Niepowodzenia szkolne

Niepowodzenia szkolne uczniów w nauce

szkolnej, krócej – niepowodzenia szkolne, od

wielu już dziesięcioleci skupiają na sobie uwagę

nie tylko pedagogów, psychologów, socjologów i

polityków oświatowych, lecz również nauczycieli,

rodziców i samych uczniów. Najogólniej

niepowodzenie szkolne można zdefiniować jako

"stan w jakim znalazło się dziecko na skutek

niespełnienia wymagań szkoły" (J. Konopnicki,

Powodzenia i niepowodzenia

szkolne).

Na usunięcie takich przyczyn niepowodzeń uczniów w nauce szkolnej,

jak np. brak należytej opieki nad dzieckiem ze strony rozbitej rodziny,

niekorzystne warunki mieszkaniowe lub materialne rodziców lub

opiekunów ucznia, jego zły stan zdrowia itp., nauczyciel ma zazwyczaj

niewielki wpływ. Stosunkowo dużymi możliwościami dysponuje on

natomiast, gdy chodzi o zwalczanie tych przyczyn słabych postępów

uczniów w nauce, które tkwią w nim samym oraz w warunkach jego

pracy. Dlatego też do podstawowych dydaktycznych metod i środków

zapobiegania powstawaniu niepowodzeń oraz zwalczania

niepowodzeń już występujących zalicza się przeważnie:

1.

Profilaktykę pedagogiczną, w tym głównie nauczanie problemowe,

pracę grupową uczniów oraz nauczanie wspomagane przez

komputery;

2.

Diagnozę pedagogiczną, a w jej obrębie między innymi posługiwania

się takimi sposobami poznawana uczniów oraz kontroli i oceny ich

postępów w nauce, jakie pozwalają na możliwie natychmiastowe

wykrywanie powstających dopiero i narastających w miarę upływu

czasu luk w wiadomościach i umiejętnościach każdego ucznia;

3.

Terapię pedagogiczną, na którą składa się przede wszystkim

wyrównywanie wykrytych braków w opanowywanym przez uczniów

materiale programowym w drodze indywidualizowania pracy

dydaktycznej podczas zajęć lekcyjnych oraz organizowanych przez

szkołę zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.

Profilaktyka pedagogiczna

Z dobrze udokumentowanych badań wynika, że do najbardziej

efektywnych metod pracy dydaktycznej należy nauczanie

problemowe w kilkuosobowych zespołach uczniowskich. Wspólne

rozwiązywanie określonych problemów teoretycznych lub/i

praktycznych na lekcji powoduje u uczniów wzrost zainteresowania

nauką, wdraża ich do współpracy i grupowego przezwyciężania

napotykanych podczas niej trudności, stwarza liczne okazje do

wymiany poglądów, wyrabia krytycyzm i samokrytycyzm, uczy

racjonalnych metod planowania i organizowania pracy, w tym

uczenia się, a tym samym stanowi istotny składnik poczynań

zmierzających do zwalczania niepowodzeń szkolnych. Fakt ten

udowodniono w badaniach empirycznych, którymi objęto różne

typy szkół oraz różne przedmioty nauczania, przy czym podobne

efekty uzyskano również dzięki zastosowaniu nauczania tekstów

programowych (Kupisiewicz (red.), 1976).

Diagnoza pedagogiczna

Jej podstawą są indywidualne rozmowy nauczycieli i ich rodzicami lub

opiekunami, przygodna i ciągła obserwacja dzieci i młodzieży, wywiady

środowiskowe, badania ankietowe i tekstowe oraz organizowane co dwa lub

trzy tygodnie zebrania nauczycieli uczących w danej klasie, czyli tzw. Rady

klasowe. Celem tych poczyna, koordynowanych przez wychowawcę klasy,

jest jak najdokładniejsze poznanie każdego ucznia, w tym jego pozycji w

rodzinie i grupie rówieśniczej, warunkach życia, zainteresowań i skłonności,

cech charakteru itp. Znajomość tych danych pozwala nauczycielom

racjonalnie indywidualizować pracę dydaktyczno – wychowawczą tak na lekcji

oraz podczas zajęć pozalekcyjnych oraz stanowi podstawę kierowania

uczniów na odpowiednie dla nich drogi dalszej nauki lub pracy. Ważnym

składnikiem diagnozy jest oprócz tego posługiwanie się przez nauczycieli

starannie przemyślanymi formami kontroli i oceny postępów uczniów w

nauce, łącznie z badaniami wyników uzyskanych przez dzieci i młodzież po

zakończeniu realizacji każdego większego działu programu. Na podstawie

tych właśnie wyników kieruje się poszczególnych uczniów, wykazujących

opóźnienia w opanowaniu materiału programowego, do odpowiednich grup

wyrównawczych w celu usunięcia ujawnionych braków. Wysoką skuteczność

tak prowadzonej diagnozy pedagogicznej również udowodniono w toku

zakrojonych na szeroką skalę badań empirycznych (Kupisiewicz, (red.) 1976,

op. cit.).

Terapia pedagogiczna

Stosuje się nią indywidualnie lub zbiorowo. Nauczyciel, znając braki w

opanowywanym przez poszczególnych uczniów materiały nauczania,

posługuje się różnymi metodami w celu zlikwidowania, a przynajmniej

złagodzenia tych braków. Zleca więc uczniom do wykonania w domu

odpowiednio zindywidualizowane zadania, przystosowane do rodzaju

typowych dla tych uczniów braków w wiadomościach i umiejętnościach,

udziela konsultacji, otacza słabszych uczniów specjalną opieką podczas

lekcji, uzgadnia z rodzicami wspólną linię postępowania itp.. Jeżeli te metody

indywidualnej terapii nie zapewnią spodziewanych wyników i uczeń nadal nie

osiąga dobrych postępów w nauce, wówczas kieruje się go na drogę terapii

zbiorowej, tzn. do odpowiedniej dla niego grupy wyrównawczej. Zajęcia w

tych grupach odbywają się po lekcjach. Zarówno ich plan, jak i tematyka

ustalane są i omawiane na zebraniach rad klasowych. Uczeń bierze udział w

zajęciach danej grupy wyrównawczej dopóty, dopóki nie wyrówna

posiadanych uprzednio braków w opanowaniu przerabianego w klasie

materiału nauczania.

Niepowodzenia szkolne

jawne i ukryte

 

Niepowodzenia
ukryte:

Występują wówczas,

gdy nauczyciele nie

dostrzegają braków w

wiadomościach i

nawykach uczniów,

mimo że braki tego

rodzaju z punktu

widzenia celów oraz

programu nauczania
 rzeczywiście istnieją

.

Niepowodzenia
jawne:

O tego rodzaju

niepowodzeniach

szkolnych mówimy

wtedy, gdy nauczyciel

stwierdza określone

braki w opanowanej

przez ucznia wiedzy i

w rezultacie ocenia

wyniki jego pracy jako

niedostateczne.

 

Jawne opóźnienia
przejściowe:

Gdy ocena

niedostateczna nie

obejmuje całorocznej

pracy ucznia, lecz

jedynie odnosi się do

rezultatów

uzyskanych przez

niego np. w ciągu

pierwszego semestru

nauki szkolnej,

stanowi ona wskaźnik

Mówiąc o niepowodzeniach

szkolnych lub

niepowodzeniach dzieci i

młodzieży w nauce szkolnej,

mamy na myśli sytuacje, w

których występują

rozbieżności między

wymaganiami

wychowawczymi i

dydaktycznymi szkoły a

postępowanie uczniów oraz

uzyskiwanymi przez nich

wynikami nauczania.

Niepowodzenia szkolne

można podzielić na

niepowodzenia dydaktyczne

zwane też niepowodzeniami

w nauce szkolnej i

niepowodzenia

wychowawcze.

Wg. Cz. Kupisiewicza

NIEPOWODZENIA DYDAKTYCZNE

Zagadnienia dydaktyczne to najważniejsza dziedzina działania szkoły.

„ Jest to dziedzina tak podstawowa, iż niejednokrotnie przez niepowodzenia

szkolne rozumie się wyłącznie niepowodzenia w zakresie uczenia się.”(W.

Okoń) Poważne niepowodzenia mogą prowadzić do zahamowania kariery

szkolnej ucznia, a następnie do przedłużenia pobytu ucznia w szkole i w

końcu do wyeliminowania go ze szkoły.

Możemy w tym procesie wyróżnić kilka faz.. „Pierwsze dwie fazy to

okres niepowodzenia ukrytego; pojawiają się wówczas pierwsze braki w

opanowaniu materiału, stopniowo stają się one coraz większe, jednocześnie

występują pierwsze oznaki niezadowolenia ze szkoły i negatywnego do niej

stosunku” (W. Okoń)

Niepowodzenia ukryte występują, bowiem u dużej liczby uczniów, uczniów

kiedy przyjmują formę bardziej ujawnioną, zaczynają pojawiać się oceny

niedostateczne. Można również mówić o niepowodzeniach szkolnych w

przypadku, gdy uczeń o dużych zdolnościach osiąga wyniki słabe,

wystarczające zaledwie do promocji. Trzeba również zdawać sobie sprawę,”

że pojęcie powodzenia i niepowodzenia w nauce szkolnej można i trzeba

rozpatrywać zawsze łącznie, w nauczaniu bowiem, kiedy kończy się

powodzenie, wówczas zaczyna się niepowodzenie – i odwrotnie”

(J. Konopnicki)

Z prowadzonych badań wynika także związek między niepowodzeniami

nauce a zaburzeniami w zachowaniu. Związek ten należy traktować

dwustronnie, tzn. jedno zjawisko powoduje drugie. Uczeń osiągając słabe

wyniki w nauce, szukając obrony swojej wartości zachowuje się w sposób

niezgodny z przyjętymi normami, a tym samym sprawia trudności w pracy

wychowawczej.

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH:

Przyczyny niepowodzeń szkolnych są na ogół złożone.
Najczęściej wskazuje się wśród nich czynniki; ekonomiczno
– społeczne, biologiczno – psychologiczne (biopsychiczne) i
pedagogiczne (dydaktyczne). Najczęściej o występowaniu
nie decyduje jeden czynnik, lecz złożone ich układy.

Wskaźnikami niepowodzeń szkolnych są;
· braki w wiadomościach z poszczególnych przedmiotów,
· braki postępów w nauce,
· nieregularne uczęszczanie na zajęcia,
· niechęć do systematycznej i sumiennej pracy,
· mała aktywność na lekcjach,
· niepewność i brak stanowczości w swych poczynaniach,
· konfliktowość i agresja w stosunku do rówieśników.

ADHD

ADHD – skrót z ang.
Attention Deficit
Hyperactivity Disorder,
czyli Zespół
nadpobudliwości
psychoruchowej z
deficytem uwagi

ADHD

Co to jest ADHD? W dużym

uproszczeniu można powiedzieć, że u

podłoża ADHD leży specyficzny

tryb pracy mózgu, który utrudnia

dziecku kontrolowanie własnych

zachowań  i osłabia zdolność skupienia

uwagi.
Dla ADHD charakterystyczne jest

występowanie trzech grup objawów

nadruchliwości, impulsywności, oraz

zaburzeń uwagi. Zwykle objawy

są wyraźnie widoczne już między 5 a 7

rokiem życia, ale bywa,

że rodzice zwracają na nie uwage

dopiero, gdy dziecko rozpocznie naukę

w szkole.

Nadruchliwość to nadmierna, w

porównaniu z dziećmi na tym samym

poziomie rozwoju, aktywność ruchowa.

 Dzieci z ADHD mają bardzo dużą

potrzebę ruchu, nie potrafią przez

dłuższą chwilę pozostać w miejscu.

Impulsywność to niemożność

powstrzymania się przed działaniem

i „odczekania” do momentu, kiedy

wykonanie czynności będzie łatwiejsze

lub akceptowane przez otoczenie.

Zaburzenia uwagi to trudności w

skupieniu się i tendencja do

rozpraszania się nawet pod wpływem

delikatnych bodźców.

Mimo, że wymienione objawy tworzą pewien stały wzór zachowań

dziecka, jednak mogą one w mniejszym lub większym stopniu 

przeszkadzać innym i być przez to mniej lub bardziej widoczne.

Dzieje się tak w zależności od wymagań i tolerancji otoczenia, w

którym przebywa dziecko. Dlatego na podstawie samego nasilenia

objawów, trudno jednoznacznie oddzielić dzieci z ADHD od dzieci

zdrowych. Toteż przy rozpoznawaniu zespołu ADHD bierze się pod

uwagę dodatkowe kryterium - wpływ objawów na funkcjonowanie.

Innymi słowy mówiąc, musimy odpowiedzieć na pytanie czy i w jakim

stopniu objawy utrudniają dziecku życie i czy stają się źródłem

problemów w domu lub szkole.

Ze względu na ciągłość występowania omawianych zachowań,

nieraz od wczesnego dzieciństwa, rodzicom może być trudno ustalić

ich początek. Jest to cecha charakterystyczna dla ADHD - zespół ma

przebieg powolny (jeśli w ogóle można użyć tego słowa w

odniesieniu do ADHD), bez nagłych zmian zachowania. Jeśli

obserwujemy zwiększenie liczby lub intensywności objawów,

najczęściej wynika ono ze zmiany warunków zewnętrznych, w

których żyje dziecko. Dobrym przykładem sytuacji, w

której nasilenie objawów ADHD jest wynikiem nagłych zmian w

otoczeniu, jest rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej. 

Depresja dziecięca

Depresja to zaburzenie emocjonalne, 

które charakteryzuje się utratą energii

psychicznej, drażliwością, stanem

smutku, apatii i przygnębienia oraz

utratą przyjemności z dotychczasowej

aktywności życiowej.

      Termin „depresja” często bywa

nadużywany , gdy jest stosowany do

opisu zwykłego przygnębienia  czy

chwilowego obniżenia nastroju. 

         Kliniczna  depresja jest zaburzeniem

pracy mózgu, które wpływa na

specyficzny sposób myślenia ,

odczuwania  i działania. 

         Z powodu  faktu, iż zachwianie

równowagi emocjonalnej jest pewną

prawidłowością  okresu rozwojowego,

depresja  u dzieci i młodzieży  często

bywa nie rozpoznawana we właściwym 

czasie. Występuje ona u około 2proc.

dzieci do 12 roku życia oraz u około 8

proc. młodzieży  w wieku  15 -18 lat. Nie

leczona może prowadzić do poważnych

problemów , uzależnień i samobójstw.

Według A. Kępińskiego depresja okresu młodzieńczego może

przyjmować jedną z czterech postaci: 

    

Postać apatyczno – abuliczna charakteryzuje się

zaniedbaniami wyglądu  zewnętrznego, unikaniem kontaktu

społecznego, izolacją oraz brakiem jakiejkolwiek celowej

aktywności. 

 

Postać rezygnacyjna przejawia się poczuciem pustki

egzystencjalnej, brakiem sensu życia, zainteresowań,

chęcią zakończenia cierpienia i próbami samobójczymi . 

        Postać buntownicza przejawia się paradoksalnie 

nadmiarem energii w formie wybuchów złości, kłótliwością,

ostentacyjnego lub biernego sprzeciwiania się ustalonym

normom społecznym  w domu i w szkole. 

        Postać labilna jest najtrudniejszym do rozpoznania

rodzajem depresji, ponieważ przejawia się częstą w okresie

dorastania zmiennością emocjonalną, z okresami buntu,

kończącymi się nasilonym poczuciem winy i żalu 

         

Zwiastuny i objawy choroby:

        Symptomy depresji u dzieci i  przejawiane przez nich zachowania, które

powinny wzbudzić niepokój  u rodziców : 

□      trwający dłużej niż 8 miesięcy smutek, poczucie beznadziejności , 

□      izolacja od rówieśników, unikanie aktywności dotychczas sprawiającej

przyjemność, 

□      drażliwość, wybuchowość, 

□      trudności z koncentracją uwagi, zakłócenia pamięci, 

□      częste bóle głowy, żołądka, bóle kostno – mięśniowe, 

□      utrata motywacji do wszelkich działań, uczucie znużenia nieustannego

zmęczenia, brak energii życiowej, poczucie pustki i bezsensu, 

□      niska samoocena, poczucie winy, samooskarżanie się (jestem głupi,

nikt mnie nie lubi, do niczego się nie nadaję), 

□      pogorszenie wyników w nauce, 

□      opuszczanie lekcji, 

□      zmiany w nawykach żywieniowych (utrata apetytu, nadmierna

okresowa żarłoczność), 

□      trudności z zasypianiem, ucieczka sen, budzenie się w środku nocy, 

□      nawracające myśli o śmierci. 

        Objawy depresji u dzieci można podzielić na wegetatywne, emocjonalne,

społeczne i poznawcze, choć granice między nimi są niekiedy bardzo płynne.

Wymienione symptomy mogą pojawiać się nagle lub rozwijać stopniowo. 

  

Leczenie depresji u dzieci i młodzieży obejmuje trzy kierunki

oddziaływań: 

  

□      profesjonalną pomoc psychologiczną i psychiatryczną, 

□      terapię domową, 

□      wspomaganie farmakologiczne. 

        Pomoc psychologiczna jest to terapia behawioralno-

poznawcza, grupowa, zajęciowa, zabawą (u małych dzieci),

systemowa (rodzinna).Terapia behawioralno – poznawcza jest

ukierunkowana na zmianę dotychczasowych zniekształconych

schematów poznawczych, charakterystycznych dla depresji

(tzw. triada depresyjna – negatywna ocena siebie, świata i

przyszłości).

 

        Terapia domowa to przede wszystkim poszukiwanie

sposobności  do spędzania wspólnie z dzieckiem wolnego

czasu, próba zrozumienia jego sytuacji bez dawania rad,

zapewnienie zdrowego odżywiania, odpowiednia ilość snu,

uprawianie sportu, regularne ćwiczenia pomagające

zredukować negatywne skutki stresu  i powodujące zwiększoną

produkcję endorfin, czyli naturalnych substancji chemicznych

podnoszących nastrój i  gwarantujących dobre samopoczucie. 

        Farmakoterapia to leczenie przeciwdepresyjne, które

może przynieść istotną poprawę stanu psychicznego dziecka. 

Niedostosowanie społeczne

Niedostosowanie - jest produktem procesu nieprzystosowania się jednostki do grupy,

rodziny.

Nie każde zachowanie świadczące o trudności wychowawczej świadczy o ty, że mówimy

o niedostosowaniu;

1.

Musi to być zachowanie niezgodne ze społecznie aprobowanym. Zachowanie przeciwko

wartościom i normom przyjętym w społeczeństwie. Niezgodność może przybierać

postawę:

aspołeczną - oportunistyczne

antyspołeczną - nacechowane aktywnością, zaburzeniem kontaktowości

2.

Niedostosowanie to zachowanie społeczne, które w jakimś sensie obraca się przeciwko

samemu podmiotowi. Pojawia się wewnętrzny konflikt, np. poczucie nieszczęścia, brak

spójności między myśleniem a działaniem.

3.

Niedostosowanie jest względnie trwałe, określa się je postawą. J. Konopnicki podkreśla,

że jednostka jest groźna dla siebie i dla innych. Należy jej stworzyć odpowiednią

resocjalizację.

POSTACIE NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO:

(3 typy wg. Pospiszyl)

a) Osoby neurotyczne - zachowujące się w sposób lękowo-nerwowy:
wg. Aizenka:

Nerwowość dzieci może łączyć się z neurotyzmem. Wg Aizenka

neurotyzm jest związany z niestałością, niestabilnością. Jest cechą

pierwotną, zależną od układu nerwowego. Istnieje jeszcze

neurotyzm wtórny. Można neurotykiem się stać, pod wpływem

trudnych sytuacji życiowych.

Reakcje:
lęki, małe typu przed psami; separacyjne przed niepowodzeniem

fobie, bardziej zakotwiczony lęk np. fobia szkolna

obsesje, na różnym punkcie, natrętne; nie można się wyzwolić

kompulsje, zachowanie przymusowe np. bycie czystym
-Histerie:
zachowanie histeryczne, osobowość histeryczna, niespójność

decyzji, teatralność zachowania
histeria konwersyjna, zachowanie psychosomatyczne. To

histeryczne zablokowanie pracy zmysłów np. mam zdrowe oczy a

nie wiedzę. Może blokować czynności motoryczne np. bezwład,

paraliż. Łączy się z zaburzeniami układu pokarmowego (wymioty,

biegunka, anoreksja).

b) zachowanie przestępcze - kradzież, najczęściej zaczyna się

od kradzieży wspólnych w domach, w szkołach, w sklepach;
rozwój kradzieży sklepowych (najpierw produkty
spożywcze, później ukierunkowane na pieniądze) :

Podkreśla się potrzebę całościowego ujmowania danego
przypadku. Konieczne jest zastanowienie się nad czynnikami
osobowymi, trzeba poznać dziecko, jego rozwój poznawczy,
emocjonalny

c) zachowanie psychopatyczne (początkowo nazywane

zwyrodnieniem moralnym) :
J. Koch – wprowadził pojęcie psychopatii. Z tym pojęciem łączą się

określone zachowania charakterologiczne. To instrumentalne

traktowanie wszystkich ludzi. Psychopata manipuluje ludźmi,

wykorzystuje ich, nie przywiązuje się do nikogo, nie jest niezdolny

do tworzenia trwałych więzi. Może być zdolny do syntonii

(współbrzmienia). Stąd niedojrzałość uczuć, zaburzenia emocji.

Pospiszyl - jest to deficyt lęku. Nie ma mechanizmu

powstrzymującego, nie ma sumienia, zdolny jest zrobić wszystko,

popełnić najgorsze zbrodnie.

W zachowaniu psychopatycznym jest znaczny udział neurotyzmu i

ekstrawersji. Biologiczne czynniki:

-aberracje chromosomalne (nieprawidłowości)
-właściwości systemu nerwowego
-uszkodzenia centralnego układu nerwowego (agresja

patologiczna, sprzyja niedostosowaniu)
-układ gruczołów dokrewnych (nadczynność, niedoczynność,

związek z ilością hormonów np. adrenaliny, testosteronu).

Bibliografia:



Cz.Kupisiewicz - Niepowodzenia dydaktyczne. Warszawa
1965 r.,



Cz.Kupisiewicz -Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa
2005 r.,



W.Okoń - Słownik pedagogiczny. Warszawa 1992 r.,



J. Konopnicki - Powodzenia i niepowodzenia szkolne.
Warszawa 1966 r.,



A.Kępiński - Psychopatologia nerwic. Warszawa 1973 r.,



Elektroniczne informacje pedagogiczne opracowane przez :
- dr n. med. Artura Kołakowskiego.

Dziękujemy za uwagę