NIEPOWODZENIA SZKOLNE
Jan Konopnicki przez niepowodzenia szkolne rozumie „ stan w jakim
znalazło się dziecko na wskutek niespełnienia wymagań szkoły”.
Według Czesława Kupisiewicza „niepowodzenia szkolne występują w
takich sytuacjach, które charakteryzują się brakiem harmonii między
wymaganiami szkoły, a postępowaniem ucznia”.
M. Marek-Ruka przez niepowodzenia szkolne rozumie „ taki stan, który
polega na występowaniu rozbieżności między obowiązującymi założeniami programu nauczania i wychowania a faktycznie opanowanymi przez uczniów
wiadomościami i umiejętnościami oraz nawykami”.
Przyczyny
Niepowodzenia w nauce mają wieloraki charakter i mogą być spowodowane wieloma czynnikami, dlatego też, aby móc skutecznie przezwyciężyć trudności, nauczyciel musi ustalić ich przyczyny.
Cz. Kupisiewicz wskazuje głównie na trzy rodzaje przyczyn niepowodzeń szkolnych:
Przyczyny społeczno-ekonomiczne.
Według Cz. Kupisiewicza termin przyczyny społeczno-ekonomiczne używany jest w dość szerokim znaczeniu. Obejmuje „całokształt tych względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci i młodzieży zarówno w środowisku rodzinnym, jak i pozaszkolnym".
Do warunków materialnych zaliczamy:
dochody rodziców (opiekunów) ucznia,
mieszkanie rodziny,
sposób odżywiania,
zaopatrzenie w odzież, obuwie, przedmioty do nauki i wypoczynku.
Do czynników wyznaczających sytuację społeczną zaliczamy:
wykształcenie i zawód rodziców (opiekunów),
jego pozycja w rodzinie,
udział w pracach pozaszkolnych i szkolnych.
Warunki kulturowe życia ucznia to:
potrzeby kulturalne rodziców oraz możliwości ich zaspokajania,
poziom życia umysłowego rodziny,
potrzeby estetyczne,
dostęp do środków służących upowszechnianiu kultury,
poziom opieki intelektualnej i moralnej nad dziećmi.
Przyczyny biopsychiczne.
Cz. Kupisiewicz interpretuje w sposób następujący: mówiąc o " biopsychicznych przyczynach niepowodzeń szkolnych mam na myśli zarówno zadatki wrodzone, na przykład anatomiczną strukturę mózgu, jak i warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków".
Wśród różnych czynników biopsychicznych ważną rolę odgrywają: " temperament, cechy charakteru, niesprawne lub wadliwe funkcjonowanie narządów zmysłowych, nieśmiałość emocjonalna, zły stan zdrowia oraz zaburzenia procesów poznawczych".
Do najbardziej podstawowych zaliczamy:
brak motywów uczenia się,
powolne tempo myślenia,
skłonność do powierzchownego uogólniania,
niestałość uwagi,
szybkie męczenie się wykonywaną pracą umysłową.
Wszyscy autorzy są zgodni, iż czynniki biopsychiczne decydują w mniejszym lub większym stopniu o powodzeniu lub niepowodzeniu uczniów w nauce. Różnice pojawiają się dopiero przy ustalaniu stopnia ich wpływu. Natomiast prawie wszyscy badacze wiążą przyczyny biopsychiczne z przyczynami społeczno - ekonomicznymi.
Bardzo ważne są też czynniki biologiczno- psychiczne: dziecko zdolne, wychowywane w korzystnych warunkach środowiskowych, ma większą szansę osiągnięcia wysokich wyników w nauce niż dziecko mniej zdolne, wychowywane w środowisku o niskim poziomie kultury.
Przyczyny dydaktyczne.
Są one bardzo złożone i wielorakie. Do najważniejszych należą:
treść,
metody,
organizacja,
środki nauczania,
kwalifikacje zawodowe nauczycieli,
warunki pracy dydaktyczno- wychowawczej.
Wśród przyczyn dydaktycznych dominuje niewłaściwa praca nauczyciela tzn.
popełnione przez niego błędy metodyczne,
niedostateczna znajomość uczniów oraz niewłaściwa postawa w stosunku do nich,
brak należytej opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce.
Ważną rolę odgrywają również nieodpowiednie "narzędzia" pracy, w tym wadliwe programy nauczania oraz złe warunki pracy szkół. Znaczną rolę odgrywają także warunki, w jakich przebiega praca dydaktyczno-wychowawcza, np. nauka na dwie zmiany, liczne klasy.
Autorzy podkreślają "że kompleksy przyczyn niepowodzeń szkolnych są z reguły dość różne i prawie nie występują pojedynczo. Kompleksy te dotyczą przy tym w głównej mierze uwarunkowań społeczno - ekonomicznych, biopsychicznych i pedagogicznych, a w obrębie tych ostatnich - dydaktycznych (względnie zależnych i niezależnych od nauczyciela)".
Ostateczny efekt pracy dziecka uzależniony jest od tego w jakich warunkach przebiega praca dydaktyczno - wychowawcza i czy nauczyciel potrafi przystosować treści i organizację nauczania do potrzeb i możliwości
poszczególnych uczniów.
Konsekwencje:
WAGARY,
DRUGOROCZNOŚĆ,
,,ODSIEW SZKOLNY”,
SPECYFICZNE PROBLEMY W NAUCE,
POGŁĘBIAJĄCE SIĘ ZALEGŁOŚCI,
POJAWIENIE SIĘ KONFLIKTÓW Z NAUCZYCIELAMI I RODZICAMI.
Zapobieganie:
Przez nauczycieli:
czynności zapobiegające tworzeniu się luk i zaległości( odpowiednie nauczanie, praca na lekcji, właściwy dobór form i metod pracy),
wczesne wykrywanie zaległości (obserwacja i poznanie ucznia),
likwidowanie istniejących zaległości w nauce (indywidualna praca z uczniem, zajęcia wyrównawcze).
Przez rodziców:
otaczanie dziecka opieką,
dbanie o jego prawidłowy rozwój,
stawianie wymagań odpowiednich do możliwości dziecka,
pomaganie, ale nie wyręczanie go w odrabianiu lekcji,
utrzymywanie stałego kontaktu z wychowawcą i szkołą.
WAGARY
Wagary, (waxy, łac. vagari - błąkać się) - nieuzasadniona (z punktu widzenia władz szkolnych; wykluczająca np. chorobę), jedno- lub wielokrotna, celowa nieobecność ucznia na obowiązkowych zajęciach szkolno-lekcyjnych. Wagary często są związane ze spożywaniem alkoholu lub narkotyków przez nieletnich.
Rozmiar zjawiska:
W łódzkich szkołach są klasy, w których na lekcje chodzi zaledwie 70 proc. uczniów.
W Szczecinie, Bydgoszczy, Poznaniu i Warszawie frekwencja wynosi teraz 80- 85 proc. uczniów.
W Gdańsku frekwencja wynosi 81 proc. uczniów.
Przyczyny:
Przyczyny wagarów są rozmaite, ale z punktu widzenia stosunku dziecka do szkoły można wyróżnić trzy zasadnicze zespoły motywów wagarowania:
mające swe źródło w niechęci do szkoły na skutek przykrych w niej doznań i przeżyć,
tkwiące poza szkołą, w środowisku, które nęci i zachęca do opuszczania nauki i zajęć szkolnych,
oraz te, które tkwią w środowisku rodzinnym.
Dziecko, które szkoły nie lubi, wagaruje bo:
nie jest przygotowane do lekcji,
boi się złej oceny lub kary,
nie ma zeszytu czy książki,
nie wykonało zadania domowego,
nie ma przyjaciół w szkole,
lęka się silniejszych, którzy byli przyczyną przykrych doświadczeń,
doznawało upokorzeń i niepowodzeń.
Wagary spowodowane tymi motywami są wyrazem słabej
więzi dziecka ze szkołą, a także braku dostatecznej troski i pomocy ze strony szkoły i domu.
Wagary rzadkie, jednorazowe, pozostawiające na długo poczucie winy i niezadowolenia z samego siebie, zdarzają się nawet pilnym uczniom. Częste jednak nieobecności uczniów słabych pogarszają i tak już trudną sytuację dziecka w szkole.
Każda opuszczona lekcja zwiększa dystans w stosunku do przerobionego materiału. Dlatego opuszczanie bez istotnego i ważnego powodu zajęć lekcyjnych jest ze szkolnego punktu widzenia sprawą bardzo ważną, a wychowawczo nawet groźną.
Mniej szkody przynoszą wagary spowodowane przez bodźce spoza szkoły, np. dzieci wagarują bo :
otwarto nowy obiekt sportowy, który warto zobaczyć,
przyjechał zespół muzyczny, który trzeba powitać,
słońce przygrzewa, kusi woda, las itp.
Przyczyny wagarowania tkwiące w środowisku rodzinnym to:
ostre konflikty pomiędzy rodzicami, stwarzające uczucie stałej niepewności w domu,
rozpad rodziny, poczucie obcości,
aktywny udział dziecka w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych,
stałe awantury,
izolacja rodziców od otoczenia, zamknięcia się jedynie w kręgu rodziny,
postawy rodziców reprezentujących odmienne od proponowanych przez szkołę treści wychowawczych.
Wagary, które nie mają źródła w niechęci do szkoły są rzadsze, nie powodują tak dotkliwych luk w opanowaniu wiedzy szkolnej.
W żadnym przypadku nie można jednak lekceważyć wagarów. Trzeba im zapobiegać i zdecydowanie przeciwdziałać nie tylko z uwagi na możliwość wykolejenia, ale także ze względu na aktualne zagrożenie dziecka pozostającego bez opieki dorosłych.
Konsekwencje:
Niestety wagary mogą stać się czasem tak silnym przyzwyczajeniem, że osobie takiej trudno znowu stać się uczniem.
Zaległości wciąż pogłębiają się, co nie sprzyja chęci powrotu na lekcje.
W starszych klasach tygodniowa obecność jest trudna do nadrobienia nie mówiąc już o dłuższych nieobecnościach czy wielu pojedynczych godzinach.
pojawiają się problemy z nauką oraz konflikty z nauczycielami i rodzicami.
Sporadyczne wagarowanie, choć może nie powodować większych problemów z nauką, również niesie negatywne skutki. Należy do nich nabycie przez ucznia przeświadczenia, że pewne stałe i ważne obowiązki można czasem potraktować "z przymrużeniem oka".
Zupełnie inny typ zagrożeń związany jest ze zbiorowymi wagarami, bardzo popularnymi zwłaszcza pierwszego dnia wiosny. Podstawowym problemem jest tu bezpieczeństwo. W luźnej atmosferze rozbawionej grupy usypia się czujność, co może być przyczyną groźnego wypadku, np. drogowego, gdy mamy do czynienia z dużą grupą, nie mieszczącą się na chodniku lub poboczu, której członkowie często kierują się "owczym pędem" zamiast trzeźwą oceną sytuacji na drodze.
Zapobieganie:
indywidualna rozmowa wychowawcy z uczniem,
kontakt z rodzicami, informacja o frekwencji i sposobie oceniania ucznia, sugerowanie zbadania dziecka w poradni specjalistycznej,
kolejna rozmowa z uczniem, rodzicami i pedagogiem, (ostrzeżenie, iż następne wagary będą powodem pisemnej adnotacji w dzienniczku ucznia, rozmowy z dyrektorem itp.),
po kolejnych rozmowach z uczniem wskazanie możliwości obniżenia oceny z zachowania,
rozmowa z rodzicami -zorganizowanie zajęć wyrównawczych, zajęć fakultatywnych, indywidualnych,
zorganizowanie pomocy koleżeńskiej,
zmiana klasy.
Bibliografia:
Cz. Kupisiewicz: Pojęcie niepowodzeń szkolnych oraz główne kierunki badań nad ich przyczynami. „Wychowanie fizyczne i Higiena” 1972 nr9, s. 12.
J. Konopnicki: Powodzenia i niepowodzenia szkolne. Warszawa 1966, s. 14.
M. Marek-Rurka: Niepowodzenia szkolne a niedostosowanie społeczne młodzieży. Warszawa 1976, s. 12.
A. Karpińska: Drugoroczność. Pedagogiczne wyzwanie dla współczesności. Białystok 1999, s.20.
Słownik Języka Polskiego PWN, Warszawa 1981, tom III r-z, s.649.