ZAJĘCIA NR 3

ZAJĘCIA NR 3

INSTYTUCJE SPOŁECZNE

INSTYTUCJE SPOŁECZNE

Dominika Walczak

Instytut Studiów Społecznych

Uniwersytet Warszawski

INSTYTUCJE SPOŁECZNE

INSTYTUCJE SPOŁECZNE



Pojęcie instytucji należy do podstawowych kategorii analizy socjologicznej.



Socjologia, w opinii Emile'a Durkheima, to nauka o instytucjach, ich genezie i

funkcjonowaniu.



Instytucje społeczne

są zwykle pojmowane jako podstawowe elementy

organizacji życia społecznego.
Zapewniają porządek społeczny, ustalają wzory zachowań i starają się

rozwiązać pewne podstawowe problemy ludzkiej egzystencji wspólne dla

wszystkich społeczeństw.



W najogólniejszym ujęciu

instytucje społeczne

są to:

stosunkowo trwałe układy strukturalne i kulturowe, czyli pewne zorganizowane

typy działalności,
rozwijające się oddolnie albo specjalnie zaplanowane,
zaspakajające pewne wyodrębnione potrzeby całej zbiorowości i

poszczególnych jednostek
w sposób uregulowany, podlegający kontroli społecznej i normom społecznym.

INSTYTUCJE SPOŁECZNE

INSTYTUCJE SPOŁECZNE



TRZY PODSTAWOWE ROZUMIENIA INSTYTUCJI:

1. Rozumienie pierwsze, najszersze, traktuje instytucje jako

podstawę

porządku (ładu) społecznego.

Przykład:

istniejące na zewnątrz nas wierzenia i sposoby działania,

sądzenia, powtarzalne, rutynowe sposoby zachowania, wzorce,

reguły, rytuały

2. Drugie rozumienie, nieco węższe od pierwszego, zbliżone jest do

potocznego.
Instytucje to pewne wyodrębnione, zorganizowane

typy

działalności

podejmowanej w celu zaspokojenia potrzeb jednostek

i całych zbiorowości.

Przykład:

instytucje państwowe, giełdy, zbiór urzędników państwowych.

3. Trzecie rozumienie, najwęższe, odnosi się do takich form organizacji

społecznej, które mają na celu podporządkowanie zachowania ludzi

szczególnym rygorom. Goffman instytucje te nazwał

totalnymi

Przykład:

domy poprawcze, więzienia, szpitale psychiatryczne

INSTYTUCJE SPOŁECZNE

INSTYTUCJE SPOŁECZNE



W każdym społeczeństwie istnieją instytucje niezbędne do

funkcjonowania systemu społecznego.

Są to:



instytucje ekonomiczne

, zajmujące się produkcją i dystrybucją dóbr i

usług oraz tworzeniem i cyrkulacją kapitału



instytucje polityczne

, regulujące stosunki władzy oraz wyznaczające

polityczną organizację społeczeństwa, jego system prawny i

funkcjonowanie środków przymusu



instytucje leżące u podstaw społecznej stratyfikacji

, a więc

określające dystrybucję społecznych pozycji oraz dostęp do nagród i

społecznych zasobów



instytucje rodziny i pokrewieństwa

, zapewniające fizyczną i kulturową

reprodukcję społeczeństwa i wyznaczające kształt procesów socjalizacji



instytucje wychowawcze i edukacyjne; instytucje kulturowe

związane z religią, działalnością naukową i artystyczną, funkcjonowaniem

środków masowego przekazu i uczestnictwem w kulturze.

INSTYTUCJE SPOŁECZNE

INSTYTUCJE SPOŁECZNE



Rdzeń

instytucji społecznych stanowią podstawowe

problemy stojące przed człowiekiem.



Celem

instytucji jest rozwiązanie tego, co ludzie uważają

za podstawowe problemy i warunki egzystencji społecznej.



Najważniejsze instytucje – rodzina i pokrewieństwo,
gospodarka oraz religia – towarzyszą człowiekowi od
samego początku; później pojawiły się nowe, przeznaczone
do zaspakajania nowych wymogów stawianych przez życie
– ustrój państwowy, określony sposób sprawowania władzy,
prawo, edukacja, medycyna, nauka.

INSTYTUCJE SPOŁECZNE

INSTYTUCJE SPOŁECZNE



Ludzie mają tendencję do utrwalania

swoich zachowań, dzięki temu

łatwiej wytwarza się ład społeczny.



Jeśli widzimy, że jakieś relacje

między ludźmi się utrwalają

mówimy, że podlegają

procesowi instytucjonalizacji

.

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

SPOŁECZNA

SPOŁECZNA



Pierwszą trwałą strukturą społeczną w ewolucji człowieka
był bez wątpienia system pokrewieństwa – rodzina.



Ogólnie możemy powiedzieć, że

rodzina

to grupa ludzi ze

sobą spokrewnionych, w której dorośli opiekują się
potomstwem.



Rodzina występowała od najdawniejszych czasów w różnej
postaci zawsze jednak realizowała funkcje



prokreacji

(zachowanie ciągłości biologicznej),



socjalizacji

(przekazywania dziedzictwa kulturowego)



miłości

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

SPOŁECZNA

SPOŁECZNA



Rozmaitość wzorów rodzin
ludzkich dotyczy:



postaci małżeństwa,



zasad dziedziczenia,



reguł zamieszkania,



typu władzy w rodzinie,



zasady doboru partnerów.

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

SPOŁECZNA

SPOŁECZNA

Małżeństwo.

Podstawowymi postaciami małżeństwa są;



małżeństwo monogamiczne (związek jednej kobiety z jednym

mężczyzną)



małżeństwo poligamiczne:



a. poliginia – związek jednego mężczyzny z kilkoma kobietami



b. poliandria – związek jednej kobiety z kilkoma mężczyznami

(występuje niezwykle rzadko)

Dziedziczenie.

Może występować jako:



a. patrylinearne – wyłącznie w linii męskiej



b. matrylinearne – wyłącznie w linii żeńskiej



c. bilateralne – zarówno w linii żeńskiej, jak i męskiej

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

SPOŁECZNA

SPOŁECZNA

Miejsce zamieszkania.



a. rodzina matrylokalna – mężczyzna zamieszkuje u rodziny

żony i staje się członkiem jej gospodarstwa domowego



b. rodzina patrylokalna – kobieta przenosi się do rodziny

męża



c. rodzina neolokalna – para małżeńska organizuje własne

gospodarstwo domowe



Z miejscem zamieszkania wiąże się kwestia wielkości

rodziny.



a. rodzina nuklearna – dwupokoleniowa rodzina złożona z

pary małżeńskiej i dzieci



b. rodzina wielopokoleniowa - gdy jedno z partnerów

zamieszkuje także z rodzicami

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

SPOŁECZNA

SPOŁECZNA



Sam fakt zamieszkania razem może

klasyfikować pewną grupę ludzi jako rodzinę.



Współczesne społeczeństwa wykształciły tzw.

alternatywne formy rodziny

:



rodzina niepełna



rodzina zastępcza



rodzina zrekonstruowana



rodzina oparta o związek homoseksualny



rodzinny dom dziecka

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

SPOŁECZNA

SPOŁECZNA

Władza w rodzinie.



a. rodzina patriarchalna – o sprawach rodziny decyduje wyłącznie

ojciec



b. rodzina matriarchalna - o sprawach rodziny decyduje wyłącznie

matka



A. rodzina tradycyjna - o wyraźnej hierarchii, o wyraźnych rolach

dla poszczególnych członków rodziny



B. rodzina partnerska – pozycja, rola, obowiązki są negocjowane

Dobór małżeński.



a. endogamia – zawieranie małżeństwa w obrębie jednej

zbiorowości



b. egzogamia - zawieranie małżeństwa w obrębie innej niż własna

zbiorowości

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

SPOŁECZNA

SPOŁECZNA



FUNKCJE INSTYTUCJONALNE RODZINY:



materialno-ekonomiczna

- polega na zaspokajaniu przez rodzinę

materialnych potrzeb jej członków;



opiekuńczo-zabezpieczająca

- stanowi materialne i fizyczne zabezpieczenie

członków rodziny, którzy w pewnych okresach życia mają ograniczone

możliwości samorealizacji, pozbawieni są środków do życia lub wymagają

pomocy;



prokreacyjna

- pozwala na utrzymywanie biologicznej ciągłości rodziny i

społeczeństwa;



seksualna

- zaspokajanie popędu seksualnego;



legalizacyjno-kontrolna

- sankcjonowanie postępowania członka rodziny

przez rodzinę, nadzorowanie jego postępowania;



socjalizacyjno-wychowawcza

- wprowadzanie dziecka w świat kultury

danego społeczeństwa;



klasowa

- określenie pozycji członków rodziny w strukturze społeczeństwa;



kulturalna

- zapoznawanie młodego pokolenia z dziejami kultury i jej trwałymi

pomnikami, zachęcanie do aktywnego korzystania z wartości kulturalnych;



rekreacyjno-towarzyska

- umożliwia odzyskanie w domu rodzinnym

wewnętrznej równowagi emocjonalnej;



emocjonalno-ekspresyjna

- zaspokaja emocjonalne potrzeby członków

rodziny, sprzyja wyrażaniu osobowości, daje możliwość uzyskania kontaktu

psychicznego.

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

SPOŁECZNA

SPOŁECZNA



RODZINA POLSKA

A. OKRES PRL - GOSPODARKI NIEDOBORU



Propagowany model rodziny



typ rodziny partnerskiej



aktywizacja zawodowa kobiet

Miała miejsce wyraźna deprecjacja rodziny – państwo miało
przejąć większość funkcji rodziny (żłobki, przedszkola)

Praca kobiet jednak nie wynikała z poparcia dla oficjalnego
modelu, lecz była sposobem ratowania budżetu domowego.

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

SPOŁECZNA

SPOŁECZNA



wczesne zawieranie małżeństw (dane z 1972 roku : średni wiek

zawierania małżeństw przez mężczyzn to 24,8 lat, kobiet – 21,9)



wyższy był niż obecnie współczynnik zawierania małżeństw, natomiast

niższy współczynnik rozwodów



dzieci przychodziły na świat szybko (niemal połowa w pierwszym roku

małżeństwa)



częściej niż w krajach zachodnich występowały rodziny więcej niż

dwupokoleniowe



powszechny był model babci emerytki



kobieta była bardziej matką (także dla męża) niż żoną



usługi rzadko kupowane, raczej wytwarzane w domu



małżeństwa były silnie homogeniczne (jednolite) pod względem grupy

społecznej (oboje małżonkowie pochodzili z tej samej grupy

społecznej)
można był wówczas obserwować trzy typy małżeństw
- inteligenckie, robotnicze, wiejskie

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

RODZINA JAKO INSTYTUCJA

SPOŁECZNA

SPOŁECZNA

B. OKRES TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ



W pierwszych latach transformacji warunki ekonomiczne – warunki życia polskich

rodzin uległy wyraźnemu pogorszeniu



Pojawiło się bezrobocie(w znacznej mierze dotknęło ono ludzi młodych)



Mieszkania stały się jeszcze bardziej nieosiągalne



Zmiany warunków życia i pracy znacząco wpłynęły na strategię formowania

rodziny, zawierania małżeństw i posiadania dzieci – spada liczba urodzeń, wzrasta

średni wiek zostania matką, ojcem



Młodzi ludzie zaczęli odkładać decyzję o założeniu rodziny – po pierwsze

ponieważ nie mogli sprostać jej utrzymaniu na skutek bezrobocia; poza tym

zaczęli inwestować w siebie, w swoje wykształcenie po to, by później założonej

rodzinie zapewnić lepsze warunki życia.



Wzrosły koszty utrzymania i wychowania dzieci.



Praca zawodowa kobiet nie zachwiała rolą matki. Matka nadal jest postacią

centralną.



Zagubił się natomiast ojciec, jego rola została sprowadzona w zasadzie do roli

biologicznej.



Zdecydowanie wzrósł odsetek samotnych matek. Mówi się o śmierci instytucji

małżeństwa w Europie.



Odsetek dzieci z związkach pozamałżeńskich



-Największy (45-50 % dzieci): Szwecja, Dania, Norwegia



-Najmniejszy: Włochy 7% Szwajcaria 6% Grecja 3%

INSTYTUCJE TOTALNE

INSTYTUCJE TOTALNE



INSTYTUCJE TOTALNE to instytucje, w których prowadzi się regularnie określony

rodzaj działalności, każda z nich pochłania część czasu i zainteresowań swych

członków, stwarza im odrębny świat i dąży do ich ograniczania.



Ich ograniczający lub totalny charakter symbolizują często fizyczne bariery

uniemożliwiające kontakt ze światem zewnętrznym: zamknięte drzwi, wysokie

mury, zasieki z drutu kolczastego, strome brzegi lub woda, otwarta przestrzeń itd.



Goffman dzieli instytucje totalne na 5 grup

:

1.

instytucje powołane do opieki nad niedołężnymi i nieszkodliwymi np. domy

starców, przytułki dla ociemniałych, żebraków, sierot itd.

2.

zakłady opieki nad osobami niezdolnymi do samodzielnego troszczenia

się o siebie a zarazem, choć nie z ich winy, niebezpiecznymi dla

społeczeństwa np. sanatoria przeciwgruźlicze, szpitale psychiatryczne, zakłady

lecznicze dla chorych na trąd(leprozoria)

3.

instytucje, których zadaniem jest ochrona społeczeństwa przed

szkodzeniem mu w sposób świadomy np. więzienia, zakłady poprawcze, obozy

dla jeńców wojennych, obozy koncentracyjne

4.

instytucje powołane do realizacji zadań technicznych i mające charakter

instrumentalny np. koszary wojskowe, okręty, internaty, obozy pracy itp.

5.

instytucje przeznaczone dla osób, które dobrowolnie wycofały się z

czynnego życia np. opactwa, klasztory, zakony.

INSTYTUCJE TOTALNE

INSTYTUCJE TOTALNE



CECHY INSTYTUCJI TOTALNYCH:



całe życie mieszkańców toczy się w jednym i tym samym miejscu i podlega tej

samej, jedynej władzy,



ich członkowie we wszystkich fazach codziennej działalności pozostają w

bezpośrednim towarzystwie dużej liczby innych członków, wszyscy traktowani

są jednakowo, pracują razem i wykonują te same czynności,



zaplanowany przebieg dnia regulowany przez system formalnych rozporządzeń,

a jego przestrzegania pilnuje zespół nadzorców,



poszczególne czynności są przymusowe i stanowią część jednego planu

ogólnego, którego celem jest realizacja oficjalnych zadań instytucji,



podział na podwładnych( ludzie żyjący wewnątrz instytucji i mający ograniczone

kontakty ze światem zewnętrznym) i personel(grupa nadzorców, pracujących

najczęściej przez 8 godzin w ciągu doby i społecznie zintegrowanych ze

światem zewnętrznym),



członkowie kadry(personel) skłonni są uważać się za nadrzędnych i pełnych

prawości, natomiast pensjonariuszy uważają za gorszych, godnych potępienia i

winnych,



ruchliwość społeczna między tymi grupami jest ograniczona, dystans społeczny

jest duży i formalnie zalecany.

SZKOŁA JAKO INSTYTUCJA

SZKOŁA JAKO INSTYTUCJA

TOTALNA

TOTALNA

Charakterystyka instytucji totalnych w odniesieniu do szkół
może służyć jako wskaźnik, do jakiego stopnia dana szkoła

przyjmuje cechy instytucji totalnej oraz jak wypada pod tym

względem w porównaniu z innymi szkołami.



W sytuacji ucznia w szkole istotne wydają się trzy kwestie:
- długi czas, jaki dzieci spędzają w szkole,
- to, że znajdują się tam bez względu na to, czy tego chcą,
- to, że klasy i szkoły są do siebie bardzo podobne.



Phill Jackson przedstawia klasę jako

klatkę

, z której nie

ma ucieczki.



Umieszczeni w niej i pozostawieni przed

trzema R – rules,

rutines, regulations

uczniowie rozwijają strategie przetrwania.



Niektóre z nich pozwalają na uniknięcie lub zredukowania

konfrontacji z nauczycielem.

SZKOŁA JAKO INSTYTUCJA

SZKOŁA JAKO INSTYTUCJA

TOTALNA

TOTALNA



Wszystkim rządzą reguły znane uczniom i nauczycielom.



Trwałości doświadczenia szkolnego zawiera

regularność i

cykliczność

, wyrażającą się w planie lekcji eliminującym element

zaskoczenia.



Każda klasa ma swój rytuał i stale następujące po sobie podobne

działania (odczytywanie listy, plany lekcji i formy prowadzenia lekcji)



Klasa szkolna jest łatwo rozpoznawalna, jako pewnego rodzaju scena

poprzez umieszczone w niej rekwizyty: rzędy ławek i krzeseł, biurko

nauczyciela, tablicę.



Uczeń musi uczęszczać do szkoły.



Uczniowie poza fizyczną obecnością muszą także być aktywni

umysłowo na lekcji oraz posłuszni.



Życie w klasie uczy życia w tłumie, ale i bycia samemu w tłumie



Uczeń w klasie musi przyzwyczaić się do

tłoku, oceniania i władzy

.



Rezultatem tłoku są takie zjawiska jak czekanie, cierpliwość,

przerywanie i wzajemne przeszkadzanie.



Nauczyciel jest jak szef kontrolujący pracę ucznia przez określony

czas w ciągu dnia.