STRUKTURA
NARODOWA I
GRUPY
ETNICZNE W
POLSCE
Co to jest narodowość ?
• Narodowość
- pochodzenie określane w naszym
kręgu kulturowym zwykle zgodnie z pochodzeniem
rodzica bądź też jego przodka, przynależność do
określonego narodu, poczucie przynależności do narodu.
• Przy przyjętej przez GUS definicji:
"Narodowość jest deklaratywną (opartą na
subiektywnym odczuciu) cechą indywidualną każdego
człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny
(uczuciowy), kulturowy lub genealogiczny (ze względu
na pochodzenie rodziców) z określonym narodem"
96,74% ankietowanych obywateli Polski zadeklarowało
narodowość polską, podczas przeprowadzonego w 2002
roku spisu powszechnego. W Polsce odróżnia się
narodowość od obywatelstwa. Chociaż preambuła
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej posługuje się
zwrotem my, Naród Polski - wszyscy obywatele
Rzeczypospolitej, to jednak zwrot Naród Polski należy
traktować szerzej niż obywatele Rzeczypospolitej .
Mniejszości narodowe i
etniczne w Polsce
Polskie ustawowe określenie oddzielnych, mniejszych niż
dominująca, grup społecznych zamieszkujących
Rzeczpospolitą Polską. Według ustawy z 6 stycznia 2005
r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o
języku regionalnym mniejszości te są wyodrębniane na
podstawie łącznie sześciu kryteriów, w szczególności
mniejszej niż pozostała ludność liczebności i
zamieszkiwania obecnego terytorium RP przez przodków
jej członków od co najmniej 100 lat. Definicja ta podaje
też jedno kryterium odróżniające mniejszość etniczną od
narodowej - pierwsza oznacza grupę, która nie
utożsamia się z innym narodem (współcześnie)
zorganizowanym we własnym państwie.
Mniejszości narodowe i etniczne stanowią w Polsce
kilka procent ludności kraju. RP należy do tych
państw europejskich, które mają ich najniższy
odsetek
Wyróżnia się następujące grupy mniejszościowe:
1. Zwarte.
2. Rozproszone.
Mniejszości o zwartej strukturze to takie, które od
lat przebywają na tym samym terenie co ich
przodkowie, kultywują tradycję i zachowują
odrębność m. in. pod względem kulturowym i
obyczajowym, niejednokrotnie starają się
stworzyć własne władze samorządowe.
Natomiast osoby należące do mniejszości, które
są rozproszone w zdecydowanie większym
stopniu asymilują się z liczniejszą grupą,
zatracają swoją tożsamość narodową. Z reguły
tego typu zjawiska mają miejsce w dużych
miejskich metropoliach. Bywa i tak, że celowo
pewne osoby chcą zatracić swoją tożsamość i
budować nowe życie - bez przeszłości.
Dawne województwo
Podlaskie stanowi
najbardziej zróżnicowany
obszar na terenie
naszego kraju jeżeli
chodzi o ilość nacji i
kultur. Poza Polakami
mieszkają tam również:
Białorusini i Litwini oraz
Tatarzy jak również
Ukraińcy a także
Rosjanie i Cyganie wraz
z Żydami .
Polacy posługują się językiem polskim zaliczanym
do rodziny języków słowiańskich. Dla pewnej części
Polaków językiem ojczystym jest blisko z nim
spokrewniony język kaszubski. Język polski jest
językiem urzędowym Rzeczypospolitej, jakkolwiek
prawo gwarantuje mniejszościom narodowym
używanie ich własnych języków, zwłaszcza na
obszarach, gdzie występują ich większe skupiska.
W
21 gminach
jako pomocnicze języki
urzędowe stosowane są
język niemiecki,
język kaszubski, język litewski
oraz język białoruski.
W Narodowym Spisie
Powszechnym z 2002 r. ponad
96% ankietowanych
zadeklarowało narodowość
polską, 1,23% (471,5 tys. osób)
zadeklarowało przynależność do
innej narodowości, natomiast
2,03%
ludności (774,9 tys.
osób) nie określiło swej
przynależności narodowościowej.
Najbardziej liczne mniejszości
narodowe i etniczne stanowią
Ślązacy (173,2 tys.) Niemcy
(152,9 tys.), Białorusini (48,7
tys), Ukraińcy (31,0 tys),
Romowie (12,9 tys), Rosjanie
(6,1 tys.), Łemkowie (5,9 tys.) i
Litwini (5,8 tys.).
NAJLICZNIEJSI
–
krótka charakterystyka
mniejszości niemieckiej, Ślązaków,
Romów i Łemków
Mniejszość niemiecka
• Niemcy to najliczniejsza mniejszość narodowa zamieszkująca
Polskę. Podczas przeprowadzonego w 2002 r. Narodowego Spisu
Powszechnego Ludności i Mieszkań narodowość niemiecką
zadeklarowało 147 094 obywateli polskich, w tym: w województwie
opolskim - 104 399, śląskim - 30 531, dolnośląskim - 1 792,
warmińsko-mazurskim - 4 311, pomorskim - 2 016,
zachodniopomorskim - 1 014, wielkopolskim - 820, kujawsko-
pomorskim - 636, lubuskim – 513, mazowieckim - 351, łódzkim - 263.
Największe skupiska obywateli polskich narodowości niemieckiej
znajdują się w centralnych i wschodnich powiatach województwa
opolskiego: strzeleckim (20,62 % mieszkańców powiatu), opolskim
(19,82 %), krapkowickim (18,38 %), oleskim (16,82 %), prudnickim
(14,93 %), kędzierzyńsko-kozielskim (13,15 %), kluczborskim (9,75
%) i opolskim-miejskim (2,46 %) oraz w zachodnich powiatach
województwa śląskiego: raciborskim (7,24 %), gliwickim (4,25 %), i
lublinieckim (3,10 %). Na terenie 27 gmin województwa opolskiego i
jednej gminy województwa śląskiego przedstawiciele mniejszości
niemieckiej stanowią ponad 20 % mieszkańców gminy.
• W Parlamencie zasiada jeden przedstawiciel mniejszości niemieckiej,
wybrany z listy wyborczej komitetu mniejszości niemieckiej. W
wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2006 r.
Głosy na listę
mniejszości
niemieckiej w
wyborach
parlamentarny
ch w 2007 w
poszczególnyc
h gminach
województwa
opolskiego
ŚLĄZACY
Ślązacy zamieszkują obecnie głównie tereny
Górnego Śląska oraz Niemiec, jednak istnieją
również emigracyjne skupiska w USA i całej
Europie, głównie zachodniej. Najbardziej znanym
przykładem śląskiej osady w USA jest Panna
Maria w Teksasie. W przeszłości Ślązacy
zamieszkiwali zarówno Dolny, jak i Górny Śląsk.
Po II wojnie światowej, zgodnie z ustaleniami
mocarstw w czasie konferencji jałtańskiej,
niemieckojęzyczna ludność Śląska (który stał się
częścią Polski) została przesiedlona do Niemiec.
Na mocy tzw. "Dekretów Beneša" do Niemiec
przesiedlono również niemieckojęzycznych
mieszkańców Śląska Czeskiego. W wyniku obu
tych wydarzeń została wysiedlona prawie cała
ludność Dolnego Śląska i znaczna część
mieszkańców Górnego Śląska.
ROMOWIE
• Romowie to mniejszość etniczna, do której
przynależność podczas przeprowadzonego w 2002 r.
Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań
zadeklarowało 12 731 obywateli polskich, w tym: w
województwie małopolskim - 1 678, dolnośląskim - 1
319, mazowieckim - 1 291, śląskim - 1 189,
wielkopolskim - 1 086, łódzkim - 1 018, opolskim - 847,
podkarpackim - 712, zachodniopomorskim - 699,
lubelskim - 670, kujawsko-pomorskim - 634,
warmińsko-mazurskim - 426, podlaskim - 365,
świętokrzyskim - 338, lubuskim - 272, pomorskim -
187. Romowie w Polsce należą do czterech grup
etnicznych: Polska Roma, Romowie Karpaccy (Bergitka
Roma), Kełderasze i Lowarzy.
• Pierwszy dokument poświadczający obecność Romów
w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z
Krakowa.
Łemkowie
• Łemkowie to mniejszość etniczna, do której przynależność
podczas przeprowadzonego w 2002 r. Narodowego Spisu
Powszechnego Ludności i Mieszkań zadeklarowało 5 850 obywateli
polskich, w tym: w województwie dolnośląskim - 3 082,
małopolskim - 1 580, lubuskim - 784, podkarpackim - 147,
zachodniopomorskim - 66. Tradycyjnie członkowie tej mniejszości
zamieszkiwali tzw. Łemkowszczyznę, czyli Beskid Niski i część
Beskidu Sądeckiego. Na tereny obecnego zamieszkiwania
(zachodnie województwa kraju) zostali przesiedleni w 1947 r. w
wyniku akcji „Wisła” (potępionej przez Senat Rzeczypospolitej
Polskiej w 1990 r.). Współcześnie jedynie część Łemków mieszka
na terenach historycznej Łemkowszczyzny (województwo
małopolskie).
• Część Łemków podkreśla swoją przynależność do narodu
ukraińskiego, inni deklarują, że z narodem tym nie mają związków.
• W roku szkolnym 2005/2006 języka łemkowskiego uczyło się w 37
placówkach oświatowych
295 uczniów
należących do tej
mniejszości.
• Łemkowie w zdecydowanej większości należą do dwóch Kościołów:
Kościoła Katolickiego Obrządku Bizantyńsko-Ukraińskiego oraz
Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
DEMOGRAFIA A NARODOWOŚĆ
Zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego z
2002, narodowość śląską w polskiej części Śląska
zadeklarowało 173 200 osób, w tym 148,5 tys
mieszkańców województwa śląskiego i 24,2 tys osób w
województwie opolskim. Natomiast w czeskim spisie
powszechnym z 2001 roku do narodowości śląskiej
przyznało się 10 878 obywateli Czech, głównie
mieszkańców kraju śląsko-morawskiego (w spisie z 1991
roku liczba ta wynosiła 44 446 osób).
Wyniki spisów
powszechnych nie oddają jednak dokładnie liczby osób
faktycznie poczuwających się do narodowości śląskiej
,
gdyż osoby, które z różnych przyczyn nie brały udziału w
spisie powszechnym (wymagane było przepytanie tylko
jednej osoby na lokal), lub były osobami niepełnoletnimi,
nie miały możliwości zadeklarowania preferowanej
narodowości. Ponadto, Ruch Autonomii Śląska zarzucił
organizatorom spisu, iż w wielu przypadkach rachmistrze
spisowi odmawiali wpisania narodowości śląskiej do
formularza. Zarzuty tego rodzaju wysunął również
Związek Ukraińców w Polsce; według ZUP niektórzy
rachmistrze wpisywali deklarowaną narodowość
ołówkiem, by móc później ją zmienić.
Obok
prezentujemy
wykres na którym
można
zaobserwować, ze
Cyganie cieszą
się najmniejszą
sympatią wśród
Polaków w 2006r.
Identycznie
sytuacja
przedstawia się w
innych krajach
gdzie
przeprowadzono
tę ankietę
(Czechy, Węgry i
Litwa).
W Polsce nie obserwuje się masowego napływu
imigrantów jak w krajach zachodnich. Niemniej
jednak coraz więcej firm sprowadza pracowników
zza granicy, szczególnie z Ukrainy, Białorusi oraz
Dalekiego Wschodu (Chiny, Wietnam). Zajmują
oni lukę na rynku pracy powstałą z powodu
nasilonej w ostatnich latach emigracji zarobkowej
młodych Polaków. Źródła UE wskazują, że w ciągu
najbliższych lat i do Polski ściągać będą imigranci,
głównie ze wschodniej Europy. Pojawiają się też,
wraz z zagranicznymi firmami otwierającymi
fabryki w Polsce, zagraniczni pracownicy
średniego i wyższego szczebla kierowniczego
wraz z rodzinami, w tym oprócz pochodzących z
Europy Zachodniej i Ameryki, także z Azji: Korei
Południowej i Japonii.
Według spisu ludności z 2002
roku struktura narodowości w
Polsce przedstawia się
następująco:
Narodowość
(grupa
etniczna)
liczba
%
Polacy
36 658 166
95,63%
Ślązacy
173 200
0,45%
Niemcy
152 900
0,40%
Białorusini
48 700
0,13%
Ukraińcy
31 000
0,08%
Romowie
12 900
0,03%
Rosjanie
6 100
0,01%
Łemkowie
5 900
0,01%
Litwini
5 800
0,01%
inna narodowość
471 500
1,23%
nieokreślona
774 900
2,03%
Wykres
przedstawiający
dane dotyczące
obaw Polaków
związanych z
mniejszościami
narodowymi (w
1992 i 2002r.)
Cmentarz tatarski w Kruszynianach. Tatarzy osiedlili się w 18 wioskach dzisiejszego wschodniego
województwa białostockiego (2) i na przyległych terenach dzisiejszej Białorusi (16) w XVII
wieku, na ziemiach królewskich, z łaski króla Jana III Sobieskiego, otrzymując tytuły szlacheckie
bez wymogu przejścia na katolicyzm, niespotykane w Europie w owych czasach
Lanckorona, wieś założona prawdopodobnie w XII wieku przez
niemieckich kolonistów. Zabytkowa drewniana zabudowa ul.
Piłsudskiego, niegdyś typowo polska
POLACY JAKO
MNIEJSZOŚĆ
Według danych
szacunkowych poza
terytorium Polski
mieszka
do 21
milionów
Polaków i
osób pochodzenia
polskiego. W Polsce
mieszka ok. 38,1 mln
Polaków (stan na
2008 r.)
Polonia na świecie
GŁÓWNE OŚRODKI POLONIJNE
1) W Stanach Zjednoczonych:
stany Illinois, Michigan, Wisconsin, Nowy Jork, New Jersey
•Chicago blisko 1,5 mln
(największe skupisko Polaków poza Polską)
•Detroit 400 tys., w stanie Michigan mieszka w sumie prawie 1 mln Polaków
•New York City Metropolitan Area 700 tys. *, w stanie Nowy Jork jest w sumie ponad 1 mln
•polskie dzielnice w paru miastach USA: Chicago – Jackowo (Milwaukee Av), Chicago –
Trojcowo, Detroit – Hamtramck, Nowy Jork (Brooklyn-Greenpoint), Filadelfia – Richmond
•Ponadto: Cleveland, Buffalo, Milwaukee, Columbus, Boston, Baltimore, Filadelfia, Portland,
Los Angeles, San Francisco, Miami, Waszyngton, Seattle, Sandusky, Pulaski i miejscowości
o polskich nazwach jak Warsaw (skupiska powstały po latach 1850.-1990.).
2) W Niemczech:
dawne Niemcy Zachodnie (zwłaszcza stara emigracja i emigracja lat 80.)
•Zagłębie Ruhry 700 tys. (Dortmund, Krefeld, Recklinghausen, Düsseldorf)
•Berlin 180 tys.,
•Hamburg i okolice 110 tys.
•Brema 30 tys.
•Hanower, Frankfurt, Monachium
•polskie skupiska w niemieckich miastach: Berlin – Tempelhof, Hamburg –
Billstedt/Mümmelmannsberg
3) W Brazylii:
Stany Parana, Rio Grande do Sul, Santa Catarina, São Paulo, Rio de Janeiro
•Kurytyba w Stanie Parana uchodzi za wielka kolebkę emigracji chłopskiej
•Parana według danych polonijnych 700 tys.,
•Santa Catarina – około 280 tys.,
•Rio Grande do Sul – 300 tys.
4) Na Ukrainie:
Lwów, obwody żytomierski i chmielnicki (mniejszość polska), Kijów ponad
10 tys.
5) We Francji:
Paryż ponad 300 tys. (wielka emigracja i emigracja solidarnościowa) oraz
regiony północno-zachodnie (emigracja robotnicza)
6) Białoruś:
Grodno (40 proc. mieszkańców), obwody brzeski, miński i witebski
(społeczność polska na Kresach Wsch.)
7) Kanada:
Toronto – 220 tys. (szczególnie Roncesvalles Avenue i okolice oraz Brampton i
Mississauga), Winnipeg (55 tys.), Montreal (40 tys.), Vancouver (60 tys.), Edmonton (55
tys.), Calgary (40 tys.) (Polonia przed i powojenna + następne pokolenia), London (Ontario)
(18 tys.),
PRZYCZYNY EMIGRACJI
• Polscy emigranci pochodzą z kilku fal migracji:
• uchodźcy po powstaniach narodowych w XIX w.
(głównie do Francji, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii,
Niemiec i Ameryki Północnej),
• emigracja zarobkowa w II poł. XIX w. aż do 1939 r.
(robotnicy głównie do Francji, Belgii i Niemiec; chłopi
do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Brazylii i
Argentyny),
• emigracja na skutek II wojny światowej oraz z
przyczyn politycznych po wojnie,
• emigracja z przyczyn ekonomicznych i politycznych w
latach 80. XX wieku,
• emigracja zarobkowa po 1989 r. (głównie do Wielkiej
Brytanii, Irlandii, Niemiec, Austrii, Włoch, Kanady i
Stanów Zjednoczonych).
Polska wieś Wierszyna na Syberii