Dawida HUME’A

Dawida HUME’A

krytyka religii.

krytyka religii.

Literatura:

Literatura:

1.

1.

Baczko B.,

Baczko B.,

Natura ludzka i nieobecność absolutu,

Natura ludzka i nieobecność absolutu,

„Archiwum Historii

„Archiwum Historii

Filozofii Myśli Społecznej”, 17(1971)

Filozofii Myśli Społecznej”, 17(1971)

2.

2.

Chwedeńczuk B.,

Chwedeńczuk B.,

Ogień Hume’a,

Ogień Hume’a,

„Bez Dogmatu”, 22, 1995

„Bez Dogmatu”, 22, 1995

3.

3.

Jedynak S.,

Jedynak S.,

Hume

Hume

, Warszawa 1974

, Warszawa 1974

4.

4.

Kołakowski L.,

Kołakowski L.,

Filozofia pozytywistyczna – od Hume’a do Koła

Filozofia pozytywistyczna – od Hume’a do Koła

Wiedeńskiego, Warszawa 2003

Wiedeńskiego, Warszawa 2003

5.

5.

Rutkowski M.,

Rutkowski M.,

Rola rozumu w decyzjach moralnych. Etyka Davida

Rola rozumu w decyzjach moralnych. Etyka Davida

Hume’a,

Hume’a,

Wrocław 2001

Wrocław 2001

6.

6.

Augustyn W.,

Augustyn W.,

Descartes’a ustalenie podstaw wiedzy, Warszawa 1969

Descartes’a ustalenie podstaw wiedzy, Warszawa 1969

7.

7.

Morawiec E.,

Morawiec E.,

Przedmiot a metoda w filozofii Kartezjusza,

Przedmiot a metoda w filozofii Kartezjusza,

Warszawa

Warszawa

1970

1970

8.

8.

Mazanka P.,

Mazanka P.,

Źródła sekularyzacji i sekularyzmu w kulturze

Źródła sekularyzacji i sekularyzmu w kulturze

europejskiej

europejskiej

, Warszawa 2003

, Warszawa 2003

Dawid Hume (1711 –

Dawid Hume (1711 –

1776)

1776)

Urodził się w

Urodził się w

Edynburgu w

Edynburgu w

niezamożnej rodzinie.

niezamożnej rodzinie.

Miał zostać

Miał zostać

prawnikiem, ale jak

prawnikiem, ale jak

sam pisał jego dusza

sam pisał jego dusza

odczuwała niechęć do

odczuwała niechęć do

wszystkiego poza

wszystkiego poza

literaturą i filozofią.

literaturą i filozofią.

Traktat o naturze ludzkiej

Traktat o naturze ludzkiej

(1738r.)

(1738r.)

Było to jego pierwsze dzieło

Było to jego pierwsze dzieło

filozoficzne, wydane w

filozoficzne, wydane w

trzech tomach, które po

trzech tomach, które po

wydaniu, jak zauważa sam

wydaniu, jak zauważa sam

Hume –

Hume –

wyszło martwo

wyszło martwo

narodzone spod prasy i

narodzone spod prasy i

nie wywołało nawet

nie wywołało nawet

szmeru pomiędzy

szmeru pomiędzy

fanatykami.

fanatykami.

Eseje moralne i polityczne

Eseje moralne i polityczne

(1741)

(1741)



Dopiero ten eseje zostały

Dopiero ten eseje zostały

zauważone przez środowisko

zauważone przez środowisko

intelektualistów angielskich.

intelektualistów angielskich.



Hume zachęcony

Hume zachęcony

sukcesem wprowadza

sukcesem wprowadza

poprawki do

poprawki do

Traktatu,

Traktatu,

licząc

licząc

że zostanie lepiej przyjęte.

że zostanie lepiej przyjęte.



Stara się też o katedrę

Stara się też o katedrę

etyki i filozofii na

etyki i filozofii na

uniwersytecie w Edynburgu.

uniwersytecie w Edynburgu.

Jego kandydaturę

Jego kandydaturę

odrzucono, już wówczas był

odrzucono, już wówczas był

bowiem znany jako sceptyk i

bowiem znany jako sceptyk i

ateista.

ateista.



Eseje filozoficzne dotyczące rozumu

Eseje filozoficzne dotyczące rozumu

ludzkiego

ludzkiego

(1748) - To zmieniona I część

(1748) - To zmieniona I część

Traktatu

Traktatu

.

.



Badania dotyczące zasad moralności

Badania dotyczące zasad moralności

(1751) – To zmieniona II część

(1751) – To zmieniona II część

Traktatu.

Traktatu.



Badania dotyczące zasad moralności

Badania dotyczące zasad moralności

(1751) – To zmieniona III część

(1751) – To zmieniona III część

Traktatu.

Traktatu.



Rozważania polityczne

Rozważania polityczne

(1752) –

(1752) –

dopiero w tym roku jednak, dzięki tym

dopiero w tym roku jednak, dzięki tym

rozważaniom uzyskał szeroki rozgłos.

rozważaniom uzyskał szeroki rozgłos.

Posada bibliotekarza

Posada bibliotekarza

(1752)

(1752)



Biblioteka adwokatów w

Biblioteka adwokatów w

Edynburgu. To tutaj Hume

Edynburgu. To tutaj Hume

zainteresował się historią

zainteresował się historią

Anglii, co zaowocowało

Anglii, co zaowocowało

dziełem:

dziełem:



Historia Wielkiej Brytanii.

Historia Wielkiej Brytanii.



Historia Anglii za Tudorów.

Historia Anglii za Tudorów.



Historia Anglii od najazdu

Historia Anglii od najazdu

Juliusza Cezara do objęcia

Juliusza Cezara do objęcia

władzy przez Henryka VII.

władzy przez Henryka VII.

Dialogi o religii naturalnej

Dialogi o religii naturalnej

(1779)

(1779)



Dialogi o religii naturalnej

Dialogi o religii naturalnej

Hume napisał w roku 1752,

Hume napisał w roku 1752,

jeszcze przed wizytą w

jeszcze przed wizytą w

Paryżu, gdzie zapoznał się z

Paryżu, gdzie zapoznał się z

encyklopedystami i zawarł

encyklopedystami i zawarł

krótką przyjaźń z Janem

krótką przyjaźń z Janem

Jakubem Rousseau, która

Jakubem Rousseau, która

skończyła się nienawiścią

skończyła się nienawiścią

wzajemną obu filozofów.

wzajemną obu filozofów.

AUTOBIOGRAFIA

AUTOBIOGRAFIA

Hume był autorem również autobiografii,

Hume był autorem również autobiografii,

którą wydał pośmiertnie jego przyjaciel

którą wydał pośmiertnie jego przyjaciel

Adam Smith

Adam Smith

. Hume opisuje w niej siebie

. Hume opisuje w niej siebie

jako człowieka o:

jako człowieka o:

„

„

Łagodnym usposobieniu, opanowanego,

Łagodnym usposobieniu, opanowanego,

szczerego, towarzyskiego i wesołego,

szczerego, towarzyskiego i wesołego,

zdolnego do przywiązania się, mało zaś

zdolnego do przywiązania się, mało zaś

przystępnego nienawiści, wielkiego

przystępnego nienawiści, wielkiego

umiarkowania we wszystkich swych

umiarkowania we wszystkich swych

uczuciach. Nawet zamiłowanie moje do sławy

uczuciach. Nawet zamiłowanie moje do sławy

literackiej, moja główna namiętność, nie stało

literackiej, moja główna namiętność, nie stało

się dla mnie nigdy źródłem goryczy, mimo

się dla mnie nigdy źródłem goryczy, mimo

częstych zawodów, których doznawałem”

częstych zawodów, których doznawałem”

Dlaczego „natura”?

Dlaczego „natura”?

Dawid Hume był przekonany o tym, że wszystkie

Dawid Hume był przekonany o tym, że wszystkie

nauki mają jakiś związek z naturą ludzką.

nauki mają jakiś związek z naturą ludzką.

Logika

Logika

- zajmuje się zasadami i działaniem ludzkiej

- zajmuje się zasadami i działaniem ludzkiej

zdolności rozumowania.

zdolności rozumowania.

Etyka

Etyka

- rozważa naturę ludzkich uczuć i upodobań.

- rozważa naturę ludzkich uczuć i upodobań.

Polityka

Polityka

- rozwiązuje problem reguł ludzkiego życia w

- rozwiązuje problem reguł ludzkiego życia w

społeczeństwie

społeczeństwie

Matematyka, filozofia i religia

Matematyka, filozofia i religia

- mają o tyle

- mają o tyle

związek z naturą człowieka, gdyż to człowiek jest

związek z naturą człowieka, gdyż to człowiek jest

źródłem rozpoznania ich twierdzeń jako

źródłem rozpoznania ich twierdzeń jako

prawdziwych.

prawdziwych.

Natura ludzka – jak mówi D. Hume –

Natura ludzka – jak mówi D. Hume –

jest „stolicą, czy ośrodkiem” nauk.

jest „stolicą, czy ośrodkiem” nauk.

PUNKT WYJCIA BADAŃ

PUNKT WYJCIA BADAŃ

Nie tylko zdaniem Hume, ale i innych filozofów

Nie tylko zdaniem Hume, ale i innych filozofów

XVIII wieku natura winna być punktem wyjścia

XVIII wieku natura winna być punktem wyjścia

wszelkich badań, celem rozpoznania

wszelkich badań, celem rozpoznania

możliwości poznawczych człowieka. Chodziło

możliwości poznawczych człowieka. Chodziło

wiec o rozpoznanie granic możliwości

wiec o rozpoznanie granic możliwości

poznawczych natury ludzkiej.

poznawczych natury ludzkiej.

A takie podejście wiązało się z

A takie podejście wiązało się z

krytycznym nastawieniem filozofii.

krytycznym nastawieniem filozofii.

KARTEZJAŃSKIE INSPIRACJE

KARTEZJAŃSKIE INSPIRACJE

Ta cecha, umieszczania badań

Ta cecha, umieszczania badań

nad naturą ludzką, rozumem i

nad naturą ludzką, rozumem i

innymi władzami poznawczymi,

innymi władzami poznawczymi,

na pierwszym miejscu, została

na pierwszym miejscu, została

przez empirystów brytyjskich

przez empirystów brytyjskich

odziedziczona po Kartezjuszu.

odziedziczona po Kartezjuszu.

W jednym i drugim przypadku

W jednym i drugim przypadku

chodziło o uzyskanie wiedzy

chodziło o uzyskanie wiedzy

prawdziwej, o realizację

prawdziwej, o realizację

poczucia potrzeby

poczucia potrzeby

oczyszczenia umysłu z

oczyszczenia umysłu z

przesądów, z prawd

przesądów, z prawd

przyjmowanych z góry.

przyjmowanych z góry.

ZWROT KU PODMIOTOWI

ZWROT KU PODMIOTOWI

Kartezjusz jest uważany za twórcę

Kartezjusz jest uważany za twórcę

nowożytnego zwrotu ku podmiotowi.

nowożytnego zwrotu ku podmiotowi.

Kartezjusz czyni punktem wyjścia

Kartezjusz czyni punktem wyjścia

wszelkich rozważań – myślenie, sam

wszelkich rozważań – myślenie, sam

wątpiący i pytający podmiot – w którym

wątpiący i pytający podmiot – w którym

znajduje niezawodne reguły myślenia i

znajduje niezawodne reguły myślenia i

idee wrodzone.

idee wrodzone.

Zinterpretowany rozum Kartezjusz jest

Zinterpretowany rozum Kartezjusz jest

niezawodny w zdobywaniu prawdy, jeśli

niezawodny w zdobywaniu prawdy, jeśli

tylko działa zgodnie z własnymi

tylko działa zgodnie z własnymi

regułami.

regułami.

JOHN’A LOCKE’A

JOHN’A LOCKE’A

INSPIRACJE

INSPIRACJE

W Anglii, już John Locke

W Anglii, już John Locke

poznanie wartościowe

poznanie wartościowe

świata i człowieka

świata i człowieka

rozpoczynał od zbadania

rozpoczynał od zbadania

natury ludzkiego umysłu.

natury ludzkiego umysłu.

Stąd tytuł jego dzieła

Stąd tytuł jego dzieła

„Rozważania dotyczące

„Rozważania dotyczące

rozumu ludzkiego”.

rozumu ludzkiego”.

Pytanie o granice

Pytanie o granice

poznania

poznania



Zadaniem badania rozumu ludzkiego u Johna Locke’a

Zadaniem badania rozumu ludzkiego u Johna Locke’a

jest uświadomienie sobie granic poznani

jest uświadomienie sobie granic poznani

rozumowego, których żadną miarą nie można

rozumowego, których żadną miarą nie można

przekroczyć. Przekroczywszy je człowiek popada w

przekroczyć. Przekroczywszy je człowiek popada w

przesądy, zabobony.

przesądy, zabobony.



Gruntowne studium umysłu miało poznanie ludzkie

Gruntowne studium umysłu miało poznanie ludzkie

ustawić na właściwej drodze. Studium umysłu miało

ustawić na właściwej drodze. Studium umysłu miało

za zadanie wyzwolić poznanie z bezpłodnych

za zadanie wyzwolić poznanie z bezpłodnych

spekulacji, odstręczyć od zajmowania się sprawami,

spekulacji, odstręczyć od zajmowania się sprawami,

które nie były i nie będą dostępne poznaniu, a przez

które nie były i nie będą dostępne poznaniu, a przez

to miały skłonić do tego, by pogodziwszy się z

to miały skłonić do tego, by pogodziwszy się z

koniecznością samoograniczenia, z większym

koniecznością samoograniczenia, z większym

pożytkiem umysł zajął się kwestiami pozostającymi w

pożytkiem umysł zajął się kwestiami pozostającymi w

jego kompetencji

jego kompetencji

HUME JAKO FILOZOF

HUME JAKO FILOZOF

MORALNOŚCI

MORALNOŚCI

Hume nie pytał tylko o:

Hume nie pytał tylko o:



źródła i prawdziwość wiedzy jak Kartezjusz

źródła i prawdziwość wiedzy jak Kartezjusz



granice wiedzy jak John Locke

granice wiedzy jak John Locke

Hume pytał o zasady i motywy

Hume pytał o zasady i motywy

postępowania człowieka.

postępowania człowieka.

Badania nad naturą ludzką miały za zadanie

Badania nad naturą ludzką miały za zadanie

odpowiedzieć na pytanie o:

odpowiedzieć na pytanie o:



racjonalność wiedzy człowieka,

racjonalność wiedzy człowieka,



racjonalność jego działania.

racjonalność jego działania.

PRZEKONANIA W ŻYCIU

PRZEKONANIA W ŻYCIU

CZŁOWIEKA

CZŁOWIEKA

.

.

Zdaniem Hume’a ludzkie

Zdaniem Hume’a ludzkie

postępowanie często związane jest z

postępowanie często związane jest z

przekonaniami, które nie są

przekonaniami, które nie są

rozumowo uzasadnione. Wyróżnia on:

rozumowo uzasadnione. Wyróżnia on:



Przekonania konieczne

Przekonania konieczne

by człowiek

by człowiek

mógł żyć

mógł żyć



Przekonania niekonieczne

Przekonania niekonieczne

, a

, a

nawet szkodliwe dla człowieka, które

nawet szkodliwe dla człowieka, które

są konsekwencją tych pierwszych.

są konsekwencją tych pierwszych.

WIEDZA PEWNA

WIEDZA PEWNA

Wiedza pewna dotyczy tylko:

Wiedza pewna dotyczy tylko:



zdań analitycznych

zdań analitycznych



zdań syntetycznych.

zdań syntetycznych.

Te pierwsze nie mówią człowiekowi nic o

Te pierwsze nie mówią człowiekowi nic o

rzeczach. Drugie ograniczają się tylko

rzeczach. Drugie ograniczają się tylko

do danych faktycznych.

do danych faktycznych.



Źródłem postępowania człowieka nie

Źródłem postępowania człowieka nie

jest wiedza pewna, ale są nim

jest wiedza pewna, ale są nim

przekonania.

przekonania.

LUDZKIE PRZEKONANIA

LUDZKIE PRZEKONANIA

Na podstawie

Na podstawie

doświadczenia, ani na

doświadczenia, ani na

podstawie rozumu zdaniem

podstawie rozumu zdaniem

Hume’a nie możemy nic

Hume’a nie możemy nic

powiedzieć o przyszłości, a

powiedzieć o przyszłości, a

człowiek wciąż, każdego

człowiek wciąż, każdego

dnia podejmuje swoje

dnia podejmuje swoje

decyzje na podstawie

decyzje na podstawie

przypuszczeń, co do bliższej

przypuszczeń, co do bliższej

lub dalszej przyszłości.

lub dalszej przyszłości.

ZWIĄZKI PRZYCZYNOWO

ZWIĄZKI PRZYCZYNOWO

SKUTKOWE

SKUTKOWE

W „Badaniach dotyczących rozumu ludzkiego”, w rozdziale III „O

W „Badaniach dotyczących rozumu ludzkiego”, w rozdziale III „O

kojarzeniu się idei” Hume przeanalizował związki przyczynowo –

kojarzeniu się idei” Hume przeanalizował związki przyczynowo –

skutkowe. Hume zastanawiał się, jaki jest związek między

skutkowe. Hume zastanawiał się, jaki jest związek między

przyczyną i skutkiem, a „istotą naszego przekonania o faktach”.

przyczyną i skutkiem, a „istotą naszego przekonania o faktach”.

Chcąc poznać dokładnie istotę przekonania

Chcąc poznać dokładnie istotę przekonania

człowieka o faktach badał, w jaki sposób

człowieka o faktach badał, w jaki sposób

poznajemy przyczyny i skutki. Postawił tezę w

poznajemy przyczyny i skutki. Postawił tezę w

„formie zdania ogólnego, nie dopuszczającego

„formie zdania ogólnego, nie dopuszczającego

wyjątku, że w żadnym przypadku nie osiągamy

wyjątku, że w żadnym przypadku nie osiągamy

znajomości skutku na podstawie rozumowania a

znajomości skutku na podstawie rozumowania a

priori , lecz wynika on z doświadczenia,

priori , lecz wynika on z doświadczenia,

wtedy,

wtedy,

kiedy spostrzegamy, że jakieś przedmioty

kiedy spostrzegamy, że jakieś przedmioty

stale się ze sobą łączą”.

stale się ze sobą łączą”.

Przykłady HUME’A

Przykłady HUME’A

„

„

Przypuśćmy, że człowiek o najbystrzejszym nawet

Przypuśćmy, że człowiek o najbystrzejszym nawet

rozumie wrodzonym i jak największych zdolnościach

rozumie wrodzonym i jak największych zdolnościach

znajduje się wobec jakiegoś przedmiotu: jeżeli

znajduje się wobec jakiegoś przedmiotu: jeżeli

przedmiot ten jest mu zupełnie nieznany, człowiek

przedmiot ten jest mu zupełnie nieznany, człowiek

ów nie potrafi na podstawie najstaranniejszego

ów nie potrafi na podstawie najstaranniejszego

zbadania jego własności zmysłowych wykryć ani

zbadania jego własności zmysłowych wykryć ani

żadnej z jego przyczyn, ani żadnego ze skutków.

żadnej z jego przyczyn, ani żadnego ze skutków.

Chociażby zdolności intelektualne Adama były od

Chociażby zdolności intelektualne Adama były od

samego początku bez zarzutu, nie zdołałby on

samego początku bez zarzutu, nie zdołałby on

przecież z płynności i przejrzystości wody

przecież z płynności i przejrzystości wody

wywnioskować, że może go zadławić, ani też z

wywnioskować, że może go zadławić, ani też z

jasności i ciepła ognia, że może go spalić.”

jasności i ciepła ognia, że może go spalić.”

WNIOSKI HUME’A

WNIOSKI HUME’A

Na podstawie swoich badań Hume stwierdził,

Na podstawie swoich badań Hume stwierdził,

że mówiąc o przyczynie i skutku wiążemy nie

że mówiąc o przyczynie i skutku wiążemy nie

powiązane logicznie idee. Mówimy np., że

powiązane logicznie idee. Mówimy np., że

zjawisko A "sprawia" zjawisko B i

zjawisko A "sprawia" zjawisko B i

stwierdzamy, że A jest przyczyną, a B

stwierdzamy, że A jest przyczyną, a B

skutkiem. Hume zmusza nas do stwierdzenia,

skutkiem. Hume zmusza nas do stwierdzenia,

że obserwujemy tylko zjawisko A i zjawisko B,

że obserwujemy tylko zjawisko A i zjawisko B,

nie sposób natomiast zaobserwować owego

nie sposób natomiast zaobserwować owego

"sprawia".

"sprawia".

Za każdym wiec razem działając

Za każdym wiec razem działając

kierujemy się przekonaniem, ze zjawisko

kierujemy się przekonaniem, ze zjawisko

A sprawi zjawisko B.

A sprawi zjawisko B.

Przekonania racjonalne i

Przekonania racjonalne i

irracjonalne

irracjonalne

Hume nie podaje kryterium

Hume nie podaje kryterium

rozróżnienia przekonań racjonalnych

rozróżnienia przekonań racjonalnych

od nieracjonalnych.

od nieracjonalnych.

Twierdzi, że najlepiej wciąż poddawać

Twierdzi, że najlepiej wciąż poddawać

swoje przekonania weryfikacji

swoje przekonania weryfikacji

doświadczenia.

doświadczenia.

Twierdzi też, że wiele z irracjonalnych

Twierdzi też, że wiele z irracjonalnych

przekonań jest skutkiem wychowania.

przekonań jest skutkiem wychowania.

Dowód z projektu

Dowód z projektu

(teologiczny)

(teologiczny)

Jako jeden z pierwszych

Jako jeden z pierwszych

sformułował go Cyceron:

sformułował go Cyceron:

„

„

Bo kiedy spoglądamy na

Bo kiedy spoglądamy na

niebo i przypatrujemy się

niebo i przypatrujemy się

ciałom niebieskim, cóż

ciałom niebieskim, cóż

może być dla nas bardziej

może być dla nas bardziej

jasne i oczywiste, niż to,

jasne i oczywiste, niż to,

ze istnieje jakaś potęga o

ze istnieje jakaś potęga o

najwyższym rozumie,

najwyższym rozumie,

która tym wszystkim

która tym wszystkim

rządzi?”

rządzi?”

William Paley (1743-

William Paley (1743-

1805)

1805)



Podaje przykład z

Podaje przykład z

kamieniem i

kamieniem i

zegarkiem.

zegarkiem.



Wszechświat jest

Wszechświat jest

projektem zarówno

projektem zarówno

celowym, jak i

celowym, jak i

uporządkowanym.

uporządkowanym.

HUME’A KRYTYKA DOWODU Z

HUME’A KRYTYKA DOWODU Z

PROJEKTU

PROJEKTU

Wobec tego dowodu Hume wysunął dwa

Wobec tego dowodu Hume wysunął dwa

zarzuty:

zarzuty:

1.

1.

„

„

Jeżeli na podstawie skutku wnosimy o

Jeżeli na podstawie skutku wnosimy o

przyczynie musimy zachować właściwej

przyczynie musimy zachować właściwej

między nimi proporcji…”

między nimi proporcji…”

2.

2.

„

„

Nie możemy doświadczalnie stwierdzić,

Nie możemy doświadczalnie stwierdzić,

ze wszechświat jest skutkiem doskonałej

ze wszechświat jest skutkiem doskonałej

przyczyny.”

przyczyny.”

3.

3.

Zakładając, że jest projektodawca, to i on

Zakładając, że jest projektodawca, to i on

musi być skutkiem przyczyny.

musi być skutkiem przyczyny.

4.

4.

A czemu nie stać się antropomorfistą

A czemu nie stać się antropomorfistą

doskonałym?

doskonałym?

ZARZUT PIERWSZY

ZARZUT PIERWSZY



„

„

Jeżeli na podstawie skutku wnosimy o przyczynie

Jeżeli na podstawie skutku wnosimy o przyczynie

musimy zachować właściwej między nimi

musimy zachować właściwej między nimi

proporcji. Nie wolno nam nigdy przypisywać

proporcji. Nie wolno nam nigdy przypisywać

przyczynie jakichkolwiek własności prócz tych,

przyczynie jakichkolwiek własności prócz tych,

które akurat wystarczają do wywołania skutku”

które akurat wystarczają do wywołania skutku”



Odwołanie do Boga w tłumaczeniu wszechświata

Odwołanie do Boga w tłumaczeniu wszechświata

to nadużycie.

to nadużycie.

Potem inspirowany Humem Wolter napisze:

Potem inspirowany Humem Wolter napisze:

„świerszcz na widok pałacu cesarskiego

„świerszcz na widok pałacu cesarskiego

przyznaje, że gmach ten powstał za sprawą kogoś

przyznaje, że gmach ten powstał za sprawą kogoś

potężniejszego od świerszczy, ale nie jest na tyle

potężniejszego od świerszczy, ale nie jest na tyle

szalony, aby się o tym kimś wypowiadać.”

szalony, aby się o tym kimś wypowiadać.”

ZARZUT DRUGI

ZARZUT DRUGI

„

„

Skoro w dotychczasowych obserwacjach dwa

Skoro w dotychczasowych obserwacjach dwa

rodzaje rzeczy występowały zawsze łącznie,

rodzaje rzeczy występowały zawsze łącznie,

to przez przyzwyczajenie wnosić mogę o

to przez przyzwyczajenie wnosić mogę o

istnieniu jednej z nich, ilekroć widzę, że

istnieniu jednej z nich, ilekroć widzę, że

istnieje druga. To właśnie nazywamy

istnieje druga. To właśnie nazywamy

argumentem opartym na doświadczeniu …

argumentem opartym na doświadczeniu …

ale czy powie mi ktoś z poważną miną, że

ale czy powie mi ktoś z poważną miną, że

uporządkowany świat musi wynikać z jakiegoś

uporządkowany świat musi wynikać z jakiegoś

myślenia, bo tak mówi doświadczenie? …

myślenia, bo tak mówi doświadczenie? …

żeby utrzymać to rozumowanie trzeba by było

żeby utrzymać to rozumowanie trzeba by było

doświadczać powstawania światów, bo z

doświadczać powstawania światów, bo z

pewnością nie wystarczy widzieć, jak dzięki

pewnością nie wystarczy widzieć, jak dzięki

ludzkiemu myśleniu powstają miasta.”

ludzkiemu myśleniu powstają miasta.”

ZARZUT TRZECI

ZARZUT TRZECI

Zdaniem Hume’a postulowanie

Zdaniem Hume’a postulowanie

istnienia projektodawcy świata

istnienia projektodawcy świata

prowadzi do nieskończonego regresu:

prowadzi do nieskończonego regresu:

„Jeśli świat materialny opiera się na

„Jeśli świat materialny opiera się na

podobnym mu świecie idealnym – to

podobnym mu świecie idealnym – to

ten idealny świat opierać się musi na

ten idealny świat opierać się musi na

jakimś innym i tak dalej bez końca.”

jakimś innym i tak dalej bez końca.”

CZWARTY ZARZUT

CZWARTY ZARZUT

„

„

Czemu nie orzec, że bóstwa to istoty cielesne i że

Czemu nie orzec, że bóstwa to istoty cielesne i że

mają oczy, nos, usta, uszy itd..?” Jeśli

mają oczy, nos, usta, uszy itd..?” Jeśli

projektodawcę wnosi się poprzez analogię do

projektodawcę wnosi się poprzez analogię do

człowieka, to zdaniem Hume’a można przyjąć, całą

człowieka, to zdaniem Hume’a można przyjąć, całą

zgraję bóstw, działających wspólnie dla utrzymania

zgraję bóstw, działających wspólnie dla utrzymania

ładu we wszechświecie. „W budowaniu domu lub

ładu we wszechświecie. „W budowaniu domu lub

okrętu, we wznoszeniu miasta, w organizowaniu

okrętu, we wznoszeniu miasta, w organizowaniu

państwa uczestniczy wielka liczba ludzi. Dlaczego

państwa uczestniczy wielka liczba ludzi. Dlaczego

pewna ilość bóstw nie miałaby współdziałać ze

pewna ilość bóstw nie miałaby współdziałać ze

sobą w zaprojektowaniu i budowaniu świata?”

sobą w zaprojektowaniu i budowaniu świata?”

Mawiał „świerszcz na widok pałacu cesarskiego

Mawiał „świerszcz na widok pałacu cesarskiego

przyznaje, że gmach ten powstał za sprawą kogoś

przyznaje, że gmach ten powstał za sprawą kogoś

potężniejszego od świerszczy, ale nie jest na tyle

potężniejszego od świerszczy, ale nie jest na tyle

szalony, aby się o tym kimś wypowiadać.”

szalony, aby się o tym kimś wypowiadać.”

Powyższe zarzuty wobec dowodu na istnienie

Powyższe zarzuty wobec dowodu na istnienie

Boga, Hume’a zapisał w dwóch swoich

Boga, Hume’a zapisał w dwóch swoich

dziełach:

dziełach:

W badaniach dotyczących rozumu

W badaniach dotyczących rozumu

ludzkiego

ludzkiego

i w

i w

Dialogach o religii naturalnej.

Dialogach o religii naturalnej.

W „Dialogach” Hume przedstawił całościowy

W „Dialogach” Hume przedstawił całościowy

swój pogląd na temat religii i Boga,

swój pogląd na temat religii i Boga,

posługując się:

posługując się:

KLEANTESEM

KLEANTESEM

– reprezentuje postawę

– reprezentuje postawę

filozoficzną

filozoficzną

FILONEM

FILONEM

– reprezentuje postawę sceptyczną

– reprezentuje postawę sceptyczną

DEMEĄ

DEMEĄ

– reprezentuje postawę ortodoksyjną

– reprezentuje postawę ortodoksyjną

Czy Hume był ateistą?

Czy Hume był ateistą?

Hume nigdy nie stwierdził kategorycznie,

Hume nigdy nie stwierdził kategorycznie,

że Boga nie ma. Stwierdził natomiast, że

że Boga nie ma. Stwierdził natomiast, że

im dłużej studiował dowody na istnienie

im dłużej studiował dowody na istnienie

Boga, tym Bóg stawał się dla niego coraz

Boga, tym Bóg stawał się dla niego coraz

mniej prawdopodobną hipotezą. Dowody

mniej prawdopodobną hipotezą. Dowody

te są bowiem na tak kruchych

te są bowiem na tak kruchych

fundamentach budowane.

fundamentach budowane.

BÓG – BYĆ MOŻE, RELIGIA - NIE

BÓG – BYĆ MOŻE, RELIGIA - NIE

Na hipotezę Boga Hume z pewnym

Na hipotezę Boga Hume z pewnym

marginesem, zgadzał się, religii mówił

marginesem, zgadzał się, religii mówił

kategoryczne – NIE. To od niego

kategoryczne – NIE. To od niego

pochodzą poglądy potem tak brawurowo

pochodzą poglądy potem tak brawurowo

głoszone we Francji:

głoszone we Francji:

1.

1.

Religie wspierają się na Objawieniu, co

Religie wspierają się na Objawieniu, co

do którego nie ma najmniejszych

do którego nie ma najmniejszych

podstaw by uznać je za prawdziwe.

podstaw by uznać je za prawdziwe.

2.

2.

Religia wciąż się rozwija i ma

Religia wciąż się rozwija i ma

wyznawców, gdyż ludzie w ograniczonym

wyznawców, gdyż ludzie w ograniczonym

swym pojmowaniu, w niej odnajdują

swym pojmowaniu, w niej odnajdują

wytłumaczenie tego, czego nie pojmują.

wytłumaczenie tego, czego nie pojmują.

Konsekwencje rozważań

Konsekwencje rozważań

Hume’a

Hume’a

Hume’ nie posunął się do

Hume’ nie posunął się do

głoszenia ateizmu, ale

głoszenia ateizmu, ale

dał dla ateizmu

dał dla ateizmu

podstawy, które zostały

podstawy, które zostały

wykorzystane prze

wykorzystane prze

przedstawicieli Koło

przedstawicieli Koło

Wiedeńskie, którego

Wiedeńskie, którego

przedstawiciele zaczęli

przedstawiciele zaczęli

gromadzić się w latach

gromadzić się w latach

20’ ubiegłego wieku

20’ ubiegłego wieku

wokół Moritza Schlicka.

wokół Moritza Schlicka.

ATEIZM SEMIOTYCZNY

ATEIZM SEMIOTYCZNY

Ateizm semiotyczny, który wpisuje się w tradycję

Ateizm semiotyczny, który wpisuje się w tradycję

filozoficznej argumentacji Hume’a rozwinęli

filozoficznej argumentacji Hume’a rozwinęli

przedstawiciele Koła Wiedeńskiego. Przedstawiciele

przedstawiciele Koła Wiedeńskiego. Przedstawiciele

Koła Wiedeńskiego utrzymywali, że zdania sensowne

Koła Wiedeńskiego utrzymywali, że zdania sensowne

dzielą się na dwie grupy:

dzielą się na dwie grupy:

-

-

Zdania analityczne

Zdania analityczne

, w których orzeczenie zawarte jest

, w których orzeczenie zawarte jest

w podmiocie, na przykład „wszystkie panny są

w podmiocie, na przykład „wszystkie panny są

kobietami”, - Twierdzenia matematyczne (2+2=4),

kobietami”, - Twierdzenia matematyczne (2+2=4),

twierdzenia tautologiczne (Wszystkie koty są kotami) i

twierdzenia tautologiczne (Wszystkie koty są kotami) i

twierdzenia konieczne logicznie (Nieprawda, że p i nie

twierdzenia konieczne logicznie (Nieprawda, że p i nie

p).

p).

-

-

Zdania syntetyczne

Zdania syntetyczne

to zdania, w których orzeczenie nie

to zdania, w których orzeczenie nie

jest zawarte w podmiocie, na przykład „wszystkie

jest zawarte w podmiocie, na przykład „wszystkie

panny są szczęśliwe” lub „wszystkie żywe niedźwiedzie

panny są szczęśliwe” lub „wszystkie żywe niedźwiedzie

mają futro”. Niemal zawsze wymagają one weryfikacji

mają futro”. Niemal zawsze wymagają one weryfikacji

za pomocą doświadczenia zmysłowego.

za pomocą doświadczenia zmysłowego.

ZASADA WERYFIKACJI

ZASADA WERYFIKACJI

Każdy, kto wypowiada jakieś zdanie musi

Każdy, kto wypowiada jakieś zdanie musi

wiedzieć, pod jakim warunkiem nazwie je

wiedzieć, pod jakim warunkiem nazwie je

prawdziwym i pod jakim warunkiem

prawdziwym i pod jakim warunkiem

nazwie je fałszywym. Jeżeli nie potrafi

nazwie je fałszywym. Jeżeli nie potrafi

wskazać tych warunków, wówczas nie

wskazać tych warunków, wówczas nie

wie, co powiedział. Twierdzenia, którego

wie, co powiedział. Twierdzenia, którego

nie da się rozstrzygająco zweryfikować,

nie da się rozstrzygająco zweryfikować,

nie można zweryfikować w ogóle. Jest

nie można zweryfikować w ogóle. Jest

ono po prostu pozbawione jakiegokolwiek

ono po prostu pozbawione jakiegokolwiek

sensu.

sensu.

ARGUMENTACJA

ARGUMENTACJA

1. Jeżeli nie potrafimy empirycznie zweryfikować

1. Jeżeli nie potrafimy empirycznie zweryfikować

istnienia Boga, stwierdzenie, że Bóg istnieje, jest

istnienia Boga, stwierdzenie, że Bóg istnieje, jest

pozbawione sensu.

pozbawione sensu.

2. Nie potrafimy empirycznie zweryfikować istnienia

2. Nie potrafimy empirycznie zweryfikować istnienia

Boga

Boga

3. Zatem stwierdzenie, ze Bóg istnieje jest bez sensu.

3. Zatem stwierdzenie, ze Bóg istnieje jest bez sensu.

Pozytywiści logiczni tacy jak Rudolf Carnap i Alfred

Pozytywiści logiczni tacy jak Rudolf Carnap i Alfred

Ayer uważają jakiekolwiek wypowiedzi na temat

Ayer uważają jakiekolwiek wypowiedzi na temat

bogów za nonsens. Zdanie "Bóg istnieje" i "Bóg nie

bogów za nonsens. Zdanie "Bóg istnieje" i "Bóg nie

istnieje" to dla pozytywistów logicznych wypowiedź

istnieje" to dla pozytywistów logicznych wypowiedź

pozorna, podobna do stwierdzenia

pozorna, podobna do stwierdzenia

'poniedziałek(dzień) jest zielony'. Słowo "Bóg" jest dla

'poniedziałek(dzień) jest zielony'. Słowo "Bóg" jest dla

nich tylko elementem języka pozbawionym znaczenia.

nich tylko elementem języka pozbawionym znaczenia.

INSPIRACJA HUMEME

INSPIRACJA HUMEME



W Badaniach dotyczących rozumu ludzkiego

W Badaniach dotyczących rozumu ludzkiego

Hume pisał: „

Hume pisał: „

Biorąc do ręki jakiś tom

Biorąc do ręki jakiś tom

traktujący np. o teologii albo szkolnej

traktujący np. o teologii albo szkolnej

metafizyce, zapytujemy: Czy zawiera jakieś

metafizyce, zapytujemy: Czy zawiera jakieś

rozumowanie abstrakcyjne, dotyczące

rozumowanie abstrakcyjne, dotyczące

wielkości lub liczby? Nie. Czy zawiera jakieś

wielkości lub liczby? Nie. Czy zawiera jakieś

oparte na doświadczeniu rozumowanie

oparte na doświadczeniu rozumowanie

dotyczące faktów lub istnienia? Nie. A więc w

dotyczące faktów lub istnienia? Nie. A więc w

ogień z nim, albowiem nie może zawierać nic

ogień z nim, albowiem nie może zawierać nic

prócz sofisterii i złudzeń.”

prócz sofisterii i złudzeń.”

DLACZEO HUME NIE GŁOSIŁ

DLACZEO HUME NIE GŁOSIŁ

ATEIZMU?

ATEIZMU?

Hume był przekonany, że prawdy

Hume był przekonany, że prawdy

szkodliwe dla społeczeństwa, jeżeli

szkodliwe dla społeczeństwa, jeżeli

takowe istnieją powinny ustępować,

takowe istnieją powinny ustępować,

przed dobrymi i zbawiennymi

przed dobrymi i zbawiennymi

błędami

błędami

KONIEC

KONIEC