Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

Na skutek zmian jakie dokonały się w Polsce w wyniku drugiej wojny światowej Polska z kraju o różnorodnej strukturze narodowej stała się państwem niemal jednolitym etnicznie. Obecnie w Polsce mniejszości narodowe i etniczne stanowią ok. 1,5 procenta społeczeństwa. Według ustawy z 2 maja 2005 roku w Polsce jest dziewięć mniejszości narodowych i cztery mniejszości etniczne.

Według podanej w niej definicji mniejszość narodowa to grupa obywateli polskich, mniej liczna od pozostałej części ludności Polski, dążąca do zachowania swojego języka, kultury i tradycji, mająca świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej, której przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium polski, od co najmniej 100 lat oraz utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Natomiast według ustawy, grupa obywateli może być uznana za mniejszość etniczną, gdy łącznie spełnia te same warunki, co mniejszość narodowa jednakże nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

W Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 roku ponad 96% ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) zadeklarowało przynależność do innej narodowości, natomiast 2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej przynależności narodowościowej. Jednakże, zdarzały się też przypadki zaniżania liczby osób deklarujących inną narodowość niż polska.

Polskie ustawodawstwo szczegółowo określa prawa mniejszości narodowych. Najważniejszym aktem jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Wśród innych, podstawowych aktów prawnych należy wymienić także: ordynację wyborczą, prawo o stowarzyszeniach, ustawę o języku polskim, ustawę o systemie oświaty, rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie kształcenia umożliwiającego podtrzymanie tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych, rozporządzenie tego samego ministra dotyczące zwiększenia subwencji oświatowej dla szkół mniejszości narodowych o 20 % lub 50% w stosunku do innych szkół, ustawę o radiofonii i telewizji, kodeks karny, kodeksy postępowania - administracyjnego, cywilnego i karnego, ustawę o ochronie danych osobowych.
Polska przyjęła również szereg aktów prawa międzynarodowego, regulujących prawa mniejszości narodowych. Są to między innymi: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 roku, Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej z 7 marca 1966 roku, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 roku i Konwencja Praw Dziecka z 20 listopada 1989 roku. W Europie najważniejszym dokumentem regulującym prawa mniejszości narodowych jest Konwencja ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych. Polska podpisała ten dokument w 1995 r., a ratyfikowała go 10 listopada 2000 r. Kraj nasz stał się stroną Konwencji 1 kwietnia 2001 r. Zapisy dotyczące praw poszczególnych mniejszości narodowych znalazły się w traktatach dwustronnych, które Polska zawarła ze wszystkimi swoimi sąsiadami.

Do podstawowych praw mniejszości narodowych, gwarantowanych prawem polskim należą:
- zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada albo dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową;
- wolność zachowania i rozwoju własnego języka;
- wolność zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury;
- prawo do nauki języka i w języku mniejszości;
- prawo do nieskrępowanej możliwości praktyk religijnych;
- prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych oraz takich, których celem jest ochrona tożsamości religijnej;
- prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej tożsamości narodowej;
- przywileje wyborcze dla komitetów wyborczych organizacji mniejszości.
W Polsce żyją następujące mniejszości narodowe i etniczne:

Białorusini to mniejszość narodowa, licząca około 200 - 300 tysięcy osób, w większości tradycyjnie mieszkających na terenie województwa podlaskiego. Według danych z 1931 płn.-wsch. kresy RP zamieszkiwało 990 tys. Białorusinów.
Należy zaznaczyć, że w województwie podlaskim przedstawiciele społeczności białoruskiej zasiadają we władzach samorządowych, dysponując większością w radach niektórych powiatów i gmin. W trakcie wyborów w 2001 r. organizacje mniejszości białoruskiej poparły obecnych posłów Eugeniusza Czykwina i Aleksandra Czuża oraz senatora Sergiusza Plewę (wszyscy trzej SLD-UP). Według danych GUS swojego języka ojczystego uczy się, w 39 szkołach publicznych, 8 tys. dzieci i młodzież należących do mniejszości białoruskiej. Od kilku lat obserwuje się nieznaczną tendencję spadkową, spowodowaną głównie przyczynami demograficznymi. Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Główne organizacje:
- Białoruskie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne,
- Związek Białoruski w RP,
- Związek Młodzieży Białoruskiej,
- Białoruskie Stowarzyszenie Literackie „Białowieża”,
- Białoruskie Towarzystwo Historyczne,
- Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich,
- Białoruskie Zrzeszenie Studentów.

Najważniejsze tytuły prasowe:
- „Niwa” - tygodnik,
- „Czasopis” - miesięcznik,
- „Białoruskie Zeszyty Historyczne” - półrocznik,
Największe imprezy kulturalne:
- Festiwal Białoruskiej Muzyki Młodzieżowej „Basowiszcza”,
- Festiwal „Piosenka Białoruska” w Białymstoku,
- Bielska Jesień Bardów,
- Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku,
- Święto „Kupalle” w Białowieży.

Ukraińcy to mniejszość narodowa, licząca około 200 - 300 tysięcy osób. Można spotkać szacunkową liczbę tej nacji, która podaje, że w płd.-wsch. części Rzeczpospolitej ok. roku 1919 żyło ich ponad 5 milionów. W wyniku przeprowadzonej w 1947 r., przez ówczesne władze komunistyczne, akcji „Wisła”, ludność ukraińska, zamieszkująca tereny południowo - wschodniej Polski, została przesiedlona na tereny Polski północnej i zachodniej. W efekcie największe skupiska mniejszości ukraińskiej znajdują się na terenach województw: warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego i dolnośląskiego. Części Ukraińców udało się jednak uniknąć przesiedlenia z rodzimych terenów, a części pozwolono na powrót w 1956 roku. Stąd też skupiska mniejszości ukraińskiej -w województwie podkarpackim i małopolskim.

Mniejszość ukraińska posiada własnych przedstawicieli we władzach samorządowych, głównie w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie na różnych szczeblach zasiada około 50 radnych pochodzenia ukraińskiego (łącznie z przewodniczącym sejmiku województwa). Aktywnym działaczem Związku Ukraińców w Polsce jest były sekretarz generalny Unii Wolności i poseł na Sejm RP w latach 1993-2001 Mirosław Czech.
Dane statystyczne dotyczące edukacji w ostatnim dziesięcioleciu wykazują nieznaczną tendencję wzrostową liczby placówek szkolnych i uczniów pochodzenia ukraińskiego. Według badań GUS nauczanie języka ukraińskiego jako języka mniejszości prowadzone