Małgorzata Alfawicka
}ð Maszyny i inne urzÄ…dzenia techniczne należą do podstawowego i
powszechnie stosowanego wyposażenia pracy.
}ð Szacuje siÄ™, że okoÅ‚o 80% wypadków ma zwiÄ…zek z ich
eksploatacją, w szczególności z obsługą. Taka jest skala strat
wynikających z wydarzeń wypadkowych z ich udziałem.
}ð Po to aby starty minimalizować wdrożono wiele dyrektyw natury
technicznej, ekonomicznej i społecznej pokrywających wszelkie
aspekty bezpiecznego użytkowania maszyn i urządzeń
technicznych
Dyrektywa ramowa 89/391/EWG  dotyczy wdrożenia
środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy
zdrowia podczas pracy.
Dyrektywa szczegółowa 89/655/EWG (zmieniona dyrektywą
95/63/WE i 2001/45/EWG)  określa minimalne
wymagania w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
podczas używania przez pracowników wyposażenia
roboczego podczas pracy w zakresie m.in.:
- Urządzeń sterowniczych uruchamiania i zatrzymywania
- Ograniczenia emisji substancji szkodliwych,
promieniowania i hałasu
- Ograniczenia zagrożeń związanych z elektrycznością
- Zapewnienie odpowiedniej przestrzeni roboczej i
dostępu w zakresie obsługi i konserwacji
- Stosowanie urządzeń ostrzegawczych
}ð Dyrektywa 95/63/WE  okreÅ›la obowiÄ…zki
pracodawcy w zakresie kontroli stanu technicznego
wyposażenia roboczego oraz rejestracji wyników
tych kontroli; dodatkowo dyrektywa ta rozszerza
obszar przedmiotowy dyrektywy o wymagania
dotyczące sprzętu ruchomego oraz sprzętu
służącego do dz
wigania ładunków.
}ð Dyrektywa 2001/45/WE  okreÅ›la wymagania w
odniesieniu do sprzętu roboczego służącego
tymczasowej pracy na wysokości, w szczególności
drabin, lin, rusztowań.
Powyższe wymagania w formie ujednoliconego tekstu
zawiera dyrektywa 2009/104/WE.
Dyrektywa szczegółowa wraz z dyrektywami
uzupełniającymi została przeniesiona do
polskiego prawa:
- RozporzÄ…dzeniem Ministra Gospodarki z dnia
30.10.2002 r. w sprawach minimalnych
wymagań dotyczących bezpieczeństwa i
higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn
przez pracowników podczas pracy.
Wszelkie maszyny i inne urzÄ…dzenia
techniczne, narzędzia oraz instalacje
użytkowane podczas pracy, a także sprzęt do
tymczasowej pracy na wysokości, w
szczególności drabiny i rusztowania.
}ð Wg rozporzÄ…dzenia Ministra Gospodarki z dnia 30.10.2002r
w sprawie minimalnych wymagań dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania
maszyn przez pracowników podczas pracy
- Elementy sterownicze
- Układy sterownicze
- Zatrzymywanie
- Zatrzymywanie awaryjne
- Ochrona przed zagrożeniami powodowanymi wyrzucanymi
przedmiotami, emisją gazów, oparów, lub pyłów
- Stateczność
- Ochrona przed zagrożeniami będącymi następstwem
oderwania lub rozpadnięcia się części maszyn
- Ochrona przed elementami ruchomymi
- Oświetlenie miejsc i stanowisk pracy lub
konserwacja maszyn
- Zabezpieczenie przed oparzeniami i
odmrożeniami
- Stosowanie maszyn zgodnie z przeznaczeniem
- Bezpieczeństwo przy konserwacji maszyn
- Odłączenie od zasilania
- Bezpieczny dostęp do różnych miejsc maszyn
w związku z jej użytkowaniem
- Ochrona przed pożarem i wybuchem
- Ochrona przed zagrożeniem prądem
elektrycznym
}ð W przypadku gdy bezpieczne użytkowanie maszyn
jest uzależnione od warunków, w jakich są one
instalowane, pracodawca powinien poddać maszyny:
- Wstępnej kontroli  po ich zainstalowaniu, a przed
przekazaniem do eksploatacji po raz pierwszy
- Kontroli po zainstalowaniu na innym stanowisku
pracy lub miejscu.
Kontroli takiej dokonują jednostki działające na
podstawie odrębnych przepisów albo osoby
upoważnione przez pracodawcę i posiadające
odpowiednie kwalifikacje.
}ð Maszyny narażone na dziaÅ‚anie czynników powodujÄ…cych
pogorszenie ich stanu technicznego, co może spowodować
powstanie stanu niebezpiecznego, muszą być poddawane:
- Okresowej kontroli, a także badaniom przez jednostki działające
na podstawie odrębnych przepisów albo osoby upoważnione
przez pracodawcÄ™ i posiadajÄ…ce odpowiednie kwalifikacje;
- Specjalnej kontroli przeprowadzonej przez jednostki działające
na podstawie odrębnych przepisów albo osoby upoważnione
przez pracodawcÄ™ i posiadajÄ…ce odpowiednie kwalifikacje, w
przypadku możliwości pogorszenia bezpieczeństwa związanego
z maszyną, a będącego wynikiem:
- prac modyfikacyjnych
- zjawisk przyrodniczych
- wydłużenia czasu postoju maszyny
- niebezpiecznych uszkodzeń oraz wypadków przy pracy
}ð Wyniki kontroli rejestruje siÄ™ i przechowuje do
dyspozycji zainteresowanych organów, zwłaszcza
nadzoru i kontroli warunków pracy przez okres 5
lat od dnia zakończenia tych kontroli, o ile odrębne
przepisy nie stanowiÄ… inaczej.
}ð Jeżeli maszyny sÄ… użytkowane poza terenem
zakładu pracy, w miejscu ich użytkowania powinien
być dostępny dokument potwierdzający
przeprowadzenie ostatniej kontroli maszyn.
}ð Jeżeli obsÅ‚uga, naprawa, remont lub konserwacja
maszyn powoduje zagrożenie dla bezpieczeństwa
lub zdrowia pracowników, pracodawca powinien
zapewnić, aby czynności te wykonywane były przez
pracowników upoważnionych i posiadających
odpowiednie kwalifikacje.
Pracodawca powinien zapewnić pracownikom dostęp do
informacji, w tym pisemnych instrukcji dotyczÄ…cych
użytkowania maszyn, zwanych dalej instrukcjami.
Instrukcja zawierajÄ… co najmniej informacje dotyczÄ…ce
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie:
- Warunków użytkowania maszyn
- Występowania możliwych do przewidzenia sytuacji
nietypowych
- Praktyki użytkowania maszyn
Instrukcje powinny być zrozumiałe dla pracowników,
których dotyczą.
Pracodawca powinien poinformować pracowników o zagrożeniach
zwiÄ…zanych z maszynami znajdujÄ…cymi siÄ™ w miejscu pracy lub
jego otoczeniu oraz wszelkich zmianach w nich wprowadzonych
w takim zakresie, w jakim te zmiany mogą mieć wpływ na
bezpieczeństwo maszyn, nawet gdy pracownicy bezpośrednio
nie użytkują tych maszyn.
Pracodawca podejmuje niezbędne działanie, aby pracownicy:
- użytkujący maszyn odbyli odpowiednie przeszkolenie w
zakresie bezpiecznego ich użytkowania
- wykonujący naprawy, modernizację, konserwację lub obsługę
maszyn odbyli specjalistyczne przeszkolenie w tym zakresie.
Pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich
przedstawicielami zagadnienia związane z bezpieczeństwem i
higieną pracy w zakresie określonym w rozporządzeniu oraz
umożliwić pracownikom udział w dyskusji w tych sprawach.
TRIADA BEZPIECZEC
STWA
RozwiÄ…zania konstrukcyjne
Dobór i stosowanie urządzeń ochronnych
Informowanie użytkownika o zagrożeniu
Eliminowanie lub organicznie możliwie dużej liczby zagrożeń
poprzez:
- Unikanie stosowania ostrych krawędzi, naroży, wystających części
itp.
- Uczynienie maszyn  bezpiecznych samych w sobie przez: kształt
i wzajemne rozmieszczenie mechanizmów i części, ograniczenia
siły potrzebnej do przesterowania elementów sterowniczych,
ograniczenie masy lub prędkości elementów ruchomych,
ograniczenie drgań i hałasu
- Stosowanie  dobrych praktyk przy projektowaniu, wykonaniu i
modernizacji maszyn (metody obliczeniowe, zastosowane
materiały)
- Stosowanie bezpiecznych technologii, procesów i sposobów
zasilania (ograniczenie zagrożeń ze strony mediów i
nośników energii)
- Przestrzeganie zasad ergonomii w układzie człowiek 
maszyna
- Właściwe systemy sterownia, pozwalające na unikniecie
zagrożeń (możliwość zatrzymania, w tym zatrzymania
awaryjnego, brak możliwości przypadkowego uruchomienia,
czytelność i jednoznaczność opisów)
- Ograniczenie ekspozycji poprzez mechanizacjÄ™ i
automatyzację w szczególności w zakresie za i wyładunku
oraz umiejscowienie punktów nastawienia, regulacji i
konserwacji poza strefami zagrożenia.
}ð OsÅ‚ony: staÅ‚e i ruchome (PN-EN 953) oraz
sprzężone z urządzeniami blokującymi (PN-EN
1088)
}ð Sterowanie oburÄ™czne (PN-EN 574)
}ð UrzÄ…dzenia odlegÅ‚oÅ›ciowe nie mechaniczne (PN-EN
61496)
}ð UrzÄ…dzenia odlegÅ‚oÅ›ciowe mechaniczne (PN-EN
1760) linki, maty, podesty czułe na nacisk
- Bezpośrednio na maszynie (znaki barwne, bezpieczeństwa,
napisy)
- W dokumentacji towarzyszącej (instrukcje obsługi
określające dane i normalne przeznaczenie funkcjonalne
maszyn, informacje o bezpiecznych metodach transportu
maszyn i magazynowania, uruchamiania, demontażu i
złomowania, a także procedur postępowania w sytuacjach
awaryjnych)  dokumentację towarzyszącą należy
traktować jako integralną część maszyny
- Sygnały i urządzenia ostrzegawcze (akustyczne i optyczne)
- Instrukcje stanowiskowe i szczegółowe instruktaże
operatorów
 Dokumentacja:
- Instrukcja obsługi (w języku polskim)
- Deklaracja zgodności (w języku polskim); jako zwieńczenie
przeprowadzonego procesu oceny zgodności; wydaje
wprowadzajÄ…cy do obrotu (producent, jego przedstawiciel
na terenie UE lub importer)
Oznakowanie:
- oznakowanie CE  zasada domniemania zgodności z
wymaganiami zasadniczymi
- wymagane informacje na wyrobie: oznaczenie producenta,
rodzaj, typ, nr fabryczny urzÄ…dzenia, podstawowe
parametry techniczne, rok produkcji
- umieszczenie na wyrobie, w szczególności przy
urzÄ…dzeniach sterowniczych oznaczenia, napisy, znaki,
zrozumiałe dla operatora
}ð UrzÄ…dzenia ochronne  osÅ‚ony lub takie urzÄ…dzenia, które
spełniają jedną lub więcej z niżej wymienionych funkcji:
- zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych
- powstrzymują ruch elementów niebezpiecznych,
zanim pracownik znajdzie siÄ™ w strefie
niebezpiecznej
- nie pozwalają na włączenie ruchu elementów
niebezpiecznych, jeśli pracownik znajduje się w
strefie niebezpiecznej
- zapobiega naruszeniu normalnych warunków pracy
maszyn i innych urządzeń technicznych
- nie pozwala na uaktywnienie innych czynników
niebezpiecznych lub szkodliwych
 - zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu
bezpośrednio przy obsłudze maszyny, jak i osobom znajdującym się w
jej pobliżu,
- działać niezawodnie, posiadać odpowiednią trwałość i wytrzymałość,
- funkcjonować samoczynnie, niezależnie od woli i uwagi
obsługującego, w przypadkach gdy jest to celowe i możliwe,
- nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez pomocy narzędzi,
- nie mogą utrudniać wykonywania operacji technologicznej ani
ograniczać możliwości śledzenia jej przebiegu oraz nie mogą
powodować zagrożeń i dodatkowego obciążenia fizycznego lub
psychicznego pracowników.
Zagrożenie  potencjalne z
ródło szkody
Szkoda  uraz fizyczny lub pogorszenie stanu zdrowia.
Termin  zagrożenie może być uszczegółowiony:
- przez podanie jego pochodzenia, np.:
zagrożenie mechaniczne
zagrożenie elektryczne
- charakteru oczekiwanej szkody, np.:
zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym
zagrożenie cięciem
zagrożenie zatruciem
zagrożenie pożarem
Zagrożenie:
Istnieje stale podczas zgodnego z przeznaczeniem
użytkowania maszyny, np.:
- ruch niebezpiecznych przemieszczających się części,
- niezdrowa pozycja ciała
- emisja hałasu
- wysoka temperatura
Może wystąpić nieoczekiwanie, np.:
- wybuch
- zagrożenie zgnieceniem w wyniku nieoczekiwanego
uruchomienia
- wyrzucenie części w wyniku oderwania
- upadek z powodu przyspieszenia
Część czynników fizycznych może, które mogą być przyczyną
urazów powodowanych mechanicznym działaniem
- części maszyn
- narzędzi
- wyrzucanych materiałów stałych albo płynnych
Podstawowe rodzaje zagrożeń mechanicznych:
- zgniecenia
- ścinaniem
- przecięciem
- wplÄ…taniem
- wciągnięciem lub pochwyceniem
- uderzeniem
- przekłuciem lub przebiciem
- tarciem
- wytryskiem cieczy pod wysokim ciśnieniem
Wielkości jakie należy brać pod uwagę przy
identyfikacji zagrożeń mechanicznych:
- kształt
- wzajemne położenie, usytuowanie
- masę i stateczność
- przyspieszenie
- wytrzymałość mechaniczną
- energiÄ™ potencjalnÄ…
}ð Zastosowanie odlegÅ‚oÅ›ci bezpieczeÅ„stwa
}ð Ograniczenie siÅ‚y i energii
}ð Zastosowanie osÅ‚on
}ð Zastosowanie elektroczuÅ‚ych urzÄ…dzeÅ„ ochronnych
ć% Przeznaczonych do wykrywania osób
ć% Urządzenia ochronne czułe na nacisk
}ð Zastosowanie urzÄ…dzeÅ„ zabezpieczajÄ…cych
ć% Oburęczne urządzenia sterujące
ć% Urządzenia zezwalające
}ð Zastosowanie urzÄ…dzeÅ„ do zatrzymywania awaryjnego
}ð OdÅ‚Ä…czanie i rozpraszanie energii
}ð Powrót do normalnej pracy
}ð Zastosowanie systemów sterownia
- elektromechanicznego
- hydraulicznego i pneumatycznego
}ð maszyny i narzÄ™dzia oraz ich urzÄ…dzenia ochronne powinny być utrzymywane w stanie
sprawności technicznej i czystości zapewniającej użytkowanie ich bez szkody dla
bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz stosowane tylko w procesach i warunkach, do
których są przeznaczone,
}ð o dostrzeżonych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik powinien niezwÅ‚ocznie
zawiadomić przełożonego,
}ð maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny być niezwÅ‚ocznie
zatrzymane i wyłączone z zasilania energią. Wznowienie pracy maszyny bez usunięcia
uszkodzenia jest niedopuszczalne,
}ð maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostajÄ…ce w naprawie powinny być wycofane z
użytkowania oraz wyraz
nie oznakowane tablicami informacyjnymi i zabezpieczone w sposób
uniemożliwiający ich uruchomienie,
}ð maszyn bÄ™dÄ…cych w ruchu nie wolno pozostawiać bez obsÅ‚ugi lub nadzoru, chyba że
dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej,
}ð pracodawca jest obowiÄ…zany ustalić rodzaje maszyn, które wymagajÄ… staÅ‚ej obsÅ‚ugi, a
pozostawianie ich bez niej może być przyczyną katastrofy, wybuchu lub pożaru, oraz ustalić
szczegółowe warunki obsługi i nadzoru nad pracą tych maszyn,
}ð maszyn bÄ™dÄ…cych w ruchu nie wolno naprawiać, czyÅ›cić i smarować, z wyjÄ…tkiem smarowania
za pomocą specjalnych urządzeń określonych w dokumentacji techniczno-ruchowej,
}ð pracownicy zatrudnieni przy obsÅ‚udze maszyn z ruchomymi elementami nie mogÄ… pracować w
odzieży z luz
nymi (zwisającymi) częściami, jak np. luz
no zakończone rękawy, krawaty, szaliki,
poły, oraz bez nakryć głowy okrywających włosy,
}ð w czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest rÄ™czne zakÅ‚adanie i zrzucanie pasów pÄ™dnych,
lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu specjalnych urządzeń
przeznaczonych do tego celu,
}ð pasy pÄ™dne, liny i taÅ›my pÄ™dne mogÄ… być napinane, naprawiane, Å‚Ä…czone, skracane i
smarowane po unieruchomieniu napędu maszyny.