Innowacja jako czynnik rozwoju

regionalnego i lokalnego,

regionalne systemy innowacji,

regiony uczące się.

mgr Beata Karnat-Jasicka

[e-mail]

Akademia Rozwoju Regionalnego

9 listopad 2007 r.

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego

Postęp technologiczny przyczyną radykalnych zmian

w rozwoju ludzkości i gospodarki światowej.

Główne procesy w rozwiniętych gospodarkach:



Globalizacja i regionalizacja



Postfordyzm, postindustrializacja



Wzrost znaczenia sieciowych form organizacji
społecznej i gospodarczej



Wzrost znaczenia nowoczesnych technologii



Wzrost znaczenia informacji, wiedzy i talentu

Summary Innovation Index 2005

Revealed Regional Summary Innovation Index

2006

RRSII 2006 dla NUTS II

EU Knowledge Economy Index

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego

Pojęcie innowacja - od łac. czasownika innovatio ozn.

odnawiać



Innowacje jako pierwsze zastosowanie nowości vs.
ulepszenia i modernizacje.



Innowacje jako rezultat vs. proces.



Innowacje jako rezultat kreatywności vs. adaptacji (imitacji).



Innowacje technologiczne (produktowe, procesowe) vs.
szerokie zmiany (organizacyjne, społeczne, instytucjonalne,
kulturowe).



Innowacja jako rezultat przypadku, nagłego olśnienia.

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego

Innowacje wg J. Schumpetera

Innowacja to nieciągłe przeprowadzenie nowych kombinacji

w następujących przypadkach:

1) wprowadzenie do produkcji nowych produktów lub też

doskonalenie produktów już istniejących,

2) wprowadzenie nowego lub udoskonalenie istniejącego

procesu produkcyjnego,

3) zastosowanie nowego sposobu sprzedaży lub zakupów,
4) otwarcie nowego rynku,
5) zastosowanie nowych surowców lub półfabrykatów,
6) wprowadzenie nowej formy organizacji produkcji lub

organizacji przemysłu.

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego

Innowacja



Innowacja jest złożonym, kumulatywnym, wysoce
niepewnym, interaktywnym procesem, składającym się z
różnorodnych działalności.



Innowacja jest rozumiana jako proces społeczny i jest
rezultatem współpracy i społecznych interakcji (między
firmami oraz różnymi aktorami z otoczenia firm).



Innowacja jest postrzegana również jako proces
terytorialnie zakorzeniony (bazujący na specyficznych
zasobach miejsca, społecznym i instytucjonalnym
kontekście).

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego

Modele innowacji

1. Model innowacji pchanej przez naukę (Science/technology push
model). Liniowy model podażowy
Bad. Podst. (str. podażowa) → Bad. stosowane →Produkcja
(wdrożenie) → Marketing → Sprzedaż.

2. Model innowacji ciągnionej przez rynek (Market pull model).
Liniowy model popytowy.
Potrzeby rynkowe (str. popytowa) → Prace rozwojowe → Produkcja
(wdrożenie) → Sprzedaż.

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego

Modele innowacji

3. Model interaktywny (dynamiczny). Model popytowo-podażowy.
Model sprzężeniowy (Coupling model of innovation) i
Model łańcuchowy (Chain linked model of innovation).

Model sekwencyjny rozszerza dotychczasowe postrzeganie procesu

innowacyjnego o ciągłe interakcje między poszczególnymi
aktorami oraz sprzężenia zwrotne (feedback mechanism)
między poszczególnymi etapami procesu (szczególnie integracja
działalności B+R, marketingu i produkcji). Model reprezentuje
połączenie możliwości technicznych (str. podażowej) z
potrzebami rynkowymi (str. popytową), przy czym zarówno
potrzeby jak i możliwości technologiczne wpływają na każdy
etap procesu innowacyjnego oraz wzajemnie się warunkują.

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego

Model popytowo-podażowy

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego

System innowacji



Koncepcja systemu innowacji przekłada nieliniowość

i sieciowość procesu innowacyjnego na

funkcjonowanie gospodarki, której rozwój zależy od

generowanych przez nią innowacji.



System składa się z elementów i powiązań

(interakcji) między nimi.



System innowacji obejmuje elementy ważne dla

innowacji i relacje między nimi.



Badania potwierdziły, że znacznie więcej interakcji

zachodzi na poziomie regionu, niż kraju.

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego

Podstawowe terytorialne modele innowacji:



Środowisko innowacyjne (Innovative milieu),



Dystrykty przemysłowe (Industrial districts),



Klastry/grona (Clusters),



Regionalne systemy innowacji (Regional innovation
systems),



Regiony uczące się (Learning regions).

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego

Korzyści z działalności w sieci:



Różnorodność technologii uniemożliwia jednej firmie

działalność we wszystkich niezbędnych dlań obszarach i

objęcie wszystkich źródeł techniki,



Podział i redukcja kosztów (szczególnie wysokich w

przypadku innowacji), oszczędności,



Dostęp do wąskiej grupy specjalistów o unikatowych

umiejętnościach,



Zmniejszenie dublowania wysiłków i zwiększenie

efektywności,



Dostęp do informacji o popycie i podaży (przezwyciężenie

niedoskonałości rynku przez lepszą informację),



Nowoczesne interdyscyplinarne dziedziny (np.

biotechnologia) przekraczają granice tradycyjnych

dziedzin nauki i przemysłu, a to wymaga współpracy

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego

Koncepcja

Istota

Regionalne

klastry

(grona)

Koncentracja „niezależnych” firm w tym

samym

sektorze przemysłowym lub powiązanym

sektorze

na małej geograficznie przestrzeni.

Regionalne sieci

innowacji

Lepiej

zorganizowana

kooperacja

(porozumienia)

między

firmami,

stymulowane

przez

zaufanie,

normy i konwencje.

RIS

Kooperacja między firmami i różnymi

organizacjami w celu rozwoju wiedzy i jej

dyfuzji

Region uczący

się

Lepiej zorganizowana współpraca z szerokim

wachlarzem organizacji społecznych /

obywatelskich oraz władz publicznych, które

są

zakorzenione w społecznych i regionalnych

strukturach.

Źródło: Isaksen A. (2001), Building RIS: Is Endogenous Industrial Development Possible in the Global Economy?,
„Canadian Journal of Regional Science”, pp. 101-120.

Innowacja jako czynnik rozwoju regionalnego i

lokalnego



Regionalne klastry są zjawiskiem spontanicznym (klaster

to geograficzna koncentracja firm najczęściej rozwinięta

dzięki lokalnym spinn-off’om i lokalnej przedsiębiorczości).



RIS posiada bardziej zaplanowany i systemowy charakter.



Przejście od klastra do RIS wymaga wzmocnienia

infrastruktury instytucjonalnej regionu.



W ten sposób RIS jest narzędziem zarządzania rozwojem

regionalnym.



Koncepcja regionu uczącego się opiera się na kilku

terytorialnych modelach innowacji i stanowi swoistą

syntezę.



Przejście od RIS do regionu uczącego się wymaga

wzmocnienia zakorzenienia aktorów i zwiększenia roli

instytucji.

Regionalny System Innowacji - geneza

Geneza RIS:



Sieciowy charakter procesu innowacyjnego
(koncepcja systemu innowacji oparta na
interaktywnej innowacji)



Terytorializacja procesów gospodarczych – ewolucja
nowego paradygmatu rozwoju (przewaga lokalizacja,
bliskość geograficzna, zakorzenienie terytorialne o
społecznym, instytucjonalnym i kulturowym
kontekście)



Bezpośrednią inspiracją do rozważań nad RIS była
koncepcja Narodowego Systemu Innowacji (NIS)

Regionalny System Innowacji

Cel RIS:
Celem strategicznym RIS jest utworzenie regionu

innowacyjnego (podniesienie poziomu regionalnej
innowacyjności) dzięki sprawnie funkcjonującemu RIS.

Funkcje RIS:
RIS pełni funkcję narzędzia zarządzania rozwojem

regionalnym i lokalnym poprzez tworzenie, absorpcję,
rekombinację, dystrybucję i wykorzystanie wiedzy oraz
innowacji w regionie. Tym samym RIS jest narzędziem
tworzenia, rekombinacji, absorpcji, dystrybucji i
zastosowania wiedzy oraz innowacji w regionie.

Regionalny System Innowacji

Źródło: P. Cooke (2002), Regional Innovation Systems: General Findings and Some New Evidence from Biotechnology Clusters,
“Journal of Technology Transfer”, 27, s. 137.

Regionalny System

Innowacji

Źródło: opracowanie własne.

Regionalny System Innowacji

1. Elementy składowe RIS:



Przedsiębiorstwa,



Instytucje nauki i badań: uczelnie wyższe, instytuty

naukowe i naukowo-badawcze, inne instytucje

edukacyjne (publiczne i prywatne) ,



Instytucje wsparcia innowacji i otoczenia

biznesowego: instytucje transferu technologii,

wiedzochłonne usługi okołobiznesowe (KIBS),

publiczne agencje rozwoju regionalnego i lokalnego,



Władze publiczne regionalne i lokalne (organy

administracji państwowej, organy jednostek

samorządu terytorialnego oraz ich polityka) –

element sterujący w RIS.

Regionalny System Innowacji

2. Właściwości elementów składowych RIS:



w podsystemie przedsiębiorstw: profil gospodarczy
regionu, wiodące branże i sektory, stopień koncentracji
w branży, komplementarność branży/sektorów,
wielkość i liczba firm w regionie, poziom technologiczny
firm (high-tech, low-tech, etc.), poziom rentowności i
kondycja finansowa, koncentracja przestrzenna firm,
formy organizacji działalności gospodarczej i
innowacyjnej (sieci, grona, łańcuchy, etc.), potrzeby
firm w zakresie wiedzy, technologii i innowacji, styl
działalności innowacyjnej prowadzonej przez firmy
umożliwiający zidentyfikowanie grup przedsiębiorstw o
takim samym stylu, etc.;

Regionalny System Innowacji

2. Właściwości elementów składowych RIS:



w podsystemie instytucji sfery nauki i badań: rodzaj
instytucji, wiodące dziedziny nauki, „udział w rynku”,
powiązania z nauką światową, oferta nauki dla
przemysłu;



w podsystemie instytucji wsparcia innowacji i otoczenia
biznesowego: dostępność i sprawność instytucji, rodzaj i
liczba, rola i znaczenie wiedzochłonnych usług KIBS,
powiązania z instytucjami otoczenia bliższego i dalszego,



w podsystemie regionalnych i lokalnych władz
publicznych: świadomość roli innowacji w rozwoju
regionu, sprawność i skuteczność działania, postawa i
nastawienie proinnowacyjne.

Regionalny System Innowacji

3a. Powiązania w RIS wg OECD:



Bezpośrednie powiązania innowacyjne – bezpośrednia
działalność B+R lub współpraca dla konkretnej
innowacji:



Interakcje między firmami – powiązania pionowe i
poziome: wspólne tworzenie nowej wiedzy (badania
stosowane), współpraca w zakresie B+R (wspólne
patenty, wspólne publikacje); interakcje z KIBS;
interakcje wewnątrz firm – między różnymi działami i
etapami procesu innowacyjnego;



Interakcje między firmami a sferą B+R – powiązania
ze sferą nauki i instytucjami pośredniczącymi
(wspólne patenty, badania, publikacje, etc.).

Regionalny System Innowacji

3b. Powiązania w RIS wg OECD:



Pośrednie powiązania innowacyjne – zwiększające
ogólny poziom potencjału innowacyjnego, mniej
związane z konkretną innowacją:



Rynkowa dyfuzja technologii (nabywanie
technologii ucieleśnionej w maszynach,
nabywanie z zewnątrz wiedzy i know-how),



Mobilność pracowników i transfer tzw. wiedzy
ukrytej (tacit knowledge) ucieleśnionej w
pracownikach,



Interakcje z otoczeniem.

Regionalny System Innowacji

4. Właściwości powiązań w RIS (rodzaj powiązań i ich

intensywność):



Powiązania bezpośrednie i pośrednie,



Powiązania formalne i nieformalne,



Powiązania trwałe/długoterminowe i
doraźne/krótkotrwałe,



Siły konkurencji i kooperacji oddziałujące na
powiązania,



Inne poziomy powiązań (krajowe, międzynarodowe).

Regionalny System Innowacji

5. Otoczenie:



inne regionalne systemy innowacji,



narodowy system innowacji (a w ramach NIS przede
wszystkim: 1) władze publiczne i ich polityka m.in.:
polityka regionalna i innowacyjna; ustawodawstwo tzn.
stopień swobody działalności gospodarczej, ochronę praw
własności intelektualnej; polityka fiskalna, etc.; 2) krajowy
system wsparcia innowacji; 3) system nauki i badań oraz
kształcenia i szkoleń),



ponadnarodowy system innowacji m.in.: organizacje
ponadnarodowe i ich polityki,



system finansowy,



„rynek innowacji” tj. popyt na innowacje i podaż innowacji.

Regionalny System Innowacji

6. Podstawowe cechy RIS:



Otwartość,



Kompletność,



Współzależność,



Ekwiwalentność,



Kultura,



Adaptacja,



Uczenie się,



Sterowalność.

Regionalny System Innowacji -

Typologia

Regionalny System Innowacji – Bariery w

RIS

Problemy

RIS

Typ problemu

Typowy region

problemowy

Możliwe

narzędzia

polityki

Organizacyj

na

szczupłość

Brak

znaczących

lokalnych

aktorów

Obszary peryferyjne

Powiązać firmy z

zewnętrznymi

zasobami

Rozerwanie

RIS

Brak regionalnej

kooperacji i

wzajemnego

zaufania

Niektóre regionalne

klastry

Rozwijać

regionalne

„dobra klubowe” i

stymulować wysiłki

kolaboracyjne

Lock-in

Regionalny

przemysł

wyspecjalizowa

ny

w

przestarzały

ch

technologiach

Stare przemysłowe

regiony

i

stare

surowce

produkcyjne

bazujące

w peryferyjnych

obszarach

Otwarcie sieci

na zewnętrznych

aktorów + lokalna

mobilizacja

Źródło: Isaksen A. (2001), Building RIS: Is Endogenous Industrial Development Possible in the Global Economy?,
„Canadian Journal of Regional Science”, pp. 101-120.

Region uczący się

Koncepcja regionu uczącego się rozszerza koncepcję

regionalnego systemu innowacji o szerszy zakres
aktorów zaangażowanych w interaktywne uczenie się.

Region uczący się to region z gospodarką zakorzenioną w

„instytucjonalną gęstość” (Asheim B.).

Region uczący się to region, w którym aktorzy blisko

współpracują ze sobą na poziomie instytucjonalnym po
to aby stworzyć i wdrożyć regionalne strategie innowacji
(Boekema F.).

Region uczący się to region, który musi adaptować zasady

tworzenia wiedzy i ciągłego uczenia się (Florida R.).

Innowacyjności polskich regionów

Źródło: Gorzelak G., Bąkowski A., Kozak M., Olechnicka A. (2006). Polskie regionalne strategie innowacji: ocena i
wnioski dla dalszych

działań, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa

.

Najnowsze badania dowodzą, iż powodów nikłej innowacyjności polskich

regionów można doszukiwać się między innymi w:



słabym „efekcie pchania” i „efekcie ssania”,



ograniczonym dostępie przedsiębiorstw do sieci wspierania innowacji i

transferu technologii,



silnym zróżnicowaniu regionalnym poziomu produktu naukowego oraz

poziomu rozwoju placówek naukowo-badawczych,



silnym zróżnicowaniu regionalnym poziomu zaawansowania

technologicznego przedsiębiorstw i udziału przedsiębiorstw innowacyjnych,



niskim poziomie wiedzy przedstawicieli: sfery przedsiębiorczości, władzy

samorządowej i sektora nauki na temat roli innowacji w rozwoju gospodarki

regionu,



braku powiązań między wytwarzającymi produkt naukowy a jego

potencjalnymi odbiorcami,



braku efektywnych instrumentów tworzenia wymienionych powyżej

powiązań.

Dziękuję!

mgr Beata Karnat-Jasicka

[e-mail]