Alkaloidy część pierwsza

 roślinne substancje azotowe

 dzielimy je na:

 alkaloidy właściwe- związki, których układ azotowy pochodzi od aminy

(fenyloalaniny, tyrozyny, tryptofanu, ornityny, lizyny, histydyny, glicyny i
kwasu asparaginowego)

 pseudoalkaloidy- związki zawierające azot nie związany z aminokwasami

 protoalkaloidy- związki typu alkaloidowego powstałe z aminokwasów, ale

nie zawierające azotu

 substancje stałe krystaliczne bądź płynne

Alkaloidy pirydynowe i piperydynowe

• nikotyna

- pochodzi z korzeni 1. Nicotiana sp. z rodziny Solanaceae, silnie

toksyczna, stosowana do zwalczania szkodników roślin, dawka śmiertelna
dla człowiek to 50- 100 mg

• anabazyna

- występuje w 2. Nicotiana glauca z rodziny Solanaceae, w

Anabasis aphylla z rodziny Chenopodiaceae, stosowana do zwalczania
szkodników roślin

tytoń szary

• izopeletieryna

- występuje w korze 3. Punica granatum- Cortex Granati z

rodziny Lythraceae, w 4. Sedum acre z rodziny Crassulaceae; poraża

mięśnie tasiemców

• lobelina

- występuje w 5. Lobelia inflata z rodziny Lobeliaceae pobudza

ośrodek oddechowy, stosowana w stanach zahamowania czynności

ośrodka oddechowego (zamartwica noworodków, porażenie prądem,

utonięcia) i w kuracjach odzwyczających od palenia tytoniu

• sedamina

- występuje w Lobelia inflata i Sedum acre

• arekolina

- występuje w nasionach 6. Areca catechu- Semen Arecae z

rodziny Arecaceae; pobudza czynności gruczołów potowych, ślinowych i

ruchy jelit; u zwierząt jest stosowana jak środek przeciwrobaczy i

przeczyszczający w postaci bromowodorku arekoliny

• arekaidyna i guwacyna

- występuje w nasionach Areca catechu- Semen

Arecae z rodziny Arecaceae ; ma działanie psychotropowe

lobelia rozdęta

rozchodnik ostry

palma kateszowa

granatowiec właściwy

• koniina

- występuje w 7. Conium maculatum z rodziny Apiaceae; poraża

ośrodek oddechowy; dawka śmiertelna dla człowieka 0.5- 1.0 g, toksyna

• lupinina i lupanina

- występują w 8. Lupinus sp. z rodziny Fabaceae,

toksyczne dla zwierząt

• sparteina

- występuje w 9. Sarothamnus scoparius z rodziny Fabaceae, w

10. Cytisus sp, 11. Laburnum sp. z rodziny Fabaceae; ma działanie
przeciwarytmiczne

• cytyzyna

- występuje w Cytisus sp., Laburnum sp., 12. Genista sp. z

rodziny Fabaceae; ma działanie przeciwwymiotne, środek odwykowy dla
palaczy (preparat Tabex)

szczwół plamisty

żarnowiec miotlasty

• 13. Herba Lobeliae:

14. Lobelia inflata z rodziny 15. Campanulaceae bądź 16. Lobeliaceae

surowiec zawiera alkaloidy: lobelinę, lobininę, izolobininę, lobelaninę,
lobelanidynę

działanie: analeptyk, pobudza wydzielanie oskrzeli, przeciwastmatyczne,
zwalnia czynność serca, rozszerza oskrzela

Preparaty: Astmin, Kelastmin

Alkaloidy tropanowe

• tropina-

występuje w rodzinie 17. Solanaceae

• hioscyjamina

- występuje w rodzinie Solanaceae

• atropina

- hamuje wydzielanie potu, śluzu, soku żołądkowego, rozszerzenie

źrenicy oka (mydriasis), przyspiesza czynność serca, zmniejsza napięcie
mięśni gładkich: jelit, pęcherzyka żółciowego i pęcherza moczowego;
pobudza układ nerwowy (wywołuje halucynacje)

• skopolamina

- działa depresyjnie; butylobromek skopolaminy działa

spazmolitycznie na mięśnie gładkie (preparaty: Buscopan, Scopolan)

• anizodamina

- występuje w 18. Acnistus tanguticus (Scopolia tangutica) z

rodziny Solanaceae, działa spazmolitycznie

lulecznica
tangucka

• beladonina

- występuje w 19. Atropa belladonna z rodziny Solanaceae

• kokaina

- występuje w liściach 20. Erythroxylon coca z rodziny

Erythroxylaceae, środek znieczulający w zabiegach laryngologicznych
(anestetyk)- w postaci chlorowodorku kokainy, pobudza układ nerwowy

pokrzyk wilcza jagoda

krzew kokainowy

• 21. Folium i Radix Belladonnae:

22. Atropa belladonna należy do rodziny Solanaceae

liść zawiera alkaloidy tropanowe: hioscyjaminę, atropinę, apoatropinę,
beladoninę, skopolaminę

działanie: silnie trujące; preparaty zmniejszają napięcie mięśni gładkich,
rozszerzają źrenicę oka, zmniejszają wydzielanie wszystkich gruczołów,
stosowane do leczenia kaszlu, kolki nerkowej i żółciowej, astmy, schorzeń
żołądkowo-jelitowych

Preparaty: Bellacorn, Bellergal, Bellapan

• 23. Folium Stramonii:

24. Datura stramonium należy do rodziny Solanaceae

surowiec zawiera alkaloidy tropanowe: hioscyjaminę, atropinę i
skopolaminę

działanie: uspokajające, stosowane przeciw dychawicy oskrzelowej

• 25. Folium Hyoscyami:

26. Hyoscyamus niger należy do rodziny Solanaceae

surowiec zawiera alkaloidy tropanowe: hioscyjaminę, skopolaminę

działanie: uspokajające, przeciwbólowe w zapaleniach korzonków i w
nerwobólach

• 27. Folium Coca:

28. Erythroxylon coca należy do rodziny Erythroxylaceae

surowiec zawiera alkaloid tropanowy- kokainę

działanie: wywołuje stany euforyczne, znosi uczucie zmęczenia i głodu,
wyniszcza organizm

Alkaloidy izochinolinowe

• papaweryna-

występuje w opium (1%), stosowana doustnie w postaci

chlorowodorku (Papaverinum hydrochloricum) w skurczach mięśni gładkich
jamy brzusznej i w dychawicy oskrzelowej, papaweryna ma działanie
spazmolityczne

• glaucyna-

występuje w 29. Glaucium flavum z rodziny Papaveraceae; działa

spazmolitycznie, wykrztuśnie; w postaci bromowodorku stosowana w
preparatach przeciwkaszlowych

• magnofloryna-

ma działanie hipotensyjne, występuje w rodzinie

Ranunculaceae

• boldyna-

występuje w liściach 30. Peumus boldus z rodziny Monimiaceae;

ma działanie żółciotwórcze (preparaty: Boldaloin, Boldine Houde)

• krotonozyna-

występuje w 31. Croton sp. z rodziny Euphorbiaceae; ma

działanie depresyjne

• glaziowina-

działa depresyjnie i uspokajająco

• berberyna-

żółty alkaloid, występuje w soku mlecznym 32. Chelidonium

majus z rodziny Papaveraceae, w kłączu 33. Hydrastis canadensis z rodziny

Ranunculaceae, w 34. Berberis vulgaris z rodziny Berberidaceae; działa

żółciopędnie, przeciwbakteryjnie, przeciwbiegunkowo (rozkurcza mięśnie

gładkie jelit); siarczan berberyny stosuje się w postaci kropli ocznych

• narkotyna (noskapina

hydrastyna)-

występują w 35. Hydrastis sp. z

rodziny Ranunculaceae i w 36. Berberis sp. z rodziny Berberidaceae;

wchodzą w skład opium, pobudzają ośrodek oddechowy

• hydrastyna-

występuje w kłączu Hydrastis canadensis; ma działanie

przeciwkrwotoczne (haemostaticum)

• palmatyna-

działa przeciwarytmicznie, inotropowo dodatnio,

analgetycznie i przeciwbakteryjnie

siwiec żółty

boldoa aromatyczna

glistnik jaskółcze ziele

gorzknik
kanadyjski

berberys pospolity

• bikukulina-

występuje w 37. Dicentra sp. z rodziny Papaveraceae; podnosi

ciśnienie tętnicze krwi, zwiększa amplitudę skurczów serca

• chelidonina-

działa spazmolitycznie na mięśnie gładkie jelit

• sangwinaryna-

działa lekko narkotycznie, wywołuje skurcze

• chelerytryna-

silnie drażni skórę i błony śluzowe, działa znieczulająco,

silnie toksyczna w większych dawkach (poraża OUN)

• nitydyna-

występuje w 38. Zanthoxylum sp. z rodziny Rutaceae; ma

działanie przeciwbiałaczkowe

• fagaronina-

występuje w Fagara zanthoxyloides z rodziny Rutaceae; ma

działanie przeciwnowotworowe

• kryptopina

allokryptopina-

mają działanie przeciwarytmiczne

• morfina-

główny alkaloid Opium; narkotyczny lek przeciwbólowy, poraża

ośrodek oddechowy (efekt przeciwkaszlowy); stosowana w postaci
chlorowodorku (Morphinum hydrochloricum) doustnie lub pozajelitowo w
ilościach 10- 20 mg; nadużycie prowadzi do nałogu- morfinizmu

• kodeina-

występuje w opium; jest lekiem przeciwkaszlowym i

przeciwbólowym (20 mg)

• tebaina-

występuje w 39. Papaver bracteatum z rodziny Papaveraceae i w

opium, trucizna skurczowa

• emetyna

cefelina-

występują w 40. Cephaelis ipecacuanha z rodziny

Rubiaceae; działają pierwotniakobójczo, wymiotnie i wykrztuśnie; emetyna
stosowana jest w czerwonce amebowej