Toksykologia weterynaryjna Katedra
Biochemii,

Farmakologii i

Toksykologii
UP we
Wrocławiu

Ćwiczenie 9

Temat: Charakterystyka i przegląd
preparatów chwastobójczych i
grzybobójczych.
Zatrucie metaldehydem, jakościowe
oznaczanie metaldehydu w próbkach
biologicznych i przynętach metodą
wskaźnikową.

Autor prezentacji: dr n.wet. Ewa
Kucharczak

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Używane są na polach, w szklarniach, sadach

jako np. preparaty opryskowe, zaprawy

nasienne, fumiganty, środki do impregnacji

drewna.

Służą do:
• Zwalczania chorób roślin
• Zaprawiania nasion i ziarna pod siew
• Zabezpieczenia przed grzybami zboża,

owoców, warzyw, przechowywanych w

magazynach

• Ochrony drewna, skór, obiektów

gospodarskich, odkażania gleby

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Siarka i wielosiarczki
• Dwutlenek siarki
• Siarka koloidalna
• Wielosiarczek wapnia
Preparaty mało toksyczne – IV klasa toksyczności.
Fungicydy miedziowe
• Siarczan miedziowy
• Tlenochlorek miedziowy
Szeroko stosowane w ochronie roślin, o

niewielkiej toksyczności, głównie III klasa

toksyczności. Najbardziej niebezpieczne dla

owiec (skażona pasza).

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Organiczne połączenia rtęci
• Octan fenylortęciowy
• Chlorek metoksyetylortęciowy
Praktycznie wycofane z użycia, o wysokiej toksyczności. Były

stosowane w formie zapraw, do ochrony roślin zielonych,

dezynfekcji gleby. Należały do I i II klasy toksyczności.

Stosowane związki to nieorganiczne – sublimat, kalomel

oraz organiczne – pochodne alkilortęciowe, arylortęciowe,

aloksyalkilortęciowe.

Działanie toksyczne związane z obecnością jonu rtęci, a w

związkach organicznych dodatkowo oddziaływanie

rodników. Ich obecność powoduje, że związki te łatwiej

przenikają do narządów i tkanek (zwłaszcza tkanki

nerwowej), przechodzą przez łożysko (uszkodzenia płodu)

oraz powodują zaburzenia genetyczne.

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Organiczne połączenia cyny
• Octan trójfenylocynowy
• Wodorotlenek trójfenylocynowy
Należą do II, III klasy toksyczności. Obecnie w

Polsce nie stosowane.

Pochodne chlorowe i nitrowe benzenu
• pięciochloronitrobenzen (PCNB)
• sześciochlorobenzen (HCB)
• Dinitrorodanobenzen (DNRB)
Związki mało toksyczne, należą do IV klasy

toksyczności.

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Pochodne kwasu

Pochodne kwasu

ditiokarbaminianowego

ditiokarbaminianowego

• Sole kwasów karbaminianowych i metali

(cynku, żelaza, sodu, manganu)

• Dwusiarczki tiuramu (dwusiarczek

czterometylotiuramu)

Pochodne kwasu ditiokarbaminianowego

Pochodne kwasu ditiokarbaminianowego

Oprócz działania grzybobójczego mają właściwości owadobójcze,

przeciwbakteryjne. Stosowane powszechnie (około 1/3
wszystkich fungicydów). Używane do ochrony zbóż, warzyw,
drzew owocowych (sadownictwo, warzywnictwo, zaprawy
nasienne).

Większość należy do IV klasy toksyczności (wyjątek tiuram - III

klasa). Bardzo niebezpieczne działanie przewlekłe: zmiany
wyniszczeniowe, zwyrodnienia narządów miąższowych, układu
nerwowego ( drgawki, ataksja, aż do porażeń).

Tiuram

Tiuram

wrażliwy drób, zaburzenia w gospodarce wapniowej,

spadek nieśności, masy ciała, jaja o zdeformowanych
skorupkach, tzw. lanie jaj, zahamowanie rozwoju, zmiany
martwicze w narządach miąższowych.

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Fungicydy o różnej budowie chemicznej
• Dodyna – stosowane jako składnik past

sadowniczych, III klasa toksyczności

• Kaptan – stosowany w formie zawiesin lub

zapraw nasiennych, IV klasa toksyczności

Środki do impregnacji drewna
• Fluorokrzemiany
• Chromiany
• Związki arsenu
• Destylaty smoły
• Chlorowane fenole

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

1.

Chlorany



Chloran potasowy



Chloran sodowy

Herbicydy nieselektywne, głównie do oczyszczania

torowisk, nieużytków. Mają przyjemny smak,

dlatego chętnie przyjmowane przez zwierzęta, ich

toksyczność jest niewielka – IV klasa toksyczności.

Wywołują głównie methemoglobinemię.

2.

Pochodne dinitroalkilofenoli



Pochodne dinitrofenolu (DNP)



Pochodne dinitro-o-krezolu (DNOC)



Pochodne dinitrobutylofenolu (DNBP)

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

Oprócz działania chwastobójczego działanie:
•

Owadobójcze

•

Roztoczobójcze

•

Grzybobójcze

Preparaty koloru żółtopomarańczowego, barwią tkanki na

Preparaty koloru żółtopomarańczowego, barwią tkanki na

kolor żółty.

kolor żółty.

Przyczyny zatruć:
1.

Przypadkowe zjedzenie rozsypanych preparatów

2.

Wypicie preparatów przygotowanych do oprysku

3.

Zanieczyszczenie skóry przy przechodzeniu przez uprawy
po zabiegach

4.

Wypicie zanieczyszczonej wody

5.

Zatrucia złośliwe

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

Mechanizm działania toksycznego:
•

Zaburzenia podstawowej przemiany materii

•

Zahamowanie fosforylacji ADP do ATP.

•

Brak gromadzenia powstającej energii w związkach
wysokoenergetycznych i zamienianie jej na ciepło –
silny wzrost temperatury ciała

•

Wzrost zużycia tlenu, wzrost podstawowych
przemian

•

Zanik tkanki tłuszczowej

•

Wywoływanie methemoglobinemii

•

Pobudzenia CSN

•

Uszkodzenia wątroby i nerek

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

Diagnostyka toksykologiczna
1.

Wywiad toksykologiczny

2.

Objawy kliniczne:

•

Ostre- wymioty, gorączka, poty, wzmożone pragnienie,
duszność, drgawki, śpiączka, śmierć. Szybkie stężenie
pośmiertne po śmierci

•

Przewlekłe- brak przyrostów masy ciała, zaburzenia w
płodności, poronienia, uszkodzenia narządów
miąższowych. Żółte zabarwienie skóry, błon śluzowych,
okrywy włosowej .

3.

Zmiany anatomopatologiczne:

•

Zażółcenie warg, błon śluzowych, jamy ustnej, p.pok.,
treści. Zwyrodnienie tłuszczowe wątroby, nerek,
nieżytowe zapalenie p.pok. Pęcherz moczowy wypełniony
czerwono-brunatnym płynem.

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

Materiał do badań toksykologicznych:


Przyżyciowo- treść żwacza, mocz.



Pośmiertnie- treść przewodu pokarmowego



Pasze



Rośliny



Woda



Gleba

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

3.

Pochodne alifatyczne kwasów karboksylowych



Dalapon – herbicyd selektywny



Sól sodowa kwasu trójchlorooctowego (TCA) –

herbicyd totalny lub do niszczenia chwastów

jednoliściennych

Przyczyny zatruć: bezpośredni kontakt z preparatem

lub spożycie preparatu / koncentratu.Silne

miejscowe działanie drażniące, rozkładają się w

organizmie, nie kumulują się. W wyniku

kontaktu z preparatem – silne działanie żrące na

skórę lub błony śluzowe, po zjedzeniu

uszkodzenia przewodu pokarmowego.

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

4.

4.

Pochodne kwasów fenoksykarboksylowych

Pochodne kwasów fenoksykarboksylowych

(chlorofenoksykarboksylowych)

(chlorofenoksykarboksylowych)

•

Pochodna kwasu dichlorofenoksyoctowego (2,4-D)

•

Metylochlorofenoksyoctowego (MCPA)

•

Trichlorofenoksyoctowego (2,4,5-T)

Stanowią 45 % stosowanych herbicydów. Mało toksyczne dla

zwierząt- III klasa toksyczności. Uszkadzają wątrobę i
nerki, zaburzają czynność tarczycy, wywołują zaburzenia
czynności jajników i przebieg cyklu płciowego.

Objawy zatruć – przeżuwacze: anoreksja, atonia żwacza,

depresja z drżeniem mięśni, przy długotrwałym
narażeniu owrzodzenia jamy ustnej i przewodu
pokarmowego, poronienia, zaburzenia cyklu

Zmiany a-p: zmiany zwyrodnieniowe w wątrobie i nerkach,

nieżyt p.pok.

W zatruciach przewlekłych owrzodzenia p.pok.,

powierzchowne martwice w błonie śluzowej.

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

4.

4.

Pochodne kwasów fenoksykarboksylowych

Pochodne kwasów fenoksykarboksylowych

Zatrucia u psów –

psy

bardzo wrażliwe na zatrucie

pochodną 2,4 – D. LD 50 to 100 mg/kg m.c.

Przyczyny: zjedzenie trawy po oprysku, bezpośrednie

zjedzenie pestycydu.

Objawy: brak apetytu, bóle brzucha i biegunka (czasami

krwawa), zwiększone pragnienie, senność, depresja,
osłabienie kończyn tylnych. Czasami zapaść, zaburzenia
oddychania. Przypadki ciężkie – śpiączka, konwulsje.

Zmiany a-p: zmiany martwicze i wrzody w śluzówce jamy

ustnej, podrażnienie p.pok., martwica wątroby,
zwyrodnienie kanalików nerkowych.

Diagnostyka zatrucia: badania laboratoryjne – zmiana

stężenia fosfatazy alkalicznej, kinazy kreatyninowej,
dehydrogenazy mleczanowej – co świadczy o
uszkodzeniu wątroby, nerek, mięśni.

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

5.

Pochodne mocznika

•

Diuron

•

Metoksuron

•

Linuron

Herbicydy o działaniu totalnym bądź selektywnym.

Należą do III, IV klasy toksyczności.

6.

Pochodne diazyny

•

Pyrazon

•

Lenacyl

Herbicydy totalne do odchwaszczania szlaków

komunikacyjnych, placów. Zatrucia nie notowane.

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

7.

Pochodne triazyny

•

Atrazyna

•

Symazyna

Herbicydy totalne, nie notuje się zatruć.
8.

Pochodne kwasu karbaminianowego i

tiokarbaminianowego

•

Barban

•

Profam

O dużej skuteczności, selektywności i niskiej toksyczności dla

zwierząt. W dużych dawkach działają podrażniająco,

częściej zatrucia przewlekłe: anoreksja, spadek masy ciała,

depresja, wymioty, niezborność ruchowa, skurcze mięśni.

9.

Pochodne dipirydyli

•

Dikwat

•

Parakwat

Parakwat

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

Parakwat

Parakwat

Psy -

Psy -

zatrucia często złośliwe, zjedzenie roślin opryskanych

preparatem, spożycie nie rozcieńczonego preparatu.

Objawy: po 1-3 dniach pojawiają się wymioty, po 7 dniach zaburzenia

oddechowe. Zejście śmiertelne w ciągu 8 dni. Jeśli zwierzę

przeżyje dłużej niż 7 dni – częściowe wyzdrowienie ( zaburzenia

oddychania), po czym jednak pada 10-21 dnia. Okres

wyzdrowienia długi ( nawet 7 tygodni intensywnego leczenia).

Na początku wymioty (krwawe), biegunka, ślinotok, senność,

brak apetytu, owrzodzenia jamy ustnej i języka, zwiększone

pragnienie i odwodnienie. Ciężkie przypadki – przyspieszony

oddech , duszność z sinicą błon śluzowych, odma śródpiersiowa,

konwulsje, niewydolność nerek.

Zmiany a-p : ciemne, przekrwione z wylewami płuca, zmiany

rozedmowe, martwica nabłonka oskrzelików, kanalików

nerkowych, mięśnia sercowego, nadnerczy, powiększenie

śledziony .

Diagnostyka: oznaczanie zawartości parakwatu w moczu i krwi.

Przyżyciowe badanie krwi : leukocytoza neutrofilowa i

monocytarna, mocznica, hipokaliemia.

ŚRODKI MIĘCZAKOBÓJCZE - METALDEHYD

ŚRODKI MIĘCZAKOBÓJCZE - METALDEHYD

Preparaty ślimakobójcze zawierające

metaldehyd i metiokarb :

Ślimakol, Ślimax, Anty-ślimak, Glanzit, Ślimak-

stop, Snacol, Mesurol, Puzomor, Limacid,

Alimax, Schnekncorn.

Zwykle występują w formie małych niebiesko-zielonych

peletek zawierających od 4 do 6% metaldehydu.

Płynne mają do 20 % tej substancji czynnej.

Przynęty są chętnie zjadane przez psy, LD 50 dla psów

to 100 mg/kg m.c., młode zwierzęta bardziej wrażliwe.

Zjedzenie 30g preparatu, zawierającego 6% metaldehydu

może być śmiertelne dla 20 kg psa.

Zatrucie metaldehydem występuje najczęściej od wiosny

do późnej jesieni, wyłącznie w postaci ostrej i jest

stanem zagrażającym życiu.

Głównym czynnikiem toksycznym jest powstały po

hydrolizie aldehyd octowy.

ŚRODKI MIĘCZAKOBÓJCZE - METALDEHYD

ŚRODKI MIĘCZAKOBÓJCZE - METALDEHYD

Objawy:
pojawiają się po około 30 minutach do 3 godzin.
Są to zaburzenia koordynacji, rozdrażnienie,

niepokój, przyspieszony oddech, ślinienie,

rozszerzenie źrenic, oczopląs, hipertermia

(powyżej 39,5

0

C), krwawe wymioty, biegunki

koloru zielonego, nadmierne odgłosy

perystaltyczne, bóle brzucha, ataksja. Ponadto

przeczulica, skurcze mięśni, drgania, ciągłe

konwulsje.

W ciężkich przypadkach zapaść, utrata

świadomości, osłabienie oddychania, sinica.

Śmierć na skutek niewydolności oddechowej.

Wtórne uszkodzenie wątroby, co powoduje

padnięcie na 2-3 dzień po spożyciu trutki.

Charakterystyczny zapach aldehydu octowego w wydychanym

powietrzu (również wymiociny i płyn po płukaniu żołądka)

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Zmiany a-p:
• Przekrwienie wątroby i nerek
• Zwyrodnienie komórek wątrobowych i komórek

zwojowych w mózgu

• Wybroczyny i wylewy krwawe w śluzówce żołądka i

jelit

• Przekrwienie i krwotoki śródmiąższowe w płucach
• Rozległe podwsierdziowe i ponadnasierdziowe

wylewy krwawe

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Rozpoznanie :

• Wywiad – ekspozycja na moluscocyd

zawierający metaldehyd

• Objawy kliniczne
• Materiał do badań chemicznych

przynęty, wymiociny, popłuczyny z żołądka,

treść przewodu pokarmowego, krew, mocz

• Metoda oznaczania – oparta głównie na

chromatografii gazowej

• Test jakościowy z użyciem morfoliny i

nitroprusydku sodu

Materiał przesłany do badań powinien być

zamrożony

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Leczenie zatruć :

Głównie postępowanie przeciwobjawowe:
1.

Podtrzymanie wydolności krążeniowo- oddechowej

2.

Kontrola objawów nerwowych

3.

Opanowanie hipertermii

4.

Usunięcie trucizny z organizmu

Przed upływem 2 godzin wywołanie wymiotów:
•

apomorfina w iniekcji (0,03-0,05 mg/kg i.v., i.m.)

•

7% syrop z korzenia wymiotnicy

•

3% woda utleniona

•

Roztwór płynu do ręcznego mycia naczyń

Nie podajemy środków wymiotnych jeśli pacjent

nieprzytomny lub wykazuje konwulsje – wtedy płukanie
żołądka w znieczuleniu ogólnym : woda kranowa ciepła,
roztwór soli fizjologicznej , użycie węgla aktywowanego
w dawce 1-4 g/kg w trakcie lub po płukaniu żołądka,
ewentualnie mleka

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Leczenie zatruć :

Jeśli wystąpią objawy nerwowe – wprowadzenie

zwierzęcia w stan znieczulenia ogólnego:
diazepam – i.v.

•

psy - 0,5- 5,0 mg/kg

•

koty - 0,5- 1 mg/kg

lub fenobarbital albo równolegle diazepam z

fenobarbitalem

Gdy brak efektów leczenia diazepamem

wprowadzenie zwierzęcia w 24 godz. śpiączkę,
poprzez ciągły, dożylny wlew pentobarbitalu w
dawce 1-6 mg/kg/ godzinę lub wyższej

•

podawanie leków miorelaksacyjnych np.
gwajfenazyna lub metokarbamol ( 55-220 mg/kg)

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Leczenie zatruć :
Gdy występują objawy hipertermii (zwykle po

opanowaniu objawów nerwowych) to:

•

Zanurzanie w chłodnej wodzie

•

Chłodzące wlewy doodbytnicze

•

Zimne okłady

•

Dożylne podawanie płynów o odpowiedniej
temperaturze, dostosowanej do stopnia hipertermii

Gdy odwodnienie i kwasica metaboliczna to:
•

Monitoring pH krwi i poziomu dwuwęglanów
( podawanie dwuwęglanu sodu bądź płynu Ringera
z mleczanami)

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Diagnoza różnicowa :
•

Zatrucie związkami fosforoorganicznymi

•

Karbaminianami

•

Pyretroidami

•

Krymidyną

•

Fosforkiem cynku

•

Rzadziej: strychnina, chlorowane węglowodory,
fluorooctan sodowy, toksyny alg, niektóre
mikotoksyny

W zatruciu metaldehydem charakterystyczna jest

hipertermia

•

Zaburzenia metaboliczne, padaczka idiopatyczna,
choroby niedoborowe, nowotworowe, wirusowe i
bakteryjne , zapalenia mózgu, choroby wrodzone
(np. wodogłowie)

ŚRODKI MIĘCZAKOBÓJCZE - METIOKARB

ŚRODKI MIĘCZAKOBÓJCZE - METIOKARB

Pestycyd karbaminianowy , w postaci niebieskich peletek,

zawierających 4 % metiokarbu.

Zatrucia rzadsze, LD dla psów to 25 mg/kg m.c.
Łączy się z acetylocholinoesterazą i hamuje jej działanie.

Nagromadzenie acetylocholiny.

Objawy zatruć: od 30 min. do 3 godz. Zdrowienie trwa do 2

dni. Obserwuje się nadmierne ślinienie, wydzielanie śluzu,

biegunkę, zwężone źrenice, drżenie włókienkowe mięśni,

drżenia drgania, dreszcze, przeczulicę, gorączkę, niepokój,

nietrzymanie moczu. Ciężkie przypadki to: zapaść,

osłabienie oddychania, konwulsje, sinica, śpiączka.

Zmiany a-p: zwężenie oskrzeli, zwiększona sekrecja w

oskrzelach, obrzęk płuc, zapalenie trzustki .

Badania laboratoryjne: brak specyficznych wskaźników

laboratoryjnych. Pomocne – zwiększona wartość

hematokrytu, podwyższony poziom transaminazy

asparaginianowej, fosfokinazy kreatyninowej,

podwyższenie stężenia amylazy w surowicy.