Teoria i praktyka psychologii

w pracy z pacjentem

psychiatrycznym

Ewa Sulska

Program

• Komunikacja:
- Komunikacja werbalna i niewerbalna
- Komunikowanie się w pomaganiu
- Słuchanie i mówienie w pomaganiu
- Bariery komunikacyjne
- Pierwsza rozmowa i wywiad z pacjentem

psychiatrycznym

- Komunikacja z rodziną chorego
- Jatropatogenia w psychiatrii

• Zrozumienie pacjenta, sytuacje trudne

w praktyce klinicznej:

- Wizerunek osoby dotkniętej chorobą

psychiczną

- Charakterystyka kontaktu w niektórych

zaburzeniach psychicznych

- Empatia

- Pacjent trudny

- Mechanizmy obronne

- Sytuacje konfliktu

- Sytuacje frustracji

• Zrozumienie pacjenta, sytuacje trudne

w praktyce klinicznej:

- Wizerunek osoby dotkniętej chorobą

psychiczną

- Charakterystyka kontaktu w niektórych

zaburzeniach psychicznych

- Empatia

- Pacjent trudny

- Mechanizmy obronne

- Sytuacje konfliktu

- Sytuacje frustracji

• Zrozumienie siebie w relacji z osobą

wspomaganą:

- Cechy gwarantujące profesjonalizm

pielęgniarki

- Elementy autorefleksji
- Pojęcie przeniesienia i przeciwprzeniesienia
- Test – analiza własnego stylu komunikowania

się

- Wypalenie zawodowe
- Grupa Balinta (?)

• Teoria przydatna w praktyce

Analiza transakcyjna

KOMUNIKACJA W PROCESIE

POMAGANIA

• przekaz informacji zbudowany jest

(zgodnie z badaniami Alberta Mehrabina)

tylko w

z elementów werbalnych

(słowa) w

38%

z dźwiękowych (ton głosu,

barwa i inne dźwięki), natomiast z

niewerbalnych aż w

55%

• Jeżeli występuje niezgodność

między komunikatem werbalnym i

niewerbalnym ludzie kierują się tym

na co wskazuje przekaz niewerbalny

Jak zwiększyć efektywność

komunikacji?

• Mów tak aby cię słuchano i rozumiano

– Musisz sam wiedzieć co chcesz powiedzieć

– Słowa muszą być dla wszystkich zrozumiałe

– Mów krótkimi i prostymi zdaniami

– Unikaj chaosu- zachowaj logiczną strukturę

wypowiedzi

• Bądź świadomy swojego języka ciała i staraj

się aby był on spójny z wypowiadanymi

słowami

• Dopasuj język wypowiedzi do możliwości i stylu

komunikacyjnego słuchacza

• Pamiętaj, że to ty jesteś odpowiedzialny za to

by cię słuchano i rozumiano

wzorce komunikacyjne

• Nie odbieramy rzeczywistości w

sposób bezpośredni. Informacje
docierają do nas przez zmysły. Wtedy
je przetwarzamy tworząc własną
mapę rzeczywistości. Dopiero te
mapę możemy opisać innym ludziom.

• Często zapominamy, że każda mapa

jest inna!

• Do każdego człowieka docierają bodźce ze

wszystkich zmysłów, ale w jego świadomości
reprezentowana jest tylko część z nich. Dla
jednego człowieka mogą to być:

* bodźce słuchowe
* bodźce wzrokowe
* czuciowe (kinestetyczne)

Umiejętność rozpoznawania dominującego

systemu reprezentacji sprzyja skutecznej
komunikacji

Dominujący system

reprezentacji

• Słuchowy

Słuchać, mówić, zgrzytać, dysonans, harmonia, rozmowa,

brzmi to sensownie, nie słuchasz mnie itp.

• Wzrokowy

Widzę, kontakt wzrokowy, patrz na mnie, to dla mnie jasne,

niewyraźne, kontakt, widoczny, nie widzę dla siebie
perspektyw

• Kinestetyczny

Jesteś nieczuły, ciepły, dotyk, chwytać, ciasny, ciężko,

gładko poszło,

ciągnę to jakoś, czuję się przygnieciony

probl.

Słuchanie w pomaganiu

Jak słuchać by zrozumieć:
• Pamiętaj, że zrozumienie komunikatu nie

oznacza, że zgadzasz się z jego treścią

• Staraj się odczytywać język ciała nadawcy
• Pokazuj rozmówcy, że go słuchasz
• Zachęcaj rozmówcę przez

dowartościowanie go

• Sprawdzaj czy właściwie rozumiesz

wypowiadane treści

Unikaj zachowań, które utrudniają skuteczną

komunikację

• Nie myśl co powiesz gdy partner skończy
• Nie przerywaj
• Nie zakładaj, że wiesz co chce powiedzieć
• Nie udzielaj rad, nie szukaj rozwiązań za

partnera

• Nie bagatelizuj poruszanych kwestii
• Nie czytaj, nie pisz kiedy ktoś do ciebie mówi
• Nie zaprzeczaj uczuciom, którymi ktoś się z

tobą dzieli

BIERNE SŁUCHANIE

• Zapewnia pacjentowi czas, by mógł

się zastanowić co ma dalej mówić.
Bierne słuchanie można uczynić
bardziej interaktywnym wplatając
proste wyrażenia typu „rozumiem”,
„hmm”, „tak” itp.

Techniki aktywnego

słuchania

• 1. Potwierdzenie odbioru informacji

– Jest taką reakcją na zachowanie i wypowiedzi

rozmówcy, która jest dla niego potwierdzeniem, że
interesuje nas zarówno on sam, jak i to, o czym mówi.

– Technika ta może przyjmować formę werbalną

wyrażoną w prostych słowach: „tak”, „aha”, „hm”, „to
ciekawe”, „to interesujące”, jak i bardziej rozwiniętą –
w formie pytań nawiązujących do tego, o czym mówił
rozmówca. Może mieć także charakter pozawerbalny:
potakiwanie, patrzenie w oczy i okazywanie wyrazem
oczu, gestami, mimiką i całą postawą ciała, że to, co
słyszymy jest dla nas interesujące.

2. Uściślanie wypowiedzi sformułowań użytych

przez rozmówcę Celem tej techniki jest poznanie,

jakie konkretne znaczenie rozmówca przypisuje

różnym swoim słowom czy sformułowaniom. Może

ona przyjmować formę wypowiedzi w

rodzaju:
„Co Pan/i ma na myśli mówiąc, że...?” „Czy to

znaczy dla Pana/i, że...?” „Co Pan/i rozumie pod

pojęciem...?” „Na czym to polega?” „Czy może

mi Pan/i o tym powiedzieć coś więcej?” itp.

Tego rodzaju pytania pozwalają na tyle uściślić i

skonkretyzować wypowiedzi pacjenta, że znacznie

łatwiej jest dostrzec, co chce nam przekazać.

• Parafrazowanie – komunikowanie

rozmówcy jak został przez nas
zrozumiany, wydobywamy sedno
wypowiedzi, komunikujemy
akceptację

definiowanie swoimi słowami tego, co druga
osoba do nas mówi

• Jeżeli dobrze zrozumiałem, to…..
• Czy dobrze zrozumiałem, że chodzi ci

o to, że………

• Jeśli się nie mylę to najważniejsze dla

ciebie jest………

• Powiedziałeś , że…………..

Warto zakończyć parafrazę pytaniem:

„Czy dobrze zrozumiałem to, co do mnie powiedziałeś?”

lub apelem

„Popraw mnie, jeśli coś pomyliłem!”

• 4. Odzwierciedlenie uczuć To najbardziej

zaawansowana technika aktywnego słuchania.

Stosowanie jej wymaga doświadczenia i pewnej

ostrożności.

Opisywana technika jest specyficznym wejściem

w wewnętrzny świat przeżyć rozmówcy i

nazywaniem tego, co czuje w danej chwili lub w

chwili, o której opowiada. Trafne określenie

doświadczanych uczuć, o ile ma miejsce w

kontakcie budzącym zaufanie, znacznie ułatwia

radzenie sobie z tymi uczuciami, a czasem

pozwala uzmysłowić sobie pewne – wcześniej

nie uświadamiane – fakty.

5. Podsumowanie szczególnie ważne

na zakończenie relacji lub z
klientami, którzy moją kłopoty w
koncentracji uwagi. Możemy np.
powtórzyć zalecenia, zapisać datę
kolejnej wizyty itp..

NAJCZĘSTSZE BŁĘDY W SŁUCHANIU

INNYCH

• KONCENTROWANIE SIĘ NA FAKTACH – szukanie tylko

informacji, danych itp.

• UNIKANIE SŁUCHANIA - ucieczka od słuchania
• UDAWANIE SŁUCHANIA – „wyłączanie się”, słuchanie

pozorne

• PRZEDWCZESNA OCENA MÓWIĄCEGO – pochopne

sądy, szybka klasyfikacja w oparciu o pierwsze

wrażenie lub wypowiedziane słowa

• WŁASNE UPRZEDZENIA, NEGATYWNE SKOJARZENIA
• UCIECZKA W ŚWIAT FANTAZJI – „niebieskie migdały”
• PRZEDWCZESNA POLEMIKA Z WYPOWIEDZIĄ

MÓWIĄCEGO – natychmiastowe przygotowanie

własnej repliki

KONTAKT WERBALNY

• WYPOWIEDZI BADAJĄCE (próba

uzyskania bogatszej informacji na

jakiś temat)

• WYPOWIEDZI WSPIERAJĄCE
• WYPOWIEDZI INTERPRETUJĄCE

(uzupełnienie wypowiedzi klienta

które daje zrozumienie jego

ukrytych uczuć, motywów, postaw)

• WYPOWIEDZI OCENIAJĄCE

KOMUNIKATY JA/TY

KOMUNIKATY „JA”:

- Są lepiej odbierane
- Są z perspektywy logicznej nie do zakwestionowania
- Uczą wglądu w siebie i we własne emocje
- Zapobiegają eskalacji konfliktu

KOMUNIKATY „TY”:

- Mówią za kogoś
- Mogą być odbierane jako atak
- Są często oceną etykietką
- Wywołują opór
- Zwiększają bariery komunikacyjne

PYTANIA

• Pytania otwarte – prowokują do dalszej

rozmowy, rozwinięcia tematu, są mniej

oceniające, nie ograniczają odpowiedzi

• Pytania zamknięte – ograniczają

rozmówcę, sprzyjają krótkim,

zamykającym odpowiedziom

Np. Czy kochałeś matkę?

Jakie były twoje relacje z matką?
Co sądzisz o swojej matce?

• Pytania sugerujące – zawierają w

sobie oczekiwana odpowiedź. Zadający
je ma pewną hipotezę na temat tego
co chce powiedzieć rozmówca.

Często zaczynają się od zwrotów: - czy

nie uważasz, że … lub na pewno
zdajesz sobie sprawę/wiesz …

UWAGA! Mogą sprzyjać manipulacji i stwarzać poczucie

zagrożenia

Bariery komunikacyjne

(„brudna dwunastka”) wg

T. Gordona

• Krytykowanie - Przezywanie -

Stawianie diagnoz - Chwalenie
połączone z oceną - Rozkazywanie
- Grożenie - Moralizowanie -
Stawianie zbyt wielu lub
niewłaściwych pytań - Udzielanie
rad - Odwracanie uwagi - Logiczne
argumentowanie - Uspokajanie

• Mechanizm

efektu „halo”

polega

na tym, że człowiek na podstawie
pierwszego korzystnego wrażenia
będzie budował pozytywną opinię o
drugiej osobie, jak również w
większym stopniu będzie jej
przypisywał pożądane cechy

(efekt

anielski).

KIEDY POMAGANIE SZKODZI –

rozważania o etyce

Cechy profesjonalnego

pomagania

• CELEM JEST ZASPOKOJENIE POTRZEB

KLIENTA A NIE POMAGAJĄCEGO

• POMAGAJĄCY NIE JEST UPOWAŻNIONY

PODEJMOWAĆ DECYZJI ZA KLIENTA

• MIĘDZY TERAPEUTĄ A KLIENTEM MUSI

ZAISTNIEĆ MINIMUM ZGODNOŚCI

POGLĄDÓW DOTYCZĄCYCH

CHARAKTERU ZABURZEŃ ORAZ ICH

SYMPTOMÓW, PRZYCZYN A TAKŻE

METOD ICH ELIMINACJI

• Terapia jest sytuacją

INTERPERSONALNĄ

• ZAANGAŻOWANIE to istotny czynnik w

pomaganiu

• Zaangażowanie jest reakcją

wzbudzająca silne emocje (pozytywne i
negatywne)

• Zaangażowanie może zawężać pole

świadomości

•Nadużyciem w procesie

pomagania jest każde
zachowanie które nie
służy procesowi
terapeutycznemu

• RELACJA POMAGANIA SPRZYJA

NADUŻYCIOM:

• PONIEWAŻ JEST NIESYMETRYCZNA !
• PONIEWAŻ BUDZI SILNE EMOCJE
• PONIEWAŻ SPORA CZĘŚĆ NASZEGO

ŻYCIA PSYCHICZNEGO JEST

NIEŚWIADOMA

• PONIEWAŻ DZIAŁAJĄ SIŁY ZWIAZANE Z

PRZENIESIENIEM I

PRZECIWPRZENIESIENIEM

ZBIERANIE INFORMACJI O

PACJENCIE

Metody gromadzenia informacji

o pacjencie

• 1. obserwacja
• 2. Wywiad (od pacjenta/rodziny)
• 3. Analiza dokumentów
• 4. Pomiar

Obserwacja

• Obserwacja to:
świadome dostrzeganie wyglądu
zewnętrznego pacjenta, zachowania
funkcjonowania poszczególnych
układów i narządów w stanie zdrowia
i choroby, celem zgromadzenia
informacji do ustalenia rozpoznania

Zalety obserwacji

• Nie wymaga współpracy pacjenta
• Często jest jedyną możliwą metodą

poszerzenia wiedzy o pacjencie

• Łatwa w stosowaniu
• Umożliwia zweryfikowanie danych z

innych źródeł (np. z wywiadu)

• Umożliwia zdobycie danych

niemożliwych do zdobycia inną drogą

• Ze względu na kruchość podstaw

teoretyczny obserwacji zaleca się
stosowanie jej z innymi metodami
np. wywiad, rozmowa, badanie.
Wnioski należy traktować jako
wstępne,

• Stosuje się skale obserwacyjne –

ułatwienie ale również ograniczenie

Wywiad

• planowa rozmowa z pacjentem,

ukierunkowana na osiągnięcie wcześniej
założonego celu

• Cele wywiadu:
-uzyskanie możliwie najwięcej informacji o
pacjencie , jego środowisku, niezbędnych do
sprawowania nad nim opieki
- nawiązanie profesjonalnego kontaktu z

pacjentem i jego rodziną co ma wpływ na
dalszą współpracę

Analiza dokumentów

• Dokumentacja jest:
- źródłem informacji o pacjencie
- źródłem informacji o metodach i

środkach

Terapeutycznych
- narzędziem do przekazywania

informacji wśród członków zespołu

Pomiar

• W zależności od potrzeb np. RR,

badania laboratoryjne, BMI, Skala
Glasgow

WSKAZÓWKI DOTYCZĄCE

WYWIADU

• Słuchać (uważne, aktywne słuchanie może

przekonać chorego, że jest dla nas ważne co
chce powiedzieć)

• Nie sprzeczać się i nie dyskutować z objawami
• Poważnie traktować wypowiedzi np.. „Ludzie

widzą wnętrze mojej głowy i odczytują moje
myśli” – „A jak Pan to odczuwa?”

• Należy decydować o czasie (być może

godzinne spotkanie jest zbyt obciążające i
wywiad lepiej rozłożyć na kilka spotkań)

• Należy być szczerym i otwartym i

traktować objawy poważnie (np.”ta

piosenka w radiu została napisana dla

mnie” – „słyszę, że piosenka mówi o

smutku i stracie, przypuszczam, że tak

właśnie pan się czuje”

• Należy obserwować siebie (to jakie

uczucia wywołuje w nas pacjent pozwala

zrozumieć jego i charakterystyczny styl

nawiązywania relacji)

• Należy szanować prawo pacjenta do

zachowania autonomii i dystansu.

SPECYFICZNE PROBLEMY W KOMUNIKACJI

PRZY ZBIERANIU WYWIADU Z PACJENTEM

PSYCHOTYCZNYM

ZABURZENIA MYŚLENIA (np. splątanie

myślenia, urojenia, omamy, pourywane

wątki wypowiedzi, otamowania,

rozwlekłość myślenia, ambiwalencja)

OBJAWY AFEKTYWNE (zarówno obniżenie

nastroju, brak energii, wolne tempo

mowy, myślenia jak i przyspieszenie toku

wypowiedzi i podwyższenie nastroju, lęk).

Musimy być przygotowaniu na

ekstremalne zmiany nastroju.

NISKIE UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE

4. POSTAWA AUTYSTYCZNA

(wycofywanie się w świat
wewnętrznych przeżyć, brak
gotowości do nawiązywania relacji z
innymi)

5. OBJAWY POLEKOWE (głównie przy

dużych dawkach leków, krótkim lub
nieregularnym zażywaniu leków)

BŁĘDY JATROGENNE

Błędy jatrogenne

• Jatropatogenia to zespół

negatywnych, z punktu widzenia
interesu zdrowotnego pacjenta,
oddziaływań ze strony lekarzy i
innych pracowników służby zdrowia.

Jatrogenny ("pochodzący od lekarza")

Podział wg M. Jarosza

• Autor wymienia 5 źródeł błędów:

1.Przekazywanie i odbiór informacji

(np.brak informacji lub informacje
niewystarczające, używanie określeń
niezrozumiałych lub niewłaściwie
rozumianych przez pacjenta, zamierzone
i bezpośrednie straszenie chorego)

2.Badanie (lekceważenie potrzeby

całościowego podejścia do pacjenta i
wytwarzanie dystansu między
leczącym a pacjentem, badanie
pacjenta w obecności innych chorych,
lekceważące jego poczucie
skrępowania i zawstydzenia,
pogłębianie u pacjenta fałszywego i
lękotwórczego obrazu własnej choroby)

3. Badania Dodatkowe (wykonywanie

badań dodatkowych liczniejszych niż
jest to konieczne, lekceważenie
potrzeby przygotowania pacjenta pod
względem psychologicznym do
czekających go badań
diagnostycznych) .

4. Leczenie (wykonanie zabiegów lub

przeprowadzenie innego rodzaju leczenia

bez dostatecznych wskazań,

lekceważenie potrzeby przygotowania

pacjenta pod względem psychologicznym

do czekającego go zabiegu leczniczego,

nieuzasadnione stosowanie leków,

szczególnie u chorych na nerwice,

prowadzące do uzależnienia, utrwalenie

funkcjonowania w roli chorego np.

renty) .

5. Hospitalizacja (szpital jako instytucja

totalitarna, pozbawianie chorego snu i
wypoczynku, nakłanianie do
zachowań niezgodnych z jego
potrzebami, bezduszne
wykorzystywanie regulaminu,
przedłużające się jak i zbyt krótkie
pobyty)

Di Mateo – 3 modele relacji

pacjent- lekarz

• Model bierny – pacjent nie może

uczestniczyć w leczeniu

• Model kierowania – lekarz ponosi

ciężar odpowiedzialność za
postawienie diagnozy i leczenie

• Model współuczestniczenia – wspólne

podejmowanie decyzji dotyczących
wszystkich aspektów opieki nad
chorym

Proces pielęgnowania wg

PEPLAU

• pielęgniarstwo to proces

interpersonalny, w który są
zaangażowane co najmniej dwie
osoby – pacjent i pielęgniarka.
Pomiędzy nimi zachodzi interakcja i
mają one wspólny cel (przywrócenie
zdrowia lub rozwiązanie konkretnego
problemu pacjenta).

• przekonania, poglądy, wartości, zwyczaje

i kulturę są wnoszone zarówno przez
pacjenta jak i przez pielęgniarkę

• Proces terapeutyczny to kontakt podczas

którego obie strony uczą się siebie i
wzbogacają się wzajemnie
(np.pokonywanie trudności, zdobywanie
doświadczenia, zrozumienie swoich
emocji)

• Peplau podkreśla znaczenie umiejętności

komunikowania terapeutycznego w tym
procesie.

• Wyróżnia się następujące fazy w relacji

pielęgniarka – pacjent:

• - orientacji
• - identyfikacji
• - eksploatacji
• -rozwiązania

Faza orientacji.

• pielęgniarka i pacjent spotykają się jako obce

osoby. Powodem spotkania jest choroba lub

trudności z nią związane, które pacjent

przeżywa w indywidualny sposób, zazwyczaj

towarzyszy mu lęk, niepewność i brak

poczucia bezpieczeństwa.

• Dzięki współdziałaniu następuje nawiązanie

kontaktu i wstępne zidentyfikowanie

problemu, co może częściowo zmniejszyć lęk

pacjenta.

• Pod koniec tej fazy pacjent powinien czuć się

bezpiecznie.

Identyfikacja

• Pielęgniarka wspólnie z pacjentem rozpoznaje jego

problemy i zakres koniecznej pomocy.

• Zachowania pacjenta w stosunku do pielęgniarki mogą

być, zdaniem Peplau, trojakie:

• - aktywny udział i współdziałanie w opiece (np. wspólne

ustalenie diety)

• - pełna autonomia i niezależność od pielęgniarki

• - bierność i zależność od pielęgniarki
Podkreśla rolę szacunku, akceptacji i nieoceniania

zachowań pacjenta, a także optymizmu ( wzbudzanie

nadziei).

• Pod koniec tego etapu pacjent nabiera poczucia

pewności i przekonania o zdolności do zmagania się z

problemem.

Faza eksploatacji.

• Wykorzystywanie przez pacjenta pomocy.

Pacjentowi powinno towarzyszyć poczucie
kontroli i panowania nad sytuacją. Powinien
być aktywny, odpowiedzialny za swe zdrowie
oraz coraz bardziej niezależny i świadomy
siebie.

• Pielęgniarka powinna natomiast zachęcać go

do ujawniania swych emocji i uczuć oraz znać i
stosować różne techniki komunikowania
terapeutycznego, np. aktywne słuchanie i
klaryfikacja.

Rozwiązanie.

• Jeśli wszystkie poprzednie fazy

przebiegły dobrze ich rezultatem
powinno być rozwiązanie problemów
zdrowotnych pacjenta i uzyskanie
przez niego zdolności do
samodzielnego funkcjonowania.

PODEJŚCIE EMPATYCZNE

EMPATIA

• Inaczej współodczuwanie i emocjonalne i

intelektualne zrozumienie wynikające z

umiejętności spojrzenia na dane przeżycie

oczami osoby, z którą kontaktujemy się

Empatia nie jest współczuciem
Empatia to odczuwanie z kimś a nie uczucia do kogoś
Empatia jest jednym z najważniejszych czynników

kształtowania się relacji personel medyczny – chory

Empatia chroni przed schematami, rutyną.
Uwaga! Łatwiej jest nam być empatycznym wobec osób

podobnych do nas

PACJENT „TRUDNY” – CZYLI

JAKI?

strategia deeskalacji

1. Uczy klienta ograniczać stan

wewnętrznego napięcia przez
werbalizację uczuć

2. Pokazuje klientowi, że nie musi nikogo

uderzyć ani nic zniszczyć, aby poczuć
się lepiej

3. Tworzy możliwość „przewentylowania”

emocji i zapobiega agresywniejszej
konfrontacji

Kolejność ustalania granic

1. Klient jest informowany, które z

jego zachowań nie jest możliwe do
zaakceptowania

2. Otrzymuje wyjaśnienie, dlaczego

dane zachowanie nie jest możliwe
do zaakceptowania

3. Proponuje mu się kilka różnych

alternatywnych interwencji

Np. „Nie może pan krzyczeć, przeklinać,

ani grozić innym pacjentom. Oni się

pana boją i myślą i myślą, że może im

pan zrobić krzywdę. Dlatego może pan

teraz pójść do swojego pokoju i

posłuchać radia, aż się pan uspokoi.

Możemy też pójść do pielęgniarki która

poda panu leki które pomogą się panu

uspokoić”.

Uwaga! Proponowanie tylko jednej opcji

sprzyja kłótniom i

negocjacji co prowadzi do dalszej eskalacji.

Model czterech kroków pomocnych w

konflikcie wg Rosenberga

• 1. Obserwacja – obserwowanie i formułowanie

spostrzeżeń na temat zachowania drugiej osoby.

Obserwacja powinna być jak najbardziej

obiektywna, bez osądzania i krytyki.

• Rzeczowe stwierdzenie faktu: co dana osoba robi

czy zrobiła, bez względu na to, czy nam się to

podoba, czy nie. Ważne, by obserwacja danej

sytuacji nie prowadziła do uogólnień typu: „jak

zwykle się spóźniłeś”, „zawsze się spóźniasz”–

powinna odnosić się do konkretnego przypadku: „

w tym miesiącu po raz czwarty spóźniłeś się na

zebranie”.

• 2

. Uczucia – określenie, wyartykułowanie głośno,

jakie uczucia wyzwala w nas takie, a nie inne

postępowanie, zachowanie, zdanie drugiej osoby.

Należy zadać samemu sobie pytanie: co czuję,

gdy on / ona to mówi, tak robi.

• Wyrażając swoje uczucia w pierwszej osobie, np.:

czuję się / jestem smutna, wściekła, zawiedziona,

łatwiej zdajemy sobie sprawę z tego, że to my

jesteśmy odpowiedzialni za własne uczucia, że

mamy wpływ na to, co czujemy i na nasze

reakcje. Natomiast mówiąc: złościsz mnie, jestem

tobą zawiedziony, wywołujesz we mnie lęk

obwiniamy druga stronę konfliktu.

• 3. Potrzeby – są nierozerwalnie związane z uczuciami.

Kiedy nasze potrzeby są zaspokojone, czujemy się

dobrze, kiedy nie są – odczuwamy ból. Ważne jest więc,

by uświadamiać sobie, nazywać swoje potrzeby i je

wyrażać. Większość konfliktów i frustracji wynika

z niezaspokojonych potrzeb. Osądy i krytyka,

interpretacje czyichś zachowań to zastępcze ujawnianie

własnych potrzeb np. „Nigdy mnie nie rozumiesz” jest

informacją, że potrzeba zrozumienia pozostaje

niezaspokojona.

• Często wiele potrzeb tłumimy i dlatego nie są

zaspokojone. Rosenberg twierdzi, że to narzucane nam

normy i stereotypy powodują wypieranie pewnych

potrzeb. Na przykład dzieciom wpaja się, jak powinny lub

jak nie powinny się zachowywać w zależności od płci.

• 4. Prośba – Prośba rodzi się naturalnie – po

uświadomieniu sobie potrzeby łatwo ją zdefiniować.

Prośba musi być jak najbardziej konkretna, żeby mogła

być spełniona lub odrzucona. Nie może to być aluzja,

podtekst. Prośba nie może być zdaniem negatywnym,

czyli wyrażać, czego sobie nie życzymy.

• Aby prośba została dobrze zrozumiana przez drugą

stronę, proś o informację zwrotną. W ten sposób

sprawdzasz, co usłyszała druga strona, nawet pytając

wprost: „Czy możesz powtórzyć, co do ciebie

powiedziałem?”. Łatwo się wówczas przekonać, czy

prośba była wystarczająco konkretnie wyrażona. Czasem

trzeba ją powtórzyć innymi słowami. Ważne, by przy tym

nie zacząć oceniać: „No tak, źle mnie zrozumiałeś”, tylko

drążyć prośbę bez krytyki: „Może użyłem niewłaściwych

słów, pozwól więc, że spróbuję jeszcze

ANALIZA TRANSAKCYJNA

• „Najbardziej odkrywczy sposób myślenia

o ludzkości i osobowości polega na

wyobrażeniu sobie, że składają się na nią

trzy odrębne części albo jeszcze lepiej,

ze w każdym osobniku funkcjonują trzy

odrębne osoby i każda z nich ciągnie w

swoją stronę …, tak, że zakrawa na cud,

iż w ogóle cokolwiek udaje nam się

zrobić…”
Eric Berne

• Lata 50-te USA
• Szkoła wywodząca się z nurtu

psychologii humanistycznej

• Twórca ERIC BERNE

Struktura osobowości wg AT

• DZIECKO – emocjonalna, spontaniczna,

impulsywna część naszej osobowości

• RODZIC – powinnościowa, etyczna,

zawierająca wychowanie, nakazy i zakazy
które przejęliśmy od autorytetów (głównie
rodziców) część osobowości

• DOROSŁY – racjonalna, związana z

podejmowaniem decyzji, analizami,
możliwościami, planami strona osobowości
nasz wewn. komputer

RODZIC

• krytyczny (stan w którym człowiek jest

krytyczny wobec innych lub siebie, wytyka
błędy ostrym, gniewnym tonem, używa
określeń typu: powinieneś, musisz, nie wolno,
nigdy itp. Patrzy na innych z góry, z
wyższością lub pogardą, czuje się lepszy wie
lepiej,

• Opiekuńczy (pocieszający, radzący,

uspokajający, mówi łagodnym ciepłym tonem,
używa takich zwrotów jak: nie martw się,
wszystko będzie dobrze, zaopiekuję się tobą

Dziecko

• spontaniczne, naturalne (swobodnie

daje upust swoim emocjom)

• Przystosowane (to wynik tłumienia

spontaniczności dziecka przez nakazy i
zakazy Rodzica krytycznego. Przeżywa ono
poczucie niższości, wstydu, przyjmuje
postawę spuszczonej głowy, skulonych
ramion, mówi niepewnym głosem, używa
określeń typu: obawiam się, czy mógłbym,
spróbuje, prosiłbym itp.)