regulacyjna, której położenie decyduje
o ilości wysiewanego nawozu. Nawóz z przenośnika poprzez szczelinę regulacyjną pada na
dwie tarcze wysiewające. W zależności od konstrukcji, napęd na tarcze wysiewające
i przenośnik taśmowy może być przekazywany w różny sposób.
W rozsiewaczu N 011 napęd jest przekazywany od WOM poprzez wałek przegubowo
teleskopowy, wał podłużny, wielostopniową skrzynkę przekładniową i przekładnie kątowe.
Ze skrzynki wielostopniowej z przekładni ślimakowej jest również brany napęd na przenośnik
taśmowy. Dawka wysiewanego nawozu zależeć będzie od szczeliny zasuwy regulacyjnej
i prędkości jazdy agregatu. Oprócz wielkości szczeliny okresowej regulacji podlega również
napięcie taśmy przenośnika.
Rys. 3. Rozsiewacz wapna N 011: 1) oś kół jezdnych, 2) hak zaczepowy, 3) przenośnik, 4) skrzynia ładunkowa,
5) przenośnik taśmowy, 6) bęben napędowy, 7) rolka podpierająca, 8) rolka napinająca, 9) kosz
zasypowy, 10) tarcza rozrzucajÄ…ca prawa, 11) Å‚opatka tarczy, 12) podpora, 13) tarcza rozsiewajÄ…ca lewa
[instrukcja obsługi rozsiewacz nawozów N 011 AGROMET Brzeg]
W rozsiewaczu N 011 istnieje groz
ba wysiewu nawozu nawet wówczas gdy agregat się
zatrzyma, a nie wyciśnięte do końca sprzęgło nadal poprzez WOM przekazuje napęd na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
elementy robocze rozsiewacza. Ten mankament likwidują rozsiewacze, w których napęd na
taśmę przenośnika został powiązany z ruchem agregatu po polu.
Rozsiewacz przyczepiany N 014 od opisanej poprzednio maszyny różni się sposobem
napędu tarczy rozsiewającej i przenośnika taśmowego. Pojedyncza tarcza jest napędzana
silnikiem hydraulicznym zasilanym z zewnętrznej hydrauliki ciągnika. Przenośnik taśmowy
jest napędzany poprzez przekładnię stożkową znajdującą się tuż przy kole jezdnym
rozsiewacza, wałek ze sprzęgłem elastycznym i przekładnię ślimakową. Taki sposób napędu
taśmy przenośnika pozwala na bezpośrednie powiązanie wysiewu nawozu z ruchem
postępowym rozsiewacza po polu.
Podobna zasada napędu elementów roboczych została zastosowana w rozsiewaczu
przyczepianym N 016. W tym przypadku taśma przenośnika jest napędzana od rolki
dociskanej do opony rozsiewacza poprzez przekładnie łańcuchową i przekładnię planetarną.
Rolkę do opony dociska siłownik hydrauliczny zasilany z tego samego układu hydraulicznego
napędzającego silnik hydrauliczny tarczy wysiewającej.
Rozsiewacze pneumatyczne
Konstrukcja rozsiewaczy pneumatycznych umożliwia w porównaniu z innymi typami
rozsiewaczy zwiększenie równomierności rozsiewania. W rozprowadzaniu nawozu bierze
udział strumień powietrza wytwarzanego przez dmuchawę. Rozsiewacze są budowane jako
maszyny zawieszane i przyczepiane.
Rys. 4. Rozsiewacz odśrodkowy: N016 1) rama, 2) zaczep, 3) podpora składana, 4) koło jezdne, 5) skrzynia,
6) przenośnik podłogowy, 7) tarcze robocze, 8) osłona tarcz, 9) rolka dociskowa, 10) przekładnia
łańcuchowa, 11) przewody hydrauliczne, 12) fartuch górny [12, s. 70]
Rozsiewacz pneumatyczny N 032 jest maszynÄ… przyczepianÄ…. Skrzynia Å‚adunkowa jest
nabudowana na ramie, wyposażonej w układ jezdny, składający się z dwóch kół. Rozsiewacz
jest wyposażony w belki polowe, do których zamocowano rury rozprowadzające nawóz.
Strumień powietrza jest produkowany przez wentylator napędzany od WOM ciągnika. Nawóz
jest wygarniany przez znajdujące się z obu stron skrzyni zespoły wałków z kołeczkami.
Prędkość obrotową wałków wysiewających można regulować przy pomocy przekładni
bezstopniowej. Od prędkości obracania się wałków wysiewających zależy bezpośrednio ilość
wysiewanego nawozu. Trafia on najpierw do pojemników dozujących, a następnie jest
porwany strumieniem powietrza do przewodów rurowych. Na końcu przewodów znajdują się
płytki uderzeniowe, których zadaniem jest równomierny rozrzut nawozu w pasie, za którego
zasilanie odpowiada dany przewód. W skrzyni ładunkowej są zamontowane aktywne
mieszadła. Ich zadaniem jest doprowadzenie nawozu do dozowników równomiernym
strumieniem. Napęd na rolki wysiewające jest skojarzony z ruchem postępowym agregatu po
polu, gdyż jest on wzięty z rolki dociskanej do koła jezdnego rozsiewacza. Poprzez
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
przekładnię łańcuchową, przekładnię stożkową i wspomnianą już wcześniej przekładnię
bezstopniową, napędzane są rolki wysiewające. Konstrukcja rozsiewacza pneumatycznego
umożliwia przeprowadzenie  próby kręconej sprawdzającej ilość wysiewu dla danych
warunków.
Rys. 5. Rozsiewacz pneumatyczny N 032: 1) zbiornik nawozu, 2) prawa belka polowa, 3) prawy zespół
wysiewający, 4) koło jezdne, 5) rolka dociskowa [12, s. 72]
Rozsiewacz pneumatyczny N 025 jest maszynÄ… zawieszanÄ…, pracujÄ…cÄ… na nieco innej
zasadzie. Nawóz jest rozsiewany przez wahliwy zespół dwóch dysz. Zanim trafi do dysz
przechodzi on wcześniej przez zespół rozdrabniająco przesuwający. Strumień powietrza
przepływający przez wahliwe dysze porywa grudki nawozu i wysypuje na pole. Wahadłowy
ruch dysz w płaszczyz
nie poziomej jest zapewniony przez napęd mechanizmu dz
wigniowego,
napędzanego od WOM ciągnika. Wentylator wytwarzający strumień powietrza jest również
napędzany od WOM przez przekładnię pasową zwiększającą obroty. Wałek rozdrabniająco
przesuwający jest z kolei napędzany przez ślimakową przekładnię zwalniającą. Ilość
wysiewanego nawozu reguluje siÄ™ przy pomocy zastawek w przewodach doprowadzajÄ…cych
nawóz do wahliwych dysz.
Konserwacja rozsiewaczy nawozu
Rozsiewacze nawozów mineralnych pracują w bardzo trudnych warunkach. Ponieważ
nawozy mineralne są przeważnie solami różnych kwasów, ich własności powodują
agresywne, korodujące działanie. Codzienna obsługa rozsiewaczy polega na smarowaniu
wszystkich punktów smarnych, dokręceniu poluzowanych śrub i nakrętek i regulacji napięcia
przenośnika. Po zakończeniu pracy należy zawsze rozsiewacz dokładnie oczyścić z resztek
nawozów. Po zakończonym sezonie maszyny należy umyć wodą pod ciśnieniem, osuszyć
i następnie zakonserwować. Wszystkie niemalowane powierzchnie należy pokryć środkiem
konserwującym, a powierzchnie z których zdarła się farba pomalować. Rozsiewacze powinny
być przechowywane pod dachem.
W celu przedłużenia trwałości rozsiewaczy, niektórzy z producentów oferują maszyny
wykonane z blach nierdzewnych.
Przepisy bhp podczas obsługi maszyn do nawożenia
Przy obsłudze maszyn do nawożenia mineralnego należy chronić drogi oddechowe przed
szkodliwym działaniem pyłu nawozowego. Operator wysiewający łatwo się pylące nawozy
powinien być ubrany w pyłoszczelny kombinezon, szczelne okulary, maskę na twarz
i rękawice. W strefie rozsiewanego nawozu nie mogą się znajdować ludzie i zwierzęta.
Wszystkie elementy obrotowe na maszynach muszą znajdować się pod osłonami.
Wykonywanie regulacji lub drobnych napraw może się odbywać tylko po wyłączeniu silnika
ciągnika. Zabrania się przewożenia osób na dyszlach łączących rozsiewacze z ciągnikiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje nawozów naturalnych?
2. Jakich zasad należy przestrzegać przy nawożeniu?
3. Jakich zasad należy przestrzegać przy stosowaniu obornika?
4. Jakie wymagania agrotechniczne stawia się rozsiewaczom nawozów mineralnych?
5. Z jakich podzespołów jest zbudowany rozsiewacz zawieszany?
6. W jaki sposób reguluje się ilość rozsiewanego nawozu w rozsiewaczu N 053?
7. W jaki sposób reguluje się ilość rozsiewanego nawozu w rozsiewaczu N 011?
8. W jaki sposób zmienia szerokość roboczą w rozsiewaczu zawieszanym N 053?
9. Jak jest zbudowany rozsiewacz pneumatyczny?
10. W jaki sposób konserwuje się rozsiewacze nawozów?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj rozsiewacz zawieszany N 053 do wysiewu nawozu mineralnego w ilości
150 kg/ha. Przeprowadz
próbę kręconą na postoju. Zakładana szerokość robocza 10 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
4) wstępnie wyregulować podzespoły rozsiewacza,
5) przeprowadzić kontrolę wysiewu na postoju,
6) obliczyć na podstawie tabeli uzyskaną normę wysiewu,
7) dokonać w razie potrzeby korekty nastaw.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, rozsiewacz zawieszany N 053,
- instrukcje obsługi rozsiewacza i ciągnika,
- wiadro, waga,
- zestaw kluczy monterskich,
- materiały piśmiennicze,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Przygotuj rozsiewacz zawieszany N 053 do wysiewu nawozu mineralnego w ilości
150 kg/ha. Przeprowadz
kontrolę wysiewu na określonym odcinku drogi. Zakładana
szerokość robocza 10 m. Pomiaru dokonaj na odcinku drogi o długości 50 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4) wstępnie wyregulować podzespoły rozsiewacza,
5) przeprowadzić kontrolę wysiewu poprzez przejazd pomiarowego odcinka,
6) obliczyć na podstawie tabeli uzyskaną normę wysiewu,
7) sprawdzić, czy regulacje są odpowiednie, w razie potrzeby dokonać korekty.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, rozsiewacz zawieszany N 053,
- instrukcje obsługi rozsiewacza i ciągnika,
- wiadro, waga, taśma pomiarowa,
- zestaw kluczy monterskich,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Przygotuj rozsiewacz zawieszany N 053 do wysiewu fosforanu amonu w ilości
200 kg/ha. Przeprowadz
kontrolę wysiewu wiedząc, że ciężar usypowy tego nawozu wynosi
1 kg/l. Zakładana szerokość robocza 10 m, a prędkość jazdy 10 km/h. Oblicz prędkość
obrotową ślimaków dozujących.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wstępnie wyregulować podzespoły rozsiewacza,
4) przeprowadzić kontrolę wysiewu według ciężaru usypowego nawozu,
5) obliczyć na podstawie tabeli wymaganą prędkość obrotową ślimaków dozujących,
6) sprawdzić po obliczeniach i ustawieniu parametrów roboczych, uzyskiwaną normę
wysiewu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, rozsiewacz zawieszany N 053,
- instrukcje obsługi rozsiewacza i ciągnika,
- wiadro, waga, taśma pomiarowa,
- zestaw kluczy monterskich,
- materiały piśmiennicze,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Wykonaj posezonowÄ… konserwacjÄ™ rozsiewacza zawieszanego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
4) dobrać narzędzia i materiały konserwacyjne,
5) przygotować rozsiewacz do konserwacji,
6) przeprowadzić konserwację,
7) ocenić swoją pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rozsiewacz zawieszany,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, myjka ciśnieniowa,
- środki konserwujące, farba itp.,
- instrukcja obsługi rozsiewacza,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić różne rodzaje nawozu na podstawie próbek?
ðð ðð
2) określić wymagania agrotechniczne stawiane rozsiewaczom?
ðð ðð
3) nazwać podzespoły rozsiewacza zawieszanego i przyczepianego?
ðð ðð
4) wykonać obsługę techniczną rozsiewacza nawozów?
ðð ðð
5) wyregulować elementy rozsiewacza, wpływające na ilość wysiewu?
ðð ðð
6) przeprowadzić kontrolę wysiewu nawozu mineralnego?
ðð ðð
7) przeprowadzić konserwację rozsiewacza?
ðð ðð
8) zmienić szerokość roboczą rozsiewacza?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.2. Budowa, obsługa i regulacja maszyn do stosowania nawozów
organicznych
4.2.1. Materiał nauczania
Wymagania agrotechniczne
Wymagania agrotechniczne stawiane maszynom do stosowania nawozów naturalnych są
podobne do tych wymagań, jakim muszą sprostać maszyny używane przy stosowaniu
nawozów mineralnych. Generalnie, powinny one zagwarantować możliwość wywiezienia
obornika (gnojowicy) na pole i równomiernie rozmieszczenie go tam w wymaganej dawce.
W przypadku obornika jest to zadanie trudniejsze do spełnienia, gdyż nawóz ten
w porównaniu z nawozami mineralnymi jest materiałem dużo bardziej zróżnicowanym.
Na jego własności mechaniczne ma wpływ zarówno długość słomy użytej do ścielenia,
stopień wilgotności, a także zaawansowanie procesów jego fermentacji. Konstrukcja
rozrzutników obornika powinna zapewnić możliwie jak największą równomierność
roztrząsania, materiałów o różnej konsystencji, dla różnych dawek nawożenia. Powinna
istnieć możliwość regulacji roztrząsanego obornika w zakresie od 10 do 60 t/ha. Zalecane jest
także to, by przyczepy roztrząsacza stwarzały możliwość ich wielostronnego wykorzystania
w gospodarstwie rolnym.
Budowa działanie i regulacja rozrzutników obornika
Główne podzespoły z jakich składa się rozrzutnik to: jedno lub dwuosiowa przyczepa,
urządzenie transportujące masę obornika, zespół do odrywania z masy obornika kęsów i ich
rozrzucania po powierzchni pola oraz mechanizmy napędowe. Rozrzutniki jednoosiowe,
w porównaniu z dwuosiowymi tworzą z ciągnikiem zwrotne agregaty, które dodatkowo
wpływają na mniejszy poślizgi kół ciągnika. Rozrzutniki znacznie częściej są budowane jako
maszyny roztrzÄ…sajÄ…ce obornik w kierunku zgodnym z kierunkiem jazdy agregatu. W takim
przypadku bębny roztrząsające są umieszczone z tyłu skrzyni ładunkowej. Bębny mogą być
ustawione poziomo (maszyny wÄ…skorzutowe) lub pionowo (szerokorzutowe). W maszynach
roztrząsających obornik w kierunku prostopadłym do toru jazdy, bębny roztrząsające są
rozmieszczone wzdłuż bocznej ścianki rozrzutnika. Zęby bębnów roztrząsających obornik
posiadają różne kształty. Dla każdego rozrzutnika jego producent opracowuje tabelę
dawkowania. Dawka obornika jest uzależniona od prędkości przesuwania się przenośnika
podłogowego i prędkości jazdy agregatu. Rozrzutniki są często wykorzystywane jako
przyczepy do różnych prac transportowych. Zastosowanie przenośnika podłogowego ułatwia
samoczynny rozładunek przyczepy. Ponieważ rozrzutniki poruszają się po drogach
publicznych, muszą być wyposażone w elektryczną instalację oświetleniową oraz
pneumatyczny układ hamulcowy.
Rozrzutnik obornika N 219 jest zbudowany na bazie jednoosiowej przyczepy, wyposażonej
w adapter rozrzucający obornik w postaci dwóch bębnów z palcami. Bębny są napędzane
przekładnią łańcuchową. Z bębnami współpracuje zamocowany nad nimi grzebień. Na dnie
skrzyni ładunkowej przymocowanej do ramy, znajduje się przenośnik łańcuchowo listwowy.
Jest on napędzany mechanizmem zapadkowym. Wszystkie ruchome elementy napędu są
osłonięte blaszanymi osłonami. Do przedniej ścianki przyczepy powinna być zamocowana
zabezpieczająca siatkowa osłona.
Elementy robocze rozrzutnika są napędzane od WOM ciągnika, poprzez wałek
przegubowo teleskopowy, umocowany pod skrzynią ładunkową wał wzdłużny, skrzynię
przekładniową, mechanizm zapadkowy i przekładnię łańcuchową. W układzie przeniesienia
napędu znajduje się sprzęgło przeciążeniowe i sprzęgła elastyczne. Zmiana skoku
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
w mechanizmie zapadkowym ma bezpośredni wpływ na prędkość przesuwu przenośnika
łańcuchowo listwowego, a to zmienia ilość obornika dostarczanego w stronę bębnów
rozrzucajÄ…cych.
Rys. 6. Jednoosiowy rozrzutnik obornika N 219: 1) skrzynia, 2) koło jezdne, 3) bęben dolny, 4) bęben górny,
5) grzebień, 6) siatka ochronna, 7) podpora [12, s. 76]
Dawniej zmianę długości skoku mechanizmu zapadkowego dokonywało się poprzez
zmianę promienia mimośrodu. Obecnie dokonuje się tego poprzez przesłonę regulacyjną,
sterujÄ…cÄ… pracÄ… zapadek. UstawiajÄ…c odpowiednio dz
wignię regulacyjną przenośnik
podłogowy może uzyskać różne prędkości (w obu kierunkach), lub też mimo
przekazywanego od WOM napędu  może się nie poruszać.
Rozrzutnik obornika N 240 od opisanego wyżej różni się kształtem elementów roboczych
bębnów rozrzucających. W tym przypadku przybrały one postać szerokich uzębionych na
zewnętrznej krawędzi łopat, spiralnie przymocowanych do bębna. Ten rozrzutnik również
należy do grupy maszyn wąskopasmowych. Adapter może być jedno lub dwubębnowy.
Układ napędowy jest rozwiązany identycznie, jak to było w rozrzutniku N 219.
Rys. 7. Dwuosiowy rozrzutnik obornika N 240: 1) skrzynia, 2), bęben rozrzucający, 3) grzebień, 4) przenośnik
łańcuchowo listwowy, 5) siatka ochronna, 6) koło jezdne [12, s. 80]
Rozrzutnik obornika N 244 jest przykładem rozrzutnika szerokopasmowego. Adapter składa
się z czterech pionowo usytuowanych bębnów. Pionowo zamocowane bębny rozrzucają
obornik również na boki, co umożliwia uzyskanie szerokości roboczej dochodzącej do 4 m.
Bębny rozrzucające napędzane są przez przekładnie stożkowe, które z kolei uzyskują napęd
od przekładni łańcuchowej. Przenośnik podłogowy jest napędzany od silnika hydraulicznego,
sterowanego układem hydrauliki zewnętrznej ciągnika. Daje to możliwość regulowania
prędkością przesuwu przenośnika łańcuchowo listwowego w sposób bezstopniowy z kabiny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
ciągnika. Rozrzutnik pełni rolę przyczepy technologicznej, gdyż można go łatwo
przystosować do przewozu zielonek, kiszonek, okopowych, materiałów sypkich itp. Bardzo
dobre własności trakcyjne zapewnia oś napędowa w układzie tandem.
Rys. 8. Szerokopasmowy rozrzutnik obornika N 244: 1) bębny rozrzucające, 2) układ jezdny, 3) wał napędowy,
4) osłona przekładni łańcuchowej, 5) obudowa adaptera, 6) skrzynia ładunkowa [12, s. 81]
Obsługa i konserwacja rozrzutników obornika.
W trakcie obsługi rozrzutników należy regularnie sprawdzać ich stan techniczny i na
bieżąco usuwać wszelkie zauważone usterki. Wszystkie punkty smarne powinny być
smarowane zgodnie z zaleceniami producenta zawartymi w instrukcji obsługi. Należy
sprawdzić stan oleju w skrzyni przekładniowej i w razie stwierdzenia, że jest za niski 
uzupełnić. W przekładniach łańcuchowych powinno sprawdzać się napięcie łańcuchów.
Mechanizmy napędowe powinny pracować bez żadnych zacięć. Po zakończonym sezonie,
rozrzutnik należy dokładnie wymyć, osuszyć, nasmarować i zakonserwować. Wskazane jest
by adapter rozdrabniający przechowywać pod dachem, a zdemontowane i wymyte w nafcie
lub oleju napędowym łańcuchy magazynować w pomieszczeniach zamkniętych.
Klasyfikacja ładowaczy obornika, budowa, obsługa i regulacja
Przy odpowiedniej organizacji pracy, uciążliwe prace towarzyszące załadunkowi
obornika mogą zostać łatwo zmechanizowane. Do wykonywania tych prac służą ładowacze
obornika. A
adowacze mechaniczne generalnie dzieli się na czołowe i chwytakowe.
Do załadunku nawozów mineralnych wykorzystuje się niekiedy ładowacze pneumatyczne.
A
adowacz chwytakowy przyczepiany T 214 Cyklop jest przeznaczony do załadunku
obornika, a po zmianie chwytaka także materiałów sypkich i objętościowych. Maszyna
posiada własny układ jezdny i własny układ hydrauliczny. Pompa hydrauliczna jest
napędzana od WOM ciągnika. Na dwukołowym podwoziu zamocowany jest korpus
z przegubowym wysięgnikiem i przeciwwagą, zbiornik na olej i siedzisko dla operatora. Dwie
rozkładane hydraulicznie podpory stabilizują maszynę podczas pracy. Kąt obrotu wysięgnika
wynosi 270 stopni, a głębokość zagłębienia 1,70 m. Sterowanie pracą siłowników
hydraulicznych odbywa się poprzez zmianę suwaków w rozdzielaczach dwu
i trójsekcyjnym.
A
adowacz czołowy T 272 jest maszyną nabudowaną na ciągnik. Może być przeznaczony do
załadunku obornika, a także wykonywania lekkich prac transportowych w gospodarstwach
rolnych. Kąt wywrotu łyżki w górnym położeniu wynosi 55 stopni, a głębokość zagłębienia
16 cm. Zastosowano system podnoszenia hydrauliczny, system wywrotu osprzętu
hydrauliczny z rozdzielaczem 2 sekcyjnym, zaÅ› sterowania mechaniczno hydrauliczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 9. A
adowacze obornika: a) ładowacz stacjonarny, b) ładowacz czołowy, c) ładowacz chwytakowy [7, s. 105]
Koparko ładowarka chwytakowa T 350 może służyć do przeładunku obornika, a także
nawozów mineralnych, materiałów sypkich, okopowych, kiszonki i słomy. Jest mocowana na
trzypunktowym układzie mocowania ciągnika. Układ hydrauliczny maszyny może być
zasilany z układu hydrauliki zewnętrznej ciągnika lub z pompy napędzanej przez WOM
ciągnika. Operator może sterować maszyną z siedziska. Są możliwe również modyfikacje
maszyny pozwalające na sterowanie z kabiny ciągnika. Kąt obrotu w płaszczyz
nie poziomej
wynosi 190 stopni.
A
adowacz obornika stacjonarny T 355 jest przeznaczony dla niewielkich gospodarstw
indywidualnych. Służy do przemieszczania obornika z pryzmy na pryzmę, lub do załadunku
na środek transportowy. Konstrukcję nośną ładowacza stanowi kolumna z grubościennej rury
stalowej, z zamontowaną obrotnicą i wysięgnikiem. Układ napędowy urządzenia składa się
z silnika elektrycznego, przekładni ślimakowej, bębna linowego z nawiniętą liną do
podnoszenia chwytaka.
Przyczepy asenizacyjne
Do rozlewania nawozów płynnych stosuje się przyczepy asenizacyjne. Są one
wyposażone w pompę próżniową i zespół zaworów, umożliwiający sterowanie opróżnianiem
przyczepy na polu. Napełnianie przyczepy jest możliwe poprzez wytworzenie wewnątrz
zbiornika podciśnienia.
Przyczepa asenizacyjna 1 osiowa PN 70 jest przeznaczona do wywożenia gnojowicy,
nieczystości płynnych i rozlewania zawartości zbiornika na polach. Może mieć także
zastosowanie przy podlewaniu, zraszaniu, nawożeniu upraw polowych i warzywnych.
Zbiornik stalowy wsparty na zestawie kołowym. Napełnianie i opróżnianie zbiornika odbywa
się przy pomocy kompresora rotacyjnego. Zawór spustowy wyposażony w rozdzielacz tylny
umożliwia rozlanie cieczy, otwierany hydraulicznie z kabiny ciągnika. Wewnątrz zbiornika
jest zainstalowane mieszadło.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 10. Przyczepa asenizacyjna [7, s. 116]
Przyczepę asenizacyjną "tandem" PN 90 (T 528/1) wyposażono w hydraulicznie
zanurzany wąż ssący. Nakierowanie i umieszczenie węża w otworze zbiornika z gnojownicą
oraz jego powrót do położenia transportowego realizowane jest z kabiny ciągnika. W ten
sposób wykluczono niedogodności, występujące przy ręcznym rozkładaniu i składaniu węża
ssÄ…cego.
Przyczepa asenizacyjna T 540 posiada konstrukcję bezramową. Elementem nośnym jest
zbiornik przymocowany do zestawu kołowego. Wóz jest wyposażony w kompresor rotacyjny
umożliwiający zarówno napełnianie, jak i opróżnianie zbiornika. Otwieranie i zamykanie
zaworu spustowego odbywa siÄ™ hydraulicznie z kabiny kierowcy ciÄ…gnika.
Przepisy bhp podczas obsługi maszyn do nawożenia
Przy wykonywaniu jakichkolwiek prac przy mechanizmach maszyn do nawożenia
naturalnego należy najpierw wyłączyć silnik ciągnika. W strefie rozrzucanego nawozu nie
mogą się znajdować ludzie i zwierzęta. Wszystkie elementy obrotowe na maszynach muszą
znajdować się pod osłonami. Zabrania się przewożenia osób na dyszlach łączących
rozrzutniki, czy przyczepy asenizacyjne z ciągnikiem. Hamulce pneumatyczne muszą być
podłączone do instalacji ciągnika. Nie wolno przekraczać dozwolonej prędkości jazdy
i dopuszczalnej ładowności maszyn. Zabrania się pozostawiania maszyn na pochyłościach,
bez uprzedniego zabezpieczenia hamulcem ręcznym i podłożenia pod koła zabezpieczeń.
Wszelkie skaleczenia powstałe podczas pracy, należy zdezynfekować i opatrzyć jałowym
opatrunkiem. Jest to szczególnie istotne wskazanie przy wywożeniu obornika, gdyż nie
opatrzona rana grozi zakażeniem bakteriami tężca. Przy pracy ładowaczami należy zawsze
dbać o zapewnienie stabilnej pozycji maszyny. Nie wolno pod żadnym pozorem podnosić
ładunków przekraczających nominalną ładowność ładowacza.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje nawozów organicznych?
2. Jakie wymagania agrotechniczne stawia siÄ™ rozrzutnikom?
3. Czym różnią się między sobą rozrzutniki wąsko i szerokopasmowe?
4. Z jakich elementów składa się rozrzutnika N 219?
5. W jaki sposób reguluje się dawkę rozrzucanego obornika?
6. Jakie regulacje dokonuje siÄ™ w rozrzutnikach obornika?
7. Jakie znasz rodzaje Å‚adowaczy?
8. Jaka jest zasada pracy przyczep asenizacyjnych?
9. Jak należy konserwować maszyny do stosowania nawozów naturalnych?
10. Jakie znasz zasady bezpiecznej obsługi i pracy maszynami do nawożenia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj rozrzutnik obornika do pracy. Sprawdz
jego stan techniczny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
4) dokonać obsługę codzienną rozrzutnika (smarowanie, stan przekładni łańcuchowych),
5) sprawdzić ogólny stan techniczny maszyny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik, sworznie i zawleczki, rozrzutnik obornika,
- instrukcje obsługi rozrzutnika obornika i ciągnika,
- zestaw kluczy monterskich,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Przygotuj chwytakowy Å‚adowacz przyczepiany T 214 do pracy. Sprawdz
jego stan
techniczny. Wykonaj próbę pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
4) sprawdzić stan techniczny ładowacza i przygotować go do pracy,
5) zagregatować maszynę z ciągnikiem,
6) wykonać próbę pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik, sworznie i zawleczki, Å‚adowacz chwytakowy,
- instrukcje obsługi ładowacza chwytakowego i ciągnika,
- zestaw kluczy monterskich,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Wykonaj posezonowÄ… konserwacjÄ™ rozrzutnika obornika.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
4) dobrać narzędzia i materiały konserwacyjne,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
5) przygotować rozrzutnik do konserwacji,
6) przeprowadzić konserwację.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rozrzutnik obornika,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, myjka ciśnieniowa,
- środki konserwujące, farba itp.,
- instrukcja obsługi rozrzutnika obornika,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić wymagania agrotechniczne stawiane rozrzutnikom obornika?
ðð ðð
2) nazwać podzespoły rozrzutnika obornika?
ðð ðð
3) wykonać obsługę techniczną rozrzutnika obornika?
ðð ðð
4) wyregulować elementy rozrzutnika, zmieniające wydatek obornika na
jednostkÄ™ powierzchni? ðð ðð
5) obsługiwać ładowacze chwytakowe i czołowe?
ðð ðð
6) nazwać podzespoły przyczepy asenizacyjnej?
ðð ðð
7) przeprowadzić konserwację maszyn do stosowania nawozów
naturalnych? ðð ðð
8) wymienić przepisy związane z bezpieczną obsługą i pracą maszyn
stosowanych do nawożenia? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.3. Klasyfikacja i charakterystyka środków ochrony roślin.
Warunki skutecznego działania zabiegów ochrony roślin
4.3.1. Materiał nauczania
Charakterystyka środków ochrony roślin
Nazwa środki ochrony roślin obejmuje substancje przeznaczone do ochrony roślin
uprawnych przed organizmami szkodliwymi oraz niszczenia niepożądanych roślin
(chwastów). Wśród środków ochrony roślin wyróżnia się m.in.:
- insektycydy  do zwalczania owadów,
- herbicydy  do zwalczania chwastów,
- fungicydy  do zwalczania chorób grzybowych.
Insektycydy w zależności od mechanizmu działania na owady dzielimy na: żołądkowe
(muszą być zjedzone przez owady) i kontaktowe (zabijają te owady, które albo zostały
bezpośrednio potraktowane preparatem podczas zabiegu, albo zetknęły się z preparatem
w czasie poruszania się po powierzchni, na której wykonano zabieg).
Herbicydy są związkami chemicznymi używanymi do zwalczania chwastów. Dzieli się je na:
- herbicydy kontaktowe (niszczą części roślin poprzez bezpośredni kontakt rośliny
z preparatem) i układowe (wnikają do roślin i są rozprowadzane z sokami po całej
roślinie),
- herbicydy selektywne (niszczą pewne rośliny, a jednocześnie nie uszkadzają innych)
i nieselektywne (niszczą wszystkie rośliny),
- herbicydy nalistne (stosowane wówczas, gdy rośliny posiadają liści) i doglebowe
(wprowadzane do gleby, pobierane głównie przez korzenie).
Fungicydy są to środki niszczące grzyby chorobotwórcze dla roślin, lub uniemożliwiają
kiełkowanie zarodników tych grzybów. Fungicydy dzielimy na:
- prewencyjne, zapobiegające kiełkowaniu zarodników,
- interwencyjne zabijające patogenna lub hamujące jego rozwój.
Klasy toksyczności środków ochrony roślin
Toksyczność wskazuje, jak bardzo szkodliwy, czy trujący dla ludzi, zwierząt, pszczół
i ryb jest dany środek ochrony roślin. W Polsce środki ochrony roślin zalicza się do czterech
klas toksyczności dla ludzi:
- I klasa  bardzo toksyczne,
- II klasa  toksyczne,
- III klasa  szkodliwe,
- IV klasa  mało toksyczne.
Na podstawie badań toksykologicznych ustalona jest również toksyczność środków
ochrony roślin dla pszczół, ryb i innych organizmów wodnych:
- I klasa  toksyczne,
- II klasa  szkodliwe,
- III klasa  mało szkodliwe,
- IV klasa  praktycznie nieszkodliwe.
W celu ustalenia możliwości zagrożenia ze strony stosowanych środków ochrony roślin
ustalono okresy prewencji i karencji:
- prewencja to okres, w ciągu którego ludzie, zwierzęta i pszczoły nie powinny stykać się
z roślinami, na których stosowano środki ochrony roślin i przebywać na terenie lub
w obiektach gdzie stosowano te środki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
- karencja to okres, który powinien upłynąć między ostatnim dopuszczalnym terminem
stosowania środka, a zbiorem rośliny uprawnej.
Etykieta instrukcja stosowania środka ochrony roślin
Etykieta jest to instrukcja stosowania środka ochrony roślin, umieszczona na opakowaniu
tego preparatu. Jest to oficjalny dokument producenta środka chemicznego, zawierający
najważniejsze informacje dotyczące bezpiecznego i skutecznego stosowania preparatu.
Z treścią etykiety należy zapoznać się: przed zakupem środka ochrony roślin i przed jego
zastosowaniem.
Każda etykieta musi zawierać następujące informacje:
- rodzaj środka, jego formę użytkową i sposób działania,
- nazwÄ™ handlowÄ…,
- nazwÄ™ producenta,
- numer zezwolenia na dopuszczenie środka do obrotu i stosowania,
- nazwÄ™ zwyczajowÄ… substancji biologicznie czynnej,
- zawartość netto środka,
- numer partii środka,
- klasę toksyczności dla ludzi, pszczół oraz ryb i innych organizmów wodnych,
- międzynarodowe symbole (piktogramy) i objaśnienia informujące o zagrożeniach,
- objawy zatrucia i sposób udzielania pierwszej pomocy ludziom,
- zakres stosowania środka, dawki, terminy, sposób sporządzania cieczy użytkowej,
- okres karencji i prewencji,
- datę produkcji i okres ważności środka,
- sposób magazynowania środka,
- sposób postępowania z opakowaniami,
- numery telefonów ośrodków toksykologicznych.
Należy zawsze pamiętać o dokładnym zapoznaniu się z etykietą instrukcją stosowania na
opakowaniu środka ochrony roślin. Zawarte tam informacje pozwalają na skuteczne
wykonanie zabiegu.
Organizacja zabiegów ochrony roślin i warunki skutecznego działania środków ochrony
roślin
Środki ochrony roślin należy zawsze stosować zgodnie z informacjami zamieszczonymi
na etykiecie  instrukcji stosowania. Stosując środki ochrony roślin należy uwzględnić:
- właściwy dobór preparatu dobrany do składu gatunkowego chwastów, lub miejsca
występowania szkodnika, uwzględniający terminu zabiegu,
- dawkę preparatu, zgodną z informacją na etykiecie. Przy opryskach dawka środka
ochrony roślin musi być zawsze zastosowana w zalecanej ilości wody. Zarówno ze
względów ekonomicznych jak i ekologicznych zakazane jest stosowanie dawek
wyższych!,
- warunki klimatyczne, czyli temperaturę, wilgotność powietrza, opady atmosferyczne.
Środki ochrony roślin mogą być stosowane w formie oprysku wówczas, gdy prędkość wiatru
nie przekracza 3 m/s (wiatr porusza liście drzew, ale nie gałęzie). Nowe typy rozpylaczy,
tzw. przeciwznoszeniowe, pozwalają wykonywać zabiegi przy wietrze do 5 m/s.
Przechowywanie i transport
Wszystkie środki ochrony roślin należy przechowywać w miejscach niedostępnych dla
osób niepowołanych, zwłaszcza dla dzieci, a także zwierząt. Magazyny muszą odpowiadać
wymaganiom określonym w przepisach prawnych. Dla większości gospodarstw wystarczy
zamykana na klucz szafa metalowa, umieszczona w pomieszczeniu w którym nie gromadzi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
się żywności, pasz, nasion itp. Pomieszczenie powinno dobrze wentylowane i mieć
odpowiednią temperaturę. Zaleca się przechowywanie preparatów wyłącznie w oryginalnych,
dobrze zamkniętych opakowaniach z etykietą instrukcją stosowania. W magazynie, a także
przy każdej pracy ze środkami ochrony roślin, należy używać odpowiednią odzież ochronną
i przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zabrania się przewożenia środków
ochrony roślin w kabinie dla pasażerów lub razem z żywnością, paszami, nawozami czy
nasionami. Szczelnie zamknięte opakowania należy zabezpieczyć przed możliwością ich
uszkodzenia w czasie transportu.
Ustawa o ochronie roślin uprawnych nakłada obowiązek na rolników prowadzenia
ewidencji wykonywanych zabiegów ochrony roślin środkami I i II klasy toksyczności dla
ludzi. Zapisy ewidencyjne powinny być przechowywane przez okres jednego cyklu
produkcyjnego. Ewidencja powinna zawierać terminy wykonywanych zabiegów, nazwy
zastosowanych środków ochrony roślin oraz zastosowane dawki.
Bezpieczeństwo i higiena pracy przy stosowaniu i obchodzeniu się ze środkami ochrony
roślin
Osoby stosujące środki ochrony roślin muszą więc mieć świadomość istniejącego
zagrożenia oraz znać zasady bezpiecznego obchodzenia się z tymi środkami. Operatorzy
opryskiwaczy polowych najwięcej narażeni są na kontakt z chemicznymi preparatami
w trakcie przygotowywania cieczy użytkowej i napełniania zbiornika, a w mniejszym stopniu
w trakcie wykonywania zabiegu. Warunki diametralnie siÄ™ pogarszajÄ… w przypadku braku
kabiny lub jej nieszczelności. Duże zagrożenie istnieje również w trakcie wykonywania
zabiegów w pomieszczeniach zamkniętych.
Przenikanie związków chemicznych do organizmu:
- przez skórę (najczęstsze przypadki przez kontakt z dłońmi),
- przez układ oddechowy (przy pracy z preparatami w postaci proszku, czy pyłu),
- przez przewód pokarmowy (przedmuchiwanie rozpylaczy ustami, jedzenie i picie
w trakcie oprysku, nieumyślne wypicie z opakowań po środkach chemicznych),
- przez błony śluzowe spojówek (zatarcie oczu brudnymi rękoma, preparat w postaci
mgły).
Do środków ochrony indywidualnej przy stosowaniu środków ochrony roślin należy:
- odzież ochronna (z długimi rękawami i nogawkami z nieprzemakalnego drelichu),
- pięciopalcowe gumowe rękawice i buty; nogawki spodni wyłożone na buty,
- sprzęt do ochrony układu oddechowego (maski lub półmaski),
- osłony twarzy , oczu (gogle lub przezroczyste przyłbice), nakrycie głowy.
Największe zagrożenie stwarzają stężone chemiczne środki ochrony roślin podczas ich
odmierzania i przelewania w trakcie przygotowywania cieczy użytkowej i przede wszystkim
wtedy należy stosować pełną ochronę.
Udzielanie pierwszej pomocy
W przypadku wystąpienia zatrucia należy jak najszybciej przystąpić do udzielenia
pierwszej pomocy. Należy natychmiast przenieść poszkodowanego z miejsca oddziaływania
preparatu i wezwać lekarza, podając jednocześnie jaki związek chemiczny mógł być
przyczyną zatrucia. W przypadku skażenia ciała, (po założeniu rękawiczek jednorazowych)
należy zdjąć skażone ubranie i umyć skórę poszkodowanego dużą ilością wody z mydłem.
Jeżeli zatrucie nastąpiło drogą doustną trzeba wywołać wymioty, ale tylko u osób
przytomnych. Wchłanianie trucizny przez przewód pokarmowy ogranicza węgiel lekarski.
Nie wolno podawać żadnych tłuszczów i mleka. Jeżeli osoba poszkodowana straciła
przytomność i nie oddycha należy zastosować sztuczne oddychanie i masaż serca. Jeżeli
nieprzytomny oddycha należy ułożyć go na boku i w tej pozycji transportować.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Zasady dobrej praktyki w ochronie roślin:
- stosować środki ochrony roślin tylko wówczas gdy jest to niezbędne,
- przed wykonaniem zabiegu zapoznać się z etykietą preparatu i upewnić się, że jest to
właściwy preparat do ochrony danej uprawy i w zwalczaniu danego szkodnika, czy
będzie skuteczny przy zastosowaniu go w odpowiednim czasie i we właściwej dawce,
- stosować środki ochrony indywidualnej czyli używać odzież ochronną, także dla ochrony
rąk i nóg, sprzęt do ochrony układu oddechowego i ochrony oczu , twarzy i głowy,
- przechowywać preparaty w oryginalnych, szczelnych opakowaniach zaopatrzonych
w etykiety, w oznakowanych szafach i pomieszczeniach, z dala od żywności i pasz,
niedostępnych dla dzieci i osób postronnych,
- nie dopuszczać do rozlania czy rozsypania preparatu na skórę, odzież czy glebę w trakcie
przygotowywania cieczy użytkowej,
- przy stosowaniu silnie toksycznych środków ochrony roślin, należących do I i II klasy
toksyczności dla ludzi, osobie wykonującej zabieg powinna towarzyszyć druga osoba,
- nie pozwalać dzieciom i osobom postronnym na przebywanie w pobliżu sprzętu ochrony
roślin i miejsc przygotowywania cieczy użytkowej,
- postępować z pustymi opakowaniami po preparatach i resztkami cieczy użytkowej
zgodnie z uwagami zamieszczonymi w etykiecie instrukcji stosowania danego preparatu,
- nie jeść, nie pić, nie palić tytoniu podczas pracy ze środkami ochrony roślin,
- przestrzegać prewencji dla ludzi, zwierząt domowych i pszczół,
- starannie myć się po pracy ze środkami ochrony roślin,
- przechowywać oddzielnie odzież ochronną skażoną chemikaliami,
- w przypadku podejrzenia zatrucia środkami ochrony roślin natychmiast skontaktować się
z lekarzem, zabierajÄ…c ze sobÄ… etykietÄ™ stosowanego preparatu.
Biologiczne środki ochrony roślin
Ochrona biologiczna polega na wykorzystaniu żywych organizmów w celu ograniczenia
liczebności organizmów szkodliwych. Substancją biologicznie czynną są mikroorganizmy lub
organizmy żywe. Biopreparaty często oparte są na szczepach odpowiednich bakterii, lub
zawierają określone wirusy, grzyby i nicienie. Można je wykorzystać poprzez wprowadzenie
na nowy teren, na którym wcześniej nie występowały. Inna metoda polega na rozmnażaniu
organizmów pożytecznych, poprzez zapewnienie im schronienia i pożywienia, zakładanie
skrzynek lęgowych dla ptaków itp.
Zaprawiarki do nasion
Zaprawiarki są urządzeniami służącymi do pokrywania środkiem ochrony roślin nasion,
bulw lub cebul, w celu ochrony młodych roślin przed chorobami i szkodnikami. Środki do
zaprawiania mogą być użyte w formie ciekłej lub pylistej. Stosownie do sposobu zaprawiania,
można rozróżnić trzy rodzaje zaprawiarek:
- do zaprawiania na sucho (nasiona pokryte preparatem pylistym),
- do zaprawiania na półsucho (nasiona pokryte ograniczoną ilością ciekłego preparatu),
- do zaprawiania na mokro (nasiona chronione poprzez zanurzenie lub opryskiwanie).
Najbardziej rozpowszechnione są zaprawiarki do zaprawiania suchego i półsuchego.
Zaprawiarki bębnowe do zaprawiania nasion na sucho składają się ze zbiornika w kształcie
bębna, którego oś jest osadzona w łożyskach stojaka. Zbiornik posiada otwór wsypowy
zamykany szczelną pokrywą. Jest on również otworem wysypowym. Zaprawianie polega na
wsypaniu porcji nasion do zbiornika, dodaniu odważonej porcji zaprawy pylistej, zamknięciu
pokrywy, a następnie obracaniu bębna z prędkością około 30 obrotów na minutę. Po upływie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
kilku minut zbiornik opróżnia się, wysypując nasiona do podstawionego worka. Zaprawiarki
bębnowe są wykorzystywane w mniejszych gospodarstwach ogrodniczych i rolniczych.
Do zaprawiania półsuchego używa się zaprawiarek mechanicznych wyposażonych we
własny zbiornik do sporządzania cieczy zawiesinowej oraz przenośnik ślimakowy
i workownicę. Zaprawiarki te dozują zarówno ziarno, jak i zaprawę. Gwarantuje to dużą
dokładność dawkowania preparatu. Zaprawianie odbywa się w przenośniku ślimakowym.
Wydajność tych zaprawiarek jest dość duża i wynosi od około 2 do 5 ton na godzinę. Dawka
preparatu pylistego wsypywana jest bezpośrednio na nasiona do zbiornika, natomiast preparat
ciekły rozprowadzany jest przez wirującą tarczę. Zaprawiarka jest wyposażona
w workownicÄ™.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje środków ochrony roślin?
2. Co to jest etykieta środka ochrony roślin i jakie informacje zawiera?
3. Co warunkuje skuteczne przeprowadzenie zabiegu ochrony roślin?
4. Jak należy przechowywać i transportować środki ochrony roślin?
5. Jakie znasz warunki bezpiecznego obchodzenia się ze środkami ochrony roślin?
6. Jakie znasz zasady dobrej praktyki w ochronie roślin?
7. Jakie znasz środki ochrony osobistej przy wykonywaniu zabiegów ochrony roślin?
8. Jakie znasz zaprawiarki do nasion?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeczytaj etykietę dowolnego środka ochrony roślin. Odszukaj informacje istotne dla
przeprowadzenia zabiegu ochrony roślin.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
4) posłużyć się etykietą  instrukcją środka ochrony roślin,
5) przeanalizować treść etykiety,
6) wynotować istotne informacje.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- etykieta instrukcja środka ochrony roślin,
- materiały piśmiennicze,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Posługując się Internetem, wyszukaj międzynarodowe umowne znaki (piktogramy)
informujące o sposobie obchodzenia się z środkami chemicznymi. Przerysuj najważniejsze,
wykonaj notatkÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
4) wyszukać w Internecie piktogramy,
5) przeanalizować ich opisy,
6) wynotować istotne informacje.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- materiały piśmiennicze,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Przygotuj się do wykonania zabiegu ochrony roślin. Dobierz środki ochrony osobistej.
Określ zasady przygotowywania cieczy roboczej wykorzystywanej przy oprysku roślin.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
4) dobrać środki ochrony osobistej niezbędne do przeprowadzenia oprysku,
5) określić zasady bezpiecznego przygotowania cieczy roboczej do oprysku.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do przeprowadzenia ćwiczenia,
- gumowe buty, impregnowane ubranie drelichowe, półmaska, okulary, rękawice gumowe,
- materiały piśmiennicze,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować środki ochrony roślin ze względu na ich
przeznaczenie? ðð ðð
2) przeanalizować treść etykiety środka ochrony roślin?
ðð ðð
3) wyjaśnić zasady skutecznego przeprowadzenia zabiegu ochrony
roÅ›lin? ðð ðð
4) wyjaśnić zasady przechowywania środków ochrony roślin?
ðð ðð
5) wyjaśnić zasady bezpiecznego obchodzenia się ze środkami ochrony
roÅ›lin? ðð ðð
6) dobrać środki ochrony osobistej do przeprowadzenia zabiegu ochrony
roÅ›lin? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.4. Budowa, obsługa i regulacje opryskiwaczy polowych
i sadowniczych. Zasady bhp przy obsłudze maszyn do
ochrony roślin
4.4.1. Materiał nauczania
Charakterystyka opryskiwaczy polowych i sadowniczych
Uwzględniając różne kryteria, opryskiwacze można podzielić na kilka grup. Ze względu
na miejsce użytkowania, wyróżnia się opryskiwacze do upraw polowych, sadowniczych i do
upraw pod osłonami. Z uwagi na sposób przemieszczania się, rozróżnia się opryskiwacze
plecakowe, taczkowe, ciągnikowe, samojezdne i samolotowe. Ze względu na z
ródło energii
wyróżnia się opryskiwacze z napędem ręcznym lub silnikowym.
Najbardziej rozpowszechniony jest podział według rodzaju chronionych upraw, czyli na
opryskiwacze polowe i sadownicze. Zadaniem opryskiwaczy polowych jest ochrona
otwartych, płaskich powierzchni, natomiast opryskiwacze sadownicze wyposażone
w wentylatory chronią rzędowe uprawy przestrzenne. Opryskiwacze, choć zbudowane są
z podobnych podzespołów, często różnią się między sobą konstrukcją. Współczesne, większe
i droższe opryskiwacze posiadają bogate wyposażenie specjalistyczne. Zwiększa ono precyzję
nanoszenia cieczy użytkowej, a także możliwości kontroli jej wydatkowania.
W skład opryskiwacza ciągnikowego wchodzą następujące podzespoły:
- zbiornik,
- pompa,
- filtry,
- mieszadło,
- zawór sterująco rozdzielczy,
- manometr,
- belka opryskowa z rozpylaczami (opryskiwacze polowe),
- przystawka wentylatora (opryskiwacze sadownicze),
- inne wyposażenie (urządzenia płuczące, znaczniki pianowe,  komputery pokładowe
itp.).
Rys. 11. Schemat opryskiwacza polowego: 1) wskaz
nik poziomu cieczy, 2) filtr wlewowy, 3) mieszadło,
4) przewód przelewowy, 5) zawór spustowy, 6) filtr ssawny, 7) zawór bezpieczeństwa pompy,
8) powietrznik, 9) zawór sterujący, 10) filtr ciśnieniowy, 11) manometr , 12) zawór sekcyjny, 13) filtr
sekcyjny, 14) filtr indywidualny, 15) rozpylacz [9, s. 127]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Zbiorniki w opryskiwaczach zawieszanych mają pojemność od 300 do 400 l. Cięższe
ciągniki wyższych klas mogą obsługiwać większe opryskiwacze zawieszane, o pojemności
zbiorników 600 800 l. Zbiorniki opryskiwaczy przyczepianych mają pojemność w granicach
od 1000 do 6000 l. Zbiornik jest tak uformowany, by nie posiadał ostrych krawędzi i załamań.
Utrudniałyby one mieszanie cieczy i utrzymanie zbiornika w czystości. W najniższym
punkcie zbiornika, jest umieszczony zawór spustowy, pozwalający na opróżnienie resztek
cieczy roboczej. Zbiorniki są wykonywane z żywicy poliestrowej lub z polietylenu. Każdy
zbiornik musi być wyposażony w szczelną pokrywę. Jednocześnie w miarę wypryskiwania
cieczy, musi istnieć możliwość dopływu powietrza do zbiornika. Pod pokrywą jest
umieszczone sito wlewowe. W koszu sitowym często są montowane rozcieńczalniki służące
do przygotowania cieczy roboczej, a także płuczki do pojemników po środkach ochrony.
Każdy opryskiwacz powinien być wyposażony we wskaz
nik poziomu cieczy. Musi on być
tak usytuowany, by kierowca ciągnika miał możliwość łatwego skontrolowania poziomu
cieczy w zbiorniku. W nowszych konstrukcjach opryskiwaczy, dodatkowo instalowane sÄ…
zbiorniki czystej wody przeznaczone dla operatora do umycia po pracy twarzy i rąk, a także
osobny zbiornik czystej wody do umycia i opłukania opryskiwacza z zewnątrz i jego
instalacji cieczowej.
Pompa jest jednym z ważniejszych podzespołów opryskiwacza. We współczesnych
opryskiwaczach stosuje się w większości pompy membranowe. Pracują one zazwyczaj przy
ciśnieniu 1 12 bar. Niekiedy osiągają także ciśnienie dochodzące do 15 barów. W ostatnich
latach opracowano nową generację pomp membranowo tłokowych. Posiadają one bardziej
złożoną konstrukcję i osiągają ciśnienie robocze 40 50 bar.
Rys. 12. Schemat działania pompy membranowej [4, s. 13]
Pompy tłokowe i membranowe tłoczą ciecz nierównomiernie. Pojawiająca się pulsacja
ciśnienia wpływa niekorzystnie na równomierność oprysku i trwałość układu cieczowego.
Znaczne ograniczenie nierównomierności można osiągnąć przez zastosowanie powietrznika.
Sprężone w powietrzniku powietrze pod ciśnieniem 1/3 do 2/3 ciśnienia cieczy roboczej,
w sposób wystarczający niweluje pulsację pompy. Pompy są budowane także w wersjach
wielomembranowych. Ilość membran wpływa w sposób zasadniczy na wydajności pompy.
Pompy dwumembranowe osiągają wydatek 40 70 l/min. Współcześnie są budowane
konstrukcje wielomembranowe w układzie gwiaz
dzistym. Ten rodzaj pomp pozwolił
wyeliminować uciążliwe zjawisko pulsacji cieczy. W takich pompach powietrzniki nie są już
potrzebne. Prawidłowo dobrana pompa powinna zapewniać dostarczenie cieczy do
rozpylaczy pod odpowiednim ciśnieniem, a także umożliwiać efektywne mieszanie cieczy
w zbiorniku. Nominalna wydajność pompy jest osiągana wówczas, gdy wałek odbioru mocy
osiÄ…ga 540 obr/min.
Filtry w opryskiwaczu zapobiegajÄ… zapychaniu siÄ™ rozpylaczy podczas wykonywania zabiegu
ochrony. Układ filtracyjny składa się z kilku następujących po sobie stopni. Każdy następny
filtr jest wyposażony we wkład filtracyjny z siatką bardziej gęstą od poprzedniego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Rys. 13. Schemat filtrowania cieczy roboczej w opryskiwaczu [4, s. 15]
Siatki filtracyjne nie mogą być zbyt gęste, gdyż powodują wówczas nadmierne spadki
ciśnienia w układzie cieczowym opryskiwacza, a w pewnych przypadkach mogą nawet
odfiltrowywać zawiesinowe środki ochrony. Układ filtrowania cieczy opryskowej składa się
z następujących filtrów:
- sito wlewowe,
- filtr ssawny,
- filtr ciśnieniowy,
- filtry sekcyjne,
- filtry indywidualne rozpylaczy.
Mieszadło jest nieodzownym elementem każdego zbiornika. Umiejscowione w odpowiednim
miejscu nie dopuszcza do rozwarstwienia się cieczy w zbiorniku i umożliwia utrzymanie
stałego stężenia cieczy roboczej. We współczesnych opryskiwaczach dominują mieszadła
hydrauliczne. SÄ… one zbudowane w postaci odpowiednio uformowanej dyszy. Zasilanie
mieszadła powinno być niezależne od ustawienia zaworu sterującego, dlatego najbardziej
pożądanym rozwiązaniem jest zasilanie mieszadła bezpośrednio z pompy.
Zawory sterujące mają zadanie utrzymać stałe ciśnienie robocze, a tym samym stały
przepływ cieczy z pompy do rozpylaczy. System zaworów skierowuje ciecz do odpowiednich
odbiorników. W skład zespołu zaworów sterujących wchodzą:
- zawór regulacyjny  decyduje o wielkości żądanego ciśnienia cieczy roboczej,
- zawór główny (przelewowy)  odcina dopływ cieczy do zaworów sekcyjnych i kieruje ją
z powrotem do zbiornika,
- zawory sekcyjne  kierujÄ… ciecz do odpowiednich sekcji opryskowych,
- zawory kompensacyjne  służą do utrzymania stałego, zadanego ciśnienia cieczy
opryskowej w przypadku wykonywania zabiegów ochrony przy odciętym dopływie
cieczy do jednej lub kilku sekcji belki polowej.
Zawór główny i regulacyjny, a także zawory sekcyjne powinny znajdować się w zasięgu
ręki traktorzysty. Niekiedy jest to umożliwione poprzez umieszczenie zaworu sterującego na
specjalnym wysięgniku, montowanym do ramy opryskiwacza. Coraz częściej wprowadza się
zdalne sterowanie pracą zaworów, drogą elektryczną z użyciem zaworów
elektromagnetycznych lub elektrycznych.
Elektroniczne sterowniki w opryskiwaczach polowych i sadowniczych monitorujÄ… na
bieżąco pracę opryskiwacza (m.in. prędkość roboczą, wydatek jednostkowy, ilość zużytej
cieczy roboczej, powierzchniÄ™ wykonanego zabiegu itp.). UÅ‚atwiajÄ… one podejmowanie
decyzji i przeprowadzanie stosownych korekt parametrów przez operatora podczas pracy
opryskiwacza. W prowadzenie  komputerów pokładowych znacznie ułatwiło obsługę,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
a także zwiększyło dokładność dozowania cieczy opryskowej. Komputer sterujący dawką
cieczy roboczej składa się z:
- programowanego sterownika mikroprocesorowego,
- przetwornika (czujnika) prędkości roboczej,
- przetwornika ciśnienia,
- przepływomierza,
- zespołu wykonawczego (elektryczny zawór regulacji ciśnienia).
Zasada działania komputera pokładowego polega na utrzymaniu stałej dawki cieczy,
przez zmianę ciśnienia w zależności od prędkości roboczej. Przed rozpoczęciem opryskiwania
należy wprowadzić do sterownika założone parametry pracy opryskiwacza (m.in. dawkę
cieczy, ciśnienie robocze).
Rys. 14. Komputer pokładowy [katalog TeeJet Stany Zjednoczone]
Podczas wykonywania zabiegu czujnik zamontowany przy kole opryskiwacza przekazuje
do sterownika informacje o prędkości przetaczania opryskiwacza. Nawet gdy koła
opryskiwacza będą przemieszczać się z poślizgiem, prędkość jest dokładnie monitorowana.
Gdy sterownik otrzyma informację od czujnika o zmianie prędkości przetaczania, wówczas
samoczynnie dostosowuje założone nastawy tak, aby dawka cieczy była utrzymana na stałym,
założonym wcześniej poziomie. Przy spadku prędkości agregatu dopływ cieczy do rozpylaczy
zostaje ograniczony przez obniżenie ciśnienia. W przypadku zwiększenia prędkości, wydatek
cieczy zwiększa się, poprzez zwiększenie ciśnienia. Dokładność elektronicznych sterowników
jest bardzo wysoka. Niestety, regulacja dawki cieczy roboczej wyłącznie przez zmianę
ciśnienia nie jest pozbawiona wad, gdyż od wielkości ciśnienia zależy bezpośrednio wielkość
stosowanych kropel. Dla uzyskania pełnego zakresu regulacji potrzebna jest więc zmiana
wielkości rozpylaczy. Wprowadzenie do techniki ochrony  komputerów pokładowych
przyczyniło się do znacznej poprawy jakości opryskiwania.
Manometr ma za zadanie wskazywać ciśnienie cieczy użytkowej. Dla lepszej czytelności
wskazań zalecany zakres ciśnień zaznacza się kolorem zielonym. W opryskiwaczach
polowych jest to zakres od 1,0 do 5,0 barów, natomiast w sadowniczych od 5,0 15.0 barów.
Sektor zbyt wysokich ciśnień oznacza się kolorem czerwonym. Użycie manometrów
wypełnionych gliceryną znacznie zmniejsza drgania wskazówki.
Belka polowa składa się z kilku zawiasowo montowanych sekcji. Najmniejsze opryskiwacze
posiadają belki o długości 10 do 12 m Przyjmuje się, że długość belki powinna stanowić
wielokrotność szerokości roboczej siewnika. W praktyce najczęściej spotyka się
opryskiwacze z belkami o długościach 12, 15, 18, 21 m itd. Nowoczesne opryskiwacze
posiadają belki sięgające nawet 42 metrów. Belki mogą być rozkładane ręcznie lub
hydraulicznie. Belka polowa powinna być lekka i jednocześnie sztywna. Układ zawieszenia
i samopoziomowania belki powinien zapewniać równoległe położenie belki względem
opryskiwanej powierzchni, bez względu na zachowanie się podwozia opryskiwacza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 15. Wpływ ruchu belki polowej w płaszczyz
nie poziomej na równomierność poprzeczną [4, s. 16]
Opryskiwacz polowy musi być także wyposażony w mechanizm podnoszenia,
zapewniający regulację wysokości położenia rozpylaczy nad opryskiwaną powierzchnią.
Wystarczający zakres regulacji mieści się w zakresie 0,4 1,5 m.
Rozpylacze w opryskiwaczach polowych są bardzo ważnymi elementami. Od ich stanu
w dużej mierze zależy równomierność oprysku. Do zabiegów polowych zaleca się stosowanie
rozpylaczy pÅ‚askostrumieniowych o kÄ…cie oprysku 110º, rozmieszczonych na belce
w rozstawie co 0,5 m. W czasie oprysku ich odległość od chronionej uprawy również
powinna wynosić 0,5 m. Rozpylacze produkowane są w wielu wersjach. Pozwalają one
uzyskać krople o różnych wielkościach i oprysk o różnym charakterze. Wszystkie rozpylacze
zamontowane w opryskiwaczu powinny być tego samego typu i wielkości. Zapewnia to
uzyskanie właściwej równomierności poprzecznej całej belki.
Rys. 16. Wpływ wielkości kropli na stopień pokrycia opryskiwanej powierzchni [4, s. 26]
Międzynarodowa norma ISO wprowadziła jednolite oznaczenia rozpylaczy kodem
kolorowym i cyfrowym. Oznaczenia te stosują wszystkie renomowane firmy. Na przykład
przy ciśnieniu 3 barów, rozpylacze o wydatku 0,8 l/min (symbol 02) mają kolor żółty,
a o wydatku 1,6 l/min (symbol 0,4) kolor czerwony [tabela 5]. Rozpylacze produkowane sÄ…
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
głównie z tworzyw sztucznych (z polimerów) o specjalnych własnościach. Są one tanie
i jednocześnie odporne na szybkie rozkalibrowanie. Droższe wersje rozpylaczy produkowane
sÄ… ze stali nierdzewnej, hartowanej stali nierdzewnej lub ceramiki.
Opryskiwanie drobnymi kroplami jest korzystne, ponieważ zwiększa stopień pokrycia
(Rys. 16). Ponadto można zwiększyć wydajność opryskiwacza przez obniżenie dawki
wypryskiwanej cieczy. Jednak praktyczne użycie bardzo drobnych kropel i niskich dawek
cieczy jest utrudnione, ze względu na dużą podatność drobnych i lekkich kropel na zjawisko
znoszenia. Wielkość kropli zależy zarówno od wielkości zastosowanego rozpylacza, jak i od
ustawionego ciśnienia. Im wyższe ciśnienie, tym krople będą drobniejsze. Aby ograniczyć
zjawisko znoszenia można zastosować opryskiwacz z pomocniczym strumieniem powietrza
lub specjalne rozpylacze antyznoszeniowe. Należą do nich m.in. rozpylacze inżektorowe.
Następuje w nich napowietrzanie kropli, przez co stają się one większe i przez to mniej
podatne na działanie wiatru.
Rys. 17. Opryskiwacz polowy z pomocniczym strumieniem powietrza [12, s. 148]
Belka polowa z pomocniczym strumieniem powietrza [Rys.17], pomaga w znacznym
stopniu wyeliminować szkodliwe zjawisko znoszenia. Opryskiwacz jest wyposażony
w wentylator zamontowany w osi maszyny i rękawy rozprowadzające powietrze wzdłuż
ramion belki polowej. W dolnej części rękawa są zlokalizowane otwory wylotowe powietrza,
sąsiadujące tuż z rozpylaczami. Powietrze wypływając przez otwory formuje kurtynę, która
kieruje rozpyloną ciecz w opryskiwany łan. Pomocniczy strumień powietrza zmniejsza
znoszenie cieczy roboczej i jednocześnie ułatwia penetrację gęstych łanów roślin. Stosując
opryskiwacze z pomocniczym strumieniem powietrza można obniżyć zużycie pestycydów
o 25 30%. Pozwalają one również na wykonanie zabiegów z większymi prędkościami
roboczymi (do 10 12 km/godz.) i przy obniżonych dawkach cieczy (do 50 100 l/ha).
Opryskiwacze sadownicze różnią się nieco w swojej budowie od opryskiwaczy polowych.
Niezbędne jest w nich zastosowanie silnego strumienia powietrza, który przeniesie rozpyloną
ciecz na chronione drzewo lub krzew i jednocześnie poruszając liśćmi umożliwi pokrycie ich
z każdej strony. Strumień powietrza jest wytwarzany w przystawce wentylatorowej, która
zbudowana jest z przekładni zębatej lub pasowej, wirnika oraz obudowy wraz z kierownicami
strumienia powietrza. Wydajność wentylatora zależy od średnicy i prędkości obrotowej
wirnika. Nowoczesna przystawka wentylatorowa posiada jedno lub dwubiegową przekładnię
zębatą zwiększającą obroty WOM 3,5 do 5,0 krotnie W starszych konstrukcjach lub
mniejszych przystawkach spotyka się przekładnie pasowe. W wielu opryskiwaczach
sadowniczych stosuje siÄ™ wirniki o zmiennym kÄ…cie Å‚opat. Pozwala to na dostosowanie
wydajności wentylatora do wielkości i gęstości opryskiwanych drzew, a także do mocy
ciÄ…gnika.
Ponieważ opryskiwacze sadownicze o tradycyjnej budowie nie zapewniały równomiernej
dystrybucji cieczy w koronie drzewa, opracowano szereg nowych systemów emisji powietrza,
w których zmniejszono odległość pomiędzy wylotami powietrza i opryskiwanym obiektem.
Pozwoliło to bardziej precyzyjnie kierować ciecz opryskową i obniżyć emisję pestycydów do
środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rys. 18. Opryskiwacz sadowniczy z deflektorem: 1) wentylator, 2) deflektor, 3) rozpylacze [12, s. 152]
Takimi maszynami sÄ… np. opryskiwacze z deflektorami, tworzÄ…cymi pionowÄ… szczelinÄ™
wylotową kierują strumień powietrza poziomo lub pod niewielkim kątem w górę. Emitują one
mniejszą objętość powietrza niż tradycyjne wentylatory osiowe, ale większą niż wentylatory
promieniowe. Wentylatory osiowe z deflektorami dominujÄ… w nowoczesnych opryskiwaczach
sadowniczych. W sadach jednak pojawia się coraz więcej nowoczesnych opryskiwaczy
pozwalających na bardzo oszczędne stosowanie środków chemicznych. Należą do nich
opryskiwacze z kierowanym strumieniem powietrza, tunelowe, reflektorowe, sensorowe itp.
Dodatkowe wyposażenie opryskiwaczy
Coraz więcej współcześnie produkowanych opryskiwaczy jest wyposażanych
w instalację płuczącą. Dzięki niej mycie i płukanie opryskiwacza może odbywać się na polu.
Wirująca dysza umieszczona wewnątrz zbiornika spłukuje pozostałości cieczy roboczej z jego
ścianek. Rozcieńczony po myciu roztwór wypryskuje się na polu, na którym odbywał się
zabieg.
W celu ułatwienia utylizacji opakowań po środkach ochrony roślin, stosuje się do nich
płuczkę w postaci dyszy, która jest wprawiana w ruch obrotowy pod wpływem
przepływającej wody. Płuczka pustych opakowań jest umieszczana w rozwadniaczu
ulokowanym z boku opryskiwacza.
Kolejne urządzenia to znaczniki pianowe, które ułatwiają dokładne pokrycie powierzchni
pola opryskiem, bez powstawania  omijaków . Znacznik składa się z pojemnika na środek
pianotwórczy, urządzenia sterowniczego zasilanego z instalacji elektrycznej ciągnika, węży
rozprowadzających i dwóch dysz pianowych umieszczonych na końcach belki polowej.
Podczas przejazdu opryskiwacza dysze formujÄ… porcje piany rozmieszczone po polu co 20
30 m. Ułatwiają one prowadzenie opryskiwacza w uprawach płaskich, w których brak jest
ścieżek technologicznych.
Urządzenia pianotwórcze nie są potrzebne, jeśli agregat jest wyposażony w komputer
i urządzenie DGPS. Pozwala ono we współpracy z satelitami dokładnie wytyczyć kolejne
przejazdy opryskiwacza i precyzyjnie sterować dawką cieczy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Kalibracja opryskiwaczy
Przed wyjazdem w pole należy wcześniej wykonać kalibrację opryskiwacza. Polega ona
na takiej regulacji jego podzespołów, aby zabieg został wykonany zgodnie ze wcześniejszymi
założeniami. W czasie kalibracji należy ustalić i zgrać ze sobą następujące parametry pracy:
- dawkÄ™ cieczy roboczej [l/ha],
- wydatek jednostkowy rozpylacza [l/min],
- ciśnienie robocze [bar],
- prędkość roboczą [km/h].
Parametry oprysku można ustalić na kilka sposobów. Niżej zostaną przytoczone dwa:
- z użyciem wzoru na wydatek rozpylacza,
- na podstawie danych z tabeli wydatków rozpylaczy.
Sposób I
A. Ustalenie dawki cieczy
Należy określić dawkę cieczy jaką będziemy stosować, uwzględniając specyfikę i fazę
rozwojową uprawy, warunki zewnętrzne i technikę opryskiwania, oraz wskazania na etykiecie
środka ochrony roślin.
B. Ustalenie rozstawy rozpylaczy
Sprawdzamy rozstaw rozpylaczy na belce polowej. W przypadku zastosowania rozpylaczy
pÅ‚askostrumieniowych o kÄ…cie 110º rozpylacze powinny być rozmieszczone co 0,5 m.
C. Ustalenie prędkości agregatu
Tylko w ciągnikach nowej generacji lub wyposażonych w  komputer pokładowy możemy
na bieżąco odczytać prędkość jazdy agregatu po polu. W przypadku starszych ciągników
musimy określić prędkość jazdy według następującej procedury:
- zmierz czas przejazdu ciÄ…gnika z opryskiwaczem na odcinku 100 m,
- w czasie jazdy zadbaj o to, by obroty silnika zapewniały obroty nominalne WOM,
- odczytaj prędkość ciągnika z niżej zamieszczonej tabeli.
Tabela 4. Tabela służąca do obliczenia prędkości przejechania przez ciągnik odcinka 100 m [4, s. 28]
Czas
40 45 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 85 90 95 100
[s/100 m]
Prędkość
9,0 8,0 7,5 7,2 6,9 6,7 6,4 6,2 6,0 5,8 5,6 5,5 5,3 5,1 5,0 4,9 4,7 4,5 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6
[km/h]
Jeśli nie dysponujemy tabelą, prędkość można także obliczyć według wzoru:
100
V =        " 3,6 [km/h]
t
gdzie:
V  prędkość [km/h],
t  czas przejechania odcinka 100 m [s].
D. Ustalenie wydatku jednego rozpylacza
Wydatek oblicza siÄ™ ze wzoru:
Q " w " V
q =            [l/min]
600
gdzie:
q  wydatek jednego rozpylacza [l/min],
Q  dawka cieczy [l/ha],
w  rozstaw rozpylaczy na belce polowej [m], dla rozpylaczy o kÄ…cie 110° w = 0,5 metra,
V  prędkość agregatu [km/h].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
E. Ustalenie ciśnienie oprysku
Z tabeli wydatków pojedynczych rozpylaczy [Rys.20] dobieramy ciśnienie odpowiadające
obliczonemu wydatkowi rozpylacza. Jednocześnie zwracamy uwagę na konieczność
zgodności wartości prędkości jazdy i dawki cieczy w l/ha
F. Praktyczna weryfikacja wyników
Należy założyć ustalone rozpylacze i uruchomić opryskiwacz. Następnie należy ustawić
ciśnienie dobrane z tabeli wydatków (pkt E). Mierzymy po kolei wydatek kilku wybranych
rozpylaczy dla każdej z sekcji zbierając ciecz przez l minutę do wyskalowanego naczynia.
Uzyskane wydatki (objętości zebranej cieczy) należy porównać z wydatkiem obliczonym
w punkcie D. W przypadku istotnych różnic należy skorygować ciśnienie i powtórzyć pomiar.
Naczynia miarowe po badaniu należy starannie umyć. Tych naczyń nie wolno stosować do
innych celów.
Przeglądając tabelę wydatków i dawek cieczy łatwo zauważyć, że określona dawka cieczy
może być realizowana przy użyciu różnych rozpylaczy pracujących przy różnych ciśnieniach
i prędkościach roboczych. Trzeba pamiętać o tym, że każda z kombinacji typu rozpylacza
i ciśnienia cieczy powoduje wytwarzanie kropel innej wielkości. Dlatego ostateczny wybór
rozpylacza powinien uwzględniać przeznaczenie zabiegu, warunki pogodowe i technikę
opryskiwania.
Przykład:
Należy dobrać rozpylacz do wykonania oprysku o wydatku cieczy 300 l/ha. Dysponujemy
rozpylaczami pÅ‚askostrumieniowymi o kÄ…cie 110°, rozmieszczonych na belce co 0,5 m.
Zakładamy, że będziemy jez
dzić agregatem z prędkością 6 km/h.
Ze wzoru obliczamy wydatek jednostkowy rozpylacza:
Q " w " V 300 [l/ha] " 6 [km/h] " 0,5 [m]
q =             =                          = 1,5 [l/min]
600 600
W tabeli wydatków rozpylaczy odszukujemy rozpylacz o najbliższym wydatku do
obliczonego [Rys.20]. Jest to rozpylacz 110 04 (czerwony), który osiąga wydatek 1,46 [l/min]
przy ciśnieniu 2,5 bara. Sprawdzamy, że przy prędkości 6 km/h, stosując tego typu rozpylacze
uzyskamy wydatek 292 l/ha. Jest to wartość bardzo zbliżona do zakładanej (300 l/ha). Teraz
należy dokonać sprawdzenia trafności doboru parametrów podczas pomiaru wydatku
z jednego rozpylacza do naczynia pomiarowego w ciągu 1 min, przy ciśnieniu 2,5 bara.
Po sprawdzeniu w razie potrzeby można dokonać niewielkich korekt ciśnienia.
Sposób II
Jeżeli dysponujemy firmowymi rozpylaczami znanych producentów (TeeJet, Lechler, Albuz,
Sprays International Ltd itp.) nie musimy korzystać z wyżej podanego wzoru w celu
obliczania wydatku jednostkowego. Z tabeli dobieramy wówczas dla określonej dawki cieczy
(np. 150 l/ha) rozmiar rozpylacza, prędkość wykonywania zabiegu i ciśnienie w układzie
cieczowym. Oczywiście musimy wcześniej posiąść wiedzę na temat, na jakim biegu i przy
jakich obrotach silnika ciągnika osiągamy poszczególne prędkości jazdy.
Przykład:
Dla dawki 150 l/ha (147 l/ha) można dobrać rozpylacz 110 015 (zielony), mający wydatek
0,49 l/min przy ciśnieniu 2 barów, i prędkości 4 km/h, lub rozpylacz 110 01 (pomarańczowy)
mający wydatek 0,52 l/min przy ciśnieniu 5 barów i prędkości 4 km/h.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Tabela 5. Wydatki rozpylaczy pÅ‚askostrumieniowych o kÄ…cie oprysku 110º w standardzie ISO [4, s. 30]
110 01 POMARAC
CZOWY 110 04 CZERWONY
Dawka cieczy [l/ha] Dawka cieczy [l/ha]
przy prędkości [km/h]: przy prędkości [km/h]:
4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 10,0 12,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 10,0 12,0
1,5 0,28 85 67 57 48 42 34 28 1,5 1,13 339 271 226 194 170 136 113
2,0 0,33 98 79 65 56 49 39 33 2,0 1,31 392 314 261 224 196 157 L31
2,5 0,37 110 89 73 63 55 44 37 2,5 1,46 438 350 292 250 219 175 146
3,0 0,40 120 96 80 69 60 48 40 3,0 1,60 480 384 320 274 240 192 160
4,0 0,46 139 110 92 79 69 55 46 4,0 1,85 554 444 370 317 277 222 185
5,0 0,52 155 125 103 89 77 62 52 5,0 2,07 620 497 413 354 310 248 207
110 015 ZIELONY 110 05 BR
ZOWY
Dawka cieczy [l/ha] Dawka cieczy [l/ha]
przy prędkości [km/h]: przy prędkości [km/h]:
4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 10,0 12,0 4,0 5,0 6,0 7,0 3,0 10,0 12,0
1,3 0,42 127 101 85 73 64 51 42 1,5 1,41 424 338 283 242 212 170 141
2,0 0,49 147 118 98 84 73 59 49 2,0 1,63 490 391 327 280 245 196 163
1,5 0,55 164 132 110 94 82 66 55 2,5 1,83 548 439 365 313 274 219 183
3,0 0,60 180 144 120 103 90 72 60 3,0 2,00 600 480 400 343 300 240 200
4,0 0,69 208 166 139 119 104 83 69 4,0 2,31 693 554 462 396 346 277 231
5,0 0,77 232 185 155 133 116 93 77 5,0 2,58 775 619 516 443 387 310 258
110 02 ŻÓA
TY 110 06 SZARY
Dawka cieczy [l/ha] Dawka cieczy [l/ha]
przy prędkości [km/h]: przy prędkości [km/h]:
4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 10,0 12,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 10,0 12,0
1,5 0,57 170 137 113 97 35 68 57 1,5 1,70 509 408 339 291 255 204 170
2,0 0,65 196 156 131 112 98 73 65 2,0 1,96 588 470 392 336 294 2.35 196
2,5 0,73 219 175 146 125 110 88 73 2,5 2,19 657 526 438 376 329 263 219
3,0 0,80 240 192 160 137 120 96 80 3,0 2,40 720 576 480 411 360 288 240
4,0 0,92 277 221 185 158 139 111 92 4,0 2,77 831 665 554 475 416 333 277
5,0 1,03 310 247 207 177 155 124 103 5,0 3,10 930 744 620 531 465 372 310
110 03 NIEBIESKI 110 08 BIAA
Y
Dawka cieczy [l/ha] Dawka cieczy [l/ha]
przy prędkości [km/h]: przy prędkości [km/h]:
4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 10,0 12,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 10,0 12,0
1,5 0,85 255 204 170 145 127 102 85 1,5 2,26 679 542 453 388 339 272 226
2,0 0,98 294 235 196 168 147 118 98 2,0 2,61 734 626 523 448 392 314 261
2,5 1,10 329 264 219 188 164 131 110 2,5 2,92 876 701 584 501 438 351 292
3,0 1,20 360 288 240 206 130 144 120 3,0 3,20 960 768 640 549 480 384 320
4,0 1,39 416 334 277 238 208 166 139 4,0 3,70 1109 888 739 633 554 443 370
5,0 1,55 465 372 310 266 232 186 155 5,0 4,13 1239 991 826 708 620 496 413
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
[bar]
[bar]
[l/min]
[l/min]
Wydatek
Wydatek
Ciśnienie
Ciśnienie
[bar]
[bar]
[l/min]
[l/min]
Wydatek
Wydatek
Ciśnienie
Ciśnienie
[bar]
[bar]
[l/min]
[l/min]
Wydatek
Wydatek
Ciśnienie
Ciśnienie
[bar]
[bar]
[l/min]
[l/min]
Wydatek
Wydatek
Ciśnienie
Ciśnienie
Przechowywanie i konserwacja opryskiwaczy polowych i sadowniczych
Opryskiwacz powinien być przechowywany w suchym i zadaszonym pomieszczeniu.
Po zakończeniu sezonu opryskiwacz należy starannie umyć, spuścić wodę ze zbiornika
i całego układu, a następnie osuszyć. Wszystkie miejsca smarowania napełnić świeżym
smarem, lub olejem, części metalowe niemalowane przetrzeć olejem napędowym,
uszkodzone powierzchnie lakierowane oczyścić i pomalować ponownie. Węże oczyścić,
osuszyć, przetrzeć talkiem i zwinąć w kręgi. Przed sezonem zimowym, należy opróżnić
pompę i zbiornik opryskiwacza z resztek wody. Wody nie może być również w mieszadle,
filtrach, zaworze sterujÄ…cym i oprawach rozpylaczy. W innym wypadku grozi to zniszczeniem
podzespołów. Na okres zimowy należy wymontować rozpylacze i filtry.
Przepisy bhp podczas eksploatacji opryskiwaczy
W trakcie czynności przygotowawczych, oraz w czasie obsługi eksploatacyjnej należy
bezwzględnie przestrzegać następujące przepisy:
- opryskiwacz nie może być obsługiwany przez postronnych ludzi, nie zapoznanych
wcześniej z jego działaniem,
- opryskiwacza nie mogą obsługiwać kobiety i młodociani,
- przed pracą, w czasie trwania pracy i po jej zakończeniu nie wolno spożywać napojów
zawierajÄ…cych alkohol,
- podczas pracy nie wolno palić, pić i jeść. Po zakończeniu pracy, lub w przerwie należy
umyć ręce i twarz ciepłą wodą z mydłem, oraz przepłukać usta czystą wodą. Nie wolno
przystępować do pracy na czczo,
- opryskiwacza nie mogą użytkować osoby nawet z drobnymi skaleczeniami, ze względu
na wysoką toksyczność i duże stężenie środków chemicznych,
- czynności związane z obsługiwaniem opryskiwacza i przygotowaniem cieczy należy
wykonywać w odzieży ochronnej z nakrytą głową i okularach ochronnych, oraz
w rękawicach gumowych i półmasce,
- w miejscach, gdzie zastosowano środki chemiczne, nie wolno paść bydła i zbierać
plonów wcześniej niż po upływie okresu karencji,
- podczas pracy należy zwrócić uwagę na to, by opryskiwanie odbywało się z wiatrem
tzn. aby rozpylona ciecz nie spadała na obsługującego,
- opryskiwacz musi być przechowywany w stanie czystym,
- po skończonym oprysku, pozostałą ciecz w zbiorniku opryskiwacza należy rozcieńczyć
wodą w stosunku 1:10 i z powrotem wypryskać na opryskiwanym polu, z większą
prędkością roboczą,
- naprawy podzespołów opryskiwacza można wykonywać tylko przy wyłączonym
napędzie ciągnika, a ważniejsze naprawy przy zgaszonym silniku ciągnika,
- przed rozpoczęciem pracy należy sprawdzić, czy wszystkie śruby w opryskiwaczu są
dokładnie przykręcone,
- na opryskiwaczu, w miejscach, których podzespoły wirują powinny być zawsze założone
wszystkie osłony. Nie wolno bez nich pracować,
- transportując opryskiwacz drogą publiczną, należy korzystać z urządzeń świetlno
ostrzegawczych, oraz założyć trójkąt odblaskowy,
- zarówno podczas pracy jak i transportu bezwzględnie nie wolno na opryskiwaczu
przewozić postronnych ludzi,
- do pracy z opryskiwaczem zaleca się stosować ciągnik z kabiną,
- niedopuszczalna jest praca na pochyleniach przekraczajÄ…cych 10° na skÅ‚onie w poprzek
jazdy, oraz 15° na skÅ‚onie w kierunku jazdy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
ObowiÄ…zkowe badania opryskiwaczy
Opryskiwacze rolnicze w porównaniu z innymi maszynami rolniczymi w większości
krajów europejskich są traktowane wyjątkowo. Odzwierciedla się to we wprowadzeniu
obowiązku okresowych badań technicznej sprawności opryskiwaczy. W Polsce obowiązek
ten został prawnie wprowadzony od 1999 roku. Środki ochrony roślin można stosować tylko
sprzętem sprawnym technicznie przebadanym w Stacjach Kontroli Opryskiwaczy. Po badaniu
opryskiwacza, rolnik otrzymuje zaświadczenie stwierdzające poprawność funkcjonowania
opryskiwacza i jego podzespołów. Widomym znakiem zaliczenia badania jest nalepka
przylepiona na opryskiwacz.
Opryskiwacze plecakowe
Opryskiwacz plecakowy z napędem ręcznym jest wyposażony w pompę ciśnieniową.
Składa się ze zbiornika, w którym umieszczona jest pompa nurnikowa z powietrznikiem,
oraz zaworami ssawnym i tłocznym. Dz
wignia napędu jest połączona z tłoczyskiem nurnika.
W otworze wlewowym jest umieszczone sito, natomiast filtr ssawny wewnÄ…trz zbiornika,
a filtr tłoczny w rękojeści lancy. Dodatkowo w razie potrzeby można zainstalować przedłużacz
lancy. W lancy można zainstalować wymienne rozpylacze ciśnieniowe z wkładką wirową lub
rozpylacze szczelinowe.
Plecakowe opryskiwacze pneumatyczne z napędem silnikowym są wyposażone
w wentylator, którego wirnik ma wspólną oś z wysokoobrotowym silnikiem spalinowym.
Od wentylatora odchodzi rura wylotowa z giętkim przegubem, zastępująca lancę opryskiwacza.
Na końcu rury znajduje się zwężona nasadka spełniająca rolę dyszy powietrznej, wewnątrz
której znajduje ujście ciecz doprowadzana wąskim przewodem ze zbiornika. W czasie
pracy wentylatora strumień powietrza przepływający przez dyszę z dużą prędkością rozpyla
ciecz na drobne krople. Plecakowe opryskiwacze pneumatyczne z napędem silnikowym
zapewniają dużą wydajność pracy przy niewielkim wysiłku obsługującego.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich elementów składa się opryskiwacz?
2. Do czego służą elektroniczne sterowniki wykorzystywane w opryskiwaczach?
3. Jaki jest wpływ ciśnienia na wielkość kropli uzyskiwanej w rozpylaczach?
4. Na czym polega zjawisko znoszenia kropel, jak można temu zapobiegać?
5. Co to jest kalibracja opryskiwacza i jak siÄ™ jÄ… przeprowadza?
6. W jaki sposób należy konserwować opryskiwacze?
7. Jakie zasady bhp należy przestrzegać przy obsłudze opryskiwaczy?
8. Jak zbudowane sÄ… opryskiwacze plecakowe?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj pomiar rzeczywistej prędkości jazdy ciągnika. Pomiar wykonaj na odcinku
o długości 100 m wytyczonym na polu. Wykonaj pomiary dla różnych kombinacji biegów
ciągnika z użyciem reduktora i bez. Zadbaj o to, by ciągnik w czasie jazdy miał takie obroty
silnika, które zagwarantują nominalną pracę pompy opryskiwacza. Oblicz prędkość jazdy
wyrażoną w km/h.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wykonać kilka przejazdów ciągnikiem wybierając różne przełożenia w skrzyni biegów,
4) wykonać obliczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, opryskiwacz zawieszany,
- instrukcje obsługi opryskiwacza i ciągnika,
- taśma pomiarowa, stoper, zestaw kluczy monterskich,
- materiały piśmiennicze,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Wykonaj niezbędne obliczenia, przed wykonaniem zabiegu ochrony pszenicy przed
chwastem komosa biała. Przygotuj opryskiwacz zawieszany o pojemności zbiornika 400 l, do
wykonania zabiegu ochrony. Załóż,, że należy opryskać pole o powierzchni 6 ha. Herbicyd
 Chwastox 500 SL należy zastosować w ilości 1,5 l/ha, w zalecanej ilości wody 200 l/ha,
zastosuj oprysk średniokroplisty. Załóż prędkość roboczą 5 km/h. Oblicz ile będziesz
potrzebował wody i herbicydu aby wykonać zabieg na całym polu. Oblicz wydatek
jednostkowy jednego rozpylacza. Dobierz odpowiedni rozmiar rozpylacza i określ ciśnienie
przy jakim wykonasz zabieg.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obliczyć potrzebną ilość wody i środka ochrony roślin,
3) obliczyć ile litrów herbicydu należy wlać do jednego zbiornika opryskiwacza,
4) obliczyć wydatek rozpylacza,
5) dobrać rozmiar rozpylacza,
6) określić ciśnienie, przy jakim będzie wykonany zabieg.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały piśmiennicze,
- tabela z wydatkami rozpylaczy,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Posługując się tabelą wydatków rozpylaczy, dobierz parametry wykonania zabiegu
ochrony plantacji ziemniaków przed zarazą ziemniaczaną, fungicydem  Rywal 500 SC .
Masz do dyspozycji opryskiwacz zawieszany o pojemności zbiornika 400 l. Ziemniaki są
uprawiane na polu o powierzchni 4 ha. Fungicyd należy zastosować w ilości 3 l/ha,
w zalecanej ilości wody 400 l/ha, oprysk drobnokroplisty. Korzystając z tabeli wydatków
określ rodzaj rozpylacza, prędkość roboczą z jaką będzie należało wykonać zabieg oraz
ciśnienie. Oblicz ile będziesz potrzebował wody i fungicydu aby wykonać zabieg na całym
polu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
2) obliczyć potrzebną ilość wody i środka ochrony roślin,
3) obliczyć ile litrów fungicydu należy wlać do jednego zbiornika opryskiwacza,
4) dobrać parametry pracy z tabeli wydatków rozpylaczy,
5) dobrać rozmiar rozpylacza.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały piśmiennicze,
- tabela z wydatkami rozpylaczy,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Przygotuj opryskiwacz do przechowania między sezonami. Wykonaj niezbędne
czynności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać fragment instrukcji dotyczący konserwacji opryskiwaczy,
4) wykonać wszystkie czynności zgodnie z zaleceniami producenta,
5) sprawdzić stan techniczny maszyny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, opryskiwacz zawieszany,
- instrukcje obsługi opryskiwacza i ciągnika,
- zestaw kluczy monterskich, smarownica,
- środki do konserwacji,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować budowę i opisać działanie opryskiwacza?
ðð ðð
2) określić funkcje elementów składowych opryskiwacza?
ðð ðð
3) zminimalizować zjawisko znoszenia kropel oprysku?
ðð ðð
4) przeprowadzić kalibrację opryskiwacza?
ðð ðð
5) obliczyć potrzebną ilość wody i preparatu do przeprowadzenia
zabiegu?
ðð ðð
6) określić prędkość roboczą ciągnika rolniczego?
ðð ðð
7) interpretować informacje uzyskane z etykiety preparatu?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 35 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do nawozów naturalnych nie należy
a) gnojowica.
b) gnojówka.
c) mocznik.
d) obornik.
2. Nawozy naturalne wolno stosować na
a) glebach zalanych wodÄ….
b) glebach przykrytych śniegiem.
c) glebach zamarzniętych do głębokości 30 cm.
d) glebach nie zalanych wodą, nie przykrytych śniegiem i niezamarzniętych.
3. Planując nawożenie
a) należy uwzględnić wymagania pokarmowe roślin.
b) nie wolno mieszać nawozów mineralnych i naturalnych.
c) nie jest istotne obliczanie zapotrzebowania pokarmowego roślin.
d) należy co roku zmieniać rodzaj stosowanych nawozów.
4. Siewniki nawozowe w porównaniu z rozsiewaczami odśrodkowymi
a) wysiewają nawóz dokładniej.
b) wysiewają nawóz szybciej.
c) sÄ… bardziej wydajne.
d) ich budowa jest mniej skomplikowana.
5. Na rysunku obok przedstawiono
a) rozrzutnik wÄ…skopasmowy.
b) rozrzutnik szerokopasmowy.
c) wóz paszowy.
d) rozrzutnik ze zdemontowanym adapterem.
Rys. do zad. 5. [10, s. 81]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
6. Na podłodze rozrzutników obornika instaluje się przenośniki
a) kubełkowe.
b) taśmowe.
c) łańcuchowo listwowe.
d) śrubowe.
7. Ilość rozrzuconego przez roztrząsacz obornika na jednostce powierzchni zależy od
a) ciężaru obornika.
b) masy objętościowej obornika.
c) prędkości obrotowej bębnów roboczych.
d) prędkości jazdy agregatu i prędkości przenośnika.
8. Mechanizm zapadkowy w rozrzutnikach obornika napędza
a) bęben roboczy.
b) układ jezdny.
c) przenośnik łańcuchowo listwowy.
d) układ hamulcowy.
9. A
adowacz chwytakowy przyczepiany T 214 CYKLOP posiada
a) pompę hydrauliczna z napędem elektrycznym.
b) nie posiada pompy hydraulicznej.
c) posiada własna pompę hydrauliczną napędzaną WOM.
d) korzysta z hydrauliki zewnętrznej ciągnika.
10. Poprawna nazwa środków używanych w rolnictwie przy pomocy opryskiwaczy to
a) preparaty chemiczne.
b) substancje chemiczne.
c) środki ochrony roślin.
d) środki do oprysku roślin.
11. Środek bardzo toksyczny dla ludzi jest oznaczony jako środek klasy
a) I.
b) II.
c) III.
d) IV.
12. Karencja jest to okres
a) przydatności do używania środków ochrony roślin.
b) który powinien upłynąć między ostatnim dopuszczalnym terminem stosowania
środka, a zbiorem rośliny uprawnej.
c) w ciągu którego ludzie, zwierzęta i pszczoły nie powinny stykać się z roślinami, na
których stosowano środki ochrony roślin.
d) w ciągu którego ludzie, zwierzęta i pszczoły nie powinny przebywać na terenie lub
w obiektach gdzie stosowano środki ochrony roślin.
13. OdlegÅ‚ość pÅ‚askostrumieniowych rozpylaczy o kÄ…cie 110° od powierzchni opryskiwanej
powinna wynosić
a) 30 cm.
b) 50 cm.
c) 70 cm.
d) 90 cm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
14. Wydatek pojedynczego rozpylacza wyraża się w jednostkach
a) m/s.
b) l/min.
c) litrach.
d) kg/s.
15. Kalibrowanie opryskiwacza polega na
a) ustaleniu prędkości agregatu.
b) wyregulowaniu ciśnienia.
c) ustaleniu dawki oprysku.
d) dobraniu prędkości zabiegu, ciśnienia, rozmiaru rozpylacza i dawki oprysku.
16. Do opryskiwacza nie należy
a) zawór sterująco rozdzielczy.
b) pompa.
c) wakuometr.
d) mieszadło.
17. Powietrznik w pompie opryskiwacza służy do
a) odpowietrzenia układu cieczowego.
b) zlikwidowania pulsacji cieczy.
c) uzupełnienia powietrza w zbiorniku opryskiwacza.
d) napowietrzeniu roztworu cieczy roboczej.
18. Opryskiwacz zawieszany z ciągnikiem niższej klasy, niż zalecany w instrukcji
opryskiwacza
a) może być zagregatowany, pod warunkiem obciążenia przedniej osi ciągnika.
b) może być zagregatowany, pod warunkiem niecałkowitego napełniania zbiornika.
c) może być zagregatowany, przy zachowaniu szczególnej ostrożności.
d) nie może być zagregatowany.
19. Wskaz
nik poziomu cieczy w zbiorniku
a) musi być w każdym opryskiwaczu.
b) musi być tylko w opryskiwaczach polowych.
c) musi być tylko w opryskiwaczach sadowniczych.
d) obecność wskaz
nika nie jest wymagana.
20. Stan techniczny każdego opryskiwacza musi być obowiązkowo przebadany w Stacji
Kontroli Opryskiwaczy
a) jeden raz w ciÄ…gu roku.
b) co 2 lata.
c) co 3 lata.
d) badania nie sÄ… obowiÄ…zkowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko...............................................................................
Eksploatacja maszyn i urządzeń do nawożenia i ochrony roślin
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
6. LITERATURA
1. Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996
2. Ciągniki i maszyny rolnicze 1995/96. Katalog PIMR, Poznań 1997
3. Dąbrowski S. i Kozłowska D.: Maszyny i ciągniki rolnicze. PWRiL, Warszawa 1981
4. Doruchowski G., Hołownicki R.: Nowoczesna technika opryskiwania upraw polowych.
Plantpress, Kraków 2001
5. Kuczewski J., Waszkiewicz Cz.: Mechanizacja rolnictwa. Maszyny i urzÄ…dzenia do
produkcji roślinnej i zwierzęcej. SGGW, Warszawa 1997
6. Kuczewski J., Majewski Z.: Podstawy eksploatacji maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa
1995
7. Nowacki T.: Mechanizacja rolnictwa 2. PWRiL, Warszawa 1984
8. Ogólna uprawa roli i roślin. PWRiL, Warszawa 1996
9. Praktyczne podstawy ochrony roślin, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa
i Obszarów Wiejskich, Poznań 1999
10. Waszkiewicz Cz.: Maszyny i urzÄ…dzenia rolnicze. WSiP, Warszawa 1998
11. Waszkiewicz Cz.: Maszyny rolnicze. Maszyny i urządzenia do produkcji zwierzęcej
Cz. II. WSiP, Warszawa 1996
12. Waszkiewicz Cz., Kuczewski J.: Maszyny rolnicze. Maszyny i urzÄ…dzenia do produkcji
roślinnej Cz. I. WSiP, Warszawa 2002
13. Wybrane zagadnienia regulacji i obsługi maszyn rolniczych. SGGW, Warszawa 1993
- Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 26 lipca 2000 r (Dz. U. Nr 89 poz. 991) oraz
ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr
91, poz. 876)
- RozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie
szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich
stosowania (Dz. U. z 2001 r. Nr 60, poz. 616)
- RozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 czerwca 2002 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony
roślin oraz nawozów mineralnych i organiczno mineralnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 99,
poz. 896)
- RozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 marca 2002 r. w sprawie
szczegółowych zasad wydawania zezwoleń na dopuszczenie środków ochrony roślin
do obrotu i stosowania (Dz. U. z 2002 r. Nr 24, poz. 250 ze zm.)
- RozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie
przeprowadzenia badań opryskiwaczy (Dz. U. z 2001 r. Nr 137, poz. 1544)
- RozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 maja 2004 r. w sprawie
szczegółowych wymagań dla jednostek organizacyjnych prowadzących szkolenia
w zakresie obrotu, konfekcjonowania lub stosowania środków ochrony roślin,
programów tych szkoleń oraz wzoru zaświadczenia o ukończeniu szkolenia (Dz. U.
z 2004 r. Nr 140, poz. 1490)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52