Ryzyko zawodowe

Identyfikacja i ocena

czynników szkodliwych i

uciążliwych występujących na

stanowiskach pracy i ochrona

zdrowia pracowników

Pojęcie ryzyka zawodowego

Ryzyko zawodowe

jest to

prawdopodobieństwo

wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z

wykonywaną pracą, powodujących

straty,

a w

szczególności wystąpienia u pracowników

niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku

zagrożeń zawodowych

występujących w środowisku

pracy lub

sposobu wykonywania pracy

.

Rozporządzenie MP i PS z dnia 26.09.1997r
w sprawie ogólnych przepisów bhp

(jedn. Tekst Dz. U. z 2003r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.)

Ocena ryzyka

Ocena ryzyka to proces

analizowania

ryzyka

zawodowego i

wyznaczania jego dopuszczalności

.

Analiza

ryzyka jest to badanie ryzyka obejmujące

określenie charakterystyki obiektu,

identyfikację

zagrożeń

i szacowanie ryzyka.

Identyfikacja zagrożeń

jest to proces rozpoznawania

tego czy zagrożenie istnieje oraz definiowania jego
charakterystyk.

PN – N – 18001 styczeń 2004 Systemy zarządzania bhp.
Wymagania.

RYZYK
O

Jest

funkcj

ą

i

CIĘŻKOŚCI
URAZU

lub pogorszenia

stanu zdrowia

PRAWDOPODOBIEŃSTW
A

wystąpienia urazu lub

pogorszenia stanu

zdrowia

Elementy ryzyka zawodowego wg

PN EN 1050:1999

G3/M3/8

Elementy prawdopodobieństwa urazu lub

utraty zdrowia

G3/M3/9

A n a liz a r y z y k a

- o p is o b ie k tu
- id e n ty fi k a c ja z a g r o ż e ń
- o s z a c o w a n ie r y z y k a

O c e n a r y z y k a

C z y r y z y k o m o ż n a z a a k c e p to w a ć ?

R y z y k o

n ie a k c e p to w a ln e

R y z y k o

a k c e p to w a ln e

O k r e ś le n ie d z ia ła ń

n ie z b ę d n y c h d o

o g r a n ic z e n ia r y z y k a

R e a liz a c ja d z ia ła ń

W p r o w a d z e n ie z m ia n d o s y s te m u

O k r e s o w e a n a liz y

r y z y k a

Z

A

R

Z

Ą

D

Z

A

N

IE

R

Y

Z

Y

K

IE

M

O

C

E

N

A

R

Y

Z

Y

K

A

Procedura oceny ryzyka

zawodowego

G3/M3/15

Metodę identyfikowania zagrożeń może ustalić zespół

oceniający ryzyko zawodowe, biorąc pod uwagę:



cel analizy



obiekt analizy



dostępne informacje



dostępne zasoby



czas analizy

 Identyfikacja

zagrożeń

Do identyfikacji zagrożeń

na stanowiskach pracy

najlepsze są z reguły

metody proste, mało

sformalizowane

Listy kontrolne

Analiza bezpieczeństwa pracy (Job Safety Analysis)

Listy kontrolne

Analiza bezpieczeństwa pracy (Job Safety Analysis)

Przebieg oceny ryzyka

zawodowego

G3/M3/17

Przygotowanie do analizy

Zebranie niezbędnych informacji

Określenie realizowanych na stanowisku

zadań

Ustalenie listy czynności, wykonywanych

podczas realizacji zadań

Identyfikacja zagrożeń

Oszacowanie i wyznaczenie

dopuszczalności ryzyka

Określenie wynikających z oceny działań

Podsumowanie wyników

Metoda Analizy Bezpieczeństwa

Pracy

G3/M3/18



Oszacowanie ryzyka zawodowego

Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z

zagrożeniami zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy

polega na ustaleniu:



prawdopodobieństwa wystąpienia strat



ciężkości strat będących następstwem zagrożeń.

Podstawą do oszacowania mogą być:



dane o wypadkach, chorobach zawodowych i innych,



informacje zawarte w przepisach prawnych, normach

i w literaturze specjalistycznej,



opinie ekspertów.

Przebieg oceny ryzyka

zawodowego

G3/M3/19

ESTYMACJA RYZYKA

Obejmuje przyporządkowanie miar

poszczególnym

elementom ryzyka /prawdopodobieństwo i

skutki /

•Metody:

•Metoda Wstępnej Analizy Zagrożeń / PHA/

•Graf ryzyka

•Risk Score

•Matryca Ryzyka

•Kalkulator Ryzyka

•

Środki techniczne eliminujące lub
ograniczające zagrożenia u źródła

•

Środki ochrony zbiorowej

•

Środki organizacyjne i proceduralne

•

Środki ochrony indywidualnej

Hierarchia stosowanych środków

bezpieczeństwa

G3/M3/37

Zagrożenia – definicje i pojęcia

• Środowisko pracy

– zbiór określonych organizacyjnie lub

przestrzennie miejsc, w których pracownicy wykonują

czynności zawodowe oraz warunki środowiska materialnego,

określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i

biologicznymi, w którym odbywa się proces pracy.

• Strefa zagrożenia

to przestrzeń w otoczeniu urządzenia

produkcyjnego, w której życie lub zdrowie przebywających

tam osób jest zagrożone.

• Stanowisko pracy

to przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem

w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół

pracowników wykonuje pracę.

• Warunki pracy

to wszystkie czynniki, występujące w

środowisku pracy i oddziałujące na organizm, związane z

parametrami mikroklimatu oraz charakterem i
intensywnością

pracy.

PN – P – 84525 : 1998. Odzież robocza. Ubrania
robocze.

Czynnik szkodliwy

Czynnik, którego działanie może prowadzić do

stopniowego pogorszenia stanu zdrowia

człowieka

Czynnik niebezpieczny

Czynnik, którego oddziaływanie może

prowadzić do urazu lub innego

natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia

człowieka (w tym zejścia śmiertelnego)

Zagrożenie:

Stan środowiska pracy mogący spowodować

wypadek lub chorobę, a także zachowanie

pracownika lub przełożonego oraz warunki lub

organizacja pracy mogące doprowadzić do

wypadku.

Znaczące zagrożenie:

mogące spowodować poważne i nieodwracalne

uszkodzenia zdrowia lub śmierć, występujące w

szczególności podczas wykonywania prac

szczególnie niebezpiecznych lub w sytuacjach

poważnych awarii.

(wg PN-N-18001:2004)

Definicje

G3/M3/4

Czynniki niebezpieczne i

szkodliwe

G3/M3/8

G3/M3/7

Psychofizyczne

Psychofizyczne

Biologiczne

Biologiczne

Chemiczne

Chemiczne

Fizyczne

Fizyczne

Systemy

Zarządzania BHP

Systemy

Zarządzania BHP

hałas

hałas

Wymagania

przepisów

Wymagania

przepisów

Czynniki

Środowiska pracy

Czynniki

Środowiska pracy

pyły

pyły

wibracja

wibracja

hałas

hałas

mikroklimat

mikroklimat

oświetlenie

oświetlenie

promieniowanie

promieniowanie

Czynniki fizyczne niebezpieczne

• poruszające się maszyny i mechanizmy,
• ruchome elementy urządzeń technicznych,
• przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały,
• naruszenie konstrukcji,
• obrywanie się mas i brył skalnych ze stropu lub ociosu, tąpnięcia,
• powierzchnie na których jest możliwy upadek pracujących, ostrza

ostre krawędzie, wystające elementy, chropowatość i szerokość

wyrobów, urządzeń i narzędzi,

• temperatura powierzchni wyposażenia technicznego i

materiałów,

• położenie stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub

podłogi pomieszczenia,

• prąd elektryczny,
• pożar,
• wybuch.

PN – 80/Z – 08052 Niebezpieczne i szkodliwe
czynniki występujące w procesie pracy
klasyfikacja (nie obowiązuje)

Czynniki fizyczne szkodliwe

• nieważkość,

• ciśnienie,

• hałas, infra- i ultradźwięki

• wibracja,

• temperatura, wilgotność, ruch powietrza,

• jonizacja powietrza,

• oświetlenie (natężenie, luminancja, ciśnienie, kontrast,

tętnienie strumienia),

• promieniowania: jonizujące, laserowe, nadfioletowe,

podczerwone,

• pola: elektromagnetyczne, elektrostatyczne,

• elektryczność statyczna,

• pył przemysłowy, aerozole stałe i ciekłe.

PN – 80/Z – 08052 Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w

procesie pracy
klasyfikacja (nie obowiązuje)

Czynniki chemiczne – podział

Podział w zależności od działania na organizm:

• toksyczne
• żrące,
• drażniące,
• uczulające,
• rakotwórcze,
• mutagenne, upośledzające czynności rozrodcze.

Podział w zależności od sposobów

wchłaniania:

• przez drogi oddechowe,
• przez skórę i błony śluzowe,
• przez przewód pokarmowy.

Czynniki chemiczne

Niebezpieczne substancje i preparaty chemiczne

Niebezpieczne substancje i preparaty chemiczne



o właściwościach wybuchowych



o właściwościach utleniających



skrajnie łatwopalne



wysoce łatwopalne



łatwopalne



bardzo toksyczne



toksyczne



szkodliwe



rakotwórcze



żrące



mutagenne



drażniące



działające na

rozrodczość



uczulające



niebezpieczne dla

środowiska

Czynniki biologiczne - definicja

Pojęciem czynniki biologiczne określa

się mikroorganizmy i makroorganizmy

oraz takie struktury i substancje

wytwarzane przez te organizmy, które

występując w środowisku pracy

wywierają szkodliwy wpływ na

organizm ludzki i mogą być przyczyną

chorób zawodowych.

Czynniki biologiczne - podział

Obejmują organizmy żywe oraz wytwarzane przez nie
substancje. Dzieli się je na:

• drobnoustroje

(bakterie, wirusy, riketsje, grzyby,

pierwotniaki) włącznie z mikroorganizmami
zmodyfikowanymi genetycznie (GMO),

• hodowle komórkowe,

• wewnętrzne pasożyty ludzkie

, mogące być przyczyną

zakażenia, alergii bądź zatrucia.

Dyrektywy: 2000/54/UE, 89/391/EEC

GMO – Genetycznie modyfikowany

organizm

Organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał
genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w
warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub
naturalnej rekombinacji, w szczególności przy
zastosowaniu:

• technik rekombinacji DNA;
• technik stosujących bezpośrednie włączenie materiału

dziedzicznego przygotowanego poza organizmem;

• metod nie występujących w przyrodzie dla połączenia

materiału genetycznego co najmniej dwóch różnych
komórek, gdzie w wyniku zastosowanej procedury
powstaje nowa komórka zdolna do
przekazywania potomnym komórkom swego materiału
genetycznego odmiennego od materiału wyjściowego.

Czynniki biologiczne -

działanie

Czynniki biologiczne mogą mieć działanie:

• zakaźne;
• toksyczne;
• drażniące;
• rakotwórcze.

Można wśród nich wyróżnić:

• czynniki wywołujące choroby zakaźne i inwazyjne (priony,

wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki, robaki);

• alergeny biologiczne (bakterie, grzyby, cząstki roślinne i

zwierzęce);

• toksyny biologiczne, w tym czynniki immunotoksyczne

(endotoksyna bakteryjna, mitotoksyny, glukany grzybicze,
lotne związki organiczne, toksyny roślinne, jady zwierzęce) ;

• czynniki rakotwórcze (aflatoksyny, pył drzewny)

Czynniki psychofizyczne

Obciążenie fizyczne:

 statyczne,
 dynamiczne,

Obciążenie nerwowo – psychiczne:

 obciążenie umysłu,
 niedociążenie lub przeciążenie percepcyjne,
 obciążenie emocjonalne.

Czynniki psychofizyczne

G3/M3/8

obciążenie fizyczne

dynamiczne, statyczne,
monotypia, monotonia

obciążenie psychiczne

Wydatek energetyczny

• Wydatek energetyczny

jest miarą ciężkości pracy i jednym z

elementów obciążenia fizycznego, na który składa się
dodatkowo wysiłek statyczny i monotypowość ruchów.

• Monotypowość

– wielokrotne powtarzanie tych samych

ruchów angażujących w sposób jednostronny ograniczone
grupy mięśni, co stanowi dodatkowe obciążenie dla
narządu ruchu.

• Monotonia motoryczna

– wielokrotne powtarzanie takich

samych lub podobnych łatwych ruchów w nie
zmieniających się warunkach, wymagające stałej
koncentracji uwagi.

• Zmęczenie ośrodkowe

– narastanie odczucia ciężkości pracy i

bólu mięśni, zmniejszenie motywacji, koncentracji uwagi i
sprawności psychomotorycznej.

• Zmęczenie obwodowe

– zmęczenie pracujących mięśni

objawiające się zmniejszeniem siły i szybkości ich skurczów,
aż do zupełnej utraty zdolności do pracy.

Nadmierne zmęczenie może prowadzić do
wypadku!

Wydatek energetyczny

Lp

Składniki wydatku energetycznego

Symbol

Wielkość

wydatku

Kcal / dobę

1

Podstawowa przemiana materii

Ppm

1400 - 1800

2 Swoiście dynamiczne działanie pożywienia

Dpoż

40 - 500

3

Wydatek czynnościowy poza pracą

Kwyp

500 - 1500

4

Wydatek czynnościowy podczas pracy

Kpz

500 - 3500

5

Całkowity wydatek energetyczny

Cpm

2440 - 7300

Cpm = Ppm + Dpoż + Kwyp + Kpz

Warunki szczególnie uciążliwe

1.

Prace związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w

ciągu jednej zmiany roboczej efektywny

wydatek

energetyczny organizmu przekraczający 2000 kcal (8375

kJ) u mężczyzn i 1100 kcal (4187 kJ) u kobiet;

2.

Prace wymagające wysiłku fizycznego, powodującego w

ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny

wynoszący

powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i

powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet,

wykonywane w

pomieszczeniach zamkniętych, w których ze

względów technologicznych

temperatura nie może być

wyższa niż 10°C lub wskaźnik obciążenia termicznego

wynosi ponad 25°C, albo gdy prace są na otwartej

przestrzeni w okresie zimowym od 1.11 do 31.03;

3.

Prace wykonywane pod ziemią oraz prace przy usuwaniu

skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 28.05.1996r. w sprawie
profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. nr 60, poz.279)

Praca zmianowa - uciążliwa

G3/M3/8

G3/M3/7



Rozdzielenie światła od ciemności warunkuje rytmy
dobowe,

 desynchronizacja rytmów dobowych może prowadzić do

poważnych zaburzeń zdrowia,



tylko 24 % pracowników pracuje w normalnym czasie
pracy,

 reszta ma już w jakiś sposób „zaburzony” czas pracy:

nawet jeśli nie na zmiany, to pracują dłużej lub w
weekendy,

co

już

może

prowadzić

do

zaburzeń

zdrowotnych i społecznych,



w krajach europejskich już 18 % ludzi pracuje co najmniej
1 noc w tygodniu i ta tendencja będzie się nasilać,

 „społeczeństwo 24-godzinne”.

Normatywy higieniczne - podstawy

prawne

• Dział dziesiąty Kodeksu pracy;

• Rozporządzenie MZ z 20.04.2005r. w sprawie badań i pomiarów

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

(Dz. U. nr

217, poz. 645,

zm. Dz. U. z 2007r. nr 241, poz.1772

);

• Rozporządzenie MP i PS z 29.11.2002r. w sprawie NDS i NDN

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

(Dz. U. nr

217, poz.1833, zm. Dz. U. z 2005r. nr 212, poz. 1769,

zm. Dz. U. z

2007r. Nr 161, poz. 1142

).

• Rozporządzenie Prezesa RM z dnia 28.05.1996r w sprawie powołania

Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN Czynników Szkodliwych dla

Zdrowia w Środowisku pracy

(Dz. U. z 2003r. Nr 178, poz. 1740 ze

zm.)

Obowiązki pracodawcy – 1

Pracodawca jest obowiązany stosować środki
zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom

związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:

• utrzymywać w stałej sprawności

urządzenia ograniczające

lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska

pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników.

• przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary tych

czynników, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i

pomiarów oraz udostępniać je pracownikom.

Rozporządzenie MZ z 20.04.2005r w sprawie badań i pomiarów

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

(Dz. U. Nr

73, poz. 645,

zm. Dz. U. z 2007r. nr 241, poz.1772

);

)

Obowiązki pracodawcy – 2

• Ograniczanie ryzyka zawodowego;
• Przeprowadzanie oceny ryzyka;
• Likwidowania zagrożeń u źródeł ich powstawania;
• Dostosowanie warunków pracy i procesów pracy do

możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie

projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór

maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi, a

także metod produkcji i pracy z uwzględnieniem

zmniejszenia uciążliwości pracy monotonnej i pracy w

ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego

wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników -

ergonomia

;

• Stosowanie nowych rozwiązań technicznych;
• Zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych,

urządzeń, substancji i innych materiałów bezpiecznymi lub

mniej niebezpiecznymi;

• Nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed

środkami ochrony indywidualnej;

• Instruowanie pracowników w zakresie bhp.

Normatywy higieniczne –

podstawowe definicje

• Narażenie zawodowe (ekspozycja zawodowa)

– podleganie

działaniu czynników szkodliwych związane z wykonywaniem

pracy.

• Narażenie łączne

– narażenie pracowników,

jednocześnie lub

kolejno

na więcej niż

jeden

czynnik szkodliwy w ciągu tej

samej zmiany roboczej.

• Chronometraż pracy

– czas trwania poszczególnych czynności

zawodowych w ciągu zmiany roboczej, różniących się

narażeniem.

• Próbka powietrza

– określona objętość powietrza lub

wyodrębnione z niej zanieczyszczenia.

• Strefa oddychania pracownika

– przestrzeń w promieniu 30 cm

wokół jego głowy.

Normatywy higieniczne –

podstawowe definicje

• Strategia pobierania próbek powietrza

– zbiór zasad

postępowania obejmujący wytypowanie miejsca pobierania
próbek powietrza, czas ich pobierania oraz liczbę i rozłożenie w
ciągu zmiany roboczej.

• Procedura pomiarowa

– pobieranie próbek powietrza i ilościowe

oznaczanie jednej lub więcej szkodliwych substancji chemicznych
w powietrzu wraz z przechowywaniem i transportem próbek.

• Wskaźnik narażenia (ekspozycji)

– wskaźnik liczbowy,

charakteryzujący narażenie pracownika na szkodliwą substancję,
obliczony na podstawie wyników oznaczeń w powietrzu
na stanowiskach pracy w celu porównania z wartością NDS.

• Monitoring biologiczny

– jest to systematyczny pomiar stężeń

substancji toksycznych lub ich metabolitów w tkankach,
wydzielinach lub wydalinach, oddzielnie lub łącznie, mający na
celu ocenę wielkości narażenia oraz ryzyka dla zdrowia przy

przyjęciu za podstawę odpowiednich danych interpretacyjnych.

Normatywy higieniczne NDS

Dla czynników chemicznych i pyłowych ustala się:

Najwyższe dopuszczalne stężenie NDS

Najwyższe dopuszczalne stężenie NDS

wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na

pracownika w ciągu 8 - godzinnego dobowego i przeciętnego
tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie
pracy, przez okres jego aktywności zawodowej, nie powinno
spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w
stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Normatywy higieniczne NDSCh i

NDSP

Dla czynników chemicznych określa się:

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe

NDSCh

NDSCh

wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować

ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w

środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż dwa

razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym

niż 1 godzina.

Najwyższe dopuszczalne stężenie

Najwyższe dopuszczalne stężenie

pułapowe

pułapowe

NDSP

NDSP

wartość stężenia, które ze względu na zagrożenie zdrowia

lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy

przekroczone w żadnym momencie.

Normatywy higieniczne NDN

Dla czynników fizycznych określa

się:

Najwyższe dopuszczalne natężenie NDN

Najwyższe dopuszczalne natężenie NDN

ustalone jako wartość średnia, której oddziaływanie na

pracownika, w ciągu 8 - godzinnego dobowego i
tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie
pracy, przez cały okres jego aktywności zawodowej, nie powinno
spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w
stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Normatywy higieniczne

Rozporządzenie MP i PS z dnia 29.11.2002r. w sprawie NDS i NDN

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

(Dz. U. Nr 217,

poz. 1833, zm. Dz. U. z 2005r. Nr 212, poz. 1769,

zm. Dz. U. z 2007r Nr

161, poz.1142

).

W rozporządzeniu ustalono normatywy higieniczne dla:

• 495 substancji chemicznych – NDS, dla 8 ustalono tylko NDSP,
• 320 substancji – NDSCh,
• 15 substancji – NDSP,
• 19 pyłów – NDS,
• hałasu słyszalnego, infradźwiękowego i ultradźwiękowego,
• drgań działających na organizm człowieka przez kończyny górne

i drgań o ogólnym działaniu na organizm człowieka,

• mikroklimatu gorącego i zimnego,
• promieniowania optycznego, w tym podczerwonego

(nielaserowego), promieniowania nadfioletowego,

promieniowania widzialnego (nielaserowego), promieniowania

laserowego,

• pola i promieniowania elektromagnetycznego.

Wartości te są prawnie obowiązujące dla wszystkich

przedsiębiorstw.

Normatywy higieniczne -

ustalanie

Normatywy higieniczne dla czynników szkodliwych dla

zdrowia ustala

Międzyresortowa Komisja ds. NDS i NDN

Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy.

Merytoryczne podstawy ustalania wartości

normatywnych uzyskuje się w wyniku:

•

badań doświadczalnych przeprowadzanych na
zwierzętach

•

obserwacji lekarskich grup eksponowanych na
konkretne czynniki szkodliwe dla zdrowia w
warunkach przemysłowych

•

badań epidemiologicznych, w których została
określona zależność między wielkością narażenia,
czasem trwania ekspozycji zawodowej a jej
skutkami zdrowotnymi

Wartości NDS i NDN są kryteriami oceny warunków pracy

i stanowią podstawę do prowadzenia działalności
profilaktycznej

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 13
października 2003 r.
w sprawie powołania Międzyresortowej Komisji do Spraw
Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników
Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy
(Dz.U. nr 178, poz. 1740 ze zmianami)

Do zadań i uprawnień komisji należy:

• Rozpatrywanie i opiniowanie propozycji dotyczących

wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

• Opracowanie i wydawanie w miarę potrzeby ekspertyz

dotyczących wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i

natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku

pracy.

• Przedstawianie ministrowi właściwemu do spraw pracy

własnych wniosków dotyczących wartości najwyższych

dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych

dla zdrowia w środowisku pracy w celu aktualizacji ich

wykazu.

Normatywy higieniczne

G3/M3/8

G3/M3/7

Koncepcja dopuszczalnych stężeń substancji toksycznych

w powietrzu środowiska pracy polega na założeniu, że

dla każdej substancji istnieje takie stężenie,

w którym i poniżej którego nie wywołuje ona

żadnych szkodliwych zmian w stanie zdrowia

pracownika.

Normatywy higieniczne – poziomy

NDS

W odniesieniu do czynników chemicznych, w zależności od
przyjętej filozofii dotyczącej ustalania normatywów
higienicznych, możliwe jest ustalanie NDS na różnym
poziomie bezpieczeństwa dla pracowników eksponowanych
na działanie tych czynników:

•

na

„poziomie bezpiecznym”,

który w założeniu ma chronić

wszystkich pracowników przed zmianami w stanie zdrowia
wynikającymi z ekspozycji zawodowej, zgodnie z
aktualnym poziomem wiedzy;

•

na

„poziomie granicznym”,

który zapewnia bezpieczeństwo

prawie wszystkich eksponowanych pracowników,

z

wyjątkiem osób o zwiększonej wrażliwości na ich
działanie nabytej w trakcie życia lub uwarunkowanej
genetycznie,

•

na

„poziomie kompromisu”

pomiędzy aktualnymi

możliwościami ich dotrzymania, a wymaganiami
zdrowotnymi.

Normatywy higieniczne

Zastosowanie wartości NDS do oceny wielkości

narażenia

jest ograniczone do:

•

ekspozycji przewlekłej (długotrwałej), powtarzanej z

dnia na dzień,

•

sytuacji, w których substancja o potencjalnym
działaniu toksycznym przedostaje się do strefy
roboczej

i przenika do układu oddechowego

pracownika,

przy czym wywołuje tylko miejscowy

odczyn w postaci podrażnienia, bądź też przedostaje
się do organizmu i działa ogólnotoksycznie.

Normatywy higieniczne DSB

• Obok wartości NDS stosuje się w praktyce wartości

dopuszczalnych stężeń czynnika lub jego metabolitu w

materiale biologicznym.

• Liczne badania wykazały, że dokładniej można ocenić

narażenie badając materiał biologiczny (krew, mocz, włosy,

wydychane powietrze itd).

• W materiale biologicznym oznacza się substancję

toksyczną lub jej metabolity, a także zmiany zachodzące w

organizmie pod wpływem substancji toksycznych, np.

zmiany aktywności enzymów, powstawanie

methemoglobiny – biomarkery narażenia.

• Uzyskane wyniki porównuje się z wartościami

DSB.

Normatywy higieniczne

Nie wystarczy samo umieszczenie czynnika w

wykazie wraz z wartością NDS lub NDN, gdyż jest

to tylko informacja o zagrożeniu

Do zapobiegania zagrożeniom
niezbędne są informacje zawarte

w kartach charakterystyki
substancji niebezpiecznej i preparatu

niebezpiecznego

oraz w dokumentacjach eksperckich będących

podstawą występowania z wnioskami o ustalenie

wartości NDS.

Normatywy higieniczne – czynniki

fizyczne

• Czynniki fizyczne występują wyłącznie jako różne rodzaje

energii lub sił.

• W odróżnieniu od chemicznych nie mają postaci „materialnej”

i nie ma możliwości pobrania i przechowywania ich próbki

bądź, po przerwaniu ekspozycji, określania

stężenia tego czynnika lub jego metabolitów w materiale

biologicznym.

• Narażenie na działanie czynnika fizycznego musi być

stwierdzone
i ilościowo określone podczas jego działania.

• Po przerwaniu ekspozycji w ustroju dostrzegalne są jedynie

ewentualne skutki tego działania, brak natomiast śladu

obecności samego czynnika.

• Skutki biologiczne działania czynnika są zawsze funkcją

wielkości dawki danej energii pochłoniętej przez narażony

organizm.

• Dawka jest iloczynem natężenia czynnika i czasu jego

działania (ekspozycji).

Częstotliwość badań i pomiarów

czynników szkodliwych

•

Nie przeprowadza się

- jeżeli wyniki dwóch ostatnio

przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły

0,1

wartości NDS (NDN),

a w procesie technologicznym lub w

warunkach występowania danego czynnika nie dokonała się
zmiana mogąca wpływać na wysokość jego stężenia lub
natężenia,

•

co najmniej raz na 2 lata

– jeśli stwierdzono stężenie

(natężenie) określonego czynnika

od 0,1 do 0,5

wartości

NDS (NDN),

•

co najmniej raz w roku

– jeśli stężenie (natężenie)

określonego czynnika podczas ostatniego badania wyniosło

powyżej 0,5 wartości NDS (NDN),

•

w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach
występowania tego czynnika,

•

pomiary ciągłe stężenia czynnika

- jeżeli dla niego określono

wartość

NDSP.

C

w

– Wskaźnik narażenia dla czynników chemicznych

innych niż

rakotwórcze lub mutagenne

Częstotliwość wykonywania pomiarów

Częstotliwość wykonywania pomiarów

RAZ NA DWA LATA

0,1 <

C

w

 0,5

NDS,NDSCh

0,5 < C

w

 1

NDS, NDSCh

RAZ W ROKU

Częstotliwość badań i pomiarów czynnika

rakotwórczego lub mutagennego

•

Nie przeprowadza się

- jeżeli wyniki dwóch ostatnio

przeprowadzonych badań i pomiarów

nie przekroczyły 0,1

wartości NDS

, a w procesie technologicznym lub w warunkach

występowania danego czynnika nie dokonała się zmiana
mogąca wpływać na wysokość jego stężenia,

•

co najmniej raz na 6 miesięcy

– jeśli stwierdzono stężenie

określonego czynnika od

0,1 do 0,5 wartości NDS

,

•

co najmniej raz na 3 miesiące

– jeśli stężenie określonego

czynnika podczas ostatniego badania

wyniosło powyżej 0,5

wartości NDS

,

•

w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach
występowania tego czynnika,

•

pomiary ciągłe stężenia czynnika

- jeżeli dla niego określono

wartość

NDSP.

C

wR

– Wskaźnik narażenia dla czynników chemicznych

rakotwórczych

lub mutagennych

Pomiary należy wykonać w każdym przypadku wprowadzenia
zmiany w warunkach występowania tego czynnika

0,5 < C

wR

 1

NDS, NDSCh

RAZ NA TRZY

MIESIĄCE

RAZ NA SZEŚĆ

MIESIĘCY

0,1 <

C

wR

 0,5

NDS,

NDSCh

Częstotliwość wykonywania pomiarów

Częstotliwość wykonywania pomiarów

Monitorowanie zanieczyszczeń

powietrza

na stanowiskach pracy



Identyfikacja



Pobieranie próbek powietrza



Ilościowe oznaczanie badanych

substancji



Interpretacja wyników

(porównanie z wartościami NDS, NDSCh i

NDSP)

METODY POBIERANIA PRÓBEK POWIETRZA

IZOLACYJNA

INTEGRACYJNA

Pobieranie

powietrza

do

pojemnikó

w

Absorpcja

w

roztworach

Adsorpcja

na

sorbentach

stałych

1

2

3

2

6

4

70

2

3

2

4

2

1

Ocena narażenia

OCENA ZGODNOŚCI WARUNKÓW PRACY Z NDS



Warunki pracy są bezpieczne jeżeli Cw, GG lub GGw nie
przekraczają wartości NDS dla danej substancji



Warunki pracy są szkodliwe jeżeli Cw, DG lub DGw są wyższe od
wartości NDS



Jeżeli NDS znajduje się w przedziale ufności dla średniej,
określonym

przez

DG i GG, to warunki pracy określa się jako

dopuszczalne

Cw – średnie stężenie ważone;
GG – górna granica przedziału ufności dla średniej rzeczywistej;
GGw – górna granica przedziału ufności dla średniego stężenia
ważonego.

Ocena narażenia

OCENA ZGODNOŚCI WARUNKÓW Z NDSCH



Warunki pracy są bezpieczne, jeżeli wskaźnik narażenia
(stężenie substancji
w żadnej próbce o czasie pobierania 15 min) nie przekracza
wartości NDSCh.



Warunki pracy należy uznać za szkodliwe, jeżeli:



stężenie w jakiejkolwiek 15-min próbce jest wyższe od
NDSCh



stężenie równe NDSCh utrzymuje się w środowisku pracy
dłużej niż 15 min lub występuje częściej niż dwukrotnie



odstęp między dwoma 15 min okresami, w którym
stężenie jest równe NDSCh jest mniejszy niż 1 godzina

OCENA ZGODNOŚCI WARUNKÓW PRACY Z NDSP

OCENA ZGODNOŚCI WARUNKÓW PRACY Z NDSP

Warunki pracy są bezpieczne, jeżeli wskaźnik ekspozycji
(stężenie substancji w próbce o najkrótszym czasie pobierania)
nie przekracza wartości NDSP

Ocena działania łącznego



Jeżeli pracownicy narażeni są w ciągu tej samej zmiany

roboczej kolejno lub jednocześnie na kilka substancji o
podobnym charakterze działania toksycznego,
współczynnik łącznego narażenia.



Zasady obliczania współczynnika łącznego narażenia nie
stosuje się do substancji o działaniu antagonistycznym,
synergistycznym, niezależnym, a także substancji
rakotwórczych.



Przed dokonaniem łącznego narażenia należy
przeanalizować dostępne dane o toksyczności badanych
substancji.

Badania i pomiary czynników

szkodliwych – obowiązki

pracodawcy

Przed przystąpieniem

badań i pomiarów pracodawca

dokonuje rozeznania:

• procesów technologicznych i występujących w nich

czynników szkodliwych dla zdrowia w celu ich

wytypowania do oznaczenia w środowisku pracy,

• organizacji i sposobu wykonywania pracy.

Pracodawca jest zobowiązany, nie później niż w

terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności, do

wykonania badań i pomiarów czynników

szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Metody badań i pomiarów określają Polskie Normy oraz

normy międzynarodowe i równoważne

Badania i pomiary czynników

szkodliwych – obowiązki

pracodawcy

• Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie, w sposób

ustalony w zakładzie pracy, informować pracowników
o wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów i
umieszczać aktualne wyniki tych badań lub pomiarów
na stanowisku pracy, którego one dotyczą.

• Kierując pracownika na profilaktyczne badanie

lekarskie pracodawca jest obowiązany przekazać
lekarzowi informację o czynnikach szkodliwych dla
zdrowia lub warunkach uciążliwych występujących na
jego stanowisku pracy oraz przedstawić
aktualne wyniki badań i pomiarów wykonane na tym
stanowisku.

Rejestracja i przechowywanie

wyników badań i pomiarów

• Pracodawca

prowadzi na bieżąco rejestr

czynników

szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku

pracy i

kartę badań i pomiarów

.

• W przypadku

likwidacji

zakładu, pracodawca niezwłocznie

przekazuje rejestr oraz karty, właściwemu miejscowo

państwowemu inspektorowi sanitarnemu.

• Rejestry i karty są przechowywane przez okres

40 lat

licząc

od daty ostatniego wpisu.

• Wyniki badań i pomiarów przechowuje się przez okres

3 lat

licząc od daty ostatniego pomiaru.

Pracodawca udostępnia pracownikowi lub byłemu

pracownikowi powyższe dokumenty na jego pisemne

żądanie i umożliwia mu, na jego koszt, sporządzanie

wyciągów, odpisów lub kopii tych dokumentów.

Kto wykonuje badania i pomiary

Do

31.12.2008r

badania i pomiary stężeń i natężeń czynników

szkodliwych w środowisku pracy mogą wykonywać laboratoria
posiadające akredytację oraz laboratoria:

• Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

• jednostki badawczo – rozwojowe działające w dziedzinie

medycyny pracy i Centralny Instytut Ochrony Pracy,

• upoważnione przez PWIS na podstawie wcześniej

obowiązujących przepisów.

Normatywy higieniczne -

mikroklimat

Mikroklimat zimny i gorący

• Mikroklimat gorący:

charakteryzowany jest przez wskaźnik

obciążenia termicznego WBGT (Wet Bulb Globe
Temperature). Wskaźnik ten uwzględnia wpływ
temperatury, prędkość ruchu powietrza, wilgotność
bezwzględną powietrza oraz średnią temperaturę
promieniowania otoczenia.

• Mikroklimat zimny:

występuje na stanowiskach pracy,

gdzie temperatura powietrza nie przekracza + 10°C.
Ze względu na sposób oddziaływania na organizm
człowieka rozróżnia się:

 Chłodzenie miejscowe

, przy którym działanie środowiska

na organizm człowieka oceniane jest za pomocą wskaźnika
siły chłodzącej WCI (Wind Child Index);

 Chłodzenie ogólne

, przy którym działanie mikroklimatu

zimnego oceniane jest za pomocą wskaźnika wymaganej
ciepłochronności odzieży IREQ (required Closing
Insulation).

Normatywy higieniczne –

mikroklimat

Mikroklimat umiarkowany

Obejmuje warunki cieplne środowisk termicznych umiarkowanych,
a przede wszystkim odczucia termiczne odnoszące się głównie
do równowagi cieplnej całego ciała. Wpływa na nią
aktywność fizyczna człowieka, odzież, jak również: temperatura
powietrza, średnia temperatura promieniowania, prędkość
przepływu powietrza, wilgotność powietrza.
Do oceny mikroklimatu umiarkowanego stosuje się dwa wskaźniki:

• Wskaźnik przewidywanej oceny średniej PMV (Prediceted Mean

Vote), który przewiduje średnią ocenę dużej grupy osób
określających swoje wrażenia cieplne w siedmiostopniowej skali
ocen (od + 3 do – 3);

• Wskaźnik przewidywanego odsetka niezadowolonych PPD

(Predicted Percentage of Dessatisfied), podający przewidywany
procent ludzi, którzy odczuwają nadmierne gorąco lub nadmierne
zimno.

Dla środowiska termicznego umiarkowanego komfortowego
wskaźnik ten powinien wynosić 10% (niezadowolonych).