lek. med. Anetta Juraszek

Poradnia Genetyczna Szpitala

Uniwersyteckiego im. dr A. Jurasza

Katedra i Zakład Genetyki Klinicznej CM

UMK

odnosi się do tych procesów, w których choroba

lub wada jest rezultatem sumującego się
efektu działania jednego lub wielu genów i
czynników środowiskowych



Istnieje podobna wielkośc ryzyka powtórnego wystąpienia
choroby (zwykle 2-10%) u krewnych I stopnia



I dziecko z rozszczepem podniebienia – ryzyko powtorzenia dla
kolejnego dziecka 4%



Rozszczep podniebienia u jednego z rodziców – ryzyko dla dziecka
4%



Niektóre choroby wykazują szczególną zależność od płci



Wrodzone zwężenie odźwiernika – częściej u chłopców



Wrodzone zwichnięcie stawów biodrowych – częściej u dziewczynek

•

Ryzyko powtórzenia się choroby w rodzinie spada
gwałtownie w miare oddalania się pokrewieństwa
względem osoby chorej



Ryzyko powtórzenia się rozszczepu wargi dla kuzynostwa – 0,5%



ryzyko wystąpienia wady u dziecka urodzonego z
kolejnej ciąży zależy od tego, czy wada
wystąpiła u dzieci z ciąż poprzednich



Ryzyko ponownego urodzenia dziecka z rozszczepem wargi
i podniebienia wynosi 4%, jeśli rodzice już mają dziecko z
ta wadą



9% - po urodzeniu dwojga dzieci z tą wadą

•

ryzyko wystąpienia wady u kolejnego potomstwa
zależy od ciężkości wady



Gdy dziecko ma wrodzony brak unerwienia błony śluzowej
długiego odcinka jelita grubego, istnieje większe ryzyko, że
wada ta wystąpi u kolejnego rodzeństwa, niż wtedy, gdy
wada dotyczy niewielkiego odcinka jelita

•

dziedziczenie wieloczynnikowe jest
rozpoznawane po wykluczeniu innych typów
dziedziczenia

Wada – odchylenie od prawidłowej struktury,

formy lub funkcji narządu

•

Wrodzone

•

Nabyte

•

Izolowane

•

Mnogie

-

wady powstające zwykle w III trymestrze

ciąży pod wpływem czynników

mechanicznych

-

Przyczyny:



wady rozwojowe macicy, np. macica dwurożna



mała macica



mała miednica



guzy macicy (mięśniaki, włókniaki)



małowodzie



nieprawidłowe ułożenie płodu



choroby ograniczające możliwości poruszania

się płodu – zaburzenia neurologiczne, pierwotne

choroby mięśni, wady stawów



zdeformowaniu ulegają najczęściej kości, stawy
i chrząstki



po urodzeniu – widoczne w postaci:

- skręcenia lub skrzywienia kości
- ograniczenia ruchomości stawów
- spłaszczenia nosa i uszu

•

większość deformacji podlega samoistnemu
odkształceniu w ciągu kilku miesięcy lub lat

•

sekwencja deformacyjna – gdy ucisk
mechaniczny wywołuje wiele deformacji, np.
sekwencja Potter

SEKWENCJA POTTER:

•

agenezja nerek

•

małowodzie

•

ucisk wewnątrzmaciczny :

- deformacje wygięciowe

kończyn

- przykurcze stawowe
- „twarz Potter”

CRANIOSYNOSTOZY

Łódkogłowie

(scaphocephalia)–

zarośnięcie szwu

strzałkowego

CRANIOSYNOSTOZ

Y

Krótkogłowie (brachycephalia)

– obustronne zarośnięcie szwu

wieńcowego

Skośnogłowie (plagiocephalia) –

jednostronne zarośnięcie szwu

wieńcowego

CRANIOSYNOSTOZ

Y

CRANIOSYNOSTOZ

Y

Trójkątnogłowie

(trigonocephalia) – zarośnięcie

szwu czołowego

CRANIOSYNOSTOZ

Y

Wieżogłowie (oxycephalia) – zarośnięcie

szwu czołowego, wieńcowego i węgłowego

Stożkogłowie

(acrocephalia) – zarośnięcie

szwów podstawy czaszki

CRANIOSYNOSTOZ

Y



najczęstsza

kraniosynostoza



charakteryzuje się

przedwczesnym
zarosnięciem szwów
wieńcowych i hipoplazja
środkowej części twarzy
z uwypukleniem czoła



początek w 1 rż



zarośnięcie szwów – 3rż



spłycenie oczodołów



uwypuklenie gałek ocznych



przewlekłe zapalenia spojówek i rogówek



niedosłuch przewodzeniowy



nie stwierdza się wad kończyn



AD



mutacje FGFR2



zaburzenie zarastania wszystkich szwów

czaszkowych, poza szwem węgłowym



wysoka czaszka ze zmniejszonym wymiarem

przednio-tylnym



płaska śrokowa częśc twarzy



wyraźnie zaznaczone bruzdy nadoczodołowe



płytkie oczodoły



skośno-dolne ustawienie szpar powiekowych



syndaktylia „rękawicowa” (2,3 i 4 palca)



bloki kostne kręgów szyjnych



opóźnienie rozwoju psychoruchowego – u
większości



AD



mutacje FGFR2

•

charakterystyczna – kranosynostoza szwu
wieńcowego , niekiedy – strzakowego

•

brachycefalia

•

wysokie czoło

•

hiperteloryzm

•

mały nos z pogłębioną nasadą

•

szerokie kciuki i paluchy

•

częściowa syndaktylia 2 i 3 palców dłoni oraz 2,3 i 4
palców stóp



są wadami morfologicznymi wynikającymi z

przerwania lub zakłócenia pierwotnie

prawidłowego procesu rozwojowego



w przeciwieństwie do deformacji – nie sa

wyłącznie skutkiem działania sił mechanicznych,

ale mogą być wywołane przez niedokrwienie,

wylew krwi lub zrosty tkankowe



mogą być skutkiem działania czynnika

teratogennego lub pojawiać się z nieznanej

przyczyny



występują sporadycznie ( w przeciwieństwie do

deformacji, malformacji i dysplazji)



sekwencja przerwania – jeśli czynnik wywołujący

przerwanie powoduje wiele defektów

ZESPÓŁ PASM

OWODNIOWYCH

•

przerwanie dotyczy
różnych tkanek

•

lokalizacja uszkodzenia
nie odpowiada
określonym granicom
anatomicznym
embriogenezy

ZESPÓŁ PASM OWODNIOWYCH

PORENCEPHALIA – jamistość mózgu

Wiek

rozwojowy

Wady

3Hbd

bezmózgowie, przepuklina mózgowa, nietypowe

rozszczepy twarzy, wady oka, przepukliny oponowo-

rdzeniowe, zrosty łożyska z płodem

5Hbd

rozszczep wargi typowy, zarośnięcie nozdrzy, wady

ubytkowe kończyn, zrosty palców, ubytki ściany klatki

piersiowej i brzucha, skrzywienie kręgosłupa

7Hbd

Sekwencja Robina, deformacje uszu, przedwczesne

zarośnięcie szwów czaszkowych, amputacja, rzekome

zrosty palców, deformacje stóp, zwichnięcia stawów

biodrowych, przepuklina pępkowa

po 8Hbd

sekwencja deformacyjna skąpowodzia



są to zmiany wywołane przez pierwotne

zaburzenie rozwoju w okresie zarodkowym



charakteryzują się trwałymi wadami budowy



im później powstaje defekt, tym prostsza jest

malformacja



mogą być wywoływane przez 3 typy zaburzeń

morfogenezy:

- niecałkowita (najczęściej)
- nadmierna
- ektopiczna



malformacje:

- ograniczone
- zespół malformacyjny ze zmianami w wielu układach

Typ nieprawidłowej

morfogenezy

Przykład malformacji

Niecałkowita morfogeneza:

• agenezja

•hipoplazja

•niecałkowite zamknięcie

•niecałkowite rozdzielenie

•niecałkowita migracja

•niecałkowity zanik pierwotnej

formy

•utrzymanie pierwotnej lokalizacji

•agenezja nerek

•niedorozwój żuchwy

•rozszczep podniebienia

•zrosty palców

•wynicowanie pęcherza

moczowego

•uchyłek Meckela

•nisko osadzone uszy

Nadmierna morfogeneza

Wielopalczastość

Ektopiczna morfogeneza

Tarczyca w śródpiersiu

HOLOPROCENCEPHALIA – niedokonany

podział przodomózgowia

POLIDAKTYLIA

POLIDAKTYLIA

POLIDAKTYLIA

OLIGODAKTYLIA



są to stany, w których nieprawidłowa organizacja lub
czynność komórek określonej tkanki ustroju prowadzą
do zmian budowy ujawniających się klinicznie



większość dysplazji – choroby monogenowe:



dysplazje kostne



dysplazje ektodermalne



wrodzone defekty kolagenu



choroby spichrzeniowe



wyjątkiem dysplazji niegenetycznego pochodzenia –
odpryskowce (hamartoma), t.j. naczyniaki i znamiona



zmiany dysplastyczne mogą nasilać się przez całe
życie

DYSPLAZJA TANATOFORYCZNA



znacznego stopnia skrócenie kończyn



wąska, „gruszkowata” klatka piersiowa



hipotonia mięśniowa



brak odruchów ścięgnistych



wypukłe czoło, płaska nasada nosa, wytrzeszcz gałek ocznych



deformacja czaszki w kształcie liścia koniczyny

(Kleeblattschadel)

DYSPLAZJA

TANATOFORYCZNA

ACHONDROPLAZJA:



skrócenie odcinków

bliższych kończyn



duża głowa z wydatnymi

guzami czołowymi,

niedorozwojem szczęk i

prognacją żuchwy



niski wzrost



krótkie i szerokie dłonie



opóźnienie rozwoju

motorycznego

ACHONDROPLAZJ

A:

ZESPÓŁ MARFANA:



arachnodaktylia



szczupła sylwetka



klatka piersiowa szewska

lub kurza



skolioza, lordoza piersiowa



gotyckie podniebienie



zwichnięcie soczewek,

krótkowzroczność, ew.

niebieskie twardówki



wypadanie płatka zastawki

dwudzielnej/niedomykalność



poszerzenie części

wstępującej

aorty/rozwarstwienie aorty

ZESPÓŁ MARFANA:

MPS I
Hurler

MPS II
Hunter

Choroby spichrzeniowe -

MUKOPOLISACHARYDO

ZY

Choroby spichrzeniowe -

MUKOPOLISACHARYDO

ZY

MPS III Sanfilippo

Choroby spichrzeniowe -

MUKOPOLISACHARYDO

ZY

MPS IV

WADY DUŻE



Wady, które upośledzają czynność ustroju lub

skracają życie, np. zespół Downa, rozszczep wargi,

zaćma, przerostowe zwężenie odźwiernika



2-3% noworodków

WADY MAŁE (anomalie)



z reguły mają znaczenie kosmetyczne



są pomocne w rozpoznawaniu zespołów, mogą

być wskazówką, że istnieją inne, większe

zaburzenia morfogenez



większość małych wad to malformacje



występują najczęściej na obszarach o złożonej

budowie, t.j twarz, dłonie

Przykłady małych anomalii:



wyrośla na kości potylicznej



dołki, wyrośla przeduszne



hiperteloryzm



różnobarwność tęczówek, ubytek tęczówek



zmarszczka nakątna



rozdwojony języczek



klinodaktylia V palca, syndaktylia



pojedyncza bruzda zgięciowa dłoni



dodatkowe wiry włosów



biały kosmyk



plamy „cafe au lait”



spodziectwo

Hiperteloryzm

Epicanthus

Coloboma

Cafe au lait

SKOJARZENIA WAD WRODZONYCH



są to nielosowe połączenia wad, których
poszczególne składowe występują razem
częściej, niż mogłyby występować
przypadkowo



np. skojarzenie VACTERL



Vartebral anomalies



Anal atresis



Cardiac abnormalities



Tracheo-Esophageal fistula



Renal abnormalities



Limb abnormalities

SEKWENCJE WAD



oznaczają, że jeden podstawowy defekt
wywołuje kaskadę zmian strukturalnych, które
wydają się nie być ze sobą powiązane



pierwotny defekt jest najczęściej malformacją



przykłady:

•

sekwencja Pierre-Robin

•

sekwencja otwartej wady cewy nerwowej

•

sekwencja skąpowodzia (Potter)

SEKWENCJA PIERRE-ROBIN

Zahamowanie

rozwoju

żuchwy

Niezstąpienie

języka

Niezrośnięcie

blaszek

podniebienia

SEKWENCJA OTWARTEJ WADY CEWY NERWOWEJ

Defekt zamknięcia pierwotnej cewy

nerwowej

Przepuklina oponowo-

rdzeniowa

Przemieszczenie rdzenia kręgowego w stronę

przepukliny

Zaburzenia krążenia płynu mózgowo-

rdzeniowego

Wodogłowie

SEKWENCJA OTWARTEJ WADY CEWY NERWOWEJ

KOMPLEKSY



określają grupę wad rozwojowych różnych
struktur, znajdujących się w czasie rozwoju
zarodkowego w tej same okolicy ciała



większość wywołana jest przez wady
rozwojowe naczyń krwionośnych



przykłady:



niedorozwój połowiczy twarzy



agenezja kości krzyżowej z hipoplazją miednicy i
kończyn dolnych

ZESPOŁY (gr. „idący razem)



występowanie nieprawidłowości w wyjątkowym
zestawieniu, powiązane patogenetycznie



żadna wada wchodząca w skład zespołu nie jest dla
niego specyficzna; o rozpoznaniu decyduje cały
obraz kliniczny, a nie jego elementy



ponad 2000 zespołów o dziedziczeniu mendlowskim



ponad 100 zespołów dysmorficznych związanych ze
specyficznymi aberracjami chromosomowymi