Dysfunkcje i

parafunkcje

Kształt ludzkiego zgryzu

jest wypadkową oddziaływania
czynników środowiskowych na
uwarunkowany

genetycznie

wzorzec podstawowy

Mięśnie narządu żucia

Czynność

układu

mięśniowo-nerwowego

wpływa w dużym stopniu na prawidłowe
kształtowanie się szczęk i łuków zębowych,
zwłaszcza

w

okresie

rozwoju.

Obok

czynników genetycznych i środowiskowych
układ mięśniowy odpowiada w dużym stopniu
za wzrost szczęki i żuchwy, za położenie
żuchwy w stosunku do szczęki, wpływa na
kształt łuków zębowych i warunki zgryzowe.
Wyrastające zęby i kształtujące się łuki
zębowe pozostają pod wpływem otaczających
je mięśni.

Równowaga czynnościowa

mięśni

narządu żucia

Antagonistycznie działające grupy mięśni
zachowują

wzajemną

czynnościową

równowagę współdziałają w prawidłowym
kształtowaniu

się

poszczególnych

elementów n. żucia, a tym samym
wpływają na ich właściwe ustawienie w
stosunku do twarzowej części czaszki.

Równowaga czynnościowa

mięśni

narządu żucia

Zaburzenie

fizjologicznej

równowagi

czynnościowej

między

poszczególnymi

grupami mięśni (mimicznych, żwaczowych,
języka) czy wypadnięcie z pracy jednego
mięśnia, zaburza warunki pracy stawów sż,
układu zębowego i przyzębia oraz może
doprowadzić do zmian w układzie kostnym i
zębowym. Podobnie wyłączenie z pracy
jakiegokolwiek innego ogniwa wchodzącego
w układ n. żucia, zaburza pracę układu
mięśniowego

.

Język

Język

bierze

udział

we

wszystkich

czynnościach j.ustnej, m.in.. czynności ssania, żucia,

połykania i mowy. Znajdują się w nim liczne

zakończenia

czuciowe

odbierające

bodźce

smakowe. Przyjmuje pokarm, przemieszcza go na

zęby, miesza ze śliną, a przeżuty pokarm przesuwa z

j.ustnej do gardła. W czynnościach tych wywiera on

działanie na podniebienie, szczękę i żuchwę oraz

łuki zębowe w kierunku od wewnątrz do zewnątrz.

Mięśnie języka są więc antagonistami w

stosunku do mięśni warg i policzków stanowiących

zewnętrzny pierścień mięśniowy, otaczający i

zamykający od zewnątrz j.ustną.

Porażenie ruchowe języka (n. podjęzykowy)

znacznie upośledza żucie, połykanie i mowę.

Jest to zaburzenie czynności fizjologicznej
takiej jak: połykanie, oddychanie, żucie,
mowa,

nieprawidłowa

pozycja

ciała

podczas snu, karmienia, wady postawy.
Zaburzona czynność nie jest jedynym
warunkiem powstania wady, dopiero gdy
nałoży się na zły wzorzec wzrostu
dochodzi do zniekształceń w narządzie
żucia.

Dysfunkcje

Dysfunkcje

pozycja dziecka w czasie

snu.

W pierwszym półroczu życia dziecko śpi
przez większą część doby. Płaskie ułożenie
kręgosłupa z głową spoczywającą na
niewielkiej poduszce sprzyja prawidłowemu
rozwojowi narządu żucia. Zbyt wysokie lub
zbyt niskie ułożenie głowy wywołuję zmianę
położenia żuchwy, może dojść do zaburzeń
czynności mięśni i stawu s-ż.

Pozycja dziecka w czasie snu.

• Dorsalne

ułożenie

głowy

powoduje

przesuwanie się żuchwy i języka ku tyłowi i

dołowi, działanie to zwiększa siła ciężkości,

usta pozostają otwarte, dolna warga może

wsuwać się pod górny wał dziąsłowy. Takie

ustawienie żuchwy może sprzyjać powstawaniu

wad dotylnych.

•

Wentralne

ułożenie

głowy

powoduje

przesuwanie się żuchwy i języka do przodu, co

może

spowodować

przewagę

mięśni

wysuwających żuchwę nad cofającymi i

sprzyjać powstawaniu wad doprzednich

Dysfunkcja szczelności warg

Wargi kompetentne - przy akcie
połykania i oddychania przez nos
wargi powinny być domknięte bez
widocznego wysiłku i napięcia
mięśni

bródkowych.

Wargi

anatomicznie

zbyt

krótkie

i

niedomykające się określa się jako
niekompetentne.

Klasyfikacja czynnościowa

układu warg

:

• Wargi wydolne (kompetentne)
• Niewydolne (niekompetentne)
• Potencjalnie niewydolne

(niekompetentne)

Klasyfikacja czynnościowa

układu warg:

• Wargi

wydolne

stykają

się

przy

rozluźnionych mięśniach.

• Wargi niewydolne są za krótkie i mogą się

nie stykać, zwarcie warg może być uzyskane
tylko

przez

czynny

skurcz

mięśnia

okrężnego ust.

• Wargi potencjalnie niewydolne nie mogą się

stykać z powodu wychylenia siekaczy
górnych,

są

jednak

pod

względem

morfologicznym prawidłowo rozwinięte.

Dysfunkcja żucia

Żucie papkowatych i miękkich

pokarmów pozbawia narząd żucia
bodźców wzrostowych co może
prowadzić do zwężeń szczęki i
stłoczeń zębów

Typ żucia

Wg Bluntschliego rozróżnić należy dwa typy

dzieci, o odmiennym sposobie żucia. U jednych
przeważają mięśnie skroniowe, u drugich zaś
pozostałe mięśnie żujące. Ta ostatnia grupa mięśni
ma większa masę niż mm. skroniowe, a więc i
większą siłę. Mm.skroniowe pociągają żuchwę ku
górze i nieco ku tyłowi, zaś pozostałe pociągają
żuchwę ku górze i wysuwają ku przodowi. Przewaga
zatem jednej lub drugiej grupy tych mięśni wpływa
w znacznym stopniu na kształtowanie się u dziecka
narządu żucia i rozwój jego czynności.

Wpływ typu żucia na narząd

żucia

Przy przewadze mm. skroniowych bodziec

wzrostowy jest mniejszy, a to powoduje słabszy rozwój
kośćca, a szczególnie żuchwy i jej części zębodołowej.
Słabiej również rozwija się czynność żucia, a
pożywienie jest raczej rozrywane niż rozcierane.
Wskutek tego nie dochodzi z czasem do naturalnego
ścierania się zębów, co utrudnia przesunięcie się
żuchwy ku przodowi w okresie wyrzynania się 1.
trzonowców

stałych

i

może

doprowadzić

do

wytworzenia

się

wad

dotylnych

(tyłożuchwia).

Niemożność przesunięcia się żuchwy ku przodowi
odbija się niekorzystnie na rozwoju jej kąta i gałęzi,
powodując w pewnym stopniu niedorozwój żuchwy.
Natomiast pozostała grupa mięśni żucia daje znacznie
silniejsze bodźce, zapewniając prawidłowy rozwój
kostnego szkieletu szczęki i żuchwy.

Typy żucia skroniowy i

żwaczowy

Wg Korkhausa powyższe typy żucia są

wrodzone. Jednak ten mniej pomyślny sposób
żucia,

a

więc

przy

przewadze

mięśni

skroniowych, może być przekształcony drogą
odpowiednich ćwiczeń na typ żucia o bardziej
zrównoważonej

pracy

wszystkich

mięśni

żujących.

Oddychanie przez nos

Podczas oddychania przez nos mięśnie narządu

żucia

znajdują

się

w

stanie

równowagi

czynnościowej. Szpara ust jest zamknięta przez

swobodny kontakt warg. Przednia część podniebienia

miękkiego styka się z nasadą języka, stanowiąc tylne

zamknięcie jamy ustnej od strony cieśni gardła.

Żuchwa znajduje się w położeniu spoczynkowym.

Prawidłowa czynność zewnętrznego pierścienia

mięśniowego j.ustnej, głównie m.okrężnego ust oraz

prawidłowe położenie języka przy oddychaniu przez

nos, należą w okresie rozwojowym do korzystnych

czynników warunkujących właściwe kształtowanie

się łuków zębowych i ich prawidłowe zwarcie.

Oddychanie przez usta w czasie spoczynku

zmienia się na oddychanie przez usta i częściowo

przez nos w czasie mowy.

Oddychanie przez nos

Prawidłowy tor oddychania przez

nos wpływa na właściwy rozwój szczęk,

a podczas przechodzenia przez jamę

nosową powietrze zostaje oczyszczone,

ogrzane i nawilżone. Ponadto podczas

fizjologicznego oddychania powietrze

masuje dno jamy nosowej i pobudza

prawidłowe ukrwienie, przyczynia się do

prawidłowego wzrostu poprzecznego

podstawy szczęk.

Oddychanie przez usta

Stałe oddychanie przez usta jest szkodliwe dla
organizmu, szczególnie w okresie rozwojowym,
gdyż:

• Wprowadza do płuc niedostatecznie nawilżone,

nie ogrzane i zanieczyszczone powietrze, co
sprzyja powstawaniu ostrych i przewlekłych
stanów zapalnych w górnych i dolnych drogach
oddechowych,

• Doprowadza do wysychania błony śluzowej j.

ustnej i do stanów zapalnych w obrębie przyzębia,

• Zaburza równowagę czynnościową mięśni n.

żucia, doprowadzając do niekorzystnych zmian
rysach twarzy i wad zgryzu.

Oddychanie przez usta

• zahamowanie poprzecznego wzrostu

podstawy szczęk,

• zwężenie szczęki,

• formuje się wąskie i wysokie podniebienie,

• zgryz krzyżowy boczny,

• wady dotylne,

• wychylenie zębów siecznych górnych,

• stany zapalno- przerostowe dziąseł,

• brak rozchwiania uzębienia mlecznego,

• przetrwałe ułożenie zawiązków siekaczy,

Dysfunkcja oddychania

Przyczyny:

•

Oddychanie nawykowe jako dysfunkcja
nabyta (80%)

•

Oddychanie

uwarunkowane

organicznie

(nieprawidłowa budowa anatomiczna, ciała
obce,

urazy,

infekcje

górnych

dróg

oddechowych,

powiększony

migdałek

gardłowy, alergie)

Czynność połykania

Połykanie jest czynnością odruchową wrodzoną.

Występuje jako podświadome połykanie śliny czy kęsa

podczas przyjmowania pokarmów oraz jako świadome

połknięcie wykonane na polecenie. Początkowa faza tej

czynności podlega woli, do momentu zetknięcia się

kęsa z cieśnią gardła.

Liczba

aktów

połykania

na

dobę

jest

indywidualna i zależna od wieku. U dzieci występuje

ok. 2400 / dobę

(Hanson, Logan, Case)

, u dzieci 5-12 -letnich

800-1200 / dobę

(Rakosi)

, u dorosłych 400-675 / dobę

(Lear,

Flanagan, Moorrees).

Dwa fizjologiczne typy połykania:
•trzewny (wisceralny) - noworodek i niemowlę
•dojrzały (somatyczny) – okres dziecięcy , dorosłość

Połykanie trzewne

• żuchwa oddalona jest od szczęki
• występuje zwiększone napięcie m. okrężnego

ust, mięśni policzkowych i bródkowych

• w czasie połykania język leży między wałami

dziąsłowymi stykając się z błoną śluzową
policzków i warg

Połykanie dojrzałe

• żuchwa znajduje się w położeniu zwarcia

centralnego lub nawykowego, które jest
ustabilizowane

przez

napięcie

mm.

żwaczowych.

• język opiera się o podniebienie, jego koniec

znajduje się za siekaczami górnymi.

Przetrwały niemowlęcy typ

połykania

Prawidłowe układanie języka, prawidłowa

czynność

zewnętrznego

pierścienia

mięśniowego

j.ustnej i mięśni unoszących żuchwę podczas dojrzałej

czynności połykania w okresie dziecięcym korzystnie

wpływa na prawidłowy wzrost i rozwój łuków zębowych

oraz na prawidłowe kształtowanie się zgryzu.

Przewaga czynnościowa mięśnia okrężnego ust,

mięśni policzkowych i bródkowych oraz zbyt słabe

napięcie mm. unoszących żuchwę powodują, że język w

czasie połykania układa się między łukami zębowymi,

tak jak przy połykaniu niemowlęcym. Ze względu na

częstotliwość występowania aktu połykania w ciągu

doby, taki wzorzec czynnościowy mięśni, utrzymujący

się w późniejszym okresie rozwojowym dziecka, może

być przyczyną wady zgryzu i powodować typowe

zaburzenie mowy.

Dysfunkcja połykania

Ok.

18

m.ż.

niemowlęcy

typ

połykania powinien być zastąpiony przez
dojrzały typ połykania. Przetrwanie
niemowlęcego typu połykania do 4 r.ż.
może spowodować powstanie zgryzu
otwartego,

tyłozgryzu

lub

zgryzu

krzyżowego w zależności od układania
języka

Mowa

Narząd żucia stanowi element obwodowy narządu mowy biorący

udział w powstawaniu głosek.

Artykulacja – czynność głosotwórcza obwodowego narządu

mowy tj. warg, języka, podniebienia i żuchwy. Zmiany kształtu i
położenia w przebiegu czasowym oraz kontaktu pomiędzy
poszczególnymi elementami anatomicznymi narządu artykulacyjnego
warunkują powstawanie głosek.

W czasie mowy mięśnie n. żucia, twarzy, języka i podniebienia

wykonują szereg złożonych ruchów, a ich prawidłowa czynność
odgrywa zasadniczą role w uzyskiwaniu właściwej artykulacji.
Prawidłowe układanie końca języka w czasie wymawiania głosek
powstających w pierwszej i drugiej strefie artykulacyjnej wpływa na
prawidłowy rozwój łuków zębowych i ich prawidłowy wzajemny
stosunek.

Strefy artykulacyjne:

1.wargi, pow. wargowa zębów przednich,
2.koniec i trzon języka oraz podniebienie twarde,
3.nasada języka, podniebienie miękkie i tylna część gardła.

Zaburzenia mowy

Zaburzenia mowy w zakresie narządu

artykulacyjnego

mogą

być

spowodowane

uszkodzeniem warg (dysglossia labialis), zębów
(dysglossia dentalis), języka (dysglossia lingualis)
oraz

podniebienia

twardego

i

miękkiego

(dysglossia palatalis). Zależnie od stopnia
uszkodzenia poszczególnych narządów, występują
odpowiednio zaburzenia artykulacji. Głoski tracą
swoją wyrazistość, mowa staje się niezrozumiała.

Inne

przyczyny

powstawania

wad

artykulacyjnych:
• niesprawność mięśni artykulacyjnych
• upośledzenie słuchu

Zaburzenia mowy

dysglossia labialis – skutki porażenia jednostronnego n.

twarzowego, urazów, oparzeń warg, rozszczepów warg (P,
B, W, F, M).

dysglossia dentalis – wady zębowe, zgryzu, najczęściej

powodują seplenienie tj. wadliwe wypowiadanie głoski S,
mogą też zaburzać głoski T, D, N

dysglossia lingualis – zwiększenie lub zmniejszenie języka,

skrócenie

wędzidełka

języka

(R),

porażenie

n.

podjęzykowego.

dysglossia palatalis – uszkodzenie podniebienia powoduje

powstawanie nieprawidłowej barwy głosek.

• nosowanie

otwarte

(rhinolalia

aperta)

uszkodzenie

podniebienia kostnego i/lub mięśni podniebienia miękkiego.

• nosowanie zamknięte (rhinolalia clausa) – spowodowana

niedrożnością j. nosowej.

Wady zgryzu - wady wymowy

Istnieją różne poglądy odnośnie wzajemnego

uwarunkowania wad zgryzu i wad wymowy:
•Wada wymowy jest przyczyną wady zgryzu
•Wada zgryzu jest przyczyną wady wymowy
•Nie ma prostej współzależności, natomiast istnieją

czynniki etiologiczne współdziałające w wytwarzaniu

obu wad

Wada wymowy u prawie każdej osoby ze

zgryzem otwartym i doprzednią wadą zgryzu, u 67%

osób z dotylną wadą zgryzu, odsetek wzrasta wraz ze

wzrostem OJ (Konopska)

Parafunkcje

czynności nietypowe

Są to szkodliwe nawyki, powtarzane

często, są niecelowe, nie mają wzorca
fizjologicznego, a pacjent wykonuje je
przeważnie nieświadomie.

Do najczęściej spotykanych należą:

ssanie kciuka, palca, smoczka, warg,
języka,

błony

śluzowej,

obgryzanie

paznokci, wciskanie przedmiotów między
zęby...

Parafunkcje

- ssanie

Ssanie jest czynnością fizjologiczną w

pierwszym roku życia. Powyżej tego wieku
uważa się za nawyk szkodliwy, który
towarzyszy opóźnionemu dojrzewaniu kory
mózgu. W zależności od sposobu ssania,
czasu trwania, rodzaju ssanego przedmiotu
czy sposobu jego układania w jamie ustnej
dochodzi do powstania różnego typu
zaburzeń zgryzu (wady dotylne, protruzja
siekaczy, zwężenie szczęk, zgryzy otwarte).

Nawyki ssania

• kciuk
• palce
• wargi
• smoczki uspokajające
• butelki ze smoczkami
• inne przedmioty

Rozmiar powoli powstającej

deformacji luków zębowych zależy

od:

• czynnik czasu
• przedmiotu ssania
• sposobu ssania
• kształtu szczęk
• wzajemnego położenia szczęk podczas

ssania.

Dysfunkcje i parafunkcje

języka

• ssanie języka
• wywieranie językiem nacisku
• nieprawidłowe połykanie
• nieprawidłowa czynność języka przy

mowie

Wtłaczanie języka

Następstwem wtłaczania języka

są, zależnie od sposobu wywierania
nacisku, zgryzy otwarte częściowe
przednie, boczne lub całkowite,
powiększony nagryz poziomy, lub
tendencja do jego zmniejszania
(progenia).

Przystosowawcze wtłaczanie

języka

Utrata zębów, powstawanie luk,

zaburzenia

szkieletowe

i

typ

wzrostowy odgrywają ważną rolę w
przystosowawczych

dyskinezach

języka. Po utracie zębów język jest
wprowadzany do wolnej przestrzeni.

Czynności autoagresywne

• nagryzanie warg
• ogryzanie paznokci
• bruksizm.

Zaburzenie funkcji pierwotne,
przyczynowe
- stanowi przyczynę wady zgryzu.

Zaburzenie funkcji wtórne,
przystosowawcze
- czynność przystosowuje się do
zmienionych warunków
morfologicznych

.

Nadczynność mięśnia

bródkowego

W nawyku bródkowym hiperaktywny mięsień

bródkowy ściąga wargę dolną ku tyłowi i dociska
ją do podniebiennych powierzchni siekaczy
górnych. Przy utrudnionym zwieraniu warg język
jest przesunięty ku tyłowi. Taka aktywność często
towarzyszy dyskinezie wargowej i nierzadko
nasila istniejące u tych pacjentów wady klasy II/1.
oprócz

tego

zahamowaniu

ulega

rozwój

strzałkowy

żuchwy.

Nadczynność

mięśnia

bródkowego, częstokroć występująca rodzinnie,
jest prawdopodobnie uwarunkowana genetycznie

.

Mioterapia

• zmienia napięcie i siłę mięśni,

przywraca

równowagę

antagonistycznie

działającym

grupom

mięśni.

(poprzedzona

testami

czynnościowymi

i

wyrównaniem płaszczyzny zgryzu)

Reedukacja

• Przywraca

prawidłową

czynność

znacznej grupie mięśni bez zmiany ich
siły.

• Uświadomienie

nieprawidłowych

czynności

i

przez

długotrwałe

ćwiczenia świadome wprowadzanie
nowych wzorców / wyobrażeń ruchów
do podświadomości i utrwalenie ich w
korze mózgowej.

Kształt ludzkiego zgryzu jest wypadkową
oddziaływania czynników środowiskowych na
uwarunkowany

genetycznie

wzorzec

podstawowy

Większą część nabytych anomalii zgryzu tworzą

zaburzenia czynności i nawyki ssania, które
podzielić można na trzy grupy:

• nawyki ssania
• dysfunkcje języka
• autoagresywne zaburzenia funkcji
Druga duża grupa nabytych anomalii powstaje

wskutek przedwczesnej utraty mlecznych zębów
(skutki próchnicy na aproksymalnych/stycznych
powierzchniach trzonowców mlecznych, utrata
zębów wskutek próchnicy, urazy)