BUDOWNICTWO OGÓLNE

kierunek Inżynier Europejski

 

Wykład 5 

 

 WYTYCZANIE I UTRWALANIE 

POŁOŻENIA BUDYNKU, 

FUNDAMENTY PŁYTKIE 

 

Wykładowca: prof. dr hab. inż. Zbigniew 

Mielczarek 

 

 

Plan wykładu:

5.1. Przygotowanie i oczyszczanie 

terenu

5.2. Wytyczanie budynku
5.3. Utrwalenie położenia budynku
5.4. Rodzaje fundamentów
5.5. Fundamenty płytkie 

Wykład 5. 

 

 

5.1. Przygotowanie i oczyszczanie terenu 

 

Wykład 5. 

Przed  przystąpieniem  do  robót  ziemnych 

należy

:

-   wyciąć drzewa i krzewy oraz usunąć poza obręb 

budowy 

pnie

    drzew
-   oczyścić teren z gruzu i kamieni
-   wyrównać teren z gruzu i kamieni
-      wykonać  roboty  rozbiórkowe  różnych  obiektów 

budowlanych

          w  przygotowanym  terenie  wraz  z  zasypaniem 

studzien,

          dołów  fundamentowych,  piwnic,  usunięciem 

ogrodzeń
-  przenieść  poza  obręb  budowy  urządzenia 

naziemne 

          i  podziemne  jak  słupy  linii  telefonicznych  i 

energetycznych,

     rurociągi, kanały, przewody kablowe

 

 

 

Wykład 5. 

- 

osuszyć  i  odwodnić  pas  terenu,  na  którym  mają 

być

      wykonywane roboty ziemne
-        wykonać  drogi  dojazdowe  i  objazdowe, 

przejazdy itp.
-        usunąć  warstwę  darniny  i  ziemi  roślinnej  i  ją 

zmagazynować
-  zgodnie  z  dokumentacją  techniczną  usunąć 

ewentualne

          warstwy  gruntu  o  słabej  nośności  jak  torfy  i 

grunty błotniste
-  wykonać  urządzenia  zabezpieczające  w  partiach 

terenu
     zagrożonych usuwiskami

 

 

 

5.2. Wytyczanie fundamentów 

 

Wykład 5. 

Wytyczanie  fundamentów  budynku  rozpoczyna  się 

od  linii  frontowej    budynku  w  zależności  od  linii 
zabudowy 

określonej

 

 

przez 

służbę 

geodezyjną.  Linia  zabudowy  jest  granicą  poza 

którą 

 

nie  można  wysunąć 

żadnych  części  budynku. 

Istnieją przypadki, że linia 

zabudowy 

nie 

jest 

wyznaczona,  a  istnieją 

jedynie  linie  regulacyjne 

oddzielające  ulice,  place 

lub  drogi  od  terenów  o 

innym  przeznaczeniu  np. 

pól  uprawnych,  parków 

itp

Rys. 5-1. Wytyczanie budynków w 
terenie

     a) plan orientacyjny (min. 

1:25000) 
    

     b) plan sytuacyjny (1:500, 

1:200). 

 

 

Wykład 5. 

Linię  frontową  budynku  wyznacza  się  przy 

pomocy 

tyczek 

a 

następnie 

odmierza 

się 

odległości 

do 

charakterystycznych  punktów,  przede  wszystkim 

naroży i osi ścian wewnętrznych.

W  punktach  tych  wbija  się  paliki,  potem  po 

dwukrotnym  przemierzeniu  głębiej  i  zaznacza  te 

punkty 

wbijając 

gwoździe 

w paliki. Z tych punktów odmierza się kąty proste i 

wyznacza kierunki ścian poprzecznych, na których 

nanosi 

się 

odległości 

i  zaznacza  się  palikami  odległości  pozostałe, 

charakterystyczne punkty budynku. 

Do  mierzenia  należy  używać  taśmy  stalowej  o 

długości  10  lub  20m.  Wymiary  i  właściwy  kształt 

prostokąta stanowiącego obrys budynku zaleca się 

dodatkowo sprawdzić przez pomiar przekątnych. 

 

 

5.3. Utrwalenie położenia budynku 

(wytyczonych punktów) 

 

Wykład 5. 

Przed  rozpoczęciem  wykopów,  wytyczone  na 

powierzchni 

terenu 

punkty 

zaznaczone 

palikami  należy  w  taki  sposób  utrwalić,  aby 

móc je następnie odwzorować na dnie wykopu.
W  tym  celu  wykonuje  się  tzw.  Ławy  drutowe, 

umieszczone  poza  obrysem  budynku  w 

odległości  nie  mniejszej  niż  0,5m  poza  górna 

krawędzią skarpy wykopu

. 

 

 

Wykład 5. 

 

Ławy 

drutowe 

wykonuje  się  z  desek 

grubości 

3-4cm 

przybitych 

gwoździami 

do 

palików  o  średnicy 

10-14cm.  Głębokość 

osadzenia  palików  w 

ziemi  wynosi  min. 

60cm,  a  ich  rozstaw 

nie 

powinien 

przekraczać  200cm. 

Umieszcza  się  je  przy 

narożnikach 

i 

na 

przedłużeniu 

ścian 

wewnętrznych. 

Zaleca 

się 

umieszczenie  ław  na 

jednym  lub  zbliżonym 

poziomie. 

Rys. 5-2. Wytyczanie budynku: 

   a) rozmieszczenie ław kierunkowych, 
   b) ława kierunkowa
   1-górna krawędź wykopu, 2-krawędź 

dna wykopu, 

   3-ława fundamentowa, 4-ława 

kierunkowa,
  

   6-gwoździe, 7-nacięcia, 8-powierzchnia 

terenu 

 

 

Wykład 5. 

Rys. 5-3.  Ławy drutowe: 1-deska grubości 3-4cm, 2-pal o 

średnicy 10-15cm, 

 

3-druty, 4-pion, 5-krawędź ławy fundamentowej, 6-

krawędź ściany 

 

 

Wykład 5. 

Zaznaczenie  położenia  palików  dokonuje  się 

przez  nacięcie  między  przeciwległymi  ławami 

cienkiego 

drutu 

stalowego, 

który 

ukierunkowuje 

się 

poprzez 

zawieszenie 

pionów 

murarskich 

opuszczonych 

na 

gwoździe palików.

W  momencie  kiedy  pion  zawieszony  na 

skrzyżowaniu 

drutów 

znajduje 

się 

nad 

gwoździem  palika,  utrwala  się  miejsce 

położenia  drutu  na  ławach  kierunkowych 

przez  wbicie  gwoździ  lub  wykonanie  nacięć 

trójkątnych.

 

 

Utrwalenie poziomu odniesienia

 

 

Wykład 5. 

Poziom  odniesienia  jest  to  dowolny  poziom, 

różniący 

się 

o  określona  wysokość  od  reperu  istniejącej  sieci 

niwelacyjnej. 

Poziom 

odniesienia 

utrwala  się  na  reperach 

osadzonych w gruncie, lub 

na  ścianach  sąsiednich 

budynków 

(rys. 

5-4). 

Mając  poziom  odniesienia 

można  przy    pomocy 

niwelatora  i  łaty  określić 

wszystkie 

pozostałe 

poziomy.
Na  mniejszych  budowach 

można  niwelator  zastąpić 

wężem  wodnym  tj.  długa 

rurką 

gumową 

zakończoną  na  obydwu 

końcach 

rurkami 

szklanymi.

Rys. 5-4. Repety tymczasowe: a) reper 

gruntowy, 
        b) osadzenie reperu, c) reper ścienny
        1-ubity gruz lub tłuczeń, 2-płyta na 
krzyżak, 
        3-zasypka piaskowa 

 

 

Wykład 5. 

Na 

mniejszych 

budowach 

można 

niwelator  zastąpić  wężem  wodnym  tj. 

długa  rurką  gumową  zakończoną  na 

obydwu końcach rurkami szklanymi.

 

 

5.4. Fundamenty 

 

Wykład 5. 

Fundament  jest  najniżej  położoną  częścią 

budowli, która przenosi obciążenie budynku na 

 grunt i jednocześnie rozkłada to obciążenie na 

większą powierzchnię niż podstawa ściany.
Przy  projektowaniu  fundamentów  konieczna 

jest  znajomość:  obciążenia,  które  będzie 

przekazywane  na  grunt  za  pośrednictwem 

fundamentu 

i 

cech 

gruntu, 

na którym budynek będzie posadowiony. 

 

 

Rodzaje fundamentów 

 

Wykład 5. 

Fundament  jest  elementem  konstrukcyjnym 

budowli,  którego  zadaniem  jest  przekazanie 

obciążenia  w  taki  sposób,  aby  podłoże  nie 

osiadało  nadmiernie,  a  cały  układ  budowla-

fundament-podłoże  gruntowe  był  stateczny.

Fundamenty  klasyfikuje  się  ze  względu  na 

materiał  użyty  do  ich  budowy,  rodzaj 

konstrukcji i sposób wykonania.
Z uwagi na sposób przekazywania obciążenia z 

budowli  na  podłoże  gruntowe,  fundamenty 

bezpośrednie i pośrednie. 

 

 

Wykład 5. 

 

Fundamenty 

bezpośrednie 

przekazują 

obciążenie  budowli  wprost  na  podłoże  gruntowe 

wyłącznie  przez  dolną  powierzchnię  zwaną 

podstawą. 

Wykonuje 

się 

je 

w  wykopach  otwartych  i  posadawia  się  je 

bezpośrednio  na  gruntach  nośnych  lub  na 

warstwie 

chudego 

betonu. 

Fundamentami 

bezpośrednimi  są  np.  stopy  i  ławy  fundamentowe 

posadowione bezpośrednio na gruncie.

Fundamenty  pośrednie,  zwane  też  sztucznymi 

przekazują  obciążenie  z  budowli  na  niżej 

zalegające  warstwy  nośne  przez  dodatkowe 

elementy  wprowadzone  lub  uformowane  w 

gruncie,  np..  w  postaci  pali,  studni,  kesonów  lub 

ścianek 

szczelnych. 

W  górnych  elementach  wykonuje  się  właściwy 

fundament, który łączy się z budowlą. Przykładem 

tego  rodzaju  fundamentów  może  być  ruszt 

fundamentowy na palach. 

 

 

Wykład 5. 

 
W  zależności  od  głębokości  posadowienia 

fundamenty dzieli się na płytkie i głębokie .

Fundamenty płytkie opierają się bezpośrednio na 

warstwie  nośnej  występującej  na  nieznacznej 

głębokości, zazwyczaj nie przekraczającej 4÷5m. 

Fundamenty  głębokie  wykonuje  się  w  głębokich 

wykopach  często  po  obniżeniu  zwierciadła  wody 

gruntowej.
Fundamenty  głębokie  mogą  być  podobnie  jak  i 

płytkie fundamentami bezpośrednimi, jeżeli w celu 

ich  posadowienia  wykonuje  się  wykop  aż  do 

głęboko  leżącej  warstwy  gruntu  odpowiednio 

wytrzymałego. 

Częściej 

jednak 

fundamenty 

głębokie wykonuje się jako pośrednie. 

 

 

5.5. Fundamenty płytkie

 

 

Wykład 5. 

Ławy  fundamentowe.  Ława  fundamentowa  jest  pod 

względem konstrukcyjnym fundamentem najprostszym. 

Na ogół stanowioną

Rys. 5-5. Ławy pod ścianami: a) murowana lub betonowa, b) murowana lub betonowa z 

odsadzeniami,
        c) trapezowa, d,e) żelbetowa

                1-pręty główne, 2-pręty rozdzielcze, 3-strzemiona, 4-podłoże z chudego betonu 

lub gruzobetonu 

podstawę  ściany 

(rys. 

5-5), 

najrzadziej 

szeregu 

słupów. 

Ławy  murowane  z 

cegły 

lub 

z 

kamienia 

stanowią 

fundament 

ścian 

murowanych  (rys. 

5-5).

 

 

Wykład 5. 

Gdy wymiary ławy są zbyt duże wprowadza się 

odsadzki  w  celu  zmniejszenia  objętości  muru. 

Ława  murowana  przy    h/s

≥

3  powinna  być 

wykonana 

na 

zaprawie 

cementowo-

wapiennej,  a  przy  h/s

≥

2  na  zaprawie 

cementowej.  Nie  zaleca  się  stosowania  ław 

niższych niż trzy warstwy cepty tj. ok. 20cm.

Ławy  betonowe  (rys.  5-5  b,c)  można 

wykonywać 

z  odsadzkami  lub  ze  ścianą  pochyłą.  Pierwszy 

sposób 

ułatwia 

deskowanie, 

drugi 

jest 

łatwiejszy pod względem wytrzymałościowym i 

zużywa się najmniej betonu. 

 

 

Wykład 5. 

Duża  wysokość  ławy  może  spowodować 

wystawanie 

jej 

z  posadzki  lub  też  wymaga  dodatkowego 

pogłębienia wykopu.

Obniżenie  wysokości  ławy  można  uzyskać 

stosując  ławę  żelbetową  (rys.  2-5d).  Pręty 

główne  o  przekroju  dobranym  z  obliczeń 

statycznych,  układa  się  w  strefie  rozciąganej 

dolnej części ławy prostopadle do jej długości. 

Pręty  podłużne-rozdzielcze,  układa  się  co 

30cm. Zbrojenie to zwykle wystarcza równie ż 

jako  zbrojenie  podłużne  przy  ewentualnych 

ugięciach ławy np. wskutek nierównomiernych 

osiadań. 

 

 

Wykład 5. 

Ogólnie  biorąc  ławy  ceglane  stosuje  się  w 

budynkach  murowanych  o  wysokości  3-4 

kondygnacji,  posadowionych  powyżej  wody 

gruntowej na jednolitym gruncie nośnym.
Ławy betonowe stosuje się gdy:

a)

 

    a) z obliczeń wypada znaczna szerokość 

fundamentu,

         wymagająca więcej niż 4 odsadzek,

b)

         b)    spód  fundamentu  znajduje  się  poniżej 

poziomu 

wody

          gruntowej
Ławy  żelbetowe  stosuje  się  przy  słabych 

gruntach,  dużym  obciążeniu  budynku  i  przy 

ograniczonej wysokości ławy. 

 

 

Wykład 5. 

Odmianą  prostokątnej  ławy  żelbetowej  jest  ława 

teowa (rys 5-5e). 
Jeżeli  ścianą  fundamentową  budynku  jest  ściana 

szkieletowa 

o  rozstawie  słupów  nie  przekraczającym  4-5m  i  jest 

znacznie

obciążona, 

albo 

posadowienie  musi  być 

wykonane  w  gruncie 

o 

niejednorodnej 

strukturze  (czyli  dającym 

różne  osiadanie)  wówczas 

stosuje  się  ławy  pod 

rzędem 

słupów. 

Ławy 

szeregowe mają zazwyczaj 

przekrój odwróconej litery 

T  (rys.  5-6).  Ława  taka 

rozkłada 

obciążenia 

skupione 

od 

słupów 

szkieletu  na  całą  długość 

ławy.

 

Rys. 5-6. Ława szeregowa 

 

 

Wykład 5. 

Ruszty  fundamentowe  projektuje  się  zwykle  w 

przypadku  słabych  gruntów,  dużej  intensywności 

obciążeń, a szczególnie wtedy gdy należy powiększyć 

sztywność całego fundamentu w celu

 

zapewnienia 

równomiernego  osadzenia 

budynku. 

Stanowi 

on 

układ 

wzajemnie 

przenikających  się  ław 

fundamentowych 

o 

sztywnych  połączeniach. 

Słupy  oparte  na  ruszcie 

powinny 

wypadać 

na 

skrzyżowaniu  ław  rusztu. 

Wysokość 

rusztu 

 

żelbetowego 

wynosi 

zwykle 

0,15÷0,20 

rozpiętości 

pomiędzy 

ławami.

 

Rys. 5-7. Ruszt fundamentowy z 

krzyżujących się ław
        pod szereg słupów. 

 

 

Wykład 5. 

Płyty  fundamentowe  stosowane  są  podobnie  jak 

ruszty dla: posadowienia budowli wywierających duże 

naciski  na  grunt  jak  np.  magazyny,  silosy,  kominy, 

wieże  oraz  tam  gdzie  chcemy  zabezpieczyć  budowle 

przed skutkami nierównomiernego osiadania: 

  - 

gdy  grunt  pod  budynkiem 

jest  niejednorodny  i  wskazana 

jest  znaczna  sztywność  w  celu 

wyrównania różnicy osiadań.  
-  podziemia  budynku  znajdują 

się  poniżej  zwierciadła  wody 

gruntowej 

i  konieczne  jest  wykonania 

izolacji wodoszczelnej w części 

podziemnej

 

Rys. 5-8. Płyty fundamentowe: a) płyta o 

stałej grubości, 
        b) płyta w kształcie odwróconego 
stropu 
        grzybkowego c,d) płyty żebrowe. 

 

 

Wykład 5. 

Skrzynie fundamentowe. Przy dużych wysokościach 

budynku,  gdy  występuj  ą  znaczne  siły  poziome, 

fundamenty powinny odznaczać

się 

dużą 

sztywnością 

względną,  aby  właściwie 
przenosić takie
obciążenia  na  podłoże  i 
aby 

nawet 

nierównomierne osiadanie 
nie 

powodowało 

wzajemnego 
przemieszczania 
poszczególnych 
elementów konstrukcji. 

Rodzaje skrzyń 
fundamentowych:
- otwarte  górą i dołem, 
  skrzynia składa się ze ścian 

  wewnętrznych i 
usztywniających.

Rys. 5-9. Skrzynie fundamentowe: a) z płyta denną,

        b) z płytą denną i stropem 

 
Rys. 5-10. Rysunek aksonometryczny fundamentu 

skrzyniowego
         z płyta denna i stropową 

 

 

Wykład 5. 

Fundamenty  przy  budynku  sąsiednim,  są  obciążone 

mimośrodowo  powodując  nierównomierny  rozkład 

nacisku na grunt  możliwość pochylenia lub pęknięcia 

ściany (rys. 5-11). 

Dla uniknięcia tych 
niekorzystnych zjawisk 
stosuje się następujące 
rozwiązania:

 

  

  

a)

a)  wbudowanie  w  ścianę 

słupów  żelbetowych  z  ławą 
i belką wspornikową ukryta 
w stropie podziemia (rys. 5-
12a)

b) 

 

b)

b) 

wprowadzenie 

w 

części 

budynku 

przylegającej  do  budynku 
sąsiedniego  sztywnych  ram 
żelbetowych (rys. 5-12b).

 

Rys. 5-11. Ława przy sąsiedzie obciążona 

mimośrodowo

. 

 

 

Wykład 5. 

c)

c) 

ustawienie 

sąsiednich 

słupów 

na 

wspólnej 

podstawie  (rys.  5-
12c)

d)

d) 

stawienie 

skrajnych  słupów   
konstrukcji 
szkieletowej 

tak, 

aby  stały  na  środku 
podstawy 
i  wysunięcie  górnej 
części 

budynku 

wspornikowo 

ku 

granicy sąsiada
(rys. 5-12d) 

      

Rys. 5-12. Sposoby posadowienia przy 
sąsiedzie

.