UMIEJĘTNOŚCI TERAPEUTYCZNE

NAUCZYCIELA

Materiały na szkolenie dla pedagogów

realizowane w ramach programu

„Bezpieczni w szkole” opracowane przez

M. Iwanowską, M. Oleśniewicz

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE

SKUTECZNĄ INTERWENCJĘ



Umiejętność słuchania



Umiejętność reagowania



Warunki umożliwiające skuteczne
wykorzystania powyższych
umiejętności

UMIEJĘTNE SŁUCHANIE



Słuchanie nie może być bierne, czynność ta wymaga

znacznego zaangażowania. Słuchający musi odłożyć na

bok wszystko, co go zajmuje i niepokoi (kolejna lekcja,

telefon do wykonania itp.). Jeżeli mu się to nie uda,

może swoim zachowaniem sprawić, że osoba prosząca

o pomoc poczuje się zlekceważona. W takiej sytuacji

lepiej zaproponować przełożenie rozmowy na pierwszą

wolną chwilę.



Interwencja polega bardziej na słuchaniu niż

mówieniu. Wszystko dzieje się wolniej, więcej

słuchamy niż mówimy (wielu uczniów mówi,

że najbardziej chciałoby, żeby nauczyciel wysłuchał ich

bez przerywania).

UMIEJĘTNE SŁUCHANIE



Warunkiem uważnego słuchania jest wyeliminowanie

zakłóceń zewnętrznych i wewnętrznych.



Zakłócenia zewnętrzne to dźwięk dzwonka, rozmowy uczniów

za drzwiami klasy, telefony. Dobrze byłoby znaleźć ustronne

miejsce do rozmowy, wyłączyć telefon.



Zakłócenia wewnętrzne to nasze myśli, uczucia (czekające

nas obowiązki, choroba, zmęczenie, a także niechęć do

poruszania niektórych tematów, które mogą być dla nas

bolesne, krepujące lub trudne). Jeżeli nie uda nam się

wyeliminować tych zakłóceń, mimo że nie przekazujemy tego

werbalnie, uczeń czuje się niewysłuchany.



Umiejętne słuchanie wymaga też zwracania uwagi na

komunikaty niewerbalne wysyłane przez ucznia

(sposób siadania, ton głosu, mimika, kontakt wzrokowy,

postawa ciała).

UMIEJĘTNE SŁUCHANIE



W trakcie rozmowy interwencyjnej mogą pojawiać się

przerwy i chwile milczenia. Powinniśmy pozwolić na nie

częściej, niż robimy to podczas zwykłej rozmowy czy

odpytywania ucznia (badania wykazały, że nauczyciele

dają uczniom na odpowiedź tylko 0,7s). W tej sytuacji

milczenie nie jest brakiem odpowiedzi tylko

sposobem porozumiewania się, sprzyja myśleniu

i zrozumieniu, zwalania tempo rozmowy. Jeżeli cisza się

przedłuża i widzimy, że uczeń czuje się onieśmielony,

możemy mu pomóc mówiąc: „Pewnie nie wiesz od czego

zacząć”, „Domyślam się, że trudno ci rozmawiać

o rozwodzie rodziców”, „Czy boisz się rozmawiać o tym ze

mną, bo nie masz do mnie zaufania?”, „Wydaje mi się, że

jesteś zły na to, że cię do mnie przysłano i wcale nie

chcesz ze mną rozmawiać. Czy mam rację?”.

UMIEJĘTNE REAGOWANIE



Nauczyciel w kontakcie z uczniem powinien
dostosować

słownictwo

do

jego

wieku,

umiejętności i doświadczeń. Powinien mówić
naturalnym głosem, w prosty sposób, bez mądrzenia
się i bez używania trudnych, specjalistycznych słów.



Odpowiedzi udzielane uczniowi powinny być
krótkie i proste. W przeciwnym razie uczeń może
nie zrozumieć niektórych fragmentów dłuższej
wypowiedzi, szczególnie jeśli jest zdenerwowany,
zaniepokojony lub zdezorientowany.

UMIEJĘTNE REAGOWANIE



Problemy poruszane przez ucznia mogą być
nauczycielowi nieznane lub zbyt trudne dla niego.
Może wówczas powiedzieć: „Niestety nie znam się
na tym. Myślę, że dobrze by było, gdybyś
porozmawiał o tym z …”, „Myślałam o tym, co mi
powiedziałeś, ale w tych sprawach brakuje mi
wiedzy i doświadczenia. Chętnie cię wysłucham,
a potem razem się zastanowimy, kto może ci
pomóc”, „Zastanówmy się, co można zrobić”, „Na
pewno już się zastanawiałaś co zrobić. Do jakich
wniosków doszłaś?”.

UMIEJĘTNE REAGOWANIE



Ważne jest, by dać uczniowi do zrozumienia, że

to co zostało powiedziane, zostało też

wysłuchane i zrozumiane. Podczas rozmowy

z uczniem nauczyciel nie powinien przypisywać mu

emocji, których sam doświadczałby w tej sytuacji.

Empatia to spojrzenie na życie oczami drugiego

człowieka, a nie wyobrażenie sobie, jakby się

samemu czuło w określonych okolicznościach.

Nauczyciel może okazać zrozumienie mówiąc:

„Przypuszczam, że bardzo się martwisz”, „Widzę, że

bardzo to przeżywasz”, „Pewnie byłaś bardzo zła”.

UMIEJĘTNE REAGOWANIE



W trakcie interwencji nie powinno się zadawać

zbyt wielu pytań, bo chociaż fakty są ważne, to

znacznie bardziej istotne jest stworzenie warunków

sprzyjających wyrażaniu uczuć. Dodatkowo stawiając

zbyt wiele pytań możemy sprawić, że uczeń poczuje

się zaatakowany. Pytanie „Dlaczego?” może być

rozumiane jako krytyka. Żeby zachęcić do rozmowy

stawiajmy pytania otwarte, zaczynające się

zwykle od słów „co” albo „jak”: „Co sądzisz?”,

„Powiedz mi coś więcej”, „Co to znaczy, że …?”.

Pytania zamknięte kończą dyskusję, ponieważ

wymagają

jednoznacznej

odpowiedzi.

Zwykle

zaczynają się od słów „czy”, „kto”, „kiedy”.

UMIEJĘTNE REAGOWANIE



Należy

unikać

osądzania

i

uwag

zabarwionych

emocjonalnie,

ponieważ

uczniowie często poddają nauczyciela próbie, żeby
się upewnić, czy można z nim bezpiecznie
rozmawiać. Np. uczennica mówi, że na imprezie jej
koleżanki piły alkohol i paliły marihuanę. Gdyby
nauczyciel okazał niezadowolenie, uczennica
mogłaby nic więcej nie powiedzieć. Jeżeli zachowa
spokój i zada trafne pytania, być może zechce się
zwierzyć ze swoich problemów („Zastanawiam się,
co ty myślisz o tej imprezie”).

UMIEJĘTNE REAGOWANIE



Podczas interwencji nauczyciele powinni odróżnić

przekazywanie informacji od udzielania rad.

Uczniowie często proszą o radę, ale nie zawsze jej chcą

i potrzebują. Istnieje również niebezpieczeństwo, że

rada okaże się nieskuteczna, co daje uczniowi prawo do

krytykowania nauczyciela. Również jeśli uczeń rady nie

przyjmie, może później wstydzić się przychodzić do

nauczyciela ze swoimi problemami. Jeszcze gorzej jeśli

uczeń przyzwyczai się do polegania na opinii

nauczyciela w każdej sprawie. Działania nauczyciela

powinny zmierzać do uczenia brania na siebie

odpowiedzialności za własne decyzje i czyny.

Informacje przekazywane uczniom powinny być

konkretne i dokładne.

UMIEJĘTNE REAGOWANIE



Interwencja przeprowadzona przez nauczyciela może
skończyć się podjęciem decyzji o potrzebie
poszukiwania dalszej pomocy u specjalisty. Wówczas
nauczyciel powinien umówić się z uczniem na
kolejne spotkanie, dając sobie czas na odszukanie
odpowiedniego specjalisty i jeżeli jest taka możliwość
umówienie ucznia do konkretnej osoby, na konkretny
termin.

WARUNKI SKUTECZNEGO WYKORZYSTANIA

POWYŻSZYCH UMIEJĘTNOŚCI

Aby podejmowana interwencja była
skuteczna, uczeń musi czuć, że może
zaufać

nauczycielowi

i

że

jest

bezpieczny.
Jasno ustalone granice zawodowe,
osobiste i fizyczne pomagają stworzyć
bezpieczną atmosferę.

WARUNKI SKUTECZNEGO WYKORZYSTANIA

POWYŻSZYCH UMIEJĘTNOŚCI



Nie

wolno

przekazywać

innym

nauczycielom informacji o uczniach, jeśli

to nie służy dobru podopiecznych.



Dobrze

z

góry

wyznaczyć

długość

spotkania. Zwykle wystarczy od 15 do 30 min.

Jeśli okaże się, że to za mało, trzeba się

ponownie umówić, ale żadne spotkanie nie

powinno trwać więcej niż 50 min. Przedłużanie

spotkania byłoby stresujące dla nauczyciela

i naruszałoby jego granice. Można wówczas

powiedzieć: „Zostało nam tylko 10 min”.

WARUNKI SKUTECZNEGO WYKORZYSTANIA

POWYŻSZYCH UMIEJĘTNOŚCI



Nie należy podawać uczniom swojego
adresu i numeru telefonu. Może zdarzyć się,
iż uczniowie nadużywają zaufania nauczyciela
i zgłaszają się do niego o każdej porze dnia
i nocy, i tak często jak im wygodnie. Jeżeli
nauczyciel nie może w danej chwili rzucić
wszystkiego i zająć się uczniem, nastolatek
może poczuć się odrzucony, a nauczyciel
będzie czuł się wykorzystywany.

WARUNKI SKUTECZNEGO WYKORZYSTANIA

POWYŻSZYCH UMIEJĘTNOŚCI



Spotkania z uczniami powinny odbywać
się na terenie szkoły, w trakcie trwania
zajęć w szkole.



Nauczyciel

powinien

być

świadomy

własnego systemu wartości, przekonań
i uprzedzeń. Kiedy zauważy, że wyznaje inny
system wartości niż rozmówca, powinien
świadomie unikać narzucania własnych sądów.
Należy poznać zdanie rozmówcy i nie osądzać
go.

WARUNKI SKUTECZNEGO WYKORZYSTANIA

POWYŻSZYCH UMIEJĘTNOŚCI



Nauczyciel powinien wiedzieć, jaki wpływ

na jego stosunek do ucznia ma wygląd

nastolatka. Niektórzy mają trudność ze

słuchaniem ucznia dziwnie ubranego lub

uczesanego,

noszącego

ekstrawagancką

biżuterię lub wytatuowanego. Innym trudno

rozmawia się z uczniem jąkającym się lub

sepleniącym.



Nie wolno lekceważyć niebezpieczeństwa

jakim są stereotypy związane z płcią, rasą,

religią, kalectwem lub orientacją seksualną.

WARUNKI SKUTECZNEGO WYKORZYSTANIA

POWYŻSZYCH UMIEJĘTNOŚCI



Przekazując

osobiste

informacje

należy

pamiętać, że nie możemy nigdy liczyć na
dyskrecję nastolatka („Mnie też ojciec bił”).



Nauczyciel potrzebuje wsparcia nie tylko
w nauczaniu, ale również w pracy
wychowawczej. W szkole powinna być osoba,
z którą nauczyciel mógłby skonsultować
i omawiać dylematy etyczne.

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ.