Szczepionki

Część I- Przemysław Nowak

Część II- Wojciech Owczarek

Czym jest szczepionka?

Szczepionką nazywamy produkt

pochodzenia biologicznego
zawierający substancje zdolne do
indukcji określonych procesów
immunologicznych warunkujących
powstanie trwałej odporności bez
wywołania działań toksycznych

Daty odkrycia najważniejszych

szczepionek

• 1796 Ospa prawdziwa

• 1882 wścieklizna

• 1890 tężec, błonica

• 1892 cholera

• 1897 dżuma

• 1926 krztusiec

• 1927 gruźlica

• 1932 żółta febra

• 1945 grypa

• 1952 polio

• 1964 odra

• 1967 świnka

• 1970 różyczka

• 1974 ospa wietrzna

• 1978 zapalenie opon mózgowych

• 1981 wirusowe zapalenie wątroby typu B – HBV

• 1985 bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

• 1992 wirusowe zapalenie wątroby typu A – HAV

• 1998 borelioza (później wycofana z powodu objawów ubocznych)

• 2004 wirus brodawczaka ludzkiego

Ogólny skład szczepionek

Adiuwanty:

Al(OH)

3

i AlPO

4

substancje konserwujące:

fenol tiomersal

substancje pochodzące z procesu

produkcji:

antybiotyki, formaldehyd, białka

jaj kurzych

Szczepionki atenuowane

Atenuacja- proces pozbawiania właściwości

chorobotwórczych (zjadliwości, wirulencji)

drobnoustroju.

Atenuowany ustrój chorobotwórczy jest nadal

żywy, ale niezdolny do wywołania choroby.

Podanie takiego osłabionego drobnoustroju

powoduje wytworzenie przez organizm

osobnika szczepionego przeciwciał przeciw

niemu, a więc wywołaniu odpowiedzi na

czynnik chorobotwórczy. Szczepionki te są

bardziej immunogenne od inaktywowanych, po

podaniu pojedynczej dawki zwykle uzyskuje się

trwałą odpowiedź immunologiczną

Rodzaje szczepionek z

atenuowanych drobnoustrojów

-szczepionki bakteryjne- w zmutowanych szczepach

nie ma na ogół genów kodujących najważniejsze

czynniki zjadliwości, ale pozostają one wysoce

immunogenne

• Szczepionka przeciwdurowa – wywołuje ochronne

reakcje immunologiczne u 90% pacjentów

• szczepionka przeciw krztuścowi- oparta na

genetycznie zmienionych szczepach Bordetella

pertussis, produkujących toksyny, które są

immunogenne, ale nietoksyczne

• Najbardziej znanym przykładem zastosowania

atenuacji w praktyce klinicznej jest BCG -

atenuowany szczep Mycobacterium bovis stosowany

jako szczepionka w zapobieganiu gruźlicy

Rodzaje szczepionek z

atenuowanych drobnoustrojów

cd.

-szczepionki wirusowe- opracowane wcześniej

niż scharakteryzowano wirusy

• Szczepionka przeciwko żółtej febrze-

opracowana w końcu lat trzydziestych

• Doustna szczepionka Sabina przeciwko

poliomyelitis- była pierwszą szczepionką,

którą można było zastosować doustnie, jest

mieszaniną trzech znanych typów wirusa

polio

• Szczepionki przeciwko śwince, różyczce,

odrze i ospie wietrznej

Metody atenuacji

drobnoustrojów

• metoda selekcji szczepów

nieszkodliwych, pasażowanych przez
innego gospodarza (np. wścieklizna) lub
na ubogich pożywkach (np. gruźlica)

• metody genetyczne polegające na

napromienianiu populacji zarazków lub
wysiewanie ich na podłoże z
mutagenem

• zmiana temperatury namnażania

Metoda namnażania

atenuowanych drobnoustrojów

Wchodzące w skład szczepionki bakterie są namnażane na

specjalnych podłożach, a wirusy w hodowlach tkankowych

Po zebraniu drobnoustroje są zagęszczane, oczyszczane i

zawieszane w odpowiednim nośniku o właściwościach

stabilizujących. Stabilizatorem może być glutaminian sodu

(szczepionka BCG), chlorek magnezu (szczepionka przeciw

poliomyelitis) i inne związki, tj. sacharoza lub żelatyna

Gotowe szczepionki zawierają zwykle antybiotyki

zapobiegające rozwojowi bakterii (możliwość reakcji

alergicznej w przypadku nadwrażliwości na antybiotyk),

stabilizator, a także niewielkie ilości obcogatunkowego

białka, pochodzącego z hodowli tkankowych (szczepionki

przeciwko wirusom).

Rodzaje szczepionek

Klasyczne

• żywe o pełnej wirulencji. Jedyna do dziś stosowana

(pierwsza w historii) to szczepionka Edwarda Jennera

przeciw ospie prawdziwej. Zawiera on wirusa krowianki.

• żywe atenuowane – w 1881 wprowadzone przez Ludwika

Pasteura, obecnie przykładem są: BCG, szczepionka

Sabina, MMR. Ryzyko stanowi możliwość przejścia

atenuowanych szczepów w formę w pełni wirulentną.

• zabite – wywołują odporność krótkotrwałą, zwykle

poprzez odpowiedź humoralną. Przykłady: Szczepionka

na krztusiec (Per z Di-Per-Te)

• anatoksyny – toksyny pozbawione zjadliwości, lecz o

zachowanych właściwościach antygenowych. Przykład:

szczepionka przeciw błonicy i tężcowi z Di-Per-Te.

Rodzaje szczepionek

Szczepionki nowej generacji

• żywe atenuowane patogeny zmodyfikowane

genetycznie (najczęściej delecja)

• podjednostkowe – antygen danego patogenu na

większym nośniku. Przykład: antygen

Haemophilus influenzae na cząsteczce

difosforybozylofosforanu (PRPP)

• z czystego DNA "wbijana" w komórki

szczepionego – słaba odpowiedź limfocytów T

C

Szczepionki inaktywowane

Szczepionka zawierająca

inaktywowane (martwe)

drobnoustroje lub ich oczyszczone i

niezjadliwe produkty

Przygotowanie szczepionki

inaktywowanej

Polega na pozbawieniu zdolności drobnoustrojów do

namnażania się w organizmie biorcy przy jak

najmniejszej modyfikacji determinantów antygenowych

Inaktywacja – denaturacja białek

-

czynniki fizyczne

• wysoka temperatura

• wysokie ciśnienie

• promieniowanie ultrafioletowe

• promieniowanie jonizujące

-

czynniki chemiczne

• Formalina

• alkohole

• Fenol

• β-propiolakton

Charakterystyka szczepionek

inaktywowanych



Zawierają

drobnoustroje całkowicie pozbawione

zdolności chorobotwórczych



Wykazują mniejszą immunogenność niż szczepionki
atenuowane, ale większą niż podjednostkowe



Cechy:

a)

stymulują jedynie odpowiedź humoralną

b) obecność wielu antygenów
c) modyfikacja determinantów antygenowych
d) ryzyko zniszczenia antygenów ważnych do nabycia

odporności podczas inaktywacji

e) czas obecności antygenu w organizmie jest skrócony

Charakterystyka szczepionek

inaktywowanych cd.

• wymagają podania większej ilości

dawek do uzyskania trwałej odporności

– zwiększone ryzyko powikłań

• Wymagają obecności adiuwantów
• większość antygenów, które zawiera nie

ma znaczenia dla rozwoju odporności,

mogą powodować objawy toksyczne lub

alergiczne

• mogą być podawane pacjętom o

obniżonej odporności

Przykłady szczepionek

inaktywowanych

SZCZEPIONKA PRZECIW

SZCZEPIONKA PRZECIW

GRYPIE:

GRYPIE:

•

Szczepionka z

Szczepionka z

rozszczepionym wirionem

rozszczepionym wirionem

•

Zawiera jeden lub dwa

Zawiera jeden lub dwa

szczepy wirusa typu

szczepy wirusa typu

A

A

i

i

jeden szczep typu

jeden szczep typu

B

B

•

Skład szczepionki

Skład szczepionki

zmienia się corocznie

zmienia się corocznie

–

–

zmienność w składzie

zmienność w składzie

antygenowym wirusa typu A

antygenowym wirusa typu A

•

np. Vaxgrip, Fluarix,

np. Vaxgrip, Fluarix,

Begrivac

Begrivac

SZCZEPIONKA PRZECIW

POLIO:

- Przygotowana przez zmieszanie 3

znanych, zabitych wirusów polio

(szczepionka Salka)

- Wirusy namnażane są w

pierwotnej hodowli nerki małpiej,

na komórkach linii ciągłej lub na

ludzkich komórkach diploidalnych.

Wirusy inaktywuje się formaliną,

beta-propiolaktonem,

promieniowaniem UV.

Szczepionki zawierające wirusa

wścieklizny namnażanego w hodowlach

komórkowych

Wirus wścieklizny namnażany w hodowli

ludzkich komórek diploidalnych (HDCV),

fibroblastów kurzych (PCECV), linii komórek

Vero (PVRV)

sposób inaktywacji:
chemiczny – β-propiolakton

wysoka immunogenność

niska odczynowość

 miejscowe odczyny poszczepienne:

zaczerwienienie, obrzęk, ból, świąd

 ogólne odczyny poszczepienne: ból

głowy, gorączka, nudności, ogólne

reakcje alergiczne

 1 na 1 mln zaszczepionych – zgon w

wyniku szczepienia poekspozycyjnego

trwałość odporności – co najmniej 5 lat

SZCZEPIONKA PRZECIW KRZTUŚCOWI

SZCZEPIONKA PRZECIW KRZTUŚCOWI
-

Zawiesina zabitych komórek bakteryjnych

Zawiesina zabitych komórek bakteryjnych

Bordatella pertussis

Bordatella pertussis
-

Sposób inaktywacji : chemiczna

Sposób inaktywacji : chemiczna

(formaldehyd) lub termiczna

(formaldehyd) lub termiczna
-

Adiuwanty : wodorotlenek lub fosforan

Adiuwanty : wodorotlenek lub fosforan

glinu

glinu
-

wchodzi w skład szczepionki

wchodzi w skład szczepionki

Di-Per-Te i Per – Te

Di-Per-Te i Per – Te
-

Sposób podawania :

Sposób podawania :

domięśniowo lub podskórnie

domięśniowo lub podskórnie

- Postać szczepionki: płynna

- Postać szczepionki: płynna

SZCZEPIONKA PRZECIW DUROWI

BRZUSZNEMU
-Zawiesina pałeczek Salmonella

typhi zabitymi przez ogrzewanie lub

acetonem, alkoholem lub formaliną i

konserwowane fenolem
- wchodzi także w skład szczepionek

skojarzonych z anatoksyną tężcową

(Typhoid-Tetanus)
- doustne szczepionki inaktywowane

acetonem - Typheuteronoral

Wskazania do szczepienia : pracownicy służb

komunalnych (wodociągi, kanalizacja, zakłady

oczyszczania miasta, pracownicy laboratoriów

bakteriologicznych, w stanach zagrożenia epidemicznego

(trzęsienia ziemi, powodzie)

Nie należy szczepić małych dzieci i starszych osób

Koniec cz.1