1

Podstawą powstania nowoczesnej

teorii rynków finansowych była teoria

preferencji. W literaturze przeprowadzono

wiele badań w celu rozpoznania oraz

klasyfikacji różnych segmentów rynku

finansowego

i

związanych

z

nim

warunków, które są niezbędne dla

podniesienia społecznego dobrobytu. W

zasadzie teoria ta sugeruje, że rozwój

nowych

rodzajów

papierów

wartościowych oraz nowych segmentów

rynku finansowego przyczyni się do

podniesienia

poziomu

zamożności

społeczeństwa.

2

Istota i segmentacja rynku finansowego.

Gospodarka rynkowa jest systemem bardzo

złożonym. Składa się ona z milionów różnych

podmiotów, takich jak gospodarstwa domowe,

przedsiębiorstw wytwarzających towary lub

świadczących usługi, instytucji finansowych,

administracji państwowej oraz władz lokalnych.

Tej gospodarki nie można zrozumieć, bez analizy

rozwiniętego systemu finansowego. System

finansowy obejmuje w swoim zakresie system

bankowy, rynek kapitałowy, ( szeroko rozumiany)

oraz budżet państwa.

System finansowy jest to ogół norm prawnych

określające zasady gromadzenia i rozdzielania

zasobów pieniężnych. Normy prawne regulują

także organizację organów państwowych oraz

instytucji, których zadaniem jest gromadzenie,

podział i wydatkowanie zasobów pieniężnych

3

Elementem nowoczesnej gospodarki rynkowej jest

rynek finansowy. Przedmiotem transakcji na rynku

finansowym są aktywa finansowe. Pod pojęciem

aktywów finansowych rozumiemy różne postacie

zobowiązań lub tytuły własnościowe wystawione

przez jedne podmioty na rzecz innych,

przybierając w ten sposób formę skryptów

dłużnych. Umożliwiają one przepływ funduszy

między podmiotami oszczędzającymi, a

podmiotami dokonującymi inwestycji w aktywa

rzeczywiste. Rynek finansowy jest specyficznym

segmentem rynku, na którym przedmiotem

obrotu są różne aktywa, które różnią się

terminami zapadalności, ryzykiem, wierzycielami

oraz dłużnikami. Rynek finansowy możemy

sklasyfikować według różnych kryteriów.

4

Z punktu widzenia kryterium podmiotowe

możemy wyodrębnić takie części składowe:

• Rynek kapitału pożyczkowego

stwarza

możliwość korzystania z kapitału obcego w

określonym czasie, z koniecznością zwrotu,

zabezpieczeniem interesów wierzycieli i

dłużników oraz zapłaty określonej ceny za

pożyczony kapitał.

• Rynek tytułów własnościowych

, – którym

odbywa się transfer praw własnościowych oraz

zmiana struktury własnościowej podmiotów. W

strategii finansowej przedsiębiorstw określa on

ich strukturę kapitałową, wiarygodność

finansową, wykorzystanie dźwigni finansowej

oraz pozwala na ocenę płynności finansowej

przedsiębiorstwa.

5

Rynek walutowy

( rynek walut oraz dewiz) – na

tym rynku dokonuje się wymiana znaków

pieniężnych emitowanych przez różne kraje

( waluty) oraz dokumentów płatniczych. Ten rynek

jest zbliżony do rynku towarów i usług, gdyż

dokonuje się zamiany znaków pieniężnych

zgodnie z zasadami ekwiwalentności w relacjach

wyznaczonych przez kursy walutowe. Rynek

walutowy umożliwia transakcje kupna i sprzedaży

walut różnych krajów w celu regulowania

zobowiązań w obcych walutach, ale także w

celach spekulacyjnych, jakie powstają przy

zróżnicowanych kursach walut lub tez

interwencyjnych. Jest także traktowany jako część

składowa rynku pieniężnego, bez wyodrębnienia

jako odrębnego segmentu rynku finansowego.

6

Przyjmując za kryterium segmentacji rynku

finansowego czas wyróżniamy:

• Rynek kapitału krótkoterminowego

( rynek

pieniężny) jest uwarunkowany procesem obiegu

pieniądza, poprzez zabezpieczenie potrzeb

transakcyjnych przedsiębiorstw z równoczesnym

regulowaniem ich płynności finansowej oraz

lokowaniem czasowo wolnych środków pieniężnych.

Dla przedsiębiorstwa jest on miejscem

podejmowania decyzji bieżących, miejscem

zarządzania płynnością finansową. Kryterium

czasowym jest okres 12 miesięcy.

• Rynek kapitału długoterminowego

( rynek

kapitałowy) jest on związany z koniecznością

zabezpieczenia potrzeb finansowych procesów

rozwojowych oraz inwestowania wolnych środków

pieniężnych w obiegu dochodowym. Istotną cechą

dla transakcji realizowanych na tym rynku jest

motyw finansowy. Rynek kapitału długoterminowego

z punktu widzenia potrzeb przedsiębiorstwa jest

podstawowym obszarem podejmowania decyzji

strategicznych.

7

Przyjmując za kryterium podziału charakter

wykonywanych transakcji z punktu widzenia

instrumentów pozyskiwania i alokacji

kapitału, wyróżniamy takie rodzaje rynków

transakcyjnych.

• Rynek papierów wartościowych

, który

charakteryzuje się różnym stopniem

organizacji, odmiennymi technikami

wprowadzania papierów wartościowych do

obiegu. To pozwala na realizację transakcji

kasowych ( natychmiastowych) oraz

terminowych. Rynek papierów

wartościowych obejmuje obrót obligacjami

oraz akcjami. W gospodarce rynkowej jest

określany jako istotny mechanizm działający

równolegle obok mechanizmu bankowego

oraz budżetowego.

8

Rynek kredytów i lokat bankowych

. Kredyty

są udzielane przez banki przedsiębiorstwom,

gospodarstwom domowym oraz instytucjom

sektora publicznego. Właściwym rynkiem

pieniądza jest bankowy pieniądz rynek

pieniądza. Na rynku pieniężnym funkcjonują

przede wszystkim krótkoterminowe papiery

dłużne, przykładowo bony skarbowe, bony

komercyjne, certyfikaty depozytowe, weksle,

czeki, akcepty bankierskie. Za umowną

granicę między rynkiem kapitałowym, a

rynkiem pieniężnym przyjmuje się termin

spłaty nie przekraczający jednego roku. Rynek

pieniężny to rynek płynnych aktywów

finansowych.

9

Rozkwit systemu finansowego sprawia, ze

także na rynku pieniężnym pojawiają się
coraz częściej instrumenty z wieloletnimi
terminami spłaty. Wzajemne przenikanie się
tych rynków pozwala na stosowanie
terminu rynku pieniężno-kapitałowego w
odniesieniu do całości obrotów
finansowych. Między rynkiem pieniężnym a
kapitałowym dokonuje się stałe
przemieszczanie środków finansowych. Na
obu rynkach dokonuje się stała
transformacja kapitałów

krótkoterminowych

na długoterminowe i odwrotnie.

10

W tym celu, aby wyraźnie odróżnić rynek

pieniężny od kapitałowego wykorzystuje się

kryterium przeznaczenia kapitału. Środki

finansowe uzyskane z rynku kapitałowego są

przeznaczone na inwestycje, natomiast środki

uzyskane na rynku pieniężnym zasilają kapitał

obrotowy. Zgodnie z definicją przez rynek

kapitałowy rozumiemy taki rynek

]

, na którym

podmioty prowadzące działalność

gospodarczą występują jako osoby

zgłaszające popyt na środki finansowe

niezbędne do prowadzenia bieżącej

działalności i warunkujące dalszy rozwój.

Rynek kapitału zwykle jest skrótowo

nazywany rynkiem finansowym. Na tym rynku

nie tylko występuje rozliczenie różnych

transakcji, ale także finansowanie działalności

podmiotów gospodarczych.

11

Przedmiotem transakcji na rynku finansowym

są fundusze pożyczkowe i lokacyjne o
zróżnicowanej charakterystyce czasowej.
Kryterium rozróżnienia rynku pieniężnego,
walutowego i kapitałowego jest okres
dysponowania pożyczonymi środkami przez
podmiot finansujący własną działalność oraz
cele, na które podmiot decyduje się
przeznaczyć uzyskane środki. Podstawowym
celem rynku kapitałowego jest zapewnienie
dopływu kapitału do wszystkich podmiotów,
które wyrażają popyt na dodatkowy zasób
pieniężny, a jednocześnie same nie mogą go
zgromadzić.

12

Omawiając rynek kapitałowy należy zwrócić

uwagę, że jest on częścią szerzej

pojmowanego rynku finansowego. Umowną

granicą między rynkiem kapitałowym, a

pieniężnym przyjmuje się termin spłaty nie

przekraczający jednego roku. Rozwój jednak

instrumentów finansowych spowodował, że

na rynku pieniężnym występują także

instrumenty o krótszym okresie

funkcjonowania, a dotyczą walorów

jednorocznych. Zgodnie z celem, na jaki

podmiot wykorzystuje instrumenty rynku

pieniężnego, są one wykorzystywane dla

finansowania bieżącej działalności

podmiotu. Podstawowym instrumentem

rynku pieniężnego są bony skarbowe.

13

Ostatni z podziałów to klasyczny dla rynków

finansowych podział na

rynek pierwotny i

wtórny

.

To

wyróżnienie

jest

efektem

zastosowania kryterium podmiotowego i

dotyczy zarówno rynku prywatnego, jak i

publicznego.

•

Na rynku pierwotnym

następuje transakcja

sprzedaży papierów wartościowych przez

emitenta inwestorom. Podmiot gospodarczy

emituje

papiery

wartościowe,

w

celu

wykorzystania uzyskanych przychodów z ich

sprzedaży na zakup rzeczywistych dóbr

kapitałowych. Na tym rynku w zasadzie są

lokowane nadwyżki funduszy pieniężnych

( jako nadwyżki płynności lub kapitału)

nagromadzone

i

przeznaczone

do

wykorzystania

tym

jednostkom,

które

odczuwają deficyt płynności lub kapitału

14

• Rynek pierwotny

to rynek, na którym są

sprzedawane po raz pierwszy nowo
emitowane papiery wartościowe. Za jego
pośrednictwem podmioty emitujące pozyskują
środki finansowe potrzebne do finansowania
swojej działalności. Na rynku pierwotnym
następuje sprzedaż nowych emisji papierów
wartościowych przez emitenta tym
inwestorom, którzy ocenili, że inwestowanie w
papiery wartościowe jest korzystnym
lokowaniem nadwyżki finansowej.

•

Na rynkach wtórnych

dokonuje się obrotu

lokatami, które były dokonywane na rynkach
pierwotnych.

15

Na rynku wtórnym

transakcje sprzedaży

odbywają

się

między

samymi

inwestorami. Znaczenie tego rynku
polega na zapewnieniu inwestorom
płynności ich inwestycji, pozwalającą
na szybką, nie pociągającą istotnych
strat w wartości rynkowej zamianę
papierów wartościowych na gotówkę
oraz wymianę jednych walorów na
inne. Obrót na tym rynku odbywa się
za pośrednictwem zorganizowanych

giełd

lub na

rynku pozagiełdowym.

16

Udział oszczędności w PKB 1999

55,00%

43,00%

41,00%

40,00%

35,00%

30,00%

24,00%

22,00%

20,00%20,00%

17,00%

16,00%

14,00%

11,00%

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

Udział oszczędności w tworzeniu PKB w %

Singapur
Chiny
Tajlandia
Hongkong
Czechy
Węgry
Turcja
Meksyk
Polska
Peru
Argentyna
Wenezuela
Brazylia
Bułgaria

17

Dwoistość zjawisk gospodarczych wynika z

podziału procesów na realne i finansowe.

Procesy realne obejmują wytwarzanie dóbr

oraz usług, transakcje między nimi. Procesy

finansowe są odzwierciedleniem ruchu

towarów. Ten proces ruchu realnego oraz

finansowego możemy przedstawić na wykres

Podstawowymi podmiotami sfery realnej są

przedsiębiorstwa, zaś sektora finansowego

instytucje finansowe. Współcześnie, kiedy

ocenia się zakres sektora finansowego oraz

realnego, zwraca się uwagę na aspekt

nierównowagi między nimi. Rozwój sektora

finansowego jest tak znaczny, że mówi się w

literaturze przedmiotu o rewolucji

finansowej. Czym się cechuje ten proces?

18

Realne i finansowe procesy w gospodarce

SEKTOR
FINANSOWY

FINANSE
PRYWATNE,

FINANSE

PUBLICZNE

FINANSE

MIĘDZYNARODOWE

INSTYTUCJE

FINANSOWE

INSTRUMENTY FINANSOWE

PROCESY FINANSOWE - RYNKI PIENIĘZNE I KAPITAŁOWE

PROCESY REALNE

SEKTOR
REALNY

PRZEDSIĘBIORSTWA

TOWARY I USŁUGI

19

• Rozwojem kapitalizmu instytucjonalnego, czyli na

rynkach finansowych rośnie rola takich instytucji jak:

funduszy inwestycyjnych, funduszy emerytalnych,

towarzystw ubezpieczeniowych.

• Fuzjami wielkich banków, które tworzą grupy

kapitałowe.

• Globalizacja działań poprzez powstanie

międzynarodowych oraz transnarodowych instytucji

finansowych.

• Globalizacji rynków światowych. Globalizacji giełd.

• Tworzeniem unii handlowych.

• Wspólnym pieniądzem (EURO)

• Przewagą wielkich instytucji finansowych nad

rządami, co w efekcie prowadzi do utraty

suwerenności państwa.

• Spadek znaczenia międzynarodowych instytucji

finansowych tj. Międzynarodowego Funduszu

Walutowego oraz Banku Światowego