Automatyzmy dnia

Automatyzmy dnia

powszedniego

powszedniego

Coś z przeszłości

Coś z przeszłości

„

„

Musimy oczekiwać odkrycia, że to, co

Musimy oczekiwać odkrycia, że to, co

człowiek czyni- czyni w skutek pewnych

człowiek czyni- czyni w skutek pewnych

możliwych do określenia okoliczności

możliwych do określenia okoliczności

oraz, że kiedy okoliczności te zostaną

oraz, że kiedy okoliczności te zostaną

poznane, będziemy mogli przewidywać

poznane, będziemy mogli przewidywać

i do pewnego stopnia determinować

i do pewnego stopnia determinować

ludzkie działania”

ludzkie działania”

(Skinner,

(Skinner,

1953)

1953)

Coś z teraźniejszości

Coś z teraźniejszości

Większość psychologów poznawczych, tak

Większość psychologów poznawczych, tak

jak behawioryści żywi przekonanie, że

jak behawioryści żywi przekonanie, że

fundamentalne prawa fizycznego świata

fundamentalne prawa fizycznego świata

całkowicie determinują zachowania

całkowicie determinują zachowania

człowieka.

człowieka.

Podczas, gdy behawioryści spostrzegają

Podczas, gdy behawioryści spostrzegają

kontrolę jako usytuowaną jedynie w

kontrolę jako usytuowaną jedynie w

środowisku zewnętrznym, psychologowie

środowisku zewnętrznym, psychologowie

poznawczy widzą ją również w

poznawczy widzą ją również w

mechanizmach poznawczych.

mechanizmach poznawczych.

Część życia codziennego- myślenie,

Część życia codziennego- myślenie,

odczuwanie, działanie- jest automatyczna

odczuwanie, działanie- jest automatyczna

w tym sensie, że jest ona sterowana

w tym sensie, że jest ona sterowana

przez aktualnie spostrzegane właściwości

przez aktualnie spostrzegane właściwości

środowiska (np. ludzi, przedmioty,

środowiska (np. ludzi, przedmioty,

zachowania innych, okoliczności, role i

zachowania innych, okoliczności, role i

normy społeczne itd.) za pośrednictwem

normy społeczne itd.) za pośrednictwem

automatycznego pozbawionego udziału

automatycznego pozbawionego udziału

refleksji i świadomych wyborów

refleksji i świadomych wyborów

przetwarzania informacji.

przetwarzania informacji.

Proces psychologiczny można uznać za

Proces psychologiczny można uznać za

automatyczny, jeżeli:

automatyczny, jeżeli:

•

występuje on w sytuacji spełnienia

występuje on w sytuacji spełnienia

określonych warunków wstępnych (tj.

określonych warunków wstępnych (tj.

bodźców)- jeżeli-to

bodźców)- jeżeli-to

•

odbywa się on bez udziału

odbywa się on bez udziału

świadomego wyboru czy sterowania

świadomego wyboru czy sterowania

jego przebiegiem.

jego przebiegiem.

Procesy automatyczne:

Procesy automatyczne:

•

Przedświadome (preconscious)- wymagają

Przedświadome (preconscious)- wymagają

jedynie wyzwalającego wydarzenia zewn.,

jedynie wyzwalającego wydarzenia zewn.,

całkowicie niezależne od stanu umysłu

całkowicie niezależne od stanu umysłu

jednostki

jednostki

•

Postświadome (postconscious)- związane z

Postświadome (postconscious)- związane z

torowaniem; torowanie rozpoczyna

torowaniem; torowanie rozpoczyna

automatyczny proces umysłowy, który

automatyczny proces umysłowy, który

początkowo latentny, ujawnia się w obecności

początkowo latentny, ujawnia się w obecności

wyzwalającej informacji zewnętrznej

wyzwalającej informacji zewnętrznej

Plus automatyzmów

Plus automatyzmów

Umiejętność całkowicie

Umiejętność całkowicie

zautomatyzowana może być

zautomatyzowana może być

wykonywana bez zaangażowania

wykonywana bez zaangażowania

systemu poznawczego, pozwalając

systemu poznawczego, pozwalając

na wykonywanie innych celów

na wykonywanie innych celów

poznawczych

poznawczych

Minus automatyzmów

Minus automatyzmów

Często dochodzi do powstania

Często dochodzi do powstania

błędnych, opartych jedynie o

błędnych, opartych jedynie o

przynależność grupową, przekonań

przynależność grupową, przekonań

na temat innych ludzi, bowiem

na temat innych ludzi, bowiem

zaktywizowane automatycznie

zaktywizowane automatycznie

stereotypy grup społecznych

stereotypy grup społecznych

wpływają na percepcję bez

wpływają na percepcję bez

świadomej intencji czy też wglądu w

świadomej intencji czy też wglądu w

ten proces

ten proces

Wytłumaczenie

Wytłumaczenie

Bliskość aktywizacyjna (Hebb 1984)- pomiędzy

Bliskość aktywizacyjna (Hebb 1984)- pomiędzy

dwiema (lub więcej) jednocześnie

dwiema (lub więcej) jednocześnie

aktywizowanymi reprezentacjami rozwijają się

aktywizowanymi reprezentacjami rozwijają się

związki skojarzeniowe. Zatem, jeżeli w dłuższym

związki skojarzeniowe. Zatem, jeżeli w dłuższym

czasie określone zachowanie jest konsekwentnie

czasie określone zachowanie jest konsekwentnie

kategoryzowane w ten sam sposób to w końcu

kategoryzowane w ten sam sposób to w końcu

kategoria ta będzie aktywizowana zawsze, gdy w

kategoria ta będzie aktywizowana zawsze, gdy w

środowisku zostanie zaobserwowany wzorzec

środowisku zostanie zaobserwowany wzorzec

zachowania. Jeżeli jednostka w dłuższym okresie

zachowania. Jeżeli jednostka w dłuższym okresie

czasu konsekwentnie ustosunkuje się do

czasu konsekwentnie ustosunkuje się do

określonego obiektu, wówczas ustosunkowanie

określonego obiektu, wówczas ustosunkowanie

takie będzie aktywizowane ilekroć spostrzeżony

takie będzie aktywizowane ilekroć spostrzeżony

zostanie ten obiekt.

zostanie ten obiekt.

Przykład

Przykład

Jeżeli raz przyjmiemy, że kogoś lub coś

Jeżeli raz przyjmiemy, że kogoś lub coś

lubimy lub znielubimy i

lubimy lub znielubimy i

konsekwentnie reagujemy nań w ten

konsekwentnie reagujemy nań w ten

sam sposób, to po pewnym czasie

sam sposób, to po pewnym czasie

owo pozytywne lub negatywne

owo pozytywne lub negatywne

ustosunkowanie pojawi się w każdej

ustosunkowanie pojawi się w każdej

sytuacji kontaktu z daną osobą lub

sytuacji kontaktu z daną osobą lub

obiektem.

obiektem.

Procesy przedświadome, jak wszystkie procesy

Procesy przedświadome, jak wszystkie procesy

automatyczne biorą swój początek z często

automatyczne biorą swój początek z często

powtarzanych umysłowych, emocjonalnych,

powtarzanych umysłowych, emocjonalnych,

motywacyjnych i behawioralnych reakcji na

motywacyjnych i behawioralnych reakcji na

dany zestaw właściwości środowiska.

dany zestaw właściwości środowiska.

Początkowo reakcje te są intencjonalne,

Początkowo reakcje te są intencjonalne,

wymagają wysiłku oraz świadomej uwagi.

wymagają wysiłku oraz świadomej uwagi.

Jednak z czasem ich intencjonalny i

Jednak z czasem ich intencjonalny i

wymagający uwagi charakter zanika o ile te

wymagający uwagi charakter zanika o ile te

same ustosunkowania i cele zawsze

same ustosunkowania i cele zawsze

pojawiają się w odpowiedzi na te same

pojawiają się w odpowiedzi na te same

właściwości świata zewnętrznego.

właściwości świata zewnętrznego.

Rasowe, etniczne, powiązane z wiekiem

Rasowe, etniczne, powiązane z wiekiem

czy płcią, cechy jednostki służą za

czy płcią, cechy jednostki służą za

wskazówki diagnostyczne przynależności

wskazówki diagnostyczne przynależności

grupowej. Jeżeli istnieje stereotyp

grupowej. Jeżeli istnieje stereotyp

zawierający zestaw założeń i przekonań

zawierający zestaw założeń i przekonań

dotyczących cech charakterystycznych

dotyczących cech charakterystycznych

danej grupy, może dojść do jego

danej grupy, może dojść do jego

automatycznej aktywizacji ze względu na

automatycznej aktywizacji ze względu na

samą tylko obecność osoby będącej jej

samą tylko obecność osoby będącej jej

członkiem

członkiem

Dowody na przedświadomą naturę stereotypu pochodzą

Dowody na przedświadomą naturę stereotypu pochodzą

z badań, w których:

z badań, w których:



stereotypy aktywizuje się w sposób podświadomy

stereotypy aktywizuje się w sposób podświadomy

(Devine, 1989- podprogowa technika torowania przy

(Devine, 1989- podprogowa technika torowania przy

użyciu listy słów aktywizujących stereotyp Afro-

użyciu listy słów aktywizujących stereotyp Afro-

Amerykanina jako agresywnego, następnie ocena

Amerykanina jako agresywnego, następnie ocena

fikcyjnej- nieokreślonej rasowo- osoby)

fikcyjnej- nieokreślonej rasowo- osoby)



manipulując przeciążeniem uniemożliwia się

manipulując przeciążeniem uniemożliwia się

świadome przetwarzanie informacji właściwej (Pratti i

świadome przetwarzanie informacji właściwej (Pratti i

Bargh, 1991)

Bargh, 1991)



osoby badane w sposób całkowicie świadomy

osoby badane w sposób całkowicie świadomy

przetwarzają informacje powiązane ze stereotypem

przetwarzają informacje powiązane ze stereotypem

nie odnosząc ich jednak do ludzi (Mills i Tyrrell, 1983-

nie odnosząc ich jednak do ludzi (Mills i Tyrrell, 1983-

zapamiętanie słów związanych ze stereotypem

zapamiętanie słów związanych ze stereotypem

kobiety i mężczyzny)

kobiety i mężczyzny)

Kluczowy eksperyment

Kluczowy eksperyment

Nieświadoma aktywizacja konstruktu powoduje zgodne

Nieświadoma aktywizacja konstruktu powoduje zgodne

z nim zachowanie oraz wpływa na procesy percepcji,

z nim zachowanie oraz wpływa na procesy percepcji,

automatyczna aktywizacja stereotypów powinna

automatyczna aktywizacja stereotypów powinna

także spowodować wzrost prawdopodobieństwa

także spowodować wzrost prawdopodobieństwa

wystąpienia zachowań zgodnych z ich treścią.

wystąpienia zachowań zgodnych z ich treścią.

Opierając się na tych założeniach Bargh i Chen ( 1996)

Opierając się na tych założeniach Bargh i Chen ( 1996)

przeprowadzili eksperyment, w którym pod pozorem

przeprowadzili eksperyment, w którym pod pozorem

złożonego z pomieszanych zdań testu do badania

złożonego z pomieszanych zdań testu do badania

zdolności językowych, poddano osoby badane

zdolności językowych, poddano osoby badane

procedurze torowania przy użyciu słów takich jak

procedurze torowania przy użyciu słów takich jak

zapominalski, Floryda, bingo. Druga część

zapominalski, Floryda, bingo. Druga część

uczestników otrzymała test zawierający słowa

uczestników otrzymała test zawierający słowa

niezwiązane ze stereotypem- np. niezręczny,

niezwiązane ze stereotypem- np. niezręczny,

Kalifornia, jabłka.

Kalifornia, jabłka.

Aktywizowano cały stereotyp ludzi starszych, a nie

Aktywizowano cały stereotyp ludzi starszych, a nie

tylko konkretną cechę jak np. spowolnienie.

tylko konkretną cechę jak np. spowolnienie.

Badacze liczyli na to, że stereotyp zaktywizowany

Badacze liczyli na to, że stereotyp zaktywizowany

w pełni może objawiać się poprze ukazanie jego

w pełni może objawiać się poprze ukazanie jego

pojedynczych składowych.

pojedynczych składowych.

Po wypełnieniu testu uczestnicy badania wychodzili

Po wypełnieniu testu uczestnicy badania wychodzili

12- metrowym korytarzem, a pomocnik

12- metrowym korytarzem, a pomocnik

eksperymentatora mierzył czas potrzeby na

eksperymentatora mierzył czas potrzeby na

przebycie tej trasy. Wyniki pokazały, że osoby, u

przebycie tej trasy. Wyniki pokazały, że osoby, u

których aktywizowano stereotyp starszej osoby

których aktywizowano stereotyp starszej osoby

potrzebowały więcej czasu na przejście tego

potrzebowały więcej czasu na przejście tego

odcinka. Wyniki nie były zależne od np.

odcinka. Wyniki nie były zależne od np.

pogorszenia nastroju po badaniu.

pogorszenia nastroju po badaniu.

Bargh, Chen i in. (1996)

Bargh, Chen i in. (1996)

•

podprogowa prezentacja twarzy młodych

mężczyzn- białych lub Afro-Amerykanów +
ocena liczby kropek- parzysta czy nieparzysta

• wrogość składową stereotypu Afro-
Amerykanina

• prowokacja po wykonaniu zadania
eksperymentalnego

• osoby, którym pokazano twarze Afro-
Amerykanów reagowały w bardziej wrogi
sposób na prowokację

Podsumowanie

Podsumowanie

•

Automatyczne nieświadome procesy psychiczne

Automatyczne nieświadome procesy psychiczne

obecne są we wszystkich aspektach życia

obecne są we wszystkich aspektach życia

umysłowego i społecznego

umysłowego i społecznego

•

Przypuszczenia i oczekiwania dotyczące

Przypuszczenia i oczekiwania dotyczące

zachowania ludzi oparte na ich cechach

zachowania ludzi oparte na ich cechach

fizycznych (np. kolor skóry, płeć) mogą być

fizycznych (np. kolor skóry, płeć) mogą być

generowane przedświadomie w wyniku samej

generowane przedświadomie w wyniku samej

obecności tych cech lub zachowań w środowisku

obecności tych cech lub zachowań w środowisku

•

Automatyczna aktywizacja stereotypów powoduje

Automatyczna aktywizacja stereotypów powoduje

wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia

wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia

zachowań zgodnych z ich treścią

zachowań zgodnych z ich treścią

Na podstawie artykułu:

Na podstawie artykułu:

„

„

Automatyzmy dnia powszedniego”-

Automatyzmy dnia powszedniego”-

John A. Bargh; Czasopismo

John A. Bargh; Czasopismo

Psychologiczne, Tom 5, Nr 3, 1999

Psychologiczne, Tom 5, Nr 3, 1999